ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

H φαρμακευτική χρήση των βοτάνων είναι τόσο παλιά όσο ο πολιτισμός. Η πρώτη γνωστή γραπτή αναφορά έρχεται από τους Σουμέριους το 2.200 π.Χ. Η λεκάνη της Μεσογείου υπήρξε από τις παλαιότερες κοιτίδες πολιτισμού και πιθανώς γι’ αυτό το λόγο η χλωρίδα της μελετήθηκε και αξιολογήθηκε από πολύ νωρίς. Αναφορές και πλήθος στοιχείων από την Αίγυπτο, την Μικρά Ασία, την Βαβυλώνα αλλά και από έργα όπως του Όμηρου και των Ελλήνων φιλοσόφων έχουν φθάσει ως τις μέρες μας.

Πρώτος ο Ιπποκράτης εστίασε στις θεραπευτικές ικανότητες των βοτάνων και κατέγραψε περίπου 400 είδη των οποίων η χρήση ήταν γνωστή κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Ακολούθησε η ερευνητική δουλειά του Θεόφραστου κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους και του Πλίνιου του Πρεσβύτερου κατά τους Ρωμαϊκούς με αποκορύφωμα τη βοτανική του Διοσκουρίδη τον 1ο αιώνα μ.Χ. όπου καταγράφονται 600 βότανα. Το τελευταίο έργο αποτέλεσε βάση για πολλές μεταγενέστερες μελέτες με δημοφιλέστερη εκείνη του Culpeper τον 17ο αιώνα π.Χ.

Ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα σε συνδυασμό με τις προλήψεις και την άγνοια που επικρατούσαν απέδωσαν μαγικές ιδιότητες στα φυτά. Λέγεται μάλιστα ότι όταν ο δάσκαλος Alcuin ζήτησε από τον Καρλομάγνο τον ορισμό του βοτάνου απάντησε ότι είναι «ο φίλος του θεραπευτών και ο έπαινος των μαγείρων». Η περιοχή γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου, που αποτελείται από ένα τμήμα της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας, είναι ένας κόμβος πολιτισμικής και εδεσματολογικής ανταλλαγής. Έτσι το εμπόριο βοτάνων και μπαχαρικών που ξεκίνησε από πολύ νωρίς ενίσχυσε την «ανταλλαγή» καλλιέργειας βοτάνων και φαρμακευτικών φυτών ανάμεσα στις τρείς ηπείρους.

Σύμφωνα με την παράδοση τα βότανα και τα φαρμακευτικά φυτά έχουν πολλούς τρόπους προετοιμασίας. Βασική προϋπόθεση όμως πάντα είναι ότι για να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε σωστά και ολοκληρωμένα τις ιδιότητες τους θα πρέπει να έχουν συλλεχθεί, αποξηρανθεί και αποθηκευτεί σωστά. Επίσης, από τη στιγμή που θα έρθουν στην κατοχή μας θα πρέπει να φυλάσσονται σε δροσερό και σκιερό μέρος και να καταναλώνονται σε εύλογο χρονικό διάστημα (έως 8 μήνες).

Οι μέθοδοι προετοιμασίας χωρίζονται σε εκείνες που εφαρμόζουμε για εσωτερική χρήση και σε εκείνες που εφαρμόζουμε για εξωτερική χρήση.

Τα τρία βασικά είδη παρασκευασμάτων για εσωτερική λήψη είναι:

1. Υδατικά παρασκευάσματα

2. Αλκοολούχα παρασκευάσματα

3. Φρέσκα ή αποξηραμένα βότανα

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ

Πριν χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε βότανο που έχετε μαζέψει εσείς και δεν το έχετε αγοράσει από κάποιο κατάστημα βοτάνων, είναι απαραίτητο να είστε σίγουροι ότι είναι το σωστό φυτό. Αν δεν είστε απολύτως σίγουροι μη χρησιμοποιείστε το φυτό. Η λάθος αναγνώριση βοτάνων έχει αποβεί η αιτία πολυάριθμων δηλητηριάσεων. Θα θυμάστε για παράδειγμα, πριν από καιρό, που πολλοί είχαν δηλητηριαστεί τρώγοντας βλίτα, επειδή μαζί είχε μπερδευτεί και ο τάτουλας, κοινό ζιζάνιο στα χωράφια το οποίο είναι δηλητηριώδης.

ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Μη χρησιμοποιείτε εργαλεία από πλαστικό ή αλουμίνιο γιατί είναι υλικά που μπορούν να δημιουργήσουν περίεργες χημικές ενώσεις. Όλοι βλέπετε όταν πλένεται σκεύη αλουμινίου τη μαυρίλα που βγάζει στα τοιχώματα. Χρησιμοποιείτε πάντα ανοξείδωτα, γυάλινα ή εμαγιέ σκεύη και εργαλεία.

ΑΠΟΣΤΕΙΡΩΣΗ

Όλα τα σκεύη και εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή γιατρικών από βότανα θα πρέπει να είναι πεντακάθαρα και αποστειρωμένα. Η σωστή αποστείρωση αποτρέπει τη δημιουργία των μικροβίων και επιτρέπει την καλύτερη διατήρηση των γιατρικών.

ΒΑΡΗ ΚΑΙ ΜΕΖΟΥΡΕΣ

Θα συνιστούσα μια ηλεκτρονική ζυγαριά ακριβείας αν και μια κοινή ζυγαριά κουζίνας αρκεί. Ένα κόλπο αν δεν μπορείτε να ζυγίσετε μια μικρή ποσότητα, όπως, π.χ. 5 γραμμάρια, ζυγίστε το διπλάσιο βάρος, 10 γραμμάρια, και μετά μοιράστε την ποσότητα. Τα υγρά μπορούν να μετρηθούν με ποτήρια δοσομετρητές που κυκλοφορούν στο εμπόριο και πολλοί έχουμε ήδη στην κουζίνα μας. Πολύ μικροί όγκοι νερού μπορούν να μετρηθούν σε σταγόνες.

ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ

1ml = 20 σταγόνες 5 ml =1 κουταλάκι του τσαγιού 10 ml = 1 κουταλάκι του γλυκού 20 ml =1 κουτάλι της σούπας 70 ml =1 ποτήρι του τσέρι 150 ml =1 φλιτζάνι ή ένα ποτήρι του κρασιού

ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ

Η σωστή αποθήκευση είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Αυτό γιατί πρέπει να γνωρίζουμε πότε τα παρασκευάσματά μας χάνουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, δηλαδή μέχρι πότε μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε. Τα εγχύματα θα πρέπει να παρασκευάζονται την ίδια μέρα για να είναι φρέσκα, ενώ τα αφεψήματα θα πρέπει να καταναλώνονται εντός 48 ωρών. Και τα δύο θα πρέπει να φυλάσσονται στο ψυγείο ή σε ένα δροσερό μέρος αν δεν καταναλώνονται αμέσως. Τα βάμματα και άλλα υγρά παρασκευάσματα, όπως τα σιρόπια και τα αιθέρια έλαια, θα πρέπει να φυλάσσονται σε μπουκάλι από σκουρόχρωμο γυαλί σε δροσερό περιβάλλον μακριά από το φως του ήλιου, μπορούν όμως να διατηρηθούν μήνες ή και χρόνια. Οι αλοιφές θα πρέπει να φυλάσσονται σε βαζάκια από σκουρόχρωμο γυαλί.
Ποσότητα και χρόνοι βρασίματος

Σε περιπτώσεις που έχουμε ψιλοκομμένα βότανα, τα βράζουμε για 5 με 10 λεπτά, ενώ αν θέλουμε να βράσουμε σκληρές ρίζες ή φλούδες τότε ο χρόνος ανέρχεται στα 15 ως 30 λεπτά, ώστε να μας δώσουν όλες τις ευεργετικές τους ιδιότητες. Επιπλέον στα βότανα για τα οποία δεν υπάρχουν διαφορετικές οδηγίες για το χρόνο βρασίματος, τότε εξαρτάται από την αντοχή των ιστών του φυτού στην θερμότητα. Συνήθως η δοσολογία είναι 3 κουταλιές της σούπας βότανα σε 2 φλιτζάνια νερό. Ακολουθείται η διαδικασία βρασίματος. Στη συνέχεια το σουρώνουμε και το πίνουμε μέσα σε 12 ώρες αλλιώς αλλοιώνεται και χάνει τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.

Υδατικά παρασκευάσματα Υπάρχουν δύο τρόποι παρασκευής εκχυλισμάτων

Τα εγχύματα που αφορούν στα μαλακά και τρυφερά μέρη του φυτού (φύλλα, άνθη, πράσινοι βλαστοί) όπου οι απαραίτητες ουσίες είναι εύκολα διαθέσιμες.

Τα αφεψήματα που αφορούν στα σκληρότερα μέρη του φυτού (ρίζα, στέλεχος, σκληροί καρποί, σπόροι).

Έγχυμα

Το έγχυμα είναι η καλύτερη μέθοδος για συλλογή των φαρμακευτικών ιδιοτήτων των ευαίσθητων μερών των φυτών, των λουλουδιών και των φύλλων τους. Μόλις αρχίσει να βράζει το νερό, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και ρίχνουμε μέσα το θεραπευτικό μέρος του βοτάνου. Το αφήνουμε σκεπασμένο από 10 μέχρι 20 λεπτά και μετά το σουρώνουμε και το πίνουμε.

Ένας άλλος τρόπος παρασκευής εγχύματος είναι να ρίξουμε βραστό νερό πάνω στα βότανα τοποθετώντας τα μέσα σε μια τσαγιέρα που ασφαλίζει σωστά και μετά από 10-20 λεπτά το φιλτράρουμε και το πίνουμε. Τα εγχύματα πίνονται ζεστά, είναι ο συνηθέστερος και καλύτερος τρόπος, ή κρύα ή ακόμη με παγάκια. Τα γλυκαίνουμε με γλυκόριζα, μέλι η και με ακατέργαστη ζάχαρη. Επιπλέον για όποιο βότανο δεν υπάρχουν ειδικές οδηγίες, η πρότυπη ποσότητα είναι από 1 μέχρι 3 κουταλάκια του γλυκού για κάθε φλιτζάνι νερό. Αν η συνταγή αναφέρει ένα μέρος ξηρού βοτάνου μπορούμε να το αντικαταστήσουμε με τρία μέρη φρέσκου βοτάνου. Αυτή η διαφορά οφείλεται στη μεγαλύτερη ποσότητα νερού που περιέχει ένα φρέσκο φυτό.

Πιο απλά, αν η συνταγή αναφέρει μια κουταλιά τσαγιού ξηρό βότανο, μπορούμε να το αντικαταστήσουμε με τρεις κουταλιές του τσαγιού φρέσκο βότανο. Η αναλογία σε σχέση με το νερό είναι μία κουταλιά τσαγιού ξηρό βότανο για κάθε φλιτζάνι ροφήματος Τα εγχύματα πίνονται ζεστά, είναι ο συνηθέστερος και καλύτερος τρόπος, ή κρύα ή ακόμη με παγάκια. Τα γλυκαίνουμε με γλυκόριζα, μέλι η και με ακατέργαστη ζάχαρη. Επίσης, για μεγαλύτερες ποσότητες που θα διαρκέσουν περισσότερο χρόνο, η αναλογία είναι 30 γραμμάρια ξηρού βοτάνου για μισό λίτρο νερό. Ο καλύτερος τρόπος αποθήκευσης είναι σε γυάλινο μπουκάλι που να κλείνει καλά και να φυλάσσεται στο ψυγείο.

Η διάρκεια ζωής ενός τέτοιου εγχύματος δεν είναι πολύ μεγάλη γιατί δίνει προσοδοφόρο έδαφος για τον πολλαπλασιασμό κάθε μικροοργανισμού που θα μπει στο μπουκάλι. Επομένως με την πρώτη ένδειξη ζύμωσης ή αλλοίωσης το έγχυμα πρέπει να πεταχτεί. Γενικότερα, τα εγχύματα καλύτερο είναι να καταναλώνονται μόλις παρασκευάζονται. Σε περίπτωση που θέλουμε να φτιάξουμε έγχυμα από σκληρότερα μέρη (φλοιό, ρίζα, σπόρους ή ρητίνη) καλό είναι να τα κονιορτοποιήσουμε πρώτα. Με αυτό τον τρόπο σπάμε ένα μέρος από τα κυτταρικά τοιχώματα ούτως ώστε τα συστατικά να είναι πιο διαθέσιμα στο νερό. Οι σπόροι για παράδειγμα πρέπει να σπάνε ελαφρά πριν χρησιμοποιηθούν ώστε να απελευθερωθούν τα πτητικά έλαια από τα κύτταρα.

Επίσης τα εγχύματα των αρωματικών φυτών πρέπει να παρασκευάζονται σε δοχείο μα καπάκι που να κλείνει καλά για να ελαχιστοποιήσουμε την απώλεια των πτητικών ελαίων από την εξάτμιση. Για βότανα που είναι πολύ ευαίσθητα στη θερμότητα, είτε γιατί περιέχουν έλαια μεγάλης πτητικότητας είτε γιατί τα συστατικά τους διασπώνται σε υψηλές θερμοκρασίες μπορούμε να παρασκευάσουμε κρύο έγχυμα. Η αναλογία βοτάνου νερού παραμένει ίδια μόνο που θα πρέπει να αφήσουμε το μείγμα για έξι έως δώδεκα ώρες σε καλά σφραγισμένο γυάλινο δοχείο.

Μια παραλλαγή είναι η παρασκευή κρύων εγχυμάτων με γάλα. Το γάλα περιέχει λίπη και έλαια που βοηθούν τη διάλυση των λιπαρών συστατικών των φυτών. Τα εγχύματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως κομπρέσες ή καταπλάσματα όπου η καταπραϋντική ιδιότητα του γάλακτος προστίθεται σ’ εκείνη των βοτάνων. Πρέπει να επισημάνουμε όμως μια αντένδειξη ως προς τη χρήση του γάλακτος σε περίπτωση που το άτομο παρουσιάζει εσωτερική αντίδραση στο γάλα με τη μορφή υπερευαισθησίας ή αλλεργίας ή αν το δέρμα εμφανίζει ερεθισμό σε περίπτωση εξωτερικής επάλειψης, πρέπει να αποφεύγουμε αυτά τα εγχύματα.

Αφέψημα

Όπως προαναφέρθηκε ο τρόπος αυτός παρασκευής είναι προτιμότερος για το σκληρό και ξυλώδες μέρος του βοτάνου (ρίζες, ριζώματα, ξύλο, φλοιός, ξηροί καρποί και μερικοί σπόροι) και αυτό για να μπορέσουν τα διαλυτά συστατικά του βοτάνου να φτάσουν στο νερό. Τα κυτταρικά τους τοιχώματα είναι πολύ ανθεκτικά και χρειάζεται περισσότερη θερμότητα για την μεταφορά των δραστικών τους συστατικών στο νερό. Ουσιαστικά βράζουμε το βότανο μέσα στο νερό. Η αναλογία νερού/βοτάνου είναι ίδια όπως στο έγχυμα.

Αν τα βότανα είναι ξηρά πρέπει να κονιορτοποιούνται ή να σπάζονται σε μικρά κομμάτια, αν είναι φρέσκα να κόβονται σε μικρά κομμάτια. Επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αλουμινένια σκεύη. Το αφέψημα χρησιμοποιείται με τον ίδιο τρόπο όπως και το έγχυμα. Όταν παρασκευάζετε μείγμα μαλακών και ξυλωδών βοτάνων καλό είναι να φτιάχνεται ένα έγχυμα και ένα αφέψημα ξεχωριστά ώστε να μην καταστρέφονται τα συστατικά των πιο ευαίσθητων βοτάνων. Επίσης όταν χρησιμοποιείτε ένα ξυλώδες βότανο που περιέχει πολλά πτητικά έλαια θα πρέπει να το κονιορτοποιήσετε όσο καλύτερα γίνεται και να φτιάξετε έγχυμα για να μην καταστραφούν τα πτητικά έλαια κατά τον βρασμό.

Οι καλύτερες ώρες για να πιούμε το αφέψημά μας: Το πρωί νηστικοί: Τα αποτοξινωτικά, τα καθαρτικά, τα διουρητικά, τα επουλωτικά του στομάχου και του εντέρου και τα αντιπαρασιτικά του εντέρου. Ώρες 10:00 ή 16:00: Δυο ώρες πριν από τα γεύματα. Τα προστατευτικά του ήπατος, τα αντιρρευματικά, τα αντισηπτικά, τα αντιβηχικά, τα καρδιοτονωτικά, τα βοηθητικά στις αγωγές της περιόδου. 20 λεπτά πριν από γεύματα: Τα τονωτικά, τα αντιόξινα, όσα βοηθούν στις περιπτώσεις έλλειψης μεταλλικών αλάτων. Μετά τα γεύματα: Τα χωνευτικά, τα καταπραϋντικά, τα αντιόξινα, τα αντιζυμωτικά και τα βοηθητικά για την αποβολή των εντερικών αερίων. Πριν κοιμηθείτε: Τα καταπραϋντικά, τα καθαρτικά, τα καρδιοτονωτικά, τα ροφήματα που βελτιώνουν τη κυκλοφορία του αίματος.

Αλκοολούχα παρασκευάσματα

Γενικότερα η αλκοόλη είναι καλύτερο διαλυτικό από το νερό για τα συστατικά των φυτών. Ένα μίγμα αλκοόλης και νερού διαλύει σχεδόν όλα τα ουσιώδη συστατικά ενός βοτάνου και παράλληλα ενεργεί σαν συντηρητικό. Τα αλκοολούχα παρασκευάσματα ονομάζονται βάμματα. Μερικές φορές ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για τα παρασκευάσματα που βασίζονται στη γλυκερίνη ή το ξύδι.

Για γενική, οικιακή χρήση το καλύτερο είναι να χρησιμοποιούνται αλκοολούχα αποστάγματα με περιεκτικότητα 30% (60 βαθμών) αλκοόλης όπως για παράδειγμα η βότκα, το τσίπουρο, η τεκίλα. Είναι το ασθενέστερο μείγμα αλκοόλης/νερού με μακρόχρονη συντηρητική δράση. Σε επαγγελματικό επίπεδο, δηλ. σύμφωνα με τις οδηγίες ενός φαρμακολογίου, οι αναλογίες αλκοόλης/νερού διαφέρουν για κάθε βότανο. Ρίχνουμε σ’ένα γυάλινο βάζο 120 γρ. ψιλοκομμένο ή αλεσμένο ξηρό βότανο (αν χρησιμοποιείτε φρέσκα βότανα, βάλτε τη διπλάσια ποσότητα) και μισό λίτρο βότκα 30% και το κλείνουμε καλά. Τοποθετούμε το δοχείο σε ζεστό μέρος για δύο εβδομάδες και το κουνάμε καλά δύο φορές την ημέρα. Με ένα κομμάτι μουσελίνα σουρώνουμε το μίγμα και στο τέλος στύβουμε το πανί μέχρι να μην περιέχει άλλο υγρό. Το υπόλειμμα του βοτάνου που θα μείνει μέσα στο πανί είναι πολύ καλό λίπασμα. Βάζουμε το βάμμα σε σκούρο μπουκάλι και το φυλάμε καλά κλεισμένο.

Τα βάμματα είναι πολύ ισχυρότερα (σε ίσους όγκους) από τα εγχύματα και τα αφεψήματα, γι’ αυτό χρησιμοποιούνται σε πολύ μικρότερες ποσότητες, 5 έως 15 σταγόνες, ανάλογα με το βότανο. Μπορούν να ληφθούν μόνα τους ή αναμεμειγμένα με νερό ή ακόμα σ’ ένα φλιτζάνι ζεστό νερό. Στην τελευταία περίπτωση, εξατμίζεται ένα μεγάλο μέρος της αλκοόλης και μένει το μεγαλύτερο μέρος του εκχυλίσματος στο νερό. Επίσης μπορείτε να ρίξετε λίγες σταγόνες στη μπανιέρα ή σε μια λεκάνη για ποδόλουτρο ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή αλοιφής.

Βάμματα με βάση το ξύδι

Το ξύδι περιέχει οξικό οξύ και ενεργεί σαν διαλυτικό και συντηρητικό όπως η αλκοόλη. Καλό είναι να προτιμάται το μηλόξυδο και σε οποιαδήποτε περίπτωση να αποφεύγεται το συνθετικό χημικό ξύδι. Ακολουθείται η ίδια μέθοδος όπως στα βάμματα με βάση την αλκοόλη. Αν μουλιάσουμε μπαχαρικά ή αρωματικά βότανα μέσα σε ξύδι τότε θα έχουμε ένα αρωματικό ξύδι κατάλληλο για μαγειρική.

Βάμματα με βάση τη γλυκερίνη

Έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι πιο ήπια για το πεπτικό σύστημα από τα αλκοολούχα βάμματα και το μειονέκτημα ότι δεν διαλύουν τόσο καλά τα ρητινώδη και ελαιώδη συστατικά. Γενικότερα η γλυκερίνη σαν διαλυτικό είναι καλύτερη από το νερό αλλά όχι τόσο καλή όσο η αλκοόλη. Για μείγμα μισού λίτρου βάζουμε ένα μέρος γλυκερίνης, ένα μέρος νερό (50/50) και 110 γρ. ξηρό, αλεσμένο βότανο σ’ ένα καλά κλεισμένο δοχείο για δύο εβδομάδες ανακινώντας το μείγμα καθημερινά. Μετά από δύο εβδομάδες στραγγίζουμε το μείγμα και στύβουμε το υπόλειμμα όπως και στα αλκοολούχα βάμματα. Αν τα βότανα είναι φρέσκα, επειδή περιέχουν περισσότερο νερό ρίχνουμε 220 γρ. σε ένα μείγμα 75% γλυκερίνη/25% νερό.

Σιρόπι

Αν ένα υγρό φάρμακο (έγχυμα, αφέψημα ή βάμμα) έχει δυσάρεστη γεύση μπορούμε να το ανακατέψουμε με κάποιο γλυκαντικό για να γίνει πιο ευχάριστο. Η πιο παραδοσιακή μέθοδος είναι να χρησιμοποιήσουμε σιρόπι. Μια απλή βάση σιροπιού είναι να ρίξουμε μισό λίτρο βραστού νερού σε 1,1 κιλά ζάχαρη. Βάζουμε το μείγμα στη φωτιά και ανακατεύουμε μέχρι να διαλυθεί η ζάχαρη και να αρχίζει να βράζει. Τότε το κατεβάζουμε αμέσως από τη φωτιά. Το σιρόπι αυτό συνδυάζεται ιδανικά με τα βάμματα. Ανακατεύουμε ένα μέρος βάμματος με τρία μέρη σιροπιού και το φυλάμε για μελλοντική χρήση. Στα εγχύματα και τα αφεψήματα προσθέτουμε απευθείας τη ζάχαρη, για κάθε μισό λίτρο υγρού προσθέτουμε 350 γρ. ζάχαρη, και το ζεσταίνουμε σε χαμηλή φωτιά μέχρι να διαλυθεί. Και αυτό το μείγμα μπορεί να αποθηκευτεί για μελλοντική χρήση στο ψυγείο.

Οξύμελι

Το οξύμελι χρησιμοποιείται για να καλύψει την πολύ έντονη γεύση ορισμένων βοτάνων, όπως το σκόρδο. Είναι ένα μείγμα που παρασκευάζεται από πέντε μέρη μελιού και ένα μέρος ξυδιού. Ρίχνουμε σε μια κατσαρόλα μισό λίτρο ξύδι και ένα κιλό μέλι και το βράζουμε μέχρι το μείγμα να πάρει την πυκνότητα σιροπιού.
Τα καταπλάσματα

Τα καταπλάσματα χρησιμοποιούνται για εξωτερική χρήση κατευθείαν πάνω στο δέρμα. Δένουμε με ένα ύφασμα για μερικά λεπτά την πάσχουσα περιοχή του δέρματος, ανάλογα με τις οδηγίες για κάθε βότανο και κάθε χρήση. Αν το φυτό έχει ήπια δράση (π.χ. ένα κοπανισμένο φύλλο λάχανο) το ακουμπάμε κατευθείαν στο δέρμα, αν όμως έχει ερεθιστική ή όξινη δράση (όπως οι σπόροι του σιναπιού), το απλώνουμε σε βαμβακερό ύφασμα, που θα ακουμπήσουμε μετά (όχι πολύ σφιχτά) στο δέρμα μας για να ελαττώσουμε έτσι τη δράση του. Σημαντικό είναι να ξέρουμε και τι θερμοκρασία πρέπει να έχει το κατάπλασμα, γιατί στους 50 βαθμούς βρασίματος χάνονται οι περισσότερες αντιφλογιστικές και σπασμολυτικές ιδιότητες των φυτών, δηλαδή πρέπει να το ζεσταίνουμε (βουτώντας το σε καυτό νερό ή σιδερώνοντάς το σκεπασμένο με βαμβακερό πανί) και να το ακουμπάμε στην άρρωστη περιοχή του δέρματος μέχρι 5 λεπτά, αλλάζοντας το συνέχεια.

Οι κομπρέσες

Για να κάνουμε κομπρέσα βουτάμε ένα κομμάτι ύφασμα ή βαμβάκι σε ένα έγχυμα ή αφέψημα ή αραιωμένο βάμμα ή λοσιόν και το ακουμπάμε στη περιοχή που θέλουμε να ανακουφίσουμε για 5 μέχρι 15 λεπτά, ανάλογα με τις ιδιότητες του φυτού και τη σοβαρότητα του προβλήματος υγείας.

Η λοσιόν

Η λοσιόν γίνεται όπως το έγχυμα ή το αφέψημα και χρησιμοποιείται εξωτερικά στο μέρος που χρειάζεται θεραπεία με απαλές κινήσεις μασάζ για να την απορροφήσει το δέρμα. Μπορούμε ακόμη με την λοσιόν να κάνουμε εντριβές για θεραπεία δερματοπαθειών και για το τριχωτό μέρος του κεφαλιού (π.χ. παράδειγμα για την πιτυρίδα ή την τριχόπτωση).
Τα μπάνια

Τα μπάνια με βότανα είναι συνήθως πολύ αποτελεσματικά μέσο θεραπευτικής αγωγής, γιατί επιτρέπουν στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών και βοτάνων να έχουν άμεση επαφή με το πονεμένο μέρος. Αν όμως κάτι μας εμποδίζει να μπούμε και να μείνουμε ολόκληροι για κάμποση ώρα μέσα στο μπάνιο, τότε μπορούμε να βυθίσουμε μόνο τα χέρια ή μόνο τα πόδια και να κερδίσουμε από αυτό, όλα όσα θα κερδίζαμε κι από το λουτρό ολόκληρου του σώματος. Στο νερό της μπανιέρας βάζουμε τα βότανα σε ένα μικρό σακούλι από άσπρο λινό πανί και το δένουμε κάτω από τη βρύση έτσι όταν ανοίξουμε το καυτό νερό για να γεμίσει η μπανιερά, να περνάει το νερό υποχρεωτικά από το σακούλι. Καλύτερη ώρα για ποδόλουτρο είναι το πρωί με άδειο στομάχι και η πιο σωστή διάρκεια είναι 5 μέχρι 10 λεπτά το πολύ. Η σωστότερη θερμοκρασία είναι όσο πιο ζεστό μπορούν να το ανεχθούν τα ποδιά ή τα χέρια μας. Για το μπάνιο των χεριών η καλύτερη ώρα είναι το βράδυ πριν το φαγητό.

Η αλοιφή

Η αλοιφή μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για εξωτερική χρήση. Περιέχει μόνο έλαια ή λίπη χωρίς νερό και αντίθετα με τη κρέμα δεν αναμειγνύεται με το δέρμα αλλά σχηματίζει ένα ξεχωριστό στρώμα πάνω του. Οι αλοιφές είναι κατάλληλες για τα σημεία όπου το δέρμα είναι ήδη εξασκημένο και μαλακό και χρειάζεται προστασία από την επιπρόσθετη υγρασία, όπως το σύγκαμα από τις πάνες των μωρών. Ο τρόπος που φτιάχνεται θα είναι αναγκαστικά εμπειρικός και ανάλογος με το βότανο και τη χρήση για την όποια προορίζεται. Πάντως γενικά οι αλοιφές γίνονται με πρώτη ύλη το έγχυμα, το χυμό ή τη σκόνη του βοτάνου που τα δουλεύουμε με κερί ή με βούτυρο ή με αλεύρι ή με βαζελίνη σε ίσα μέρη μέχρι να γίνουν ένα σώμα και τα διατηρούμε μέσα σε βαζάκι.
Εγχύματα βοτάνων σε έλαια

Η έγχυση ενός βοτάνου σε έλαιο επιτρέπει στα ενεργά λιποδιαλυτά συστατικά του να εγχυθούν. Τα εν θερμό εγχύματα σε έλαιο βράζονται σιγανά σε Μπεν Μαρί για 3 ώρες περίπου, ενώ τα εν ψυχρώ, είναι μια χρονοβόρα διεργασία κατά την οποία αφήνουμε για 4-6 εβδομάδες μια κανάτα παραγεμισμένη με βότανα και έλαιο στον ήλιο, αυτό διευκολύνει τα φυτά να απελευθερώσουν τα ενεργά συστατικά τους. Το ελαιόλαδο είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για την εν ψυχρώ έγχυση γιατί ταγγίζει σπανιότερα.
Εσωτερική κολπική πλύση

Οι πλύσεις του κόλπου είναι σωτηρίες για γυναίκες που υποφέρουν από οδυνηρή περίοδο, κολπίτιδες, λευκόρροια και ελαφριές τοπικές μολύνσεις. Όπως και τα κλύσματα είναι πολύ δραστικές για αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στην αναλόγια. Οι πλύσεις γίνονται με αραιά εκχυλίσματα και αφεψήματα μια φορά τη μέρα και δύο σε περίπτωση επίμονων μολύνσεων. Δεν θα πρέπει να επαναλαμβάνονται συχνά γιατί μπορεί να δημιουργήσει εθισμό ή το χειρότερο, να αυξήσουν την ευαισθησία του γυναίκειου οργάνου. Για τον λόγο αυτό πρέπει να προσέχουμε τη θερμοκρασία του εκχυλίσματος/αφεψήματος ώστε να μην ξεπερνά τους 37 βαθμούς κελσίου (δηλαδή τη θερμοκρασία του σώματος). Καλό είναι λοιπόν να αγοράσουμε από το φαρμακείο ένα ειδικό θερμόμετρο και ένα ειδικό όργανο για τις κολπικές πλύσεις, που πρέπει να απολυμαίνεται κάθε φορά μέσα σε βραστό νερό πριν το χρησιμοποιήσουμε.

Ζελέ

Βρέχουμε τα φύλλα ζελατίνης σε κρύο νερό για 10 λεπτά. Στη συνέχεια ρίχνουμε βραστό νερό για να λιώσουν τελείως και κατόπιν το χυμό του φυτού και λίγη ζάχαρη. Το μείγμα φιλτράρεται και μένει στο ψυγείο.

Κλύσμα

Το κλύσμα είναι η μέθοδος με τα γρηγορότερα αποτελέσματα και έχει σχέση με αρρώστιες του εντέρου. Είναι όμως πολύ αποτελεσματική και για αρκετές άλλες παθήσεις όπως κυκλοφοριακές διαταραχές της λειτουργίας του συκωτιού. Επειδή όμως τα αποτελέσματά της είναι άμεσα, μπορεί είναι και τοξικά. Για αυτό πρέπει να καταφεύγουμε σε αραιά διαλύματα εκχυλισμάτων ή αφεψημάτων. Γενικά ένα κλύσμα την ήμερα είναι αρκετό και η περιεκτικότητα του δεν πρέπει να ξεπερνά το μισό λίτρο. Ιδανική θερμοκρασία οι 37 βαθμοί κελσίου.

Κολλύριο

Το κολλύριο προορίζεται για τα ματιά και επειδή είναι εξαιρετικά ευαίσθητα όργανα η προετοιμασία του πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά. Τα φυτά δεν πρέπει να έχουν καμιά οξύτητα και να τα χρησιμοποιούμε πάντα με αραιά διαλύματα. Τα καλύτερα κολλύρια γίνονται από εγχύματα αραιωμένα σε βραστό νερό, όταν όμως τα στάζουμε στα ματιά πρέπει να είναι χλιαρά προς κρύα.

Κρέμες

Οι σπιτικές κρέμες διατηρούνται για αρκετούς μήνες αν αποθηκευτούν σε ένα δροσερό μέρος ή στο ψυγείο εάν προσθέσετε μερικές σταγόνες βάμμα βενζόης που χρησιμοποιείται ως συντηρητικό. Ένα μικρό ακόμα μυστικό είναι ότι οι κρέμες που παρασκευάζονται από λίπη και έλαια αλλοιώνονται πιο γρήγορα.
Σκόνη και κάψουλες

Για να φτιάξουμε την σκόνη, ξεραίνουμε το βότανο ή τη ρίζα του φυτού (πάντα στην σκιά) και εφόσον ξεραθεί το χτυπάμε στο γουδί μέχρι να γίνει σκόνη, την οποία την φυλάμε σε ένα καλά κλεισμένο γυάλινο δοχείο. Όταν έρθει η στιγμή να το χρησιμοποιήσουμε σε αφέψημα ή έγχυμα, δεν θα χρειαστεί να το φιλτράρουμε. Μπορούμε ακόμα να το ‘φάμε’, τοποθετώντας τη σκόνη σε ένα κουταλάκι του γλυκού μαζί με μελί, καθώς έχει αποδειχθεί ότι έτσι ενεργεί πιο γρήγορα. Επιπλέον, κάτι που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι επειδή τα θρεπτικά συστατικά της σκόνης είναι συμπυκνωμένα, πρέπει να χρησιμοποιούνται προσεκτικά οι ακριβείς ποσότητες που συνιστώνται. Ύστερα, για την παρασκευή κάψουλας βάζουμε τη σκόνη σε ένα δίσκο και γεμίζουμε τα δυο μισά της κάψουλας που έχουμε χωρίσει (παίρνουμε άδειες κάψουλας από το φαρμακείο). Εφόσον τελειώσει αύτη η διαδικασία βάζουμε το ένα μισό της κάψουλας μέσα στο άλλο, προσέχοντας να μη μας χυθεί το περιεχόμενο.

Χυμός

Όπως θα έχετε ανακαλύψει μέχρι τώρα τα βότανα μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις με πολλούς τρόπους, ένας ακόμα λοιπόν, είναι και ο χυμός. Παίρνουμε φρέσκα βότανα και τα βάζουμε στον αποχυμωτή ή τα χτυπάμε στο γουδί, δημιουργώντας το χυμό, τον όποιο, μπορούμε να τον πιούμε μέσα σε νερό, χυμό φρούτων ή ακόμα και γάλα, καθώς και να το φάμε μέσα σε μαρμελάδα ή μέλι. Έχουμε ακόμα και τη δυνατότητα να βαπτίσουμε στον χυμό κομπρέσες και επιδέσμους, για εξωτερική χρήση. Υπάρχουν άλλοι τέσσερις τρόποι χρήσης βοτάνων, που δεν είναι τόσο γνωστοί όσο οι παραπάνω. Είναι επιγραμματικά οι ακόλουθοι:

Αλκολάτ

Αλκολάτ ονομάζεται το απόσταγμα που παίρνουμε, όταν μουσκεύουμε τη φυτική υλη με οινόπνευμα.
Αλκοολατύρ

Γίνεται όταν η φυτική ύλη μουσκεύεται αρκετά σε καθαρό οινόπνευμα και παίρνουμε το καθαρό υγρό.
Υδρολάτ

Υδρολάτ είναι το απόσταγμα νερού με αρωματική φυτική ύλη. Πηγή: Βοτανοθεραπεία-Μεγάλη εγκυκλοπαίδεια θεραπευτικών φυτών

ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ, ΠΕΡΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΥΤΩΝ, ΕΧΟΥΝ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥΣ. ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΖΗΤΕΙΤΑΙ Η ΓΝΩΜΗ ΕΜΠΕΙΡΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΣΤΑΣΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ.

Χρίστος Καψάλης

Συλλέκτης βοτάνων – Ερευνητής

ΠΗΓΗ