Θα ήθελα να κουβεντιάσουμε για το πρόβλημα της ελευθερίας. Είναι ένα πολύ περίπλοκο πρόβλημα, που χρειάζεται προσεκτική εξέταση και βαθιά κατανόηση. Ακούμε να γίνονται πολλές συζητήσεις για την ελευθερία, την θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία του ατόμου και την ελευθερία να κάνει ο καθένας ό,τι του αρέσει. Έχουν γραφτεί από ειδικούς ολόκληροι τόμοι για κάθε πτυχή αυτού του προβλήματος, αλλά νομίζω ότι εμείς εδώ μπορούμε να το προσεγγίσουμε πολύ απλά και άμεσα, και ίσως έτσι οδηγηθούμε στην πραγματική λύση του.

Αναρωτιέμαι αν έχετε ποτέ σταματήσει για να παρατηρήσετε εκείνη την υπέροχη φλογερή λάμψη στα δυτικά την ώρα που βασιλεύει ο ήλιος, ενώ το ντροπαλό καινούργιο φεγγάρι βρίσκεται ακριβώς πάνω από τα δέντρα. Συνήθως εκείνη την ώρα το ποτάμι είναι πολύ ήσυχο κι έτσι όλα καθρεφτίζονται στην επιφάνειά του: η γέφυρα, το τρένο που περνά από πάνω της, το φεγγάρι και, σύντομα, όταν έχει πλέον σκοτεινιάσει, τα άστρα. Το όλο θέαμα είναι πολύ όμορφο. Και για να μπορείς να παρατηρείς, να παρακολουθείς και να δίνεις όλη σου την προσοχή σε κάτι όμορφο, ο νους σου πρέπει να είναι ελεύθερος από έγνοιες, έτσι δεν είναι; Δεν πρέ πει να είναι απασχολημένος με προβλήματα, με ανησυχίες και μετο να κάνει διάφορες υποθέσεις. Μόνο όταν ο νους είναι πολύ ήρεμος μπορείς πραγματικά να παρατηρείς, γιατί τότε είναι ευαίσθητος, μπορεί να αντιληφθεί αυτήν την εκπληκτική ομορφιά· και ίσως εδώ να βρίσκεται κάποια νύξη για το πρόβλημά μας με την ελευθερία.

Τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος; Ελευθερία είναι να κάνεις ό,τι σε βολεύει, να πηγαίνεις όπου σου αρέσει, να γίνεται ό,τι θέλεις; Ελευθερία σημαίνει απλώς να έχεις ανεξαρτησία; Πολλοί άνθρωποι στον κόσμο είναι ανεξάρτητοι, αλλά πολύ λίγοι είναι ελεύθεροι. Η ελευθερία προϋποθέτει τεράστια νοημοσύνη, έτσι δεν είναι; Το να είσαι ελεύθερος σημαίνει να έχεις νοημοσύνη, αλλά η νοημοσύνη δεν γεννιέται επειδή θέλεις απλώς να είσαι ελεύθερος, γεννιέται μόνο όταν αρχίζεις να κατανοείς όλο το περιβάλλον σου, το κοινωνικό, το θρησκευτικό, το οικογενειακό, και τις επιρροές της παράδοσης που ορθώνονται σαν φράχτης γύρω σου.

Αλλά για να κατανοήσεις τις πολλές και διάφορες επιρροές –των γονιών σου, του κράτους, της κοινωνίας, του πολιτισμού στον οποίο ανήκεις, των πιστεύω σου, της θρησκείας σου και των προλήψεών σου, της παράδοσης την οποία ακολουθείς χωρίς να το σκέφτεσαι–, για να κατανοήσεις όλες τις επιρροές και να ελευθερωθείς από αυτές, πρέπει να υπάρξει βαθιά «εν-όραση»,* όμως συνήθως παραδίνεσαι σε όλες αυτές τις επιρροές, γιατί μέσα σου φοβάσαι. Φοβάσαι μήπως δεν αποκτήσεις κάποια καλή θέση στην κοινωνία, φοβάσαι τι θα πουν οι άλλοι, φοβάσαι να μην ακολουθείς την παράδοση ή μήπως αυτό που κάνεις δεν είναι σωστό. Αλλά πραγματική ελευθερία είναι μια κατάσταση του νου στην οποία δεν υπάρχει φόβος, δεν υπάρχει κανένας ψυχολογικός εξαναγκασμός, δεν υπάρχει εσωτερική πίεση να νιώθεις σιγουριά.

Οι περισσότεροι από εμάς δεν θέλουμε να νιώθουμε σιγουριά; Δεν θέλουμε να μας λένε τι υπέροχοι άνθρωποι είμαστε, πόσο όμορφοι δείχνουμε ή τι τρομερή εξυπνάδα έχουμε; Όλα αυτά μας δίνουν αυτοπεποίθηση, μια αίσθηση σπουδαιότητας. Όλοι θέλουμε να είμαστε κάποιοι – αλλά από την στιγμή που το θέλουμε αυτό, δεν είμαστε πλέον ελεύθεροι. Σκεφτείτε το σας παρακαλώ αυτό, γιατί εδώ βρίσκεται η άκρη του νήματος που οδηγεί στην κατανόηση του προβλήματος της ελευθερίας.

Από την στιγμή που θέλεις να είσαι κάποιος –είτε στον κόσμο της πολιτικής, της δύναμης, των αξιωμάτων και της εξουσίας είτε στο λεγόμενο πνευματικό κόσμο, όπου επιδιώκεις να γίνεις ενά- ρετος, ανώτερος άνθρωπος, άγιος–, από την στιγμή που θέλεις να είσαι κάποιος, δεν είσαι πια ελεύθερος. Ο άνθρωπος που βλέπει τον παραλογισμό όλων αυτών των πραγμάτων έχει αθώα ψυχή και δεν λειτουργεί με την επιθυμία να είναι κάποιος, επομένως είναι ελεύθερος. Αν καταλάβετε την απλότητα αυτού του πράγματος, θα δείτε και την εκπληκτική ομορφιά του και το βάθος του.

Και οι εξετάσεις, τελικά, αυτόν το σκοπό έχουν: Να σ’ ετοιμάσουν για να βρεις μια θέση και να σε κάνουν κάποιο. Οι τίτλοι που δίνουν τα διπλώματα, τα αξιώματα και οι γνώσεις σε ενθαρρύνουν να είσαι κάτι. Έχετε προσέξει ότι οι γονείς και οι καθηγητές σας σας λένε ότι πρέπει να είστε σημαντικοί σε κάτι στην ζωή σας και ότι πρέπει να είστε πετυχημένοι, όπως ο θείος ή ο παππούς σας; Κι εσείς προσπαθείτε να μιμηθείτε το παράδειγμα κάποιου ήρωα και να μοιάσετε σε διάφορους σημαντικούς ανθρώπους, π.χ. σε αγίους, κι έτσι δεν είστε ποτέ ελεύθεροι. Είτε ακολουθήσετε το παράδειγμα κάποιου ανθρώπου που θαυμάζετε, είτε κάποιου αγίου, είτε κάποιου συγγενή σας, είτε προσκολληθείτε σε μια συγκεκριμένη παράδοση, αυτό σημαίνει ότι έχετε μέσα σας την απαίτηση να είστε κάποιοι· και ελευθερία υπάρχει μόνο όταν το κατανοήσετε αυτό.

Έτσι, ο πραγματικός ρόλος της εκπαίδευσης είναι να σε βοηθήσει από παιδί όχι να μιμείσαι οποιονδήποτε, αλλά να είσαι πάντα ο εαυτός σου. Κι αυτό είναι το πιο δύσκολο πράγμα που έχει να κάνει κάποιος: Είτε είσαι έξυπνος, είτε είσαι βλάκας, είτε είσαι καλός, είτε φθονερός, είτε ζηλιάρης, πρέπει να είσαι πάντα αληθινός και να το κατανοείς αυτό. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ο εαυτός σου, γιατί νομίζεις ότι αυτό που είσαι είναι λίγο και ότι θα ήταν υπέροχο να μπορούσες να το αλλάξεις σε κάτι αξιοθαύμαστο, αλλά αυτό δεν γίνεται ποτέ. Αντιθέτως, αν δεις αυτό που πραγματικά είσαι και το κατανοήσεις, σ’ αυτήν ακριβώς την κατανόηση υπάρχει μια μεταμόρφωση. Η ελευθερία, λοιπόν, βρίσκεται όχι στο να προσπαθείς να γίνεις κάτι διαφορετικό από αυτό που είσαι, όχι στο να κάνεις ό,τι σου κατέβει στο κεφάλι, όχι στο να ακολουθείς πιστά κάποια παράδοση, όσα σου λένε οι γονείς σου ή κάποιος γκουρού, αλλά στο να κατανοείς κάθε στιγμή αυτό που είσαι.

Αλλά, βλέπετε, δεν μας εκπαιδεύουν για κάτι τέτοιο. Η εκπαίδευση σε ενθαρρύνει να γίνεις τούτο ή εκείνο, αυτό όμως δεν σημαίνει κατανόηση του εαυτού σου. Ο εαυτός σου είναι κάτι πολύ περίπλοκο, δεν είναι απλώς η οντότητα που φαίνεται, είναι και κάτι κρυμμένο, που δεν φαίνεται. Είναι φτιαγμένος όχι μόνο από όλα όσα σκέφτεσαι, αλλά κι από όλα τα πράγματα που έχουν βάλει μέσα στο νου σου άλλοι άνθρωποι, τα βιβλία, οι εφημερίδες, οι πολιτικοί σου ηγέτες. Και υπάρχει η πιθανότητα να τα συνειδητοποιήσεις όλα αυτά μόνο όταν δεν θέλεις να είσαι κάποιος, όταν δεν μιμείσαι, όταν δεν είσαι οπαδός κανενός – που σημαίνει, πράγματι, ότι έχεις επαναστατήσει εναντίον της προσπάθειας που κάνουν όλοι προκειμένου να γίνουν κάποιοι. Αυτή είναι η μόνη αληθινή επανάσταση1 που οδηγεί σ’ εκπληκτική ελευθερία. Και η καλλιέργεια αυτής της ελευθερίας είναι ο πραγματικός ρόλος της εκπαίδευσης.

Οι γονείς στο σπίτι, οι δάσκαλοι στο σχολείο και οι προσωπικές επιθυμίες του καθένα τον σπρώχνουν να ταυτιστεί με το ένα ή με το άλλο για να είναι ευτυχισμένος και ασφαλής. Αλλά για να έχει κανείς νοημοσύνη δεν πρέπει να ξετινάξει από πάνω του όλες αυ- τές τις επιρροές που τον σκλαβώνουν και τον συνθλίβουν;

Η ελπίδα για έναν καινούργιο κόσμο βρίσκεται σε όσους αρχίζουν να βλέπουν τι είναι ψεύτικο και επαναστατούν εναντίον του, όχι μόνο στα λόγια αλλά και στην πράξη. Και γι’ αυτό πρέπει να αναζητάς το σωστό είδος εκπαίδευσης· γιατί μόνο όταν μεγαλώνεις μέσα στην ελευθερία μπορείς να δημιουργήσεις έναν κόσμο που δεν θα είναι βασισμένος σε παραδοσιακές δομές ή διαμορφωμένος σύμφωνα με τα πιστεύω κάποιου φιλοσόφου ή ιδεαλιστή.

Αλλά δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία όταν απλώς και μόνο προσπαθείς να γίνεις κάποιος ή μιμείσαι κάποιο πρότυπο.

Ερώτηση: Τι Είναι Νοημοσύνη;

Ας εμβαθύνουμε σιγά σιγά στην ερώτηση με υπομονή, για να ανακαλύψουμε την απάντηση. Το ν’ ανακαλύπτεις δεν σημαίνει να καταλήγεις σε κάποιο συμπέρασμα. Δεν ξέρω αν βλέπετε την διαφορά. Από την στιγμή που βγάζεις συμπέρασμα, ας πούμε για το τι είναι νοημοσύνη, παύεις να έχεις νοημοσύνη. Αυτό κάνουν οι περισσότεροι ενήλικες: Έχουν βγάλει τα συμπεράσματά τους, οπότε έπαψαν να έχουν νοημοσύνη. Αμέσως αμέσως, λοιπόν, ανακαλύψατε κάτι: Ότι νους με νοημοσύνη είναι εκείνος που συνεχώς μαθαίνει και ποτέ δεν βγάζει συμπεράσματα.

Τι είναι νοημοσύνη; Οι περισσότεροι άνθρωποι θα αρκούνταν σε έναν ορισμό τού τι είναι νοημοσύνη. Ή θα λέγανε «καλή αυτή η ερμηνεία» ή θα προτιμούσαν την δική τους ερμηνεία, και ένας νους που αρκείται σε κάποια ερμηνεία είναι πολύ επιφανειακός, οπότε δεν έχει νοημοσύνη.

Έχετε αρχίσει να βλέπετε ότι νους με νοημοσύνη είναι ο νους που δεν ικανοποιείται με ερμηνείες και συμπεράσματα, και επίσης δεν έχει νοημοσύνη ο νους που πιστεύει, γιατί η πίστη είναι άλλο ένα είδος συμπεράσματος. Νους με νοημοσύνη είναι ο ερευνητικός νους, ο νους που παρατηρεί, που μαθαίνει, που μελετά. Που σημαίνει τι; Ότι νοημοσύνη υπάρχει μόνο όταν δεν υπάρχει φόβος, όταν είσαι έτοιμος να επαναστατήσεις, να πας κόντρα σε όλο το κοινωνικό οικοδόμημα προκειμένου να βρεις τι είναι Θεός ή να ανακαλύψεις την αλήθεια οποιουδήποτε πράγματος.

Η νοημοσύνη δεν είναι γνώση. Ακόμη κι αν μπορούσες να διαβάσεις όλα τα βιβλία του κόσμου, αυτό δεν θα σου έδινε νοημοσύνη. Η νοημοσύνη είναι κάτι πολύ λεπτό, δεν είναι κάτι για να στρογγυλοκαθίσεις πάνω του. Εμφανίζεται μόνο όταν καταλάβεις την συνολική διαδικασία λειτουργίας του νου – όχι σύμφωνα με κάποιο φιλόσοφο ή δάσκαλο, αλλά με το δικό σου το νου. Ο νους σου είναι απόρροια όλης της ανθρωπότητας, και όταν το καταλάβεις αυτό δεν χρειάζεται να διαβάσεις ούτε ένα βιβλίο, γιατί ο νους σου περιέχει όλη την γνώση του παρελθόντος της ανθρωπότητας.

Η νοημοσύνη, λοιπόν, εμφανίζεται όταν κατανοήσεις τον εαυτό σου, και τον εαυτό σου θα τον κατανοήσεις μόνο σε σχέση με τον κόσμο των ανθρώπων, των πραγμάτων και των ιδεών. Η νοημοσύνη δεν είναι κάτι που μπορείς να αποκτήσεις, όπως την μάθηση. Εμφανίζεται μαζί με την μεγάλη εσωτερική επαναστατικότητα, δηλαδή εμφανίζεται όταν δεν υπάρχει φόβος – που σημαίνει, στην πραγματικότητα, όταν υπάρχει μια αίσθηση αγάπης. Διότι όταν δεν υπάρχει φόβος, υπάρχει αγάπη.

Αν ενδιαφέρεστε μόνο για ερμηνείες, φοβάμαι ότι θα σκεφτείτε πως δεν έχω απαντήσει στην ερώτηση. Το να ρωτάς τι είναι νοημοσύνη είναι σαν να ρωτάς τι είναι ζωή. Ζωή είναι μελέτη, παιχνίδι, σεξ, δουλειά, τσακωμοί, ζήλιες, φιλοδοξίες, αγάπη, ομορφιά, αλήθεια – η ζωή είναι τα πάντα, έτσι δεν είναι; Αλλά, βλέπετε, οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε την υπομονή, έντιμα και με συνέπεια, να κάνουμε αυτή την έρευνα.

Ερώτηση: Μπορεί ένας Αναίσθητος Νους να Γίνει Ευαίσθητος;

Ακούστε την ερώτηση, ακούστε το νόημα που υπάρχει πίσω από τις λέξεις: «Μπορεί ένας αναίσθητος νους να γίνει ευαίσθητος;» Αν πω ότι ο νους μου είναι αναίσθητος κι αρχίσω να προσπαθώ να τον κάνω ευαίσθητο, η ίδια η προσπάθεια να γίνει ευαίσθητος δείχνει αναισθησία. Αν όμως παραδεχτώ ότι είμαι ένας αναίσθητος άνθρωπος χωρίς να θέλω να το αλλάξω αυτό, χωρίς να θέλω να προσπαθήσω να γίνω ευαίσθητος αλλά, αρχίζοντας να κατανοώ τι είναι αυτή η αναισθησία, παρατηρώντας την στην κα- θημερινή μου ζωή, μέρα με την μέρα –πόσο λαίμαργα τρώω, πόσο απότομα φέρομαι στους ανθρώπους, την υπεροψία μου, την αλα- ζονεία μου, την προστυχιά των συνηθειών και των σκέψεών μου–, τότε από μόνη της η παρατήρηση θα αλλάξει αυτό που συμβαίνει.

Δείτε το αυτό, σας παρακαλώ. Παρατηρήστε το ψύχραιμα. Ομοίως, αν είμαι κουτός και πω ότι πρέπει να γίνω έξυπνος, η προσπάθεια και μόνο να γίνω έξυπνος είναι μια χειρότερη μορφή κουταμάρας, γιατί εκείνο που έχει σημασία είναι να κατανοήσω την κουταμάρα μου. Έτσι κι αλλιώς, όσο κι αν προσπαθήσω να γίνω έξυπνος η κουταμάρα μου θα παραμείνει η ίδια. Μπορεί να αποκτήσω το επιφανειακό λούστρο που δίνουν οι γνώσεις, μπορεί να έχω αποστηθίσει ολόκληρα αποσπάσματα από βιβλία διαφόρων σπουδαίων συγγραφέων και να τα επαναλαμβάνω με κάθε ευκαιρία στις συζητήσεις, αλλά και πάλι θα είμαι κουτός.

Αν όμως αντιληφθώ και κατανοήσω την κουταμάρα έτσι όπως εκφράζεται στην καθημερινή μου ζωή –πώς συμπεριφέρομαι στους ανθρώπους ανάλογα με την τάξη τους και το επάγγελμά τους, πώς αντιμετωπίζω τον γείτονά μου, τον φτωχό, τον πλούσιο, έναν απλό υπάλληλο–, τότε αυτή η επίγνωση διαλύει την κουταμάρα.

Δοκιμάστε το. Παρατηρήστε τον εαυτό σας καθώς μιλάτε σε κάποιον απλό εργαζόμενο που η δουλειά του είναι να εξυπηρετεί τον κόσμο, προσέξτε το μεγάλο σεβασμό τον οποίο δείχνετε σε ανθρώπους που έχουν αξιώματα ή έχετε ανάγκη και πόσο λίγο σεβασμό δείχνετε σε κάποιον που δεν έχει κανένα αξίωμα ή δεν έχει να σας προσφέρει τίποτα. Τότε αρχίζεις να ανακαλύπτεις πόσο κουτός είσαι και, κατανοώντας την κουταμάρα, γεννιούνται η νοημοσύνη και η ευαισθησία. Δεν είσαι υποχρεωμένος να γίνεις ευαίσθητος.

Ο άνθρωπος που προσπαθεί να γίνει κάτι είναι αποκρουστικός, αναίσθητος, χοντρόπετσος.

Πώς Μπορεί ένα Παιδί να Ανακαλύψει Αυτό που Είναι Χωρίς την Βοήθεια των Γονιών και των Δασκάλων του;

Ένα παιδί έχει την δυνατότητα να ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό του μόνο αν το περιβάλλον στο οποίο ζει το βοηθήσει να το κάνει. Αν οι γονείς και οι δάσκαλοι νοιάζονται πραγματικά να κατανοήσει το παιδί τον εαυτό του, δεν θα του επιβάλουν να το κάνει. Θα δημιουργήσουν ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο, κάποια στιγμή, το παιδί θα γνωρίζει ποιο πραγματικά είναι.

Αυτή η ερώτηση αποτελεί για εσάς πρόβλημα ζωτικής σημασίας; Αν νιώθατε βαθιά μέσα σας ότι είναι σημαντικό για ένα παιδί να ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό του και ότι δεν μπορεί να το κάνει αυτό αν περιτριγυρίζεται από αυθεντίες που του το επιβάλλουν, δεν θα κάνατε ό,τι μπορούσατε ώστε να βρίσκεται στο σωστό περιβάλλον;

Η ερώτησή σας έχει και πάλι την ίδια κλασική προσέγγιση «πες μου τι να κάνω και θα το κάνω», αντί για το «ας λύσουμε το πρόβλημα μαζί». Το πρόβλημα του πώς θα δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο το παιδί θα μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του είναι ένα πρόβλημα που τους αφορά όλους: τους γονείς, τους δασκάλους και τα ίδια τα παιδιά. Αλλά το να γνωρίσεις τον εαυτό σου δεν είναι κάτι που μπορεί να σου το επιβάλλει κάποιος, όπως δεν μπορούν να σου επιβάλλουν να έχεις κατανόηση.Κι αν αυτό είναι σημαντικό πρόβλημα για εσάς, για μένα, για τους γονείς και τους δασκάλους, τότε θα δημιουργήσουμε μαζί τα σωστά σχολεία.

@Απόσπασμα από το βιβλίο του Jiddu Krishnamurti “Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ”

terrapapers.com