Η τζιχάντ πιέζει τον ερντογανισμό

Mετά την προεδρική εκλογή και την ανάδειξη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο ανώτατο αξίωμα, έχει γραφεί ότι ο ισχυρός άνδρας της Τουρκίας κατά τα τελευταία δώδεκα χρόνια εδραιώνεται ακόμη περισσότερο, φέρνοντας πια την πολιτειακή δομή στα μέτρα των προσωπικών φιλοδοξιών του. Η απευθείας εκλογή στο προεδρικό αξίωμα έδωσε πρωτοφανή πολιτική ισχύ και κύρος στον Ερντογάν, τέτοια που του επιτρέπουν να συνεχίσει ακάθεκτος την ιδιότυπη μεταμόρφωση του τουρκικού κράτους, με ένα μείγμα αποκεμαλοποίησης και εξισλαμισμού.

Η επιλογή του, «υποτακτικού» και πάντως μη διαθέτοντος αυτόνομη πολιτική υπόσταση, Αχμέτ Νταβούτογλου για τη θέση του πρωθυπουργού είναι ενδεικτική των μακροπρόθεσμων σχεδίων του Ερντογάν. Ο μοναδικός ηγέτης μακροπρόθεσμα θα είναι ο πρόεδρος, κατά το αμερικανικό μοντέλο, ακόμη κι αν χρειαστεί αλλαγή του ισχύοντος Συντάγματος.

Οπως σημειώνουν γνώστες της τουρκικής πολιτικής σκηνής, ο Ερντογάν μεταφέρει όλους τους πολιτικούς αντιπάλους του σε ένα πεδίο αντιπαράθεσης που είναι ισλαμικό. Ωθεί τον πρώην πανίσχυρο σύμμαχό του και νυν αντίπαλο, Φετουλάχ Γκιουλέν, σε θέση αντιπολιτευόμενου, αποκόπτοντάς τον συστηματικά από την κρατική εξουσία· ως εκ τούτου, στερεί από τον ισλαμιστή πνευματικό ηγέτη Γκιουλέν ζωτικό χώρο για να επεκτείνει την επιρροή του. Ο λαϊκός ισλαμισμός, στενά συνυφασμένος με τις πελατειακές-φεουδαρχικές δομές της τουρκικής πολιτικής, θα είναι εφεξής προνομιακός χώρος του Ερντογάν. Ακόμη και οι κοσμικοί κεμαλιστές φλερτάρουν πλέον με τη λαϊκή εκδοχή ισλαμισμού, όπως την έχει επιβάλει ο πρόεδρος.

Η πολιτική ολοκλήρωση του ερντογανισμού δεν μπορεί βέβαια να προχωρήσει ερήμην των εξελίξεων στο εξωτερικό της χώρας. Και η Τουρκία βρίσκεται στη θερμότερη περιοχή του πλανήτη, εκεί όπου το Ισλάμ δεν έχει τα χαρακτηριστικά του νεοοθωμανικού ερντογανισμού, αλλά υπό τη μορφή του ISIS συνιστά την παράφρονα μεταβλητή για το παγκόσμιο σύστημα. H Toυρκία αρχικά υποστήριξε πολλαπλώς τις δυνάμεις των τζιχαντιστών ατάκτων που επετίθεντο στο καθεστώς Ασαντ της Συρίας. Τώρα όμως που οι άτακτοι μεταλλάχθηκαν σε δύναμη που ελέγχει εδάφη, πετρελαιοπηγές, διυλιστήρια και σουνιτικούς πληθυσμούς στο Ιράκ, και πολεμά οτιδήποτε βρίσκει στον δρόμο της, η Τουρκία υποχρεώνεται να αλλάξει στάση. Το κυριότερο, βλέπει να ιδρύεται ένα κράτος Κούρδων στο βόρειο Ιράκ, με την υποστήριξη σύσσωμης της Δύσης, για να αναχαιτίσει τους τζιχαντιστές, το οποίο φαίνεται ότι θα παίξει καταλυτικό ρόλο για τις απελευθερωτικές και αυτονομιστικές επιδιώξεις των Κούρδων σε όλη την περιοχή: Συρία, Ιράν και φυσικά Τουρκία, όπου βρίσκεται πολυπληθές και ισχυρό κουρδικό στοιχείο.

Η ρευστότητα στα νοτιοανατολικά σύνορά της πιθανότατα θα επηρεάσει τη στάση της Τουρκίας και σε άλλα μέτωπα, διμερή και γειτονίας. Οπως ακριβώς μοχλεύεται από τους Κούρδους, πιθανόν να επιχειρήσει να μοχλεύσει αυτονομιστικές τάσεις σε περιοχές των Βαλκανίων με μουσουλμανικές ή τουρκόφωνες μειονότητες. Για αντίβαρο στις έσωθεν και έξωθεν πιέσεις ανατολικά, αλλά και σαν μια εναλλακτική οδό τροφοδότησης του νεοοθωμανικού οράματος του Ερντογάν, προτού ξεφτίσει.

Οι πρώτες ενδείξεις της εκ ρευστότητας αδιαλλαξίας φανερώνονται στην Κύπρο. Η προκλητική τουρκική παρέμβαση στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, με αφορμή τις εν προόδω γεωτρήσεις για φυσικό αέριο, εντάσσεται σε αυτό το αναμενόμενο πλαίσιο αντιδράσεων. Η Τουρκία του Ερντογάν αναδιπλώνεται τσαλακωμένη στη Μέση Ανατολή, όπου δεν πέτυχε διπλωματικά ή γεωπολιτικά κέρδη, πλην των οικονομικών κερδών που προσπορίζεται η ολιγαρχία της, και στρέφεται επιθετικά προς δυσμάς: τώρα στη Μεσόγειο, κατόπιν ίσως στα Βαλκάνια. Η Τουρκία φαίνεται έτοιμη για θερμά παίγνια.

kathimerini.gr