Είναι ο χρόνος μια αυταπάτη;

Καθώς διαβάζετε αυτές τις γραμμές, το πιθανότερο είναι ότι πιστεύετε ότι αυτό το γεγονός συμβαίνει ΑΥΤΗ τη στιγμή. Ακριβώς τώρα! Ετούτη η στιγμή μοιάζει σπουδαία. Είναι πραγματική. Όσο κι αν αναπολείτε το παρελθόν ή έχετε προσμονή για το μέλλον, ζείτε στο παρόν! Φυσικά η στιγμή στην οποία διαβάσατε την προηγούμενη πρόταση δεν υπάρχει πια. Αυτή η πρόταση που διαβάζετε τώρα, ναι! Με άλλα λόγια φαίνεται ότι ο χρόνος ρέει υπό την έννοια ότι το παρόν συνεχώς ενημερώνει τον εαυτό του.

Έχουμε μια βαθιά διαίσθηση ότι το μέλλον είναι ανοιχτό μέχρι να γίνει παρόν και ότι το παρελθόν είναι οριστικό. Καθώς ο χρόνος ρέει, αυτή η δομή του οριστικού παρελθόντος, του άμεσου παρόντος και του ανοιχτού μέλλοντος μεταφέρεται προς τα εμπρός στο χρόνο. Αυτή η δομή έχει ενσωματωθεί στη γλώσσα, στη σκέψη και στη συμπεριφορά μας. Ο τρόπος που βιώνουμε τη ζωή μας κρέμεται από αυτή τη δομή. Παρόλα αυτά, όσο φυσιολογικός μοιάζει αυτός ο τρόπος σκέψης, διαπιστώνουμε ότι δεν ανταυγάζεται στην επιστήμη.

Οι εξισώσεις της φυσικής δεν μας λένε ποια γεγονότα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή· μοιάζουν περισσότερο με ένα χάρτη ο οποίος στερείται ενός «φάρου» για την υπόδειξη της «τωρινής μας θέσης». Η παρούσα στιγμή δεν υπάρχει στο εσωτερικό τους και συνεπώς ούτε η ροή του χρόνου. Επιπροσθέτως, οι θεωρίες της σχετικότητας του Αϊνστάιν προτείνουν ότι όχι μόνο δεν υπάρχει ένα μοναδικό παρόν αλλά επίσης ότι και ότι όλες οι στιγμές είναι ισοδύναμες.

Σε θεμελιακό επίπεδο, το μέλλον δεν είναι πλέον ανοιχτό σε σχέση με το παρελθόν. Το κενό ανάμεσα στην επιστημονική κατανόηση του χρόνου και της καθημερινής αντίληψης του χρόνου έχει προβληματίσει τους στοχαστές σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Έχει μάλιστα διευρυνθεί καθώς οι φυσικοί έχουν αφαιρέσει το χρόνο από τα περισσότερα χαρακτηριστικά στα οποία τον αποδίδουμε συνήθως. Τώρα, το χάσμα ανάμεσα στο χρόνο της φυσικής και στο χρόνο της εμπειρίας καταλήγει στο μόνο λογικό συμπέρασμα. Πολλοί θεωρητικοί φυσικοί έχουν την πεποίθηση ότι ο χρόνος θεμελιωδώς απλά δεν υπάρχει.

Η ιδέα της άχρονης πραγματικότητας είναι αρχικά τόσο διεγερτική ώστε είναι δύσκολο να καταλάβουμε πως θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή. Καθετί που κάνουμε, το κάνουμε «εν χρόνω». Ο κόσμος είναι μια ακολουθία γεγονότων τα οποία συμπλέκονται μεταξύ τους μέσω του χρόνου. Καθένας από μας μπορεί να δει τα μαλλιά του να γκριζάρουν, τα αντικείμενα κινούνται και ούτω καθ΄ εξής. Παρατηρούμε την αλλαγή και η αλλαγή είναι η μεταβολή κάποιων ιδιοτήτων σε σχέση με το χρόνο. Χωρίς το χρόνο ο κόσμος θα ήταν πλήρως ακίνητος. Μια άχρονη θεωρία έχει να αντιμετωπίσει μια πρόκληση. Να εξηγήσει το πώς αντιλαμβανόμαστε την αλλαγή αν ο κόσμος δεν μεταβάλλεται πραγματικά.

Η σύγχρονη έρευνα προσπαθεί να ανταπεξέλθει σε αυτή την πρόκληση. Αν και ο χρόνος μπορεί να μην υπάρχει σε θεμελιώδες επίπεδο, μπορεί να αναδυθεί αργότερα σε υψηλότερα επίπεδα –όπως το τραπέζι που είναι σταθερό αν και αποτελείται από ένα σμήνος σωματιδίων που κινούνται σε κενό χώρο. Ο χρόνος, επίσης, θα μπορούσε να είναι μια προκύπτουσα ιδιότητα των βασικών συστατικών του κόσμου, όποια κι να είναι αυτά. Αυτή η αντίληψη του αναδυόμενου χρόνου είναι ίσως τόσο επαναστατική όσο και η ανάπτυξη των θεωριών της σχετικότητας και της κβαντομηχανικής έναν αιώνα πριν. Ο Αϊνστάιν έχει πει ότι το σημείο κλειδί για την περαιτέρω ανάπτυξη της σχετικότητας ήταν η αναθεώρηση της τότε καθιερωμένης αντίληψης για το χρόνο. Καθώς οι φυσικοί προωθούν το όνειρό του για την ενοποίηση της σχετικότητας με την κβαντομηχανική, θεωρούν ότι ο χρόνος έρχεται πάλι στο κέντρο του κάδρου…

Ο Γάλλος φιλόσοφος Maurice Merleau-Ponty έχει διατυπώσει την άποψη ότι ο χρόνος καθεαυτός δε ρέει στην πραγματικότητα. Η φαινομενική ροή του είναι προϊόν της «λαθραίας τοποθέτησης ενός αυτόπτη μάρτυρα της πορείας του μέσα στο ποτάμι». Με άλλα λόγια, η τάση να πιστεύουμε ότι ο χρόνος ρέει είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι λησμονούμε να τοποθετήσουμε τους εαυτούς μας και τις σχέσεις μας μέσα στο κάδρο. Ο Merleau-Ponty μιλούσε για μια υποκειμενική εμπειρία του χρόνου και μέχρι πρόσφατα κανείς δεν μπορούσε να μαντέψει ότι ο αντικειμενικός χρόνος μπορεί να ερμηνευθεί ως αποτέλεσμα αυτών των σχέσεων. Ο χρόνος μπορεί να υπάρχει μόνο θραύοντας τον κόσμο σε υποσυστήματα και παρατηρώντας τους δεσμούς μεταξύ τους. Σε αυτή την εικόνα ο φυσικός χρόνος αναδύεται στη βάση της αντίληψης του εαυτού μας ως όντος διακριτού από το καθετί.

Του Craig Callender (Scientific American, Ιούνιος 2010-Απόσπασμα)

Ο Craig Callender είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο University of California

ΠΗΓΗ