Πως θα είναι η Ευρώπη το 2021

Το ευρώ εξακολουθεί να κυκλοφορεί, αν και τα χαρτονομίσματα είναι πλέον σπάνια (η ευκολία των ηλεκτρονικών πληρωμών κάνει πολλούς να αναρωτιούνται αν άξιζε τον κόπο η δημιουργία ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού νομίσματος .)

Οι Βρυξέλλες δεν είναι πια η πολιτική έδρα της Ευρώπης. Την θέση της πήρε η Βιέννη, μια κίνηση πολύ πετυχημένη. ”Για κάποιο λόγο, ποτέ δεν αισθανθήκαμε πολύ ευπρόσδεκτοι στο Βέλγιο», λέει η νέα Γερμανίδα Καγκελάριος Reinhold Siegfried von-Gotha Dämmerung.

Η ζωή δεν είναι εύκολη στην περιφέρεια των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης (όπως ονομάστηκε πια η ζώνη του ευρώ). Η ανεργία στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία έχει εκτοξευθεί στο 20%. Όμως, η δημιουργία ενός νέου συστήματος οικονομικής ενοποίησης το 2012, εξασφάλισε μια σταθερή ροή πόρων από τον πυρήνα της Βόρειας Ευρώπης.

Όπως οι Ανατολικο-Γερμανοί πριν από αυτούς, έτσι και οι νοτιοευρωπαίοι έχουν πια συνηθίσει στην ανισορροπία μεταξύ βορρά και νότου. Με το ένα πέμπτο του πληθυσμού της περιοχής τους άνω των 65 ετών και άλλο ένα πέμπτο ανέργους, υπάρχει άφθονος χρόνος να απολαύσουν τα καλά πράγματα της ζωής. Επιπλέον υπάρχουν διαθέσιμα χρήματα στην παραοικονομία, εργαζόμενοι ως οικιακοί βοηθοί ή κηπουροί στις εξοχικές κατοικίες των Γερμανών στην ηλιόλουστη νότια Ευρώπη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης έχουν αποκτήσει κάποια καινούργια μέλη. Η Λιθουανία και η Λετονία κατάφεραν να υλοποιήσουν το σχέδιό τους να ενταχθούν στο ευρώ, ακολουθώντας το παράδειγμα της γειτονικής Εσθονίας. Η Πολωνία, υπό τη δυναμική ηγεσία του πρώην Υπουργού Εξωτερικών, Radek Sikorski, έκανε το ίδιο. Αυτές οι νέες χώρες είναι τα καλά παιδιά της νέας Ευρώπης, προσελκύοντας Γερμανικές επενδύσεις χάρη στους χαμηλούς φόρους τους και τους σχετικά χαμηλούς μισθούς.

Όμως άλλες χώρες έχουν αποχωρήσει.

Ο Ντέιβιντ Κάμερον -τώρα ξεκινάει την τέταρτη θητεία του ως πρωθυπουργός της Βρετανίας- αποφάσισε να διακινδυνεύσει ένα δημοψήφισμα σχετικά με την ένταξη στην ΕΕ. Παρακινούμενοι από τις ακραίες εφημερίδες του Λονδίνου, οι πολίτες της Βρετανίας ψήφισαν υπέρ της εξόδου, 59% έναντι41%. Απαλλαγμένη από τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, η Αγγλία είναι τώρα ο αγαπημένος προορισμός των Κινεζικών επενδύσεων στην Ευρώπη. Και οι πλούσιοι Κινέζοι λατρεύουν τα διαμερίσματά τους στο Τσέλσι, για να μην αναφέρουμε τα υπέροχα Σκωτσέζικα κτήματά τους.

Κατά κάποιο τρόπο, αυτή η ομοσπονδιακή Ευρώπη θα χαροποιούσε τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στο επίκεντρό της είναι η Γαλλο-Γερμανική συνεργασία που ξεκίνησε από τον Jean Monnet και τον Robert Schuman το 1950. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης του 2021, είναι κάτι πολύ διαφορετικό σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση που κατέρρευσε το 2011.

Ήταν παιχνίδι της μοίρας που η διάλυση της ΕΕ θα επικεντρωνόταν στα δύο μεγάλα λίκνα του δυτικού πολιτισμού, την Αθήνα και τη Ρώμη. Αλλά ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι δεν ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι ηγέτες που έπεσαν θύματα από αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ‘η κατάρα του ευρώ’.

Καθόσον η οικονομική κρίση είχε αρχίσει να εξαπλώνεται στη ζώνη του ευρώ τον Ιούνιο του 2010, επτά άλλες κυβερνήσεις κατέρρευσαν: στην Ολλανδία, στη Σλοβακία, στο Βέλγιο, την Ιρλανδία, τη Φινλανδία, την Πορτογαλία και τη Σλοβενία. Το γεγονός ότι εννέα κυβερνήσεις έπεσαν σε λιγότερο από 18 μήνες ήταν αξιοσημείωτο.

Αλλά δεν είναι μόνο ότι το ευρώ είχε εξελιχθεί σε φονιά των κυβερνήσεων. Είχε βοηθήσει στην ανάπτυξη μιας νέας γενιάς λαϊκιστικών κινημάτων, όπως συνέβη στην Ολλανδία και την Φιλανδία. Το Βέλγιο ήταν στα πρόθυρα της διάσπασης στα δύο. Οι ισχυρές δομές της Ευρωπαϊκής πολιτικής είχαν αρχίσει να καταρρέουν.

Ποιος θα ήταν το επόμενο θύμα; Η απάντηση ήταν προφανής. Μετά τις εκλογές 20/11/2011, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Θαπατέρο, παραιτήθηκε. Η ήττα του ήταν τόσο αυτονόητη, που είχε αποφασίσει από τον προηγούμενο Απρίλιο να μην επιδιώξει την επανεκλογή του.

Και μετά από αυτόν; Ο επόμενος ηγέτης στο στόχαστρο ήταν ο Γάλλος πρόεδρος, Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος ήταν φαβορί για νίκη, μόλις τον περασμένο Απρίλιο.

Το ερώτημα στο μυαλό όλων μας το Νοέμβριο του 2011 ήταν κατά πόσον η νομισματική ένωση της Ευρώπης, που με τόσο κόπο δημιουργήθηκε στη δεκαετία του 1990, ήταν έτοιμη να καταρρεύσει. Πολλοί ειδήμονες πίστευαν ότι αυτό θα συνέβαινε. Πράγματι, ακόμα και ο Roubini υποστήριξε, ότι όχι μόνο η Ελλάδα αλλά και η Ιταλία θα έπρεπε να εγκαταλείψει ή να αποβληθεί από τη ζώνη του ευρώ.

Αλλά αν αυτό είχε συμβεί, θα ήταν απίθανο να είχει επιζήσει το ενιαίο νόμισμα. Οι κερδοσκόποι θα έστρεφαν την προσοχή τους προς τις τράπεζες του επόμενου πιο αδύναμου κρίκου (πιθανώς στην Ισπανία). Εν τω μεταξύ, οι δυο χώρες που θα είχαν αποχωρήσει, θα ήταν σε ακόμα πιο δυσμενή θέση. Σε μια νύχτα, όλες οι τράπεζες και οι μισές από τις μη χρηματοοικονομικές εταιρείες τους θα είχαν καταστεί αφερέγγυες, με υποχρεώσεις σε ευρώ και περιουσιακά στοιχεία σε δραχμές ή λίρες.

Επίσης, η επαναφορά στα παλιά νομίσματα,, θα ήταν εξαιρετικά δαπανηρή σε μια περίοδο που ήδη υπήρχαν χρόνια ελλείμματα. Νέος δανεισμός θα ήταν αδύνατος, και ο μόνος τρόπος χρηματοδότησης θα ήταν η εκτύπωση νέου χρήματος. Η Ελλάδα και η Ιταλία θα βρίσκονταν γρήγορα μέσα σε μια πληθωριστική δίνη που θα αναιρούσε τα οποιαδήποτε οφέλη από την υποτίμηση.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ποτέ δεν πίστεψα ότι πρόκειται να διαλυθεί η ζώνη του ευρώ. Κατά τη κρίση μου, φαινόταν πολύ πιο πιθανό ότι το νόμισμα θα επιβιώσει, παρά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διαλυθεί. Άλλωστε, δεν υπήρχε νομικός μηχανισμός ώστε μια χώρα σαν την Ελλάδα να εγκαταλείψει τη νομισματική ένωση. Όμως σύμφωνα με το ειδικό άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας, ένα κράτος μέλος μπορούσε να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και αυτό είναι ακριβώς αυτό που έκαναν οι Βρετανοί .

Η Βρετανία στάθηκε τυχερή. Κατά τύχη δεν εντάχθηκε στην Ευρωζώνη, λόγω της προσωπικής διαμάχης μεταξύ του Τόνι Μπλερ και του Γκόρντον Μπράουν, όταν οι Εργατικοί ανέλαβαν την εξουσία το 1997. Ως εκ τούτου, η Βρετανία γλίτωσε την οικονομική καταστροφή, όταν η οικονομική κρίση χτύπησε.

Με δημοσιονομική κατάσταση λίγο καλύτερη από ό, τι οι περισσότερες από τις χώρες της Μεσογείου, και με πολύ μεγαλύτερο τραπεζικό σύστημα από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή οικονομία, η Βρετανία αν είχε το ευρώ θα κατέληγε όπως και η Ιρλανδία, και μάλιστα πολύ χειρότερα. Αντ ‘αυτού, η Τράπεζα της Αγγλίας ήταν σε θέση να ακολουθήσει μια επιθετική επεκτατική πολιτική. Με μηδενικούς συντελεστές, ποσοτική χαλάρωση και υποτίμηση, μετρίασε σημαντικά τις επιπτώσεις της κρίσης.

Στην αρχή της πρωθυπουργίας του David Cameron το 2010, υπήρχαν φόβοι ότι το Ηνωμένο Βασίλειο μπορούσε να διαλυθεί. Αλλά η χρηματοπιστωτική κρίση απομάκρυνε από τους Σκωτσέζους τις σκέψεις περί ανεξαρτησίας. Και το 2013, σε μια ιστορική μεταστροφή, οι ψηφοφόροι της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας επέλεξαν να ανταλλάξουν την λιτότητα της Ευρωζώνης με την ευημερία του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι Ιρλανδοί το γιόρτασαν με το σύνθημα: “Καλύτερα Βρετανοί, παρά στις Βρυξέλλες”

Κάτι ακόμα που κανείς δεν είχε προβλέψει πριν δέκα χρόνια, το 2011, ήταν οι εξελίξεις στη Σκανδιναβία. Επηρεασμένοι από το κόμμα ”Αληθινή Φινλανδία” στο Ελσίνκι, οι Σουηδοί και οι Δανοί -οι οποίοι ποτέ δεν υιοθέτησαν το ευρώ- αρνήθηκαν να αποδεχθούν τη πρόταση των Γερμανών να συμμετάσχουν και να βοηθήσουν τη Νότια Ευρώπη. Όταν η πλούσια σε ενεργειακούς πόρους Νορβηγία, πρότεινε τη δημιουργία λίγκας με τη συμμετοχή των πέντε Σκανδιναβικών χωρών, και της Ισλανδίας επίσης, η πρόταση βρήκε ανταπόκριση.

Η νέα κατάσταση πραγμάτων δεν υπήρξε δημοφιλής στη Γερμανία. Όμως σε αντίθεση με άλλες χώρες, από την Ολλανδία μέχρι την Ουγγαρία, κάθε είδους λαϊκίστικη πολιτική εξακολουθούσε να μην επιτρέπεται στη Γερμανία. Η προσπάθεια να ξεκινήσει το κόμμα ”Αληθινοί Γερμανοί», σταμάτησε λόγω των γνωστών αναμνήσεων του νεοναζισμού.

Η ήττα του συνασπισμού της Μέρκελ το 2013 δεν αποτέλεσε έκπληξη μετά την τραπεζική κρίση του περασμένου έτους. Οι φορολογούμενοι Γερμανοί είχαν εκνευριστεί με την απόφαση της Μέρκελ για διάσωση της Deutsche Bank, παρόλο ότι η συγκεκριμένη τράπεζα δανειοδότησε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας μετά από εντολή της κυβέρνησης. Οι Γερμανοί πολίτες είχαν απηυδήσει να διασώζουν τους τραπεζίτες. Το κίνημα “Κατάληψη της Φρανκφούρτης” κέρδισε.

Ωστόσο, οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες ακολούθησαν ουσιαστικά την ίδια πολιτική με αυτή της Μέρκελ, μόνο που είχαν μια πιο φιλοευρωπαϊκή ματιά. Προώθησαν την αναθεώρηση της Συνθήκης και την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Οικονομικής Χρηματοδότησης, ουσιαστικά ενός Ευρωπαϊκού Υπουργείου Οικονομικών με έδρα στη Βιέννη.

Επίσης υποδέχθηκαν θετικά την αποχώρηση των ‘δύσκολων’ Βρετανών και των Σκανδιναβών, και έπεισαν τις υπόλοιπες 21 χώρες να ενταχθούν μαζί με τη Γερμανία σε μια νέα ομοσπονδία, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Potsdam το 2014. Με την ένταξη και των έξι πρώην Γιουγκοσλαβικών κρατών-Βοσνία, Κροατία, Κοσσυφοπέδιο, Σκόπια, Μαυροβούνιο και Σερβία- τα κράτη που εντάχθηκαν ανήλθαν στα 28, ένα περισσότερο από ό, τι είχε η Ε.Ε.

Καθοριστικής σημασίας ήταν ότι το κόμμα των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών, το SPD, υποστήριξε φανατικά τις ενέργειες του Mario Draghi, του ιταλική τραπεζίτη ο οποίος είχε γίνει πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις αρχές του Νοεμβρίου το 2011. Ο κ. Draghi ξέπερασε τον θεσμικό ρόλο του και προχώρησε σε μαζικές έμμεσες αγορές των Ιταλικών και Ισπανικών ομολόγων, με αποτέλεσμα να λήξει η κρίση μόλις λίγες εβδομάδες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Στην πραγματικότητα, μετέτρεψε την ΕΚΤ σε δανειστή έσχατης ανάγκης για τις κυβερνήσεις των προβληματικών χωρών.

Η νομισματική χαλάρωση της ΕΚΤ είχε θετικό αντίκτυπο στην αγορά εργασίας, και απεκατεστάθη η εμπιστοσύνη σε ολόκληρο το Ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως είχε συμβεί και στις ΗΠΑ το 2009.

Έτσι, η Ευρωπαϊκή νομισματική ένωση δεν καταρρεύσε, παρά τις ολέθριες προβλέψεις των ειδημόνων στα τέλη του 2011. Αντίθετα, το 2021 το ευρώ χρησιμοποιείται από περισσότερες χώρες από ό, τι πριν από την κρίση.

Καθώς αρχίζουν οι ενταξιακές συνομιλίες με την Ουκρανία, Γερμανοί αξιωματούχοι μιλούν με ενθουσιασμό για μια μελλοντική συνθήκη της Γιάλτας, η οποία θα μοιράσει πάλι την Ανατολική Ευρώπη, στη Ρωσική και Ευρωπαϊκή σφαίρα επιρροής. Αξιόπιστη πηγή κοντά στην καγκελάριο της Γερμανίας αστειεύτηκε την περασμένη εβδομάδα: «Δεν μας πειράζει που οι Ρώσοι έχουν τους αγωγούς, εφόσον εμείς κρατήσουμε τις παραλίες της Μαύρης Θάλασσας.”

Τελικά ήταν καλό που σώθηκε το ευρώ. Μια πλήρης διάλυση της ζώνης του ευρώ, με όλο το νομισματικό χάος που θα συνεπαγόταν, θα μπορούσε να έχει δυσάρεστες απρόβλεπτες συνέπειες.

Ανατρέχοντας στα προηγούμενη 10 χρόνια, ο κ. von Habsburg -τον οποίο ακόμα γνωστό στενοί συνεργάτες του τον αποκαλούν με τον βασιλικό τίτλο του αρχιδούκα της Αυστρίας- θα μπορούσε δικαίως να αισθάνεται υπερήφανος. Όχι μόνο είχε το ευρώ επέζησε. Αλλά ανασυστάθηκε κατά κάποιο τρόπο η αυτοκρατορία των Αψβούργων με το όνομα πια Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.