Η Οδύσσεια του Απόκρυφου Ηλεκτρικού Ανθρώπου μέσα σε ένα Ηλεκτρομαγνητικό Σύμπαν.

Τη λέξη Ηλεκτρισμός (Electricity) την εισήγαγε στην αγγλική γλώσσα το 1650 η μετάφραση μιας πραγματείας με θέμα τις θεραπευτικές ιδιότητες των μαγνητών. Συγγραφέας της πραγματείας ήταν ο Γιαν Μπάπτιστ βαν Χέλμοντ (Jan Baptist van Helmont), Φλαμανδός γιατρός και Ροδόσταυρος, ο οποίος εργαζόταν στο μεταίχμιο μεταξύ φυσικής μαγείας και σύγχρονης Χημείας.

Παρότι ο Χέλμοντ εγκατέλειψε τις παμπάλαιες δοξασίες των τεσσάρων στοιχείων, παρέμεινε πνευματικά συνδεδεμένος με την αλχημεία της «πυροτεχνίας», της Παρακέλσειας σιδηρουργικής τεχνικής. Σαν μια ασώματη δύναμη που ξεπήδησε από την ύλη, η «υδραργυρική ορμή» του ηλεκτρισμού συμβόλιζε για πολλούς από τους ομοίους του Χέλμοντ τις πνευματικές ενέργειες που διαποτίζουν το φυσικό σύμπαν.

Ο ηλεκτρισμός ήταν το ελιξίριο της Παγκόσμιας Ψυχής, η σπίθα της Δημιουργίας. Πολλά από τα πρώτα βιβλία τα σχετικά με τον ηλεκτρισμό, τον περιέγραφαν με σαφώς αλχημιστικούς όρους, αποκαλώντας τον «αιθέριο πυρ», «φωτιά της πεμπτουσίας» ή «desideratum» (ποθούμενο), η πολυπόθητη ολική πανάκεια. Τώρα που τα ηλεκτρονικά, η ηλεκτρική ενέργεια, τα ραδιοφωνικά κύματα και τα μικροκύματα διαμορφώνουν την ενεργειακή μήτρα της πληροφοριακής εποχής, τα πρότυπα του ηλεκτρομαγνητικού φανταστικού σε πολλές περιπτώσεις απλώς διολίσθησαν κατευθείαν στο τεχνολογικό ασυνείδητο. Όπως υποστηρίζει ο Ντένις Στίλινγκς (Dennis Stillings),

«Η υλική επιστήμη δεν μπορούσε να αποκοπεί εντελώς από το ψυχολογικό κατάλοιπο που προσχώρησε στην ηλεκτρική θεωρητικοποίηση, επιτρέποντας έτσι στα σύμβολα που κουβαλούσε ο ηλεκτρισμός να οδηγήσουν την σύγχρονη επιστήμη σε επιτεύγματα που απηχούν έντονα τους σκοπούς της αλχημείας».

Συγκεκριμένα, ο ηλεκτρισμός έμελλε να μεταφέρει στον σύγχρονο κόσμο τρεις διαφορετικές όψεις της αλχημικής φαντασίας: το πάθος για τη ζωτικότητα των σωμάτων, την επιθυμία για πνευματικοποίηση της υλικής μορφής και την χιλιαστική ορμή για μεταστοιχείωση των ενεργειών της Γης στην θεϊκή πραγμάτωση των ανθρώπινων ονείρων.

Για τους φυσικούς φιλοσόφους και τους πολυτεχνίτες του δέκατου όγδοου αιώνα, ο πειραματισμός με τον ηλεκτρισμό ήταν μια μανία αντάξια των πιο ακραίων εμμονών των χάκερς. Ένας τέτοιος μανιακός του ηλεκτρισμού ήταν ο νεαρός Βενιαμίν Φραγκλίνος, που έγινε γνωστός συναρμολογώντας ηλεκτροστατικές μηχανές και γράφοντας ευφυή άρθρα για την μυστηριώδη αυτήν δύναμη. Ο Φραγκλίνος ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε ότι το «ηλεκτρικό ρευστό» είναι πολωμένο ανάμεσα σε δύο αντίθετα φορτισμένες καταστάσεις, τις οποίες ο ίδιος ονόμασε «θετικό» και «αρνητικό» πόλο.

Επίσης ο Φραγκλίνος συμπέρανε ότι, όταν σώματα με διαφορετικό φορτίο έλθουν σε επαφή μεταξύ τους, το ρευστό ισοσταθμίζεται – αυτό ακριβώς συνέβη όταν ο νεαρός Φραγκλίνος πέταξε τον περίφημο χαρταετό του από ένα καπνοχώραφο του Μέριλαντ το 1872. Αρπάζοντας το βρεγμένο σχοινί του χαρταετού, ο Φραγκλίνος ένιωσε μια «εμφανέστατη ηλεκτρική σπίθα» να διαπερνά το ρωμαλέο σκελετό του και να χάνεται στην γη. Ο Φραγκλίνος όχι μόνο απέδειξε ότι ο κεραυνός είναι μια μορφή ηλεκτρισμού, αλλά και συνέλαβε την πρακτική ιδέα του αλεξικέραυνου, αφού προς στιγμήν έγινε αλεξικέραυνο ο ίδιος.

Ο χαρταετός του Φραγκλίνου, εκτός του ότι ενέπνευσε μια σωτήρια εφεύρεση, είχε απήχηση και σε αρχετυπικό επίπεδο. Ο κεραυνός υπήρξε από αμνημονεύτων χρόνων ενεργό σύμβολο της οργής των θεών και ο Φραγκλίνος ανάγκασε αυτό το ηχηρό βέλος της κρίσης να ξαστοχήσει. Το γεγονός ότι ένας μελλοντικός θεμελιωτής του Αμερικανικού Συντάγματος δάμασε και συνάμα απομυθοποίησε τα δυσοίωνα αστροπελέκια του ουρανού, τόνιζε τον Προμηθεϊκό χαρακτήρα της πράξης του. Το αλεξικέραυνο του Φραγκλίνου ήταν μια δεύτερη διακήρυξη ανεξαρτησίας: μια ανεξαρτησία από τον άσκοπο θάνατο, από έναν οργίλο θεό-ουρανό, από μια μαγεμένη γη. Όπως αναγράφεται σε μια γαλλική προτομή του Φραγκλίνου: «Άρπαξε τη λάμψη του κεραυνού από τον ουρανό και το σκήπτρο από τους τυράννους».

Ωστόσο ο Φραγκλίνος δεν ήταν ο πρώτος μανιακός του ηλεκτρισμού που έπιανε κεραυνούς. Στην πραγματικότητα, ένας μοναχός από την Μοραβία, ονόματι Πρόκοπ Ντίβις (Prokop Divisch), επινόησε το αλεξικέραυνο λίγα χρόνια πριν από τον Φραγκλίνο, αν και το όργανο του Ντίβις γνώρισε σαφώς μικρότερη επιτυχία στην –δέσμια της παράδοσης– Ευρώπη. Η απουσία αναφοράς του μοναχού από τα χρονικά της λαϊκής επιστήμης είναι επίσης ενδεικτική των διαφορετικών όψεων του ηλεκτρισμού. Εκεί όπου ο Φραγκλίνος στέκεται σαν ορατό μνημείο της εγκόσμιας κατάκτησης του ηλεκτρισμού στην επιδίωξη της κυριαρχίας πάνω στην φύση, ο Ντίβις και οι θεοσοφικές του εικασίες ανοίγουν την εσωτερική διάσταση του ηλεκτρικού φανταστικού, την διάσταση εκείνη που βλέπει στο «βάλσαμο της φύσης» ένα διάπυρο σύμβολο πνευματικής δύναμης.

Στο βιβλίο του “Η Θεολογία του Ηλεκτρισμού” ο Γερμανός μελετητής Έρνστ Μπεντς (Ernst Benz) εξηγεί πώς το έργο του Ντίβις συνεχίστηκε από τον Φρίντριχ Κρίστοφ Έτινγκερ (Friedrich Christoph Oetinger), τον Προτεστάντη διάκονο της Βυρτεμβέργης και ιδρυτή ενός βαθύτατα θεοσοφικού κλάδου του γερμανικού Ευσεβισμού. Ο Έτινγκερ και οι υπόλοιποι «ηλεκτρικοί θεολόγοι» του κύκλου του ήταν οι Φρίτζοφ Κάπρα της εποχής τους – πνευματικοί στοχαστές που επιχείρησαν να εντάξουν την επιστημονική τους γνώση σε μια μυστικιστική άποψη για το σύμπαν. Ενώ οι Άγγλοι Θεϊστές σαν τον Τζον Τόλαντ (John Toland) και τον Τόμας Γούλστον (Thomas Woolston) θεωρούσαν τις μαγνητικές ή τις ηλεκτρικές δυνάμεις απομυθοποιητικές ερμηνείες για τα θαύματα του Χριστού (καρβέλια, ψωμιά και ψάρια), οι φυσικοί φιλόσοφοι της ομάδας του Έτινγκερ ακολούθησαν την αντίθετη κατεύθυνση. Εξηλέκτρισαν την θεολογία, αναθεωρώντας συγχρόνως την εικόνα του ανθρώπου και της Γης.

Όπως ίσως θα μαντέψατε, ξεκίνησαν από την αρχή των πάντων. Η Γένεσις διακηρύσσει ότι την πρώτη μέρα της δημιουργίας ο Θεός άναψε τον διακόπτη του κοσμικού φωτός και «είδε ότι καλόν». Όμως ο Έτινγκερ παρατήρησε ότι, σύμφωνα με το κείμενο, ο Κύριος δεν προβαίνει στην δημιουργία του Ήλιου, της Σελήνης και των αστέρων πριν περάσουν δύο ακόμη μέρες. Τι ακριβώς ήταν λοιπόν αυτό το πρώτο «φως» και πού πήγε όταν ο Ήλιος ανέτειλε πάνω από την Εδέμ; Ο Έτινγκερ πίστευε ότι το πρώτο φως ήταν στην πραγματικότητα η «ηλεκτρική φωτιά» που διαπερνούσε και διέγειρε το πρωταρχικό χάος, δίνοντάς του μορφή και ενέργεια. Μετά την εμφάνιση του Ήλιου και της Σελήνης, το ουσιώδες αυτό φως εξαφανίστηκε μέσα στην δομή των πραγμάτων, αναδυόμενο μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, όπως οι καταιγίδες ή ο χειρισμός ηλεκτροστατικών μηχανών από περίεργους μοναχούς.

Η ηλεκτρική φαντασία του Έτινγκερ δεν συνέβαλε απλώς και μόνο στο να αφομοιωθεί ο ηλεκτρισμός στην υπάρχουσα χριστιανική κοσμολογία, αλλά εγκαινίασε μια μάλλον ριζοσπαστική και ανιμιστική θεώρηση της φύσης. Κατά την άποψή του, ο κόσμος δεν είναι ένας σβώλος από τυφλό πηλό του οποίου η ζωική δύναμη εξαρτάται άμεσα από έναν υπερβατικό Θεό, ούτε οι φυσικές μορφές του προέρχονται από τις θεϊκές φόρμες της ζαχαροπλαστικής που χρησιμοποίησε ο Κύριος την πρώτη εβδομάδα της δημιουργίας. Αντίθετα, οι αλλόκοτες σπίθες που συνέλεξαν τα αλεξικέραυνα του Ντίβις πρόσφεραν στον Έτινγκερ την απόδειξη για την ύπαρξη της anima mundi, της ζωντανής Ψυχής του Κόσμου. Η ύλη υπήρξε εξαρχής προικισμένη με πνεύμα, ζωή και νοημοσύνη και διαρκώς αγωνίζεται να εκδηλώσει νέες μορφές και νέους συνδυασμούς.

Σε μια εποχή όπου οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες διαχώριζαν τα ανθρώπινα όντα σε νου και σώμα, σε νοημοσύνη και μηχανική ύλη, ο Έτινγκερ και οι φίλοι του επέμεναν στην νεοπλατωνική θεώρηση της ανθρωπότητας ως τριμερούς δημιουργήματος αποτελούμενου από σώμα, ψυχή και πνεύμα. Ο Έτιγνκερ συμφωνούσε με τους συναδέλφους του θεολόγους ότι, όταν ο Θεός έτριψε τον πηλό για να πλάσει τον Αδάμ, εμφύσησε στο σώμα του έλλογο πνεύμα. Όμως για τον Έτινγκερ την σκόνη αυτήν την ζωοποιούσε ήδη η ηλεκτρική φωτιά, το «βάλσαμο της φύσης» που επέτρεπε στο σώμα να αυτοθεραπεύεται και να αυτοανανεώνεται διαρκώς. Μαζί με τις έλλογες ψυχές μας κουβαλάμε και μια φυσική ή ζωική ψυχή, ένα ηλεκτρικό σώμα υπεύθυνο για τις σωματικές και αισθητικές λειτουργίες, για την τάξη και την κίνηση, την αύξηση και την θεραπεία. Την ψυχή αυτή την μοιραζόμαστε με τα ζώα, όπως διακηρύσσει ο θεοπάλαβος ποιητής Κρίστοφερ Σμαρτ (Christopher Smart) στην ωδή του Jubilate Agno (Ευφρανθείτε για τον Αμνό) την οποία συνέθεσε το 1760 για το γάτο του τον Τζέφρι:

«Γιατί χαϊδεύοντάς τον ανακάλυψα τον ηλεκτρισμό.
Γιατί είδα το φως του Θεού γύρω του, κερί μαζί και φωτιά.
Γιατί η ηλεκτρική φωτιά είναι η πνευματική ουσία που στέλνει ο Θεός από τον ουρανό
για να συντηρεί τα σώματα ανθρώπων και ζώων…»

Έτσι, όπως και άλλοι φυσικοί φιλόσοφοι και μυστικιστές της εποχής του, ο Έτινγκερ επαναφόρτισε την αρχαία εικόνα της ζωικής ψυχής σε ένα λουτρό ηλεκτρικού ρευστού.

Με επιστημονικούς όρους, η ιδέα ότι τα σώματα διαθέτουν ανεξάρτητη ζωική δύναμη είναι γνωστή ως Υλοζωισμός, μια θεωρία που προβάλλει ως αιρετικός αντίλογος στην κυρίαρχη μηχανιστική εικόνα των οργανικών σωμάτων, ως χυμωδών βιολογικών ρομπότ χωρίς την παραμικρή μαγική σπίθα. Όταν ο Λουίτζι Γκαλβάνι, τη δεκαετία του 1790, κρεμούσε βατραχοπόδαρα σε διάφορα μέταλλα και ηλεκτροστατικές μηχανές, πίστευε ότι το ρεύμα που ανακάλυψε αποδείκνυε την ύπαρξη αυτής της ζωικής ορμής (Elan vital). Λίγο αργότερα, ο κόμης Αλέξανδρος Βόλτα απέδειξε ότι, ενώ οι ζωικοί ιστοί όντως μεταφέρουν ηλεκτρικό φορτίο, στην πραγματικότητα ο Γκαλβάνι είχε ανακαλύψει τυχαία την αρχή της μπαταρίας – μια από τις πολλές νίκες των μηχανιστών επί της υλοζωιστικής παράταξης.

Ωστόσο αυτός ο θρίαμβος δεν εμπόδισε τον εγγονό του Γκαλβάνι να συνδέει τις μπαταρίες του Βόλτα με τα αποκεφαλισμένα σώματα εγκληματιών –μια μακάβρια απόπειρα δημιουργίας ζωής που μας θυμίζει το γοτθικό διήγημα του Φανταστικού της Μαίρης Σέλλεϋ, “Φρανκενστάιν”, ως ο σύγχρονος Προμηθέας. Αυτή η αρχετυπική αφήγηση του ηλεκτρο-προμηθεϊσμού, που προβάλλει τον ηλεκτρισμό ως γέφυρα μεταξύ της επιστήμης και της δημιουργίας, είναι μεν φανταστική, ωστόσο ακόμη και σήμερα παραμονεύει στις σκιές των εργαστηρίων – το έμβρυο της Ντόλυ, της ενήλικης προβατίνας την οποία κλωνοποίησαν Σκωτσέζοι ερευνητές το 1997, ενεργοποιήθηκε με λίγες σταγόνες από το ηλεκτρικό ρευστό.

Ο ιδεαλιστής φιλόσοφος Σέλινγκ, φανατικός οπαδός της οικολογίας, χαιρέτισε την ηλεκτρική ενέργεια ως εκδήλωση της Παγκόσμιας Ψυχής, ενώ ο μέγας λογοτέχνης και ανεξάρτητος επιστήμονας Γκαίτε, έκανε λόγο για την ηλεκτρική ζωή που συνδέει δυναμικά τα πράγματα μεταξύ τους μέσα από τις συμπαθητικές δυνάμεις της έλξης και της άπωσης. Ο ηλεκτρισμός έγινε μια εικόνα του ίδιου του ρομαντικού πνεύματος.

«Είναι ηλεκτρικός εκ φύσεως», έγραφε ο Μπετόβεν. «Η μουσική είναι το ηλεκτρικό έδαφος όπου ζει, σκέπτεται και επινοεί το πνεύμα».

Καθώς ο ηλεκτρισμός κυρίευε την ρομαντική φαντασία, κάποιοι φυσικοί φιλόσοφοι αλχημιστικού προσανατολισμού –όπως π.χ. ο Τζ. Ρίτερ (J. W. Ritter)– αναφέρονταν με έμφαση στον μαγνητικό πόλο της Παγκόσμιας Ψυχής. Μολονότι η ακριβής σχέση ανάμεσα στον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό δεν είχε ακόμη ανακαλυφτεί (αυτό συνέβη αρκετές δεκαετίες μετά), η «πολωμένη» αντίληψη του Ρίτερ είχε συμβολικό νόημα. Ο μαγνητισμός είναι το υπνωτικό Γιν ως προς το Γιανγκ του ηλεκτρισμού, μια σκοτεινή σεληνιακή έλξη απέναντι στην ορμή της ηλιακής φωτιάς, και η ελκτική του μαγεία συνδεόταν επί αιώνες με τις ανιμιστικές δυνάμεις.

Για να απομακρύνουν τις δαιμονικές αρρώστιες, οι Σουμέριοι χάραζαν θεραπευτικές επιγραφές πάνω σε μαγικά φυλαχτά αφιερωμένα στον Μαρντούκ –Εκείνον που Προκαλεί Δράση από Απόσταση. Ο Παράκελσος χρησιμοποιούσε μαγνήτες για να εξισορροπεί τις ζωικές ενέργειες του ανθρώπινου σώματος, ενώ ο Έτινγκερ πίστευε ότι φορτισμένα ρινίσματα σιδήρου θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ηλεκτρική φωτιά μέσα στο σώμα. Ωστόσο ο μεγαλύτερος μάγος της μαγνητοθεραπείας υπήρξε αναμφίβολα ο Φραντς Άντον Μέσμερ, που σήμερα είναι γνωστός είτε ως ο βασιλιάς των τσαρλατάνων, είτε ως ο άνθρωπος που άθελά του δημιούργησε την ψυχανάλυση.

Γεννημένος το 1732, ο Μέσμερ αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, όπου έγραψε την διατριβή του με θέμα τις επιρροές των πλανητών πάνω στον κόσμο μας. Προκειμένου να εξηγήσει πώς οι αστρολογικές δυνάμεις μπορούν να επιδρούν εξ αποστάσεως, ο Μέσμερ υπέθεσε την ύπαρξη ενός λεπτοφυούς ρευστού το οποίο αποκάλεσε fluidium, ένα διαφανές διάμεσο που μεταδίδει τις σεληνιακές δονήσεις στις παλίρροιες του ωκεανού και παράλληλα επιτρέπει στους πλανήτες Αφροδίτη και Δία να ρυθμίζουν την ανθρώπινη μοίρα!

Το fluidium γεννήθηκε με φόντο την αντίληψη του Νεύτωνα για τον «αιθέρα», δηλαδή ένα αόρατο ρευστό που διαποτίζει τον χώρο και χρησιμεύει ως στατικό διάμεσο για την βαρύτητα και τον μαγνητισμό, καθώς και για τις αισθήσεις και τα νευρικά ερεθίσματα. Για τον Νεύτωνα, ο αιθέρας ήταν ένα μέσον για να εξηγήσει πώς τα απομακρυσμένα σώματα του ηλιακού συστήματος επικοινωνούν μεταξύ τους, ενώ παράλληλα ήταν το επιστέγασμα ενός σύμπαντος που απεχθάνεται το κενό. Όπως όμως δείχνει το ίδιο το έργο του Μέσμερ, ο αιθέρας έπαιζε επίσης τον ρόλο του κοινού ενδιαιτήματος για κάθε είδους ανιμιστικές ενοράσεις και ανατριχιαστικές δυνάμεις που απέρριπταν τα γρανάζια και τους μοχλούς της μηχανιστικής κοσμολογίας.

Αυτό δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει, αν λάβουμε υπόψη μας τα αλχημιστικά ενδιαφέροντα του ίδιου του Νεύτωνα. Πράγματι ο Νεύτων φανταζόταν πως ο αιθέρας είναι μεστός από ένα ζωικό πνεύμα, και ακόμα και η ορολογία του για την βαρυτική «έλξη» εμπεριέχει ίχνη του «Έρωτα», της πνευματικής κόλλας που, κατά τους Νεοπλατωνιστές, εξασφαλίζει την συνοχή του σύμπαντος. Όταν ο Μέσμερ θέλησε να κατονομάσει την ιδιότητα του ανθρώπινου σώματος που πίστευε ότι ήταν συνδεδεμένη με το fluidium, ταλαντεύτηκε ανάμεσα στον μαγνητισμό και τον ηλεκτρισμό, αλλά τελικά κατέληξε στον «ζωικό μαγνητισμό» (Animal Magnetism), έναν όρο τον οποίο δανείστηκε από τον Ιησουίτη μυστικιστή Αθανάσιο Κίρχερ.

Ο Μέσμερ έγραφε:

«Όπως ο μαγνήτης, όλα τα σώματα είναι ικανά να μεταδώσουν την εξής μαγνητική αρχή: το ρευστό αυτό διαπερνά τα πάντα και μπορεί να αποθηκευτεί και να συμπυκνωθεί, όπως το ηλεκτρικό ρευστό· επιπλέον, δρα εξ αποστάσεως».

Ο Μέσμερ δεν ταύτισε ποτέ απόλυτα τον ζωικό μαγνητισμό με τον ορυκτό μαγνητισμό, όμως η «απόκρυφη» συμπεριφορά του δεύτερου, του άφησε χώρο για έννοιες και πρακτικές εμπνευσμένες από τα αρχαία όνειρα της συμπαθητικής μαγείας. Μολονότι η ανεπίσημη επιστήμη του Μέσμερ επέτρεψε σε αυτά τα όνειρα να μεταφερθούν στον σύγχρονο κόσμο πάνω σε μαγνητικά κύματα, ο απώτερος στόχος του ήταν να αποκαταστήσει την ισορροπία και την «τέλεια αρμονία» των πολωμένων ενεργειών του σώματος. Οι θεραπευτικές του αντιλήψεις ουσιαστικά ταυτίζονταν με αυτές της κινεζικής ιατρικής, η οποία επίσης θεωρεί ότι το σώμα εμφορείται από ένα ζωικό πνεύμα ενέργειας και ότι οι ασθένειες προκύπτουν από αποφράξεις σε αυτό το δυναμικά ισορροπημένο δίκτυο πολωμένων ενεργειακών ροών.

Βέβαια, ο Μέσμερ καταγινόταν και με πραγματικούς μαγνήτες. Στις πρώιμες θεραπείες του, «φόρτιζε» τεμάχια σιδήρου περνώντας τα χέρια του από πάνω τους και στην συνέχεια τα μετέφερε κοντά στα σώματα των ασθενών του. Με τον καιρό ο Μέσμερ εγκατέλειψε την ιδέα ότι μόνο οι μαγνήτες διαθέτουν θεραπευτικό φορτίο και άρχισε να μαγνητίζει τον νεροχύτη της κουζίνας του, κι έπειτα τα πάντα: ψωμί, πορσελάνινα φλιτζάνια, ξύλο, σκύλους. Ορισμένοι ασθενείς φορούσαν μαγνητισμένα ρούχα και διάβαζαν μαγνητισμένα βιβλία, ενώ άλλοι αντλούσαν την θεραπεία τους από έναν κουβά γεμάτο με νερό, ρινίσματα σιδήρου και θραύσματα γυαλιού, που οι ειδικές σιδερένιες του χειρολαβές επέτρεπαν τον ταυτόχρονο μαγνητισμό πολλών ασθενών.

Εντέλει ο Μέσμερ συνειδητοποίησε ότι ο μαγνήτης ήταν ο ίδιος του ο εαυτός και ότι μπορούσε να προκαλεί καταληψία στους ασθενείς του κοιτάζοντάς τους απλώς στα μάτια ή βάζοντάς τους να καρφώνουν το βλέμμα στο δάχτυλό του. Μολονότι σήμερα συνδέουμε το αγγλικό ρήμα mesmerize με την πρόκληση εκστατικής καταληψίας, τα μαγικά δάχτυλα του Μέσμερ προκαλούσαν, όπως φαίνεται, εκρηκτικές υστερικές κρίσεις που θύμιζαν πολύ περισσότερο θεραπείες αρχέγονης κραυγής παρά την ήρεμη νύστα της υπνωτικής αναδρομής. Κατά πολλούς, ο «Μεσμερισμός» δεν ήταν παρά ο πρώτος υπνωτισμός.

Ο Μέσμερ δεν επιχείρησε να εξηγήσει πλήρως τις ενέργειες που κινητοποιούσε ούτε να τις αιτιολογήσει με την επιστημονική ορολογία της εποχής του. Θεωρούσε τον ζωικό μαγνητισμό μια «έκτη αίσθηση» που, όπως όλες οι αισθήσεις, δεν μπορεί να περιγραφτεί, αλλά μόνο να βιωθεί. Παρότι όμως τον γοήτευαν οι μπέρτες των μάγων και τα μαγικά ραβδιά, ο Μέσμερ εξακολουθούσε να θεωρεί τον εαυτό του φιγούρα του Διαφωτισμού. Επέμενε ότι οι δυνάμεις του δεν ήταν σε καμία περίπτωση μυστικιστικές και ότι ο ζωικός μαγνητισμός είναι μια πραγματική δύναμη στον κόσμο, που υποδείκνυε τη δημιουργία μιας νέας επιστήμης (μια πρόταση που επανέλαβε ο Βίλχελμ Ράιχ, πολύ αργότερα).

Παρ’ όλα αυτά, το ιατρικό κατεστημένο της Βιέννης δεν εντυπωσιάστηκε με το μαγνητικό παραλήρημα του Μέσμερ και η λατρεία που έδειχνε το κοινό στον χαρισματικό θεραπευτή απλώς επιδείνωσε την κατάσταση για τα μάτια του ιατρικού κατεστημένου. Ο καλός γιατρός εκδιώχτηκε από την Βιέννη και κατέφυγε στο προεπαναστατικό Παρίσι, όπου δεν άργησε να γίνει περιζήτητος σε μια πόλη που έσφυζε από νέες ιδέες κι επαναστατικό παλμό. Εκατοντάδες ασθενείς, που οι βδέλλες δεν μπορούσαν να ρουφήξουν την αρρώστια από τις φλέβες τους (αυτές ήταν οι πρακτικές του ιατρικού κατεστημένου της εποχής), βρήκαν ουσιαστική θεραπεία με τις «παράξενες» τεχνικές του Μέσμερ. Ωστόσο, παρά τις εντυπωσιακές επιτυχίες του, μια επιτροπή από γιατρούς και επιστήμονες διορισμένη από την γαλλική κυβέρνηση, ανακήρυξε τον Μέσμερ απατεώνα. Για να εξηγήσει τις επιτυχίες του, η επιτροπή του Παρισιού επικαλέστηκε μια δύναμη την οποία οι σκεπτικιστές σταυροφόροι της επιστημονικής καθαρότητας εξακολουθούν να απορρίπτουν ως τις μέρες μας: τη «Φαντασία».

Ο Μέσμερ παραδεχόταν ότι υπήρχε και μία ψυχολογική δραστηριότητα σε όλα αυτά, ότι αλληλεπιδρούσε ο ίδιος με τους ασθενείς του. Τελικά, παρ’ όλο που ο Μέσμερ είχε σαφώς εισχωρήσει στις τρομακτικές θεραπευτικές ενέργειες του ανθρώπινου ψυχοσώματος, μια δύναμη τόσο διφορούμενη –ερωτική, υδραργυρική, σχεδόν επαναστατική– ήταν υπερβολικά σπασμωδική ώστε να γίνει αποδεκτή μέσα στο ολοένα και πιο ορθολογιστικό πλαίσιο της ιατρικής σκέψης που αγωνιζόταν να μετασχηματιστεί σε σύγχρονη επιστήμη.

Ευτυχώς, οι σπουδαστές του Μέσμερ δεν είχαν τέτοιους ενδοιασμούς και, συνεχίζοντας τα μαγνητικά πειράματα, έθεσαν τα θεμέλια της ψυχοθεραπείας. Ιδιαίτερα ο Μαρκήσιος ντε Πουησεγκίρ (Marquis de PuysEgur) τόνιζε ολοένα και με μεγαλύτερη έμφαση τον ρόλο της «θέλησης» του μαγνητιστή στην όλη διαδικασία και άρχισε να ανακαλύπτει την τεράστια δύναμη αυτού που οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυθυποβολή και μεταβίβαση βιώματος. Εργαζόμενος με χωρικούς μακριά από τον θόρυβο του Παρισιού, ο Μαρκήσιος Πουησεγκίρ καθοδηγούσε τους ασθενείς του προς την υπνοβατική ομίχλη την οποία σήμερα συνδέουμε με την κατάσταση της ύπνωσης. Από τη στιγμή που «υπνωτίζονταν», οι αγράμματοι αυτοί χειρωνάκτες ανέπτυσσαν εντελώς νέες και κατά τα φαινόμενα αυτόνομες προσωπικότητες, καθόριζαν μόνοι τους την θεραπεία τους και αυθόρμητα πραγματοποιούσαν κατορθώματα διόρασης και τηλεπάθειας. Όπως επισημαίνει ο ιστορικός Ρόμπερτ Φούλερ (Robert Fuller), «ο Μαρκήσιος Πουησεγκίρ αναδείχτηκε σε Κολόμβο ενός παράξενου, νέου κόσμου – του ανθρώπινου ασυνείδητου…»

Λίγες δεκαετίες αργότερα, ο Βρετανός γιατρός Τζέιμς Μπρέιντ (James Braid) επινόησε τον όρο “Υπνωτισμός”, για να περιγράψει αυτές τις μαγνητικές διαδικασίες, και οι έρευνες σχετικά με την κατάσταση της ύπνωσης έμελλε να οδηγήσουν έναν νεαρό ονόματι Σίγκμουντ Φρόιντ στο να αναπτύξει τις πρώτες του θεωρίες για το Ασυνείδητο. Παρότι στο σημείο αυτό ελάχιστα είχαν απομείνει από τις αρχικές τακτικές του Μέσμερ, ο Φρόιντ έμοιαζε με τον παλιό μαγνητιστή στο ότι επιχειρούσε να θεραπεύσει τις νευρικές παθήσεις των ασθενών του εξερευνώντας τις μεταλλαγμένες καταστάσεις συνειδητότητας με τρόπο «επιστημονικό», ενώ παράλληλα εκμεταλλευόταν τη σχεδόν μαγική σχέση ανάμεσα στον γιατρό και τον ασθενή.

Ο Φρόιντ επίσης χρησιμοποιούσε πολύ συχνά ηλεκτρικές μεταφορές για να περιγράψει τον ψυχισμό. Παρότι όμως η ψυχανάλυση βελτίωσε σημαντικά τα πρότυπα του Μέσμερ για το νου, κατέβαλε ακριβό τίμημα για το ότι εγκατέλειψε την εικόνα ενός πραγματικού διάμεσου που συνέδεε τον νου με την ζωτική μήτρα του σύμπαντος. Αποκομμένη από τις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις του fluidium του Μέσμερ, η ψυχική ζωή εγκλωβίστηκε μέσα στο κρανίο, μια μοναχική διακύμανση φυλακισμένη μέσα σε μια ηλεκτροθερμοδυναμική μηχανή.

Καθώς ο Μεσμερισμός υποχωρούσε στην Ευρώπη του δέκατου ένατου αιώνα, στις Ηνωμένες Πολιτείες έγινε πραγματική μανία. Χιλιάδες άνθρωποι υποτάσσονταν στα «μαγνητικά» χέρια περιπλανώμενων Μεσμεριστών για να θεραπεύσουν τους ρευματισμούς, τους πόνους των εμμήνων, τις ημικρανίες και την μελαγχολία τους. Με έναν εντελώς αμερικανικό τρόπο, ο Μεσμερισμός έγινε κάτι σαν παράλληλο θέαμα και πολλοί μαγνητιστές σταδιοδρομούσαν βασισμένοι στα ίδια γαργαλιστικά κόλπα που επιδεικνύουν οι σημερινοί υπνωτιστές στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης. Ταυτόχρονα, οι πιο σοβαροί Μεσμεριστές διείσδυαν στις άπειρες διαστάσεις του ανθρώπινου συνειδητού, και σε κάθε βήμα της πορείας τους εκμεταλλεύονταν την σχεδόν ηλεκτρομαγνητική γλώσσα. Τα υπνωτισμένα υποκείμενα, ανερχόμενα στα νεοπλατωνικά ύψη των μεταλλαγμένων καταστάσεων, ανέφεραν ότι ένιωθαν να τους κυριεύει «μια αίσθηση μυρμηγκιάσματος» ή κάποιες «δονήσεις». Ορισμένοι βίωναν «κύματα ενέργειας» κι έβλεπαν φωτεινές αύρες. Στις βαθύτερες υπνώσεις, υπεισερχόταν κάτι σαν συμπαντική συνείδηση (αυτό που ο Γιούνγκ αργότερα ονόμασε Συλλογικό Ασυνείδητο), καθώς ο νους του υποκειμένου ταυτιζόταν, όπως έλεγαν, με την ίδια τη δύναμη του ζωικού μαγνητισμού.

Διόραση, τηλεπάθεια και άλλες παραψυχολογικές παραξενιές έκαναν την εμφάνισή τους, φαινόμενα τα οποία ο Μεσμεριστής Στάνλεϊ Γκράιμς (Stanley Grimes) απέδιδε στο λεγόμενο «αιθερικό» (ethereum), μια «υλική ουσία που γεμίζει τον χώρο, συνδέει τους πλανήτες και την Γη, και μεταδίδει φως, θερμότητα, ηλεκτρισμό, βαρύτητα και νοητικές εκπορεύσεις από το ένα σώμα στο άλλο και από τον ένα νου στον άλλο». Σημειωτέον ότι το αιθερικό του Γκράιμς, εκτός από φυσικές δυνάμεις, μεταδίδει «νοητικές εκπορεύσεις», δηλαδή πληροφορίες.

Την ίδια εποχή που οι Μεσμεριστές ανακάλυπταν το αιθερικό μέσα από το υποσυνείδητο των ασθενών τους, ο μετρήσιμος ηλεκτρομαγνητισμός άρχιζε να αναδιαμορφώνει ριζικά την επιστημονική εικόνα για τον κόσμο. Τη δεκαετία του 1830, ο μεγάλος Βρετανός πειραματικός επιστήμονας Μάικλ Φαραντέι (Michael Faraday) έκανε μια εκπληκτική ανακάλυψη: η αλλαγή πολικότητας του ηλεκτρικού ρεύματος σε ένα πηνίο προκαλούσε με κάποιον τρόπο μια ενεργειακή διακύμανση σε ένα κοντινό πηνίο! Αυτή η σαφώς αλλόκοτη «δράση-εξ-αποστάσεως», η οποία αργότερα ονομάστηκε «ηλεκτρομαγνητική επαγωγή», είναι μέχρι σήμερα η κινητήρια δύναμη πίσω από τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ισχύος (και επίσης είναι η πηγή έμπνευσης για πλήθος ψευδοεπιστημονικές εξηγήσεις αποκρυφιστικών φαινομένων). Από την πλευρά του ο Φαραντέι εξήγησε την μάλλον μυστηριώδη δύναμη που συνδέει τα δύο πηνία ως «κύμα ηλεκτρισμού». Επισημαίνοντας τα παράξενα σχέδια που δημιουργούν τα ρινίσματα σιδήρου γύρω από την άκρη ενός μαγνήτη, ο Φαραντέι εξέφρασε την άποψη ότι τα ηλεκτρομαγνητικά «πεδία» αποτελούνται από «δυναμικές γραμμές», παλλόμενα σχήματα που μεταδίδονται διαμέσου του χώρου!

Αρχικά ο Φαραντέι θεώρησε ότι αυτές οι εικόνες των πεδίων και των γραμμών δεν ήταν τίποτε περισσότερο παρά χρήσιμες φαντασίες, βαθμιαία όμως τις αποδέχτηκε ως θεμελιώδεις περιγραφές της πραγματικότητας. Αυτό δεν ήταν και μικρό βήμα για τον αυτοαποκαλούμενο «φυσικό φιλόσοφο», ο οποίος, ως βαθύτατα θρησκευόμενος άνθρωπος, πίστευε ακράδαντα ότι, κάτω από τα επιφαινόμενα, κρύβεται η ενότητα Θεού και φύσης. Η ηλεκτρομαγνητική επαγωγή παρέσχε στον Φαραντέι μια απόδειξη αυτής της αόρατης ενότητας και τελικά αυτά τα παλλόμενα κύματα και πεδία τον οδήγησαν να απορρίψει το κυρίαρχο υλιστικό δόγμα σύμφωνα με το οποίο τα άτομα του σύμπαντος είναι μικρά κομμάτια ύλης. Ο Φαραντέι πρότεινε με ταπεινοφροσύνη ένα νέο κοσμοείδωλο: Η ενσώματη πραγματικότητα ήταν στην ουσία μια απέραντη θάλασσα από δονήσεις και άυλες δυνάμεις.

Τη δεκαετία του 1860, ο Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ (James Clerk Maxwell) μετέφρασε τα πειραματικά ευρήματα του Φαραντέι στην γλώσσα των μαθηματικών, συνθέτοντας τα οπτικά, τα μαγνητικά και τα ηλεκτρικά φαινόμενα σε τέσσερις μεγαλειώδεις εξισώσεις που διέπουν το σύνολο της ηλεκτρομαγνητικής πραγματικότητας. Με τον τρόπο αυτό ο Μάξγουελ προέβλεψε την ύπαρξη του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος του οποίου τα κύματα εκμεταλλευόμαστε σήμερα για τα πάντα, από την μετάδοση μουσικών επιτυχιών, ως το ξαναζέσταμα των κεφτέδων ή την ανάλυση της χημικής σύστασης του Άλφα του Κενταύρου. Ο Μάξγουελ απέδειξε ότι το φως –η έσχατη συμβολική εκδήλωση της θεότητας– δεν είναι παρά ένα ορισμένο φάσμα συχνοτήτων το οποίο συμβαίνει να ερεθίζει τις δύο φωτοευαίσθητες σφαίρες που βρίσκονται στο ανθρώπινο κρανίο. Ορισμένες προχωρημένες λύσεις των εξισώσεών του υπέδειξαν επίσης την ύπαρξη ενός παράλληλου σύμπαντος, σαν ειδώλου σε καθρέφτη, όπου τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα κινούνται αντίστροφα στο χρόνο!

Οι ανακαλύψεις των Φαραντέι και Μάξγουελ έδωσαν τεράστια ώθηση στην επεξεργασία νέων θεωρητικών μοντέλων· ο Αϊνστάιν αποκάλεσε το έργο τους την «μεγαλύτερη μεταβολή στην αξιωματική βάση της Φυσικής, στο πώς αντιλαμβανόμαστε την δομή της πραγματικότητας». Το ηλεκτρομαγνητικό σύμπαν έθεσε τις βάσεις για την τελική αποδόμηση του ατομικού υλισμού: την διάλυση του αιθέρα, την ανάδυση του αϊνστάνιου χωροχρόνου και εντέλει την έλευση της κβαντομηχανικής με τις τεράστιες παραδοξότητές της. Με όρους του επιστημονικού οραματισμού, η ανακάλυψη από τον Φαραντέι της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής ήταν το βάμμα που έδρασε ως καταλύτης για την τελική μεταστοιχείωση της ύλης σε πνεύμα, μια ρεαλιστική αλχημεία η οποία αποκάλυψε ότι το φυσικό σύμπαν είναι μια τεράστια δονούμενη επίκληση από ισχυρά τίποτε!

Μια τόσο έντονη κοσμολογική μετατόπιση δεν θα μπορούσε παρά να επιδράσει και στην φαντασία των μυστικιστών. Στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, όταν η ηλεκτρομαγνητική επιστήμη άρχισε να διεισδύει στην λαϊκή σκέψη, ο Μεσμερισμός είχε ήδη ουσιαστικά αποσυρθεί. Στην θέση του ωστόσο αναδύθηκε μια αποκρυφιστική επιστήμη που άσκησε πολύ μεγαλύτερη επιρροή και η οποία περιέβαλε το ηλεκτρομαγνητικό σύμπαν με ένα πλούσιο μείγμα μυστικιστικής παράδοσης. Η Θεοσοφική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1875 από το συνταγματάρχη Χένρυ Στιλ Όλκοτ και την αμφιλεγόμενη μαντάμ Έλενα Πέτροβνα Μπλαβάτσκι. Το κίνημα συνδύαζε την ευτελή έλξη της λαϊκής μαγείας με πιο υψιπετή μυστικιστική σκέψη· τα ατελείωτα βιβλία της Μπλαβάτσκι είναι άτεχνες συνενώσεις από Ελευθεροτεκτονισμό, Ερμητισμό, κονσερβαρισμένη «ανατολική» μεταφυσική και τις δικές της ιστορίες επιστημονικής φαντασίας για τηλεπαθητικούς Θιβετιανούς δασκάλους, ασώματους καθοδηγητές και Ατλάντειους κατακλυσμούς.

Όπως όμως επισημαίνει ο ιστορικός καθητητής Τζόσελιν Γκόντγουιν (Joscelyn Godwin), η ομάδα της Μπλαβάτσκι εκπροσωπούσε παράλληλα αρχές του Διαφωτισμού οι οποίες δεν έχουν τίποτα κοινό με τη διαφήμιση του Βούδα, αλλά σχετίζονται άμεσα με το προοδευτικό πνεύμα της ελεύθερης σκέψης. Οι Θεοσοφιστές περιφρονούσαν τον περιοριστικό συμβατικό Χριστιανισμό, υποστήριζαν απελευθερωτικά κοινωνικά κινήματα και διακήρυσσαν την αναγκαιότητα μιας νέας πολιτικής «παγκόσμιας αδελφοσύνης» για όλο τον πλανήτη. Ήταν οι Γνωστικοί της σύγχρονης εποχής.

Ως τέτοιοι, οι Θεοσοφιστές αναμείγνυαν και συνταίριαζαν το μυστικισμό τους με τις νέες εξελικτικές και ηλεκτρομαγνητικές κοσμοαντιλήψεις της επιστήμης. Ως μονιστές, οι Θεοσοφιστές είχαν αναλάβει ένα παράξενο καθήκον: να εντάξουν τον «ακατέργαστο», όπως τον αποκαλούσαν, κόσμο της ύλης σε ένα ασώματο πνευματικό σύμπαν και να περιγράψουν τον ενεργειακό χάρτη των «ανώτερων επιπέδων». Αναγνώριζαν σαφές προβάδισμα του νου έναντι της ύλης και ενστερνίζονταν την ιδέα ότι τα «ρεύματα της σκέψης» μας έχουν την δύναμη να δημιουργούν την ίδια την πραγματικότητα. Όμως την αρχαία αυτή αντίληψη την επαναδιατύπωσαν υιοθετώντας την γλώσσα των αιθερικών κυμάτων, των δονήσεων, των κοσμικών συχνοτήτων και των ηλεκτρομαγνητικών δυναμικών πεδίων. Το θεοσοφικό σύμπαν είναι ένας τεράστιος βόμβος που οι κατώτερες και πιο ακατέργαστες «δονήσεις» του σχηματίζουν τον υλικό κόσμο, ενώ τα «ανώτερα επίπεδα» συνδέονται με τις «υψηλότερες συχνότητες», που όλες τους αλληλεπιδρούν ταυτόχρονα και με αόρατο τρόπο στο εδώ και τώρα, όπως ακριβώς τα φασματικά κύματα του Μάξγουελ.

Η απόπειρα των Θεοσοφιστών να ενσταλάξουν πνευματικές ιδιότητες σε ένα σύμπαν που το είχε αποικίσει η Φυσική συνέπεσε με την πρώτη μεγάλη πνευματική στροφή της Δύσης προς την Ανατολή. Ένα δονούμενο σύμπαν από ασώματες δυνάμεις και ακτινοβολούντα κύματα άφηνε ελάχιστο χώρο για έναν Θεό ειδικευμένο στο να πλάθει πηλό ή να κατασκευάζει ρολόγια, ενώ ήταν πολύ πιο φιλόξενο σε απρόσωπες θεωρήσεις του απόλυτου – αντιλήψεις τις οποίες οι Θεοσοφιστές υφάρπαξαν από το Βουδισμό και τους ευγενέστερους κλάδους του Ινδουισμού. Ο τρόπος που η Θεοσοφία χρησιμοποίησε μια ηλεκτρομαγνητική Βεντάντα για να γεφυρώσει το πνεύμα με την ύλη εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να διαπερνά την Φυσική του New Age και τον Ινδουισμό του συρμού.

Η γλώσσα που χρησιμοποίησε κάποτε ο Γουίλιαμ Ίρβιν Τόμσον (William Irwin Thompson) για να περιγράψει την κοσμοθεωρία της γιόγκα έχει βαθύτερες προεκτάσεις από ό,τι ίσως φανταζόταν ο ίδιος:

«η συνείδηση είναι σαν μια ζώνη ραδιοφωνικών συχνοτήτων FM: όσο είναι κανείς συντονισμένος σε ένα σταθμό, λαμβάνει πληροφορίες μόνο για μια πραγματικότητα, αν όμως… κατορθώσει να μετακινήσει την συνείδησή του σε ένα διαφορετικό σταθμό, τότε ανακαλύπτει σύμπαντα πέρα από την ύλη, στις κοσμικές εσχατιές του πνεύματος». (Μπορεί σήμερα να τα γνωρίζουμε αυτά από παρόμοιες διατυπώσεις του Κάρλος Καστανέντα ή του Φίλιπ Κ. Ντικ, ή ακόμη και του Στήβεν Χώκινγκ, αλλά εκείνη την εποχή αποτελούσαν τον ορισμό της γιόγκα, που τις επίδοξες μαγικές της διαστάσεις τις έδωσαν παράξενοι άνθρωποι όπως ο Άλιστερ Κρόουλυ).

Η αναλογία του Τόμσον είναι προσφυής, διότι η Θεοσοφία, εκτός του ότι εξηλέκτρισε το αποκρυφιστικό σύμπαν, αποκάλυψε την εικόνα ενός σώματος που αλληλεπιδρά και είναι ικανό να εξερευνά αυτά τα δονούμενα «επίπεδα». Αναδιαμορφώνοντας τα μυστικιστικά «περιβλήματα» της ινδουιστικής ανατομίας, οι Θεοσοφιστές υποστήριζαν ότι το σώμα εμπεριέχει πνευματικά οχήματα σε μια διάταξη που θυμίζει τις ρωσικές κούκλες. Στην αμέσως πάνω από την σάρκα βαθμίδα της κλίμακας βρίσκεται το αιθερικό σώμα, που κατά βάση αντιστοιχεί στην ζωική ψυχή. Δονούμενο σε μια ελαφρά υψηλότερη συχνότητα από το αιθερικό σώμα, υπάρχει το περίφημο αστρικό σώμα, το οποίο, κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, μπορεί να εγκαταλείπει προσωρινά το θνητό περίβλημα και να ταξιδεύει στο αστρικό επίπεδο, ένα ονειρικό συλλογικό βασίλειο από άσαρκες και υπερκόσμιες «σκεπτομορφές» – τημν θεοσοφική εκδοχή ενός εικονικού κόσμου, ένα αποκρυφιστικό virtual reality.

Η Θεοσοφία επομένως αντιπροσωπεύει μια Γνωστική απομάκρυνση από το σώμα, μια αποϋλοποιητική τάση που σαφέστατα συνδέεται με την μετέπειτα άνοδο των νέων τεχνολογιών που «εξωτερικεύουν» τον ανθρώπινο εαυτό. Στο ποίημά του “I Sing the Body Electric” (Τραγουδώ το Ηλεκτρικό Σώμα), ο μεγάλος ποιητής Γουόλτ Γουίτμαν εξέφρασε την αντίθετη τάση στην ηλεκτρομαγνητική φαντασία. Για τον Γουίτμαν, η ηλεκτρική ζωή σήμαινε την ερωτική ζωή, και ο έρωτάς του για τα σώματα, η επιθυμία του «να τα φορτίσει πλήρως με το φορτίο της ψυχής», τον οδήγησε να ενστερνιστεί την πιο πληθωρική αίρεση: ότι το σώμα είναι η ψυχή! Σε αντίθεση με τους Μεσμεριστές, οι οποίοι επικαλούνταν την νέα τεχνολογία της φωτογραφίας ως απόδειξη ότι ο φυσικός κόσμος στην πραγματικότητα αποτελείται από νοητές δονήσεις του φωτός, ο Γουίτμαν αναγνώριζε ότι το ζωικό πνεύμα του ηλεκτρομαγνητισμού –με τα κεραυνοβόλα φορτία του, τις δυναμικές του πολικότητες και τις μαγνητικές του έλξεις– είναι μάλλον μια γλώσσα του Έρωτα παρά μια υπερβατική επίκληση.

Για πολλούς ερευνητές του μαγνητισμού και «εναλλακτικούς» θεραπευτές του δέκατου ένατου αιώνα, η δύναμη του ηλεκτρισμού παρείχε στην κυριολεξία ένα κλειδί προς την ζωική ενέργεια του σώματος. Στα τέλη του αιώνα, ο ηλεκτρισμός είχε ταυτιστεί απόλυτα στην λαϊκή φαντασία με την θεραπεία – ιδιαίτερα στην λαϊκή φαντασία της Αμερικής, που είναι λαϊκότερη από πολλές άλλες. Ο ηλεκτρισμός ήταν αποδεκτός ως ο ενεργός θεραπευτικός παράγοντας σε χάπια, σαπούνια, τσάγια και αλοιφές, και μια πληθώρα ηλεκτρικών και μαγνητικών συσκευών χρησιμοποιούνταν για την επεξεργασία όλων των φαρμάκων. Ως και οι Αμερικανοί βουλευτές και γερουσιαστές «έπαιρναν» ηλεκτρισμό σε έναν ειδικά εξοπλισμένο χώρο στα υπόγεια του Καπιτωλίου.

Όμως το 1909 η αμερικανική κυβέρνηση, ανήσυχη για τις ανεξέλεγκτες θεραπείες τις οποίες ενθάρρυνε αυτή η «ηλεκτρομανία», εξέδωσε την Έκθεση Φλέξνερ, με στόχο την αναβάθμιση και τυποποίηση της ιατρικής εκπαίδευσης και του συστήματος υγείας σε ολόκληρη την χώρα. Η έκθεση, εκτός του ότι καταδίκαζε την –από τότε ακόμη– δημοφιλή και αποτελεσματική πρακτική της ομοιοπαθητικής και θεσμοθετούσε την αλαζονική κυριαρχία της αλλοπαθητικής ιατρικής του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου, διακήρυσσε επιπλέον ότι τα ηλεκτρικά δυναμικά και οι μαγνητικές ενέργειες δεν παίζουν ζωτικό ρόλο στη φυσιολογία ή τη βιο-ιατρική. Η ζωική ψυχή, που για μεγάλο διάστημα ταξίδευε στα κύματα του ηλεκτρονικού φανταστικού, τώρα καταπιεζόταν από την κρατούσα αμερικανική ιατρική. Ένα νέο ιατρικό κατεστημένο ανέτειλε: το κατεστημένο της απομυθοποίησης (το οποίο, φυσικά, εδραίωσε τους δικούς του συντεχνιακούς μύθους).

Η περιβόητη Έκθεση Φλέξνερ ήταν επίσης μια απόπειρα να ελεγχθεί το νόημα των νέων τεχνολογιών του σώματος. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, οι διαγνωστικές μηχανές αντικαθιστούσαν το ευαίσθητο «όργανο» των προσωπικών αισθήσεων και αντιλήψεων του γιατρού, ενώ οι ως τότε αόρατες περιοχές της ασθένειας γίνονταν αντικείμενο εξερεύνησης με τα μικροσκόπια και την τεχνολογία της ακτινογραφίας μέσω των ακτίνων-Χ. Ενώ όμως η χρήση ιατρικής τεχνολογίας για την συλλογή πληροφοριών θεωρούνταν αποδεκτή, η ιδέα ότι οι τεχνολογίες μπορούσαν να διαγνώσουν, να διοχετεύσουν ή να ενισχύσουν τις ενέργειες της ίδιας της ζωής κρίθηκε αφοριστέα.

Η Έκθεση Φλέξνερ όχι μόνο έθεσε εκτός νόμου όλο το αλλόκοτο φάσμα των ηλεκτρικών και ηλεκτρομαγνητικών εφευρέσεων, αλλά επιπλέον διασφάλισε ότι ακόμη και οι προσγειωμένοι γιατροί που ερευνούσαν την βιοενέργεια και τις δυνατότητες των τεχνολογιών «ενεργειακής» θεραπείας θα βρίσκονταν να κρατούν στο χέρι ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για τα γκούλαγκ του κομπογιαννιτισμού. Μοναδική εξαίρεση σε αυτό τον κανόνα ήταν, όλως παραδόξως, η έρευνα με αντικείμενο τις θεραπευτικές ιδιότητες της ραδιενέργειας, μιας από τις πιο θανατηφόρες αόρατες εμμονές του εικοστού αιώνα.

Ωστόσο η βιοενέργεια αποδείχτηκε ισχυρή σειρήνα και το τραγούδι της μάγεψε πολλές από τις εφευρέσεις της εναλλακτικής ιατρικής του εικοστού αιώνα. Όπως οι φωτογραφίες Κίρλιαν αποκάλυψαν μια «μυστική ζωή των φυτών», έτσι και οι αιρετικοί θεραπευτές αυτοσχεδίασαν μια μυστική ζωή των μηχανών. Τη δεκαετία του 1940, ο Δρ. Άλμπερτ Άμπραμς (Albert Abrams), καθηγητής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, διατύπωσε την θεωρία της Ραδιονικής, σύμφωνα με την οποία κάθε όργανο, ιστός ή παθογενής παράγοντας, διαθέτει ένα μοναδικό παλμικό ρυθμό ή συντονισμό – μια ιδέα την οποία ο Άμπραμς εμπνεύστηκε εν μέρει παρακολουθώντας το μεγάλο τενόρο Ενρίκο Καρούζο να θρυμματίζει ένα ποτήρι με την φωνή του.

Ο Άμπραμς εφάρμοσε την θεωρία του κατασκευάζοντας ένα θεραπευτικό μηχανισμό: μαύρα κουτιά που κατά βάση αποτελούνταν από μια σειρά καντράν τα οποία περιέστρεφαν μια μικροσκοπική μαγνητική πλάκα. Ο μαγνήτης με τη σειρά του κρεμόταν κοντά σε ένα φρεάτιο όπου βρισκόταν ο «μάρτυρας», δηλαδή ένα δείγμα ιστού από τον ασθενή. Ο θεραπευτής ρύθμιζε τα καντράν μέχρι να λάβει «θετική ένδειξη» από τον «μάρτυρα». Η απλή αυτή συσκευή, την οποία τελειοποίησαν οι μάλλον ενθουσιώδεις οπαδοί του Άμπραμς, όχι μόνο εξασφάλιζε την διάγνωση των ασθενειών, αλλά επιπλέον μπορούσε να «αναμεταδίδει» θεραπευτικές δονήσεις από τον θεραπευτή στον ασθενή.

Όπως ήταν αναμενόμενο, τα μαύρα κουτιά του Άμπραμς καταδικάστηκαν επίσημα ως μαγικά φετίχ και ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων έστειλε στην φυλακή την χειροπρακτική Ρουθ Ντρόουν (Ruth Drown) από το Λος Άντζελες, μια ζηλώτρια της Ραδιονικής που ισχυριζόταν ότι μπορούσε να παράγει φωτογραφίες άρρωστων οργάνων και ιστών μόνο από μια σταγόνα αίματος του ασθενούς. Ο Άμπραμς από την πλευρά του υποστήριζε ότι το Ραδιονικό ταλέντο ενυπάρχει στον θεραπευτή μάλλον παρά στο όργανο· έτσι, το μαύρο κουτί λειτουργούσε μάλλον ως μια εκδοχή του εικοστού αιώνα για τα ραβδιά και τα εκκρεμή που χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα οι ραβδοσκόποι για να βρίσκουν διαισθητικά νερό, να θεραπεύουν τις αρρώστιες και να διαβάζουν, μέσω της γεωμαντείας, τις αόρατες πληροφορίες του τοπίου.

Οι Κινέζοι βελονιστές επίσης αντιμετωπίζουν το σώμα ως ένα τοπίο ενεργειακών ροών ή «Τσι». Ενώ οι μεσημβρινές γραμμές –που διοχετεύουν το «Τσι»– εν μέρει επικαλύπτουν το ηλεκτροχημικό δίκτυο του νευρικού συστήματος, το πράγμα μοιάζει να ξεφεύγει από όσους θεωρητικούς χάρτες επιχειρεί να του επιβάλει η δυτική ιατρική προκειμένου να εξηγήσει την αποτελεσματικότητά του. Όπως η ηλεκτρομαγνητική εικόνα του ηλεκτρικού σώματος, έτσι και το «Τσι» μοιάζει να δονείται στο παλλόμενο κενό ανάμεσα στη σάρκα και την ψυχή. Όμως τη δεκαετία του 1950, ο Δρ. Ράινχαρτ Φολ (Reinhardt Voll) ανακάλυψε ότι οι θεραπευτές μπορούσαν να χαρτογραφούν και να αναδιατάσσουν τα σημεία του βελονισμού με την βοήθεια ηλεκτρικών συσκευών· σήμερα στην Ευρώπη αφθονούν οι ηλεκτρονικές εκδοχές των βιοενεργειακών του μηχανών και πολλοί βελονιστές φορτίζουν τις βελόνες τους με χαμηλά επίπεδα ηλεκτρικού ρεύματος.

Το πιο διάσημο ίσως παράδειγμα σύγχρονης υλοζωιστικής τεχνολογίας είναι ο «συσσωρευτής Οργόνης» του Βίλχελμ Ράιχ. Ο Ράιχ πίστευε στην βελτίωση της ζωής μέσω των σεξουαλικών οργασμών, και η πρωτοποριακή του έρευνα πάνω στην μυϊκή βάση του άγχους και των νευρώσεων έθεσε τα θεμέλια για πολλές από τις σημερινές σχολές θεραπευτικής σωματικής άσκησης. Ο Ράιχ επίσης πίστευε ότι τα παλλόμενα γαλαζωπά κυστίδια που διέκρινε με υψηλής ποιότητας οπτικά μικροσκόπια στην δεκαετία του 1940, ήταν «βιόντα», η βασική μονάδα ενός νέου είδους ενέργειας, μιας ζωικής δύναμης την οποία ο Ράιχ ονόμασε «Οργόνη».

Ο Ράιχ υποστήριζε ότι παλλόμενα κύματα Οργονικής ενέργειας διαπερνούν το σύμπαν και ότι μπορούν να αιχμαλωτιστούν σε ένα κουτί που κατασκεύασε ο ίδιος από εναλλασσόμενες επιστρώσεις ανόργανου και οργανικού υλικού. Συσσωρευμένη με αυτό τον τρόπο, η Οργόνη μπορούσε να θεραπεύσει τον καρκίνο και να παραγάγει χαμηλής στάθμης ηλεκτρικό ρεύμα. Παρότι όμως υπάρχουν άνθρωποι που ακόμη και σήμερα παίρνουν όρκο στο μηχάνημα του Ράιχ, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων δεν εντυπωσιάστηκε από αυτούς τους συσσωρευτές Οργόνης, όπως δεν είχε εντυπωσιαστεί και από τις οργασμικές θεωρίες του εφευρέτη τους. Τη δεκαετία του 1950, οι ομοσπονδιακοί αστυνομικοί κατάσχεσαν και κατέστρεψαν τον εξοπλισμό του Ράιχ, κυριολεκτικά έκαψαν τα βιβλία του και τον ίδιο τον έριξαν στην φυλακή για περιφρόνηση του δικαστηρίου.

Το τεχνοπολιτισμικό παράδοξο είναι ότι, στην Δύση τουλάχιστον, η προμοντέρνα εικόνα της ζωικής ψυχής διατηρήθηκε ζωντανή στην διάρκεια της βασιλείας της απλουστευτικής ιατρικής, μέσα από την γλώσσα, το παράδειγμα, ακόμη και τις τεχνολογίες του ηλεκτρισμού, ο οποίος με αυτό τον τρόπο επωμίστηκε ένα αιρετικό φορτίο που το διατηρεί μέχρι σήμερα. Μολονότι ελάχιστοι είναι σήμερα οι εκπρόσωποι της εναλλακτικής ιατρικής που εκμεταλλεύονται το ηλεκτρικό ρεύμα, οι ηλεκτρικές ροές και τα μαγνητικά πεδία έδωσαν γόνιμα προσεγγιστικές αναλογίες για τις ενεργειακές, ψυχολογικές, πνευματικές και ερωτικές διαστάσεις της ζωής, τις οποίες οι θεραπευτές επαναφέρουν ολοένα και πιο συχνά στις αγωγές τους.

Τώρα όμως φαίνεται ότι το βάλσαμο της φύσης ίσως και να αντεπιτίθεται. Σήμερα ένα μέσο ανθρώπινο σώμα εμβαπτίζεται μέσα σε μια παράτονη συμφωνία από ασθενή μαγνητικά πεδία, τα οποία παράγονται από συσκευές που λειτουργούν με μπαταρία, πομπούς μικροκυμάτων, συστήματα ασφαλείας των αεροδρομίων και από το σχεδόν παγκόσμιο βόμβο που εκλύεται από το ηλεκτρικό δίκτυο που τροφοδοτεί ραδιόφωνα, τηλεοράσεις, στερεοφωνικά, κινητά τηλέφωνα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Κάποιοι άνθρωποι, μέσα και έξω από την εναλλακτική ιατρική κοινότητα, έχουν οδηγηθεί στην υποψία ότι ένα μέρος αυτής της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας –ιδίως τα κύματα των Άκρως Χαμηλών Συχνοτήτων (Extra-Low Frequences ή ELF)– επιδρούν ανεπαίσθητα αλλά βλαπτικά στην βιολογία και την συμπεριφορά.

Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι το να ζει κανείς κοντά σε ισχυρές ενεργειακές γραμμές ή να παρακολουθεί βιντεοταινίες όλη την ημέρα μπορεί να επιφέρει μια σειρά διαταραχές, από σοβαρή κατάθλιψη μέχρι κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος ή παιδική λευχαιμία. Μολονότι οι περισσότεροι επιστήμονες απορρίπτουν αυτούς τους φόβους ως «παράνοια της ηλεκτρικής ενέργειας», πρόκειται για επιστήμονες ενταγμένους σε ένα σύστημα το οποίο τοποθετεί την Φυσική πάνω από τον νου και τη ζωική δύναμη, ένα σύστημα το οποίο σχεδόν επί έναν αιώνα εσκεμμένα περιθωριοποιεί την έρευνα για την βιοενέργεια. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι ακόμη και οι πιο προσγειωμένοι και δικαίως ανησυχούντες ερευνητές της «ηλεκτρομόλυνσης» εξωθούνται στις ζώνες της σκιάς, στις παρυφές του ηλεκτρομαγνητικού φανταστικού, όπου καραδοκεί η παράνοια και οι θεωρίες συνωμοσίας.

Ορισμένοι μυστικιστές ανησυχούν επίσης. Μια άκρως μελανή ανάγνωση της ηλεκτρομόλυνσης μας δίνει ο Γουίλιαμ Ίρβιν Τόμσον, του οποίου τα δυνατά κείμενα πλέουν στα αμφιλεγόμενα νερά ανάμεσα στην επιστήμη, τον μύθο και την ιστορία του πολιτισμού. Μια από τις πιο εκκεντρικές θεωρίες του Τόμσον αφορά την σημερινή κατάσταση του «αιθερικού σώματός» μας, το οποίο, κατ’ αυτόν, ενεργεί σαν ένα είδος λεπτοφυούς ενεργειακής θωράκισης που προστατεύει την φυσική πραγματικότητα από τον τρόμο, το χάος και τα αδηφάγα φαντάσματα του αστρικού πεδίου! Επειδή τώρα βομβαρδίζουμε τα δονούμενα αιθερικά μας «αδιάβροχα» με τον «ηλεκτρονικό θόρυβο» των ELF και των μικροκυμάτων, και τα καταστρέφουμε ακόμα περισσότερο με τα έξυπνα ναρκωτικά, τα συνθετικά τοπία των μέσων επικοινωνίας και, ναι, τη δυνατή μουσική, «το αστρικό επίπεδο διεισδύει στο ξεφτισμένο και φθαρμένο φυσικό επίπεδο». Με το αιθερικό μας σώμα καταρρακωμένο και τις τεχνικές που απαιτούνται για τα ταξίδια στα αστρικά βασίλεια από καιρό ξεχασμένες, οδηγούμε το μεταμοντέρνο πολιτισμό μας στα θηριώδη σαγόνια της συλλογικής παραίσθησης.

Για τον Τόμσον, το ρούφηγμα των αιθερικών μας χυμών φθάνει στο αποκορύφωμά του με τα γάντια, τις ολόσωμες φόρμες και τα κράνη των τεχνολογιών εικονικής πραγματικότητας – εξοπλισμούς που επιτρέπουν τον πλήρη ηλεκτρομαγνητικό αποικισμό τόσο του ενεργειακού όσο και του αστρικού σώματος. Ενώ όμως ορισμένοι βλέπουν την επιμειξία των εικονικών και των ενεργειακών σωμάτων ως κάτι το διεστραμμένο ή ακόμη και δαιμονικό, κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι μπορεί να είναι σχεδόν αγγελική. Μια από τις πιο συγκλονιστικές και γοητευτικές υπερσύγχρονες τεχνολογίες εικονικής πραγματικότητας είναι η «Ώσμωση», μια εγκατάσταση υψηλής ηλεκτρονικής τέχνης την οποία δημιούργησε ο Καναδός Τσαρ Ντέιβις στα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Τρέχοντας τα ίδια προγράμματα γραφικών που επανέφεραν στη ζωή τους δεινόσαυρους του Τζουράσικ Παρκ σε μηχανήματα της Silicon Graphics, τα οποία κανονικά προορίζονται για ακριβοπληρωμένες επιστημονικές και στρατιωτικές προσομοιώσεις, η «Ώσμωση» ταξιδεύει τον χρήστη της –εφοδιασμένο με την κατάλληλη ηλεκτρονική εξάρτυση– σε έναν αισθησιακό, φωτεινό και βαθιά σαγηνευτικό ονειρόκοσμο από νεφοσκεπή δάση, σκοτεινές λίμνες και καταπράσινα σκιερά φυλλώματα. Χρησιμοποιώντας την αμφισημία του χώρου και παίζοντας με το φως, η «Ώσμωση» αναπλάθει την αισθητηριακή έξαρση ενός περιπάτου στο δάσος· πολλοί «καταδυόμενοι» αισθάνονται άυλοι και συνάμα ενσώματοι, σαν άγγελοι που κινούνται με ζωική χάρη. Άλλοι πάλι αναδύονται από το πολύχρωμο και δονούμενο ηλεκτρονικό τοπίο του Ντέιβις κλαίγοντας ή σε κατάσταση παρατεταμένης έκστασης, ενώ κάποιοι άλλοι παρομοιάζουν το ταξίδι τους με τα ενσυνείδητα όνειρα ή τις εξωσωματικές εμπειρίες. Όλοι τους υποστηρίζουν ότι γνωρίστηκαν με τον ηλεκτρομαγνητικό τους εαυτό…

Χάρη στην ενορατική και συνάμα προηγμένη εικονική αισθητική της, η Ώσμωση αποτελεί ισχυρό παράδειγμα του πώς τα τεχνολογικά περιβάλλοντα μπορούν να προσομοιώσουν κάτι σαν την παλιά ανιμιστική κατάδυση στην Ψυχή του Κόσμου, οργανικά όνειρα που εξαρτώνται, δυνάμει και εν ενεργεία, από την αιθερική φωτιά. Πέραν του ότι υποδεικνύει μια θεραπευτική χρήση των εικονικών τεχνολογιών, η Ώσμωση μας υπενθυμίζει πόσο στενά δεμένοι είμαστε με την Ηλεκτρονική, σε εικόνα και ήχο, σε σώμα και ψυχή. Η γλώσσα μας βρίθει από ηλεκτρομαγνητικές μεταφορές: μαγνητικές προσωπικότητες και ζωντανές συνδέσεις, αρνητικές δονήσεις και αποσυντονισμοί, γειώσεις και επαναφορτίσεις μπαταριών…

Είτε το σώμα ακτινοβολεί μια πολωμένη ενεργειακή ψυχή είτε όχι, ο ανθρώπινος εαυτός είναι τώρα φασκιωμένος με ένα ηλεκτρομαγνητικό δέρμα…

ERIK DAVIS

Διαβάστε το πρωτοποριακό βιβλίο του Έρικ Ντέηβις, TECHGNOSIS (εκδ. Αρχέτυπο)

terrapapers.com