ΠΕΡΙ ΣΕΙΡΙΟΥ (ΑΛΦΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΥΝΟΣ)

Τα Κυνικά Καύματα και η ζωή στην περιοχή του Αιγαίου στην αρχαιότητα. «Το θερινό αστέρι [Σείριος], το οποίο αστράφτει περισσότερο από όλα τα αστέρια αστράφτει πιο λαμπρό αφού λουστεί στο κύμα» Όμηρος, Ιλιάδα ε, 10κ.ε.

Με αφορμή την έναρξη της περιόδου των κυνικών καυμάτων έχει εξαιρετικό ενδια…φέρον να δούμε πώς έβλεπαν οι Έλληνες της αρχαιότητας που κατοικούσαν στην περιοχή του Αιγαίου ένα από τα λαμπρότερα αστέρια στον ουρανό, τον Άλφα του Μεγάλου Κυνός, γνωστό και σαν Σείριο.

Γλωσσολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι το ελληνικό όνομα Σείριος προέρχεται από την αντίστοιχη σανσκριτική λέξη s úr-a-s, sûr-ja-s και η λέξη Σείριος στα ελληνικά χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτόν που είναι καυτός. Στην αρχαιότητα το χρονικό διάστημα μετά την 21η Ιουλίου αναφέρεται και σαν Κυνάδες ημέρες στη διάρκεια των οποίων εμφανίζονταν αντίστοιχα και τα κυνικά καύματα. Η ονομασία αυτή είναι συνδεδεμένη με την ανατολή του Σειρίου κατόπιν συνόδου με τον ήλιο (δηλ. ανατέλλουν ταυτόχρονα) έχοντας σαν αποτέλεσμα θερμότερες μέρες.

Η συγκεκριμένη περίοδος του καλοκαιριού περιγράφεται στις αρχαίες πηγές με αρκετά μελανά χρώματα και σχεδόν όλοι οι συγγραφείς συμφωνούν ότι η ανατολή του Σειρίου φέρνει μαζί της κακοτυχία, αρρώστειες, δυσκολίες, δυστυχία και υψηλό πυρετό τους ανθρώπους. Χαρακτηριστικά, ο ποιητής Αλκαίος (7ος αι. π.Κ.Ε.) γράφει:

* «Δροσίστε τα πνευμόνια σας με κρασί, γιατί το αστέρι του Κυνός, ο Σείριος έρχεται τριγύρω. Η εποχή είναι δύσκολη και όλα διψούν κάτω από τη ζέστη και το τζιτζίκι τραγουδάει γλυκά κάτω από τα φύλλα…οι γυναίκες τότε είναι αρκέτα μιαρές και οι άνδρες αδύναμοι, όσο ο Σείριος τσουρουφλίζει τα κεφάλια τους και τα γόνατά τους.»

Ο Σείριος στο πέρασμά του κατέστρεφε χωρίς οίκτο καλλιέργειες και δέντρα. Ο Έλληνας ποιητής Άρατος (περ. 315-240 π.Κ.Ε.) περιγράφει το φαινόμενο αυτό σε ένα από τα έμμετρα αστρονομικά του ποιήματα:

* «Υπάρχει ένα αστέρι που είναι πιο θερμό από όλες τις πυρκαγιές και που έχει μία διαπεραστική φλόγα και το οποίο οι άνθρωποι το καλούν Σείριο. Όταν ανατέλλει μαζί με τον Ήλιο, τα δέντρα δεν μπορούν να τον εξαπατήσουν με την αδύναμη φρεσκάδα των φύλλων τους, γιατί εύκολα με το έντονο βλέμμα του διαπερνά τα κλαδιά τους και σε μερικά από αυτά δίνει δύναμη, αλλά σε άλλα τους καταστρέφει εντελώς το φλοιό.

Οι πηγές μας κάνουν ιδιαίτερη μνεία για το πόσο καταστροφικά ήταν αυτά τα κυνικά καύματα για τους κατοίκους των Κυκλάδων και ιδιαίτερα για το νησί της Κέας. Παρόλο που γνωρίζουμε ότι οι Κυκλάδες, αλλά και άλλες πόλεις της αρχαιότητας διατηρούσαν τη λατρεία του Σειρίου ή του Σειρίου κυνός ή του Ήλιου φαίνεται πως η Κέα ανέπτυξε κάποτε μία χαρακτηριστική ιδιάζουσα λατρεία που ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την περίοδο των κυνικών καυμάτων. Ας δουμέ όμως τι αναφέρει ο αντίστοιχος μύθος.

Ο Αρισταίος, λοιπόν, πήρε εντολή από τον πατέρα του Απόλλωνα να φύγει από τη Φθία (πρωτεύουσα του βασιλείου των Μυρμηδόνων στη Θεσσαλία) και να εγκατασταθεί στην Κέα.**** Τον ακολούθησαν μαζί η φυλή των Παρασσίων που ήταν απόγονοι του Λυκάωνα από την Αρκαδία. Όταν έφθασε στην Κέα πάνω στα βουνά του νησιού έχτισε βωμό προς τιμή του Ικμαίου Δία (ο Δίας της βροχής–υγρασία) και θυσιάσε προς αυτόν και τον Σείριο, όπως αναφέρει και ο Θεόφραστος στο έργο του Περί Ανέμων.

Τότε ο Δίας έστειλε τους ετησίους ανέμους ή αλλιώς τα γνωστά μας μελτέμια που έπνεαν για σαράντα μέρες. Αυτοί οι ευεργετικότατοι και σωτήριοι για τις Κυκλάδες άνεμοι έσωσαν τους κατοίκους των νησιών και βοήθησαν σε κάθε πτυχή της ζωής τους. Από τότε και στο εξής, αναφέρουν οι πηγές, οι κάτοικοι της Κέας για να καταπραϋνουν τον Σείριο άρχισαν να παρατηρούν την ανατολή του άστρου, υπολόγιζαν από πριν την ανατολή του και το πόσο ζεστό θα ήταν το επόμενο καλοκαίρι. Όλα αυτά με τη βοήθεια του Αρισταίου.

[Σημείωση: να σημπληρώσουμε μία ενδιαφέρουσα σύνδεση εδώ, ότι τη στιγμή που ο Αρισταίος πήρε την εντολή να φύγει από τη Φθία από τον Απόλλωνα μία αρκετά μεγάλη δυστυχία τον είχε ήδη βρει. Ο γιος του Αρισταίου, Ακταίωνας ενώ κυνηγούσε στα δάση μαζί με τα πενήντα σκυλιά του είδε τη θεά Άρτεμη να λούζεται σε μία πηγή. Η θεά θύμωσε, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι και κατασπαράχθηκε από τα ίδια τα σκυλιά του. Σύμφωνα με τη μυθολογία ένα από τα σκυλιά του Ακταίωνα αποτελεί τον αστερισμό του Μικρού Κυνός (Canis Minor)].

Έτσι λοιπόν η Κέα συνδέθηκε στενά και με τον Ήλιο, χαρακτηρίστηκε ως η κατεξοχήν ηλιακή νήσος και δεν είναι τυχαίο ότι ο Όμηρος στα ποιήματά του την ονομάζει και Συρίη. Η ιδιάζουσα σχέση του νησιού με το αστέρι του Σειρίου αποτυπώθηκε και στον χαρακτηριστικό τύπο των αρχαίων νομισμάτων του νησιού. Στον οπισθότυπο (πίσω πλευρά ) των νομισμάτων της απεικονίζεται το αστέρι του Σείριου: ο μπροστινός κορμός ενός σκύλου (αστερισμός του Κυνός-Σείριος) που περιβάλλεται από ακτίνες.

Προεκτάσεις της ιστορίας του Αρισταίου

Σύμφωνα με τον James G. Frazer (The Golden Bough), o έλεγχος από έναν βασιλιά (ο οποίος έχει συχνα και την ιδιότητα του μάγου) των στοιχείων της φωτιάς, του ανέμου και της βροχής φαίνεται να είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την ευημερία του αρχαίου κόσμου και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα στους μύθους και στις παραδόσεις των λαών. Το ρόλο αυτό του «μάγου-θεού» στη συγκεκριμένη περίπτωση παίζει ο Αρισταίος, όπου και εμφανίζεται σαν ο πρώτος ιεροφάντης της λατρείας του Σειρίου και μάλιστα πάνω σε ένα ιερό κορυφής.

Η παράδοση είναι αυτή που παρουσιάζει τον Αρισταίο σαν τον γνώστη της ανατολής του Σειρίου όχι μόνο στο περιστατικό με την Κέα, αλλά παρόμοιες ιστορίες τον παρουσιάζουν σαν ευεργέτη των ανθρώπων στην αρχαία Κέρκυρα, στη Σικελία και ιδιαίτερα στη Β. Αφρική και τη Σικελία. Ο μύθος του έχει πελασγικές ρίζες και δημιουργήθηκε ή εξαπλώθηκε από την Κέα σε όλη τη Μεσόγειο. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το νησί να ήταν ένα σημαντικό θρησκευτικό κέντρο για όλους τους θαλάσσιους πολιτισμούς της εποχής.

Ο μύθος όμως δείχνει και το πόσο μπορούσαν να επηρεάσουν οι κλιματικές αλλαγές όλη τη θαλάσσια δραστηριότητα του Αιγαίου. Ο έλεγχος των ανέμων με «μαγικό τρόπο» είχε αρκετές ιδεολογικές και κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις στις κοινωνίες του Αιγαίου. Οι κάτοικοί του φαίνεται να γνωρίζουν από αρχαιοτάτων χρόνων ότι κάθε παρεμβολή στην ομαλή ροή των ανέμων μπορεί να προκαλέσει ακραίες κλιματικές αλλαγές που γνωρίζουμε ότι ήταν ένα συχνό φαινόμενο την εποχή του Χαλκού.

Αυτές οι κλιματικές αλλαγές είναι αρκετά σημαντικές για τις επόμενες γενιές καθώς μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνικές ανακατατάξεις ή ακόμα και μετακινήσεις ομάδων στη Μεσόγειο. Όταν αυτές οι ομάδες μετακινούνται μεταφέρουν μαζί τους και την αρχαία τους γνώση. Θα πρέπει να δώσουμε, λοιπόν λίγη περισσότερη σημασία όταν ο Απολλώνιος ο Ροδιος στα Αργοναυτικά του αναφέρει ότι ο Αρισταίος συγκέντρωσε τους ανθρώπους τους από την Παράσσια φυλή που ήταν απόγονοι του Λυκάωνα και άφησαν τη Φθία για να εγκατασταθούν στην Κέα.

* Βλέπουμε, λοιπόν, τη δημιουργία μίας ιδιαίτερης ομάδας ανθρώπων που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ευεργετούν όλη την κοινότητα προσφέροντας τις υπηρεσίες τους: από τον έλεγχο του καιρού μέχρι τη θεραπεία ασθενειών.

Αν και σήμερα μπορεί όλα αυτά να μας ακούγονται υπερβολικά, ότι δηλαδή «μάγοι» ή άνθρωποι με ιδιαίτερες ικανότητες επηρέαζαν ακόμα και κλίμα δεν θα πρέπει να απορρίψουμε την ιδέα ότι κάποιοι άνθρωποι είχαν μία ιδιαίτερη σχέση με τη φύση και την παρατήρησή της.

* Στα μάτια των απλών ανθρώπων εκείνης της εποχής εκείνος που έλεγχε τα στοιχεία της φωτιάς, του ανέμου και της βροχής φαινόταν σαν θεός που θα του εξασφάλιζε μία καλή σοδειά και κατ’ επέκταση την επιβίωσή του.

Για τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου αυτός που του πρόσφερε καλό καιρό του προσέφερε ταυτόχρονα και τη δυνατότητα να ταξιδεύει απρόσκοπτα, άρα και ουσιαστικά να ζει. Σε πολλές περιπτώσεις η γνώση των φυσικών φαινομένων παρουσιάζεται και σαν μαγεία που έχει έναν ευεργετικό έλεγχο πάνω στη φύση για το καλό του ανθρώπου. Οι χρήστες, λοιπόν, αυτής της «μαγείας» ήταν λογικό να θεωρούνται σημαίνοντα πρόσωπα και σε μερικές περιπτώσεις να ανάγονται σε βασιλείς, ακόμα και σε θεούς.