Ασπιρίνη

Η ασπιρίνη, το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο φάρμακο στον κόσμο

Οι κυριότεροι σταθμοί στην ιστορία της ασπιρίνης 400 π.Χ Ο Ιπποκράτης συνιστά φύλλα και ξέσματα από τον φλοιό της ιτιάς ως αναλγητικά και αντιπυρετικά φάρμακα 1763 Ανακοίνωση του πάστορα Edmund Stone, ενώπιον της Royal Society, για τα πιθανά οφέλη από τη χρήση του φλοιού της ιτιάς 1832 Ο Γάλλος χημικός Charles Gerhardt πειραματίζεται με τη σαλικίνη και παρασκευάζει σαλικυλικό οξύ 1897 Ο Felix Hoffman, μελέτησε τα πειράματα του Gergardt και “ξαναανακαλύπτει” το ακετυλοσαλικυλικό οξύ 1899 Η φαρμακοβιομηχανία Bayer διανέμει ασπιρίνη σε σκόνη στους γιατρούς για να τη χορηγήσουν σε ασθενείς τους 1900 Η Bayer παρασκευάζει ασπιρίνη σε μορφή υδατοδιαλυτών δισκίων και η ασπιρίνη γίνεται το πρώτο φάρμακο που διατίθεται σε αυτή τη μορφή 1915 Η ασπιρίνη διατίθεται χωρίς ιατρική συνταγή σε μορφή δισκίων 1948 Ο Lawrence Craven διαπιστώνει ότι η ασπιρίνη μειώνει τις πιθανότητες καρδιακών επεισοδίων 1971 Ο John Vane διατυπώνει τη θεωρία ότι ίσως η ασπιρίνη δρα μέσω της παρεμπόδισης σχηματισμού προσταγλανδινών

Το 

ακετυλοσαλικυλικό οξύ (acetylsalicylic acid, ASA), ευρύτερα
γνωστό ως ασπιρίνη (aspirin), είναι ένα από τα δημοφιλέστερα αναλγητικά
φάρμακα. Η παγκόσμια ετήσια κατανάλωση ασπιρίνης φτάνει περίπου τους 40.000
τόνους που αντιστοιχούν περίπου σε 120 δισεκατομμύρια ταμπλέτες των 300 mg [Αναφ. 2α]. Στις ΗΠΑ εκτιμάται
ότι η ετήσια κατανάλωση φτάνει του 16.000 τόνους.

Το ευρύτατο φάσμα
φαρμακευτικών εφαρμογών της ασπιρίνης δυσκόλευε τη διερεύνηση του μηχανισμού
δράσης της και μόνο μετά το 1970 διατυπώθηκε η υπόθεση ότι η ασπιρίνη και τα
αντίστοιχα με αυτή φάρμακα παρεμποδίζουν τη σύνθεση ορισμένων ουσιών που
εμπλέκονται σε μηχανισμούς δημιουργίας πόνου και φλεγμονών [Αναφ. 2β].

Φυσικoχημ ικές ιδιότητες [Αναφ. 1]: Εμφάνιση: ‘Αοσμοι μονοκλινείς ή βελονοειδείς λευκοί κρύσταλλοι. Μοριακός τύπος: C9H8O4 Σχετική μοριακή μάζα: 180,16 Σημείο βρασμού: διασπάται Σημείο τήξης: 135 ºC (με ταχεία θέρμανση, το τήγμα στερεοποιείται στους 118 ºC) Πυκνότητα: 1,40 g/cm3 Διαλυτότητα στο νερό: 1 g στα 300 mL στους 25 ºC ή στα 100 mL στους 37 ºC Σε άλλους διαλύτες: 1 g στα 5 mL αλκοόλης, στα 17 mL CHCl3 και στα 10-15 mL αιθέρα. Διασπάται σε ζέον ύδωρ ή σε διαλύματα ισχυρών βάσεων. Σταθερό στον ξηρό αέρα, υδρολύεται σταδιακά στον υγρό αέρα (αποκτά οσμή οξικού οξέος). Σταθερά διάστασης (pKa) = 3,49 (25 ºC) LD50 (σε ποντίκια): 1,1 – 1,5 g/kg. Δεν παρουσιάζει καρκινογόνο δράση και δεν παρουσιάζει αναπαραγωγική τοξικότητα.

Ακετυλοσαλικυλικό οξύ (Ασπιρίνη) (2-ακετοξυβενζοϊκό οξύ) Acetylsalicylic acid (Aspirin) (2-acetoxybenzoic acid)

“Για
τη δημοσίευση αυτή αναφορικά με αυτήν την πολύτιμη ουσία, δεν έχω άλλα
κίνητρα, πέραν από την ελπίδα ότι μπορεί να τύχει μιας δίκαιης και
πλήρους δοκιμής σε κάθε της ποικιλία και σε κάθε περίπτωση και
κατάσταση, και ίσως κάποτε ο κόσμος να ωφεληθεί από αυτήν”

(Πάστορας Edmund Stone, 2 Ιουνίου 1763, ανακοίνωση ενώπιον της Royal Society, σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες του φλοιού της ιτιάς [Αναφ. 8β])

(α) Τα φύλλα και τα άνθη της ιτιάς. (β) Salix Alba “Tristis”: Λευκή “θλιμμένη” ιτιά, γνωστότερη ως Κλαίουσα. (γ) Κορμός της ιτιάς. Το 1829 ο Henri Leroux απομόνωσε 30 g σαλικίνης από 1,5 kg φλοιού ιτιάς.

(α)

(β)
(γ)

Το 1828, στο Φαρμακολογικό Ινστιτούτο
του Μονάχου, ο Καθηγητής της Φαρμακευτικής Johann A. Buchner απομόνωσε από εκχύλισμα φλοιού ιτιάς μια πολύ μικρή
ποσότητα υποκίτρινης κρυσταλλικής ουσίας με έντονα πικρή γεύση την οποία ονόμασε
σαλικίνη (salicin) και διαπίστωσε ότι
η ουσία αυτή είχε αντιπυρετικές ιδιότητες. Οι Ιταλοί Brugnatelli και Fontana είχαν ήδη (1826) απομονώσει την ίδια ουσία αλλά σε
πολύ ακάθαρτη μορφή. Το 1829, ο Γάλλος Henri
Leroux (Παρίσι) κατάφερε να απομονώσει
30 γραμμάρια σαλικίνης από 1,5 κιλά φλοιού, ενώ το 1833 ο Emanuel
Merck (στο Darmstadt της Γερμανίας)
είχε καλύτερα αποτελέσματα στον καθαρισμό του εκχυλίσματος και διέθετε στο
εμπόριο καθαρή σαλικίνη ως αντιπυρετικό στη μισή τιμής της κινίνης.

Λόγω των αντισηπτικών ιδιοτήτων του, το
σαλικυλικό οξύ και τα άλατά του άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά
τροφίμων, αλλά η πικρή γεύση τους αποτελούσε βασικό μειονέκτημα. Ο Gerhardt προσπάθησε να αλλάξει ελαφρά τη
δομή του επιδρώντας με ακετυλοχλωρίδιο (δραστικό ακετυλιωτικό
αντιδραστήριο) στο άλας του σαλικυλικού οξέος με νάτριο. Αυτή υπήρξε η πρώτη
σύνθεση του ακετυλοσαλικυλικού οξέος. Η πειραματική διαδικασία κρίθηκε
τόσο δύσκολη, που ο ίδιος θεώρησε ότι το προϊόν δεν έχει πρακτική σημασία και η
ένωση αυτή ξεχάστηκε για αρκετά χρόνια. Παρόλα αυτά, το ίδιο το σαλικυλικό οξύ
παρέμεινε αρκετά δημοφιλές ως συντηρητικό και η παρασκευή σε μεγάλη κλίμακα
έγινε επιτακτική, αφού η παραγωγή του από φυτικά εκχυλίσματα δεν μπορούσε να
ανταποκριθεί στη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση.

Ο “πονοκέφαλος”

Το φυτό spiraea (σπειραία) στο οποίο οφείλεται η ονομασία της ασπιρίνης.

Το ακετυλοσαλικυλικό οξύ που
παρασκεύασαν (Αύγουστος 1897) δοκιμάστηκε σε χρυσόψαρα (η πρώτη δοκιμή φαρμάκου
σε ζώα) και διαπιστώθηκε ότι δεν είχε τοξικές ιδιότητες. Ο Bayer έστειλε το νέο
παράγωγο του σαλικυλικού οξέος στον Γερμανό ιατρό Kurt
Witthauer, ο οποίος το δοκίμασε σε 50
ασθενείς του και διαπίστωσε την αναλγητική, αντιπυρετική και αντιφλεγμονώδη
δράση του.

Adolf Wilhelm Hermann Kolbe (1818 – 1884). Γερμανός χημικός στον οποίον οφείλεται η σύγχρονη μέθοδος παρασκευής σαλικυλικού οξέος. Γνωστός και για την ηλεκτροχημική σύνθεση αλκανίων (αντίδραση Kolbe)

Το σαλικυλικό οξύ (ο-υδροξυ-βενζοϊκό οξύ)
παρασκευάζεται σε ποσότητες της τάξης των 60 χιλιάδων τόνων ετησίως με τη μέθοδο
Kolbe και με πρώτη ύλη την πάμφθηνη φαινόλη, ένα από τα προϊόντα
απόσταξης της λιθανθρακόπισσας [Αναφ.
4α]. Φαινολικό νάτριο αντιδρά σε υψηλή θερμοκρασία
(125
ºC) και πίεση (100 atm) με διοξείδιο του άνθρακα και το
παραγόμενο σαλικυλικό νάτριο με θειικό οξύ παρέχει σαλικυλικό οξύ, σύμφωνα με
την ακόλουθη αντίδραση που είναι γνωστή ως αντίδραση Kolbe-Schmitt [Αναφ. 4β]:

‘Οπως προαναφέρθηκε, κατά την
παλαιότερη σύνθεση του ακετυλοσαλικυλικού οξέος από τον Gerhardt χρησιμοποιήθηκε ακετυλοχλωρίδιο
(CH3COCl), το οποίο είναι δραστικότατο ακετυλιωτικό μέσο, αλλά συγχρόνως
είναι υγρό πολύ πιο πτητικό (σ.ζ. 52
ºC) από
τον οξικό ανυδρίτη (σ.ζ. 139 ºC), γεγονός που το καθιστά
εργαστηριακά πιο δύσχρηστο.

Μια ματιά σε διάφορα παράγωγα του σαλικυλικού οξέος. Στη φύση έχει διαπιστωθεί η παρουσία πολλών παραγώγων του σαλικυλικού οξέος και πλήθος άλλων έχουν παρασκευαστεί στο εργαστήριο. Οι χαρακτηριστικές τους ιδιότητες και οι χρήσεις του σαλικυλικού οξέος και διάφορων από τα πιο γνωστά παράγωγά του αναφέρονται συνοπτικά στη συνέχεια: Αριστερα: Βελονοειδείς κρύσταλλοι σαλικυλικού οξέος. Δεξιά: Φυλλοειδείς κρύσταλλοι ακετυλοσαλικυλικού οξέος [Αναφ. 4γ] Σαλικυλικό οξύ: Σε παλαιά ελληνικά συγγράμματα Χημείας αναφέρεται και ως ιτεϋλικό οξύ. Βελονοειδείς κρύσταλλοι, σ.τ. 157-159 ºC. 1 g διαλύεται στα 460 mL νερού. Ερεθίζει το δέρμα, χρησιμοποιήθηκε ως συντηρητικό τροφών (η χρήση του πλέον έχει απαγορευτεί στις περισσότερες χώρες). Χρησιμοποιείται σε ορισμένα φαρμακευτικά σκευάσματα εξωτερικής χρήσης (τυλοφθόρα) και κυρίως για την παρασκευή παραγώγων του. Σαλικίνη: Γλυκοζίτης της σαλικυλικής αλκοόλης αλκοόλης με β-γλυκόζη. Κρυσταλλική ουσία σ.τ. 199-202 ºC. 1 g διαλύεται σε 23 mL νερού. Το κύριο σαλικυλικό παράγωγο του φλοιού της ιτιάς. Χορηγήθηκε στο παρελθόν ως αντιρρευματικό και αναλγητικό. ‘Εχει έντονα πικρή γεύση. Σαλικυλική αλκοόλη: Κρυσταλλική ουσία σ.τ. 86-87 ºC.1 g διαλύεται σε 15 mL νερού. Προϊόν υδρόλυσης της σαλικίνης. Γνωστή και ως σαλιγενίνη. Χρησιμοποιήθηκε ως τοπικό αναισθητικό. Σαλικυλική αλδεΰδη: Ελαιώδες άχρωμο υγρό οσμής πικραμυγδάλου, σ.ζ. 196-197 ºC. Ελάχιστα διαλυτό στο νερό. Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και στην οργανική σύνθεση. Σαλικυλαμίδιο: Λευκή κρυσταλλική ουσία σ.τ. 140 ºC. Χρησιμοποιείται σε ορισμένα φαρμακευτικά προϊόντα ως αναλγητικό και αντιπυρετικό. Σαλικυλικός μεθυλεστέρας: Ελαιώδες άχρωμο (κιτρινίζει κατά την παραμονή) υγρό με χαρακτηριστική, μάλλον ευχάριστη οσμή (σε μικρές συγκεντρώσεις), σ.ζ. 220-224 ºC. Βρίσκεται σε διάφορα αιθέρια έλαια. Χρησιμοποιείται ευρύτατα σε διάφορα αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη σκευάσματα (αλοιφές, όπως το κάποτε δημοφιλές αναλγητικό σκεύασμα για εντριβές Sloan’s), στα οποία προσδίδει την τελείως χαρακτηριστική οσμή του. Δρα ως φλογιστικό (rubefacient), δηλ. προκαλεί τοπική υπεραιμία (κοκκίνισμα του δέρματος). Σαλικυλικός φαινυλεστέρας: Εύτηκτη κρυσταλλική ουσία σ.τ. 41-43 ºC. ‘Εχει χρησιμοποιηθεί ως αναλγητικό και αντιπυρετικό (γνωστό ως Salol) και ως αντιηλιακό. Επίσης χρησιμοποιήθηκε ως πρόσθετο σε έγχρωμα πλαστικά για να περιορίσει τον αποχρωματισμό τους υπό την επίδραση του ηλιακού φωτός. Ακετυλοσαλικυλικό οξύ: Κρυσταλλική ουσία σ.τ. 135 ºC. Το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο παράγωγο του σαλικυλικού οξέος. Η γνωστή ασπιρίνη.

Επίδραση του pH στη σταθερά ταχύτητας υδρόλυ- σης του ακετυλοσαλικυλικού οξέος, στους 17 ºC [Αναφ. 5]

Το
ακετυλοσαλικυλικό οξύ υδρολύεται εύκολα σε αλκαλικό περιβάλλον, όπως και σε ζέον
ύδωρ προς τα συστατικά του, δηλ. σαλικυλικό οξύ και οξικό οξύ. Υδρολύεται αργά
υπό την επίδραση της υγρασίας και είναι χαρακτηριστική η οσμή ξυδιού (από το
οξικό οξύ) δισκίων ασπιρίνης που έχουν εκτεθεί σε υγρασία για μεγάλα χρονικά
διαστήματα. Η διάσπαση αυτή είναι ανεπιθύμητη λόγω του σχηματιζόμενου
σαλικυλικού οξέος, το οποίο μπορεί να προκαλέσει γαστρικές διαταραχές.

‘Εχει
πραγματοποιηθεί μεγάλος αριθμός μελετών πάνω στους παράγοντες που μπορούν
ανασχέσουν ή να επιταχύνουν την υδρόλυση του ακετυλοσαλικυλικού οξέος σε
φαρμακευτικά σκευάσματα. Εξετάστηκε η επίδραση των διαφόρων εκδόχων αλλά και
άλλων φαρμακευτικών ουσιών σε μικτά σκευάσματα [Αναφ. 6]. Σύμφωνα με την Αμερικανική Φαρμακοποιία η
μέγιστη επιτρεπτή περιεκτικότητα φαρμακευτικών σκευασμάτων ασπιρίνης σε
σαλικυλικό οξύ, ανάλογα με τον τύπο τους κυμαίνεται από 0,3% έως 3% [Αναφ. 6δ].

Τι επιπλέον μπορεί να περιέχει ένα δισκίο ασπιρίνης [Αναφ. 6στ] Σχεδόν ποτέ ένα δισκίο φαρμάκου δεν αποτελείται κατά 100% από από την δραστική ουσία. Μάλιστα, συχνά η τελευταία είναι αποτελεί μικρό μόνο ποσοστό του βάρους ενός δισκίου. Τα πέραν της δραστικής φαρμακευτικής ουσίας υλικά είναι τα έκδοχα (excipients), που δρουν ως πληρωτικά και συνδετικά υλικά και κρατούν σταθερά το δισκίο στο επιθυμητό μέγεθος και σχήμα. ‘Αλλα έκδοχα προσδίδουν ευχάριστη γεύση, άλλα χρησιμοποιούνται επίσης και για τον χρωματισμό του δισκίου. Συχνά, τα έκδοχα περιέχουν και ουσίες που προλαμβάνουν τη διάσπαση της φαρμακευτικής ουσίας και άλλοτε ρυθμίζουν την “απελευθέρωση” ή τον ρυθμό και τον τρόπο “πρόσληψής” της από τον οργανισμό. Στην περίπτωση της ασπιρίνης, το ακετυλοσαλικυλικό οξύ συνήθως αναμιγνύεται με άμυλο και λίγο νερό. Συχνά προστίθενται και πολυυδροξυαλκοόλες (μαννιτόλη, σορβιτόλη) ή σάκχαρα (λακτόζη, σακχαρόζη) ή συνθετικές γλυκαντικές ύλες (σακχαρίνη) και αρωματικές ουσίες, που βοηθούν στην ταχύτερη διάλυση του δισκίου στο νερό, του προσδίδουν πιο ευχάριστη γεύση κατά τη μάσηση (παιδικές ασπιρίνες). ‘Αλλα υλικά δρουν ως λιπαντικά (lubricants) τα οποία βοηθούν στο να αποφευχθεί η συγκόλληση των δισκίων στα διάφορα μηχανήματα κατά την παρασκευή τους. Τέτοια υλικά είναι υδρογονωμένα φυτικά έλαια, στεαρικό οξύ και στεαρικά άλατα και ο τάλκης.

Μεταβολισμός
του
ακετυλοσαλικυλικού οξέος

Το ακετυλοσαλικυλικό οξύ, ως ασθενές οξύ, ιοντίζεται ελάχιστα στο
στομάχι μετά από την κατάποση του δισκίου. Η διαλυτότητά του είναι μικρή στις
όξινες συνθήκες του στομάχου (pH<1), γεγονός που επιβραδύνει την απορρόφηση
υψηλών δόσεων για 8-24 ώρες. Το ακετυλοσαλικυλικό οξύ διασπάται προς σαλικυλικό
οξύ και απορροφάται γρήγορα από το λεπτό έντερο, λόγω του ελαφρά αλκαλικού
περιβάλλοντος (pH περίπου 8). Ωστόσο, σε περιπτώσεις εφάπαξ λήψης τοξικής δόσης
ασπιρίνης (π.χ. σε περιπτώσεις απόπειρας αυτοκτονίας), η απορρόφηση είναι
βραδεία και τα επίπεδα του σαλικυλικού οξέος στο πλάσμα του αίματος αυξάνουν για
24 ώρες μετά τη λήψη, γεγονός που αφήνει κάποια χρονικά περιθώρια
ιατρικής επέμβασης (με πλύση στομάχου).

Sir John Robert Vane (1927-2004). ‘Αγγλος φαρ-μακολόγος που ανακάλυψε τον μηχανισμό δράσης της ασπιρίνης. Τιμήθηκε με το Βραβείο Nobel ιατρικής το 1982.

Ο
μηχανισμός φαρμακολογικής δράσης της ασπιρίνης έγινε γνωστός το 1971 με τις
μελέτες του φαρμακολόγου John Robert Vane (Βασιλικό Κολλέγιο Χειρούργων, Royal College of Surgeons, Λονδίνο). Ο Vane έδειξε ότι η ασπιρίνη καταστέλλει
την παραγωγή των προσταγλανδινών και των θρομβοξανίων. Μαζί με
τους βιοχημικούς Sune K. Bergström
και Bengt I. Samuelsson τιμήθηκε με το βραβείο Nobel φυσιολογίας ή ιατρικής το 1982 “για τις
ανακαλύψεις τους αναφορικά με τις προσταγλανδίνες και τις σχετικές βιολογικώς
ενεργές ουσίες” [Αναφ. 8].

1. Κάποιες προσταγλανδίνες μπορεί να συμμετέχουν στη μνήμη και άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες 2. Ορισμένες προσταγλανδίνες ευαισθητοποιούν τις νευρικές απολήξεις και μεταδίδουν τον πόνο στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό 3. Δύο προσταγλανδίνες χαλαρώνουν τους μυς των πνευμόνων και μία άλλη τους συστέλλει 4. Δύο προσταγλανδίνες προστατεύουν τα εσωτερικά τοιχώματα του στομάχου 5. Ορισμένες προσταγλανδίνες διαστέλλουν τα μικρά αιμοφόρα αγγεία, γεγονός που οδηγεί σε κοκκίνισμα του δέρματος και μια αίσθηση καύσου που συνοδεύει κάθε φλεγμονή 6. Δύο προσταγλανδίνες συστέλλουν τους μυς της μήτρας, ενώ μία άλλη τους χαλαρώνει. 7. Δύο προσταγλανδίνες αυξάνουν τη ροή αίματος στους νεφρούς.

Τα προστανοειδή εμπλέκονται σε μεγάλο
αριθμό παθοφυσιολογικών λειτουργιών, όπως οι φλεγμονές, η αιμόσταση, η
θερμόσταση, η θρόμβωση, η κυτταροπροστασία, η εξέλκωση και η νεφρική ανεπάρκεια
[Αναφ. 9].

Ακετυλίωση της COX-1 από την ασπιρίνη αποτρέπει την πρόσδεση του αραχιδονικού οξέος.[ κάνοντας κλικ εδώ μπορείτε να δείτε τη τριδιάστατη αναπαράσταση του ενεργού κέντρου μέσω του προγράμματος Jmol, από το Davidson College, Charlotte, Β. Καρολίνας, ΗΠΑ ]

Από
τις τρεις ισομορφές του ενζύμου που υπάρχουν, έχουν μελετηθεί διεξοδικά οι κυκλοοξυγονάσες COX-1 και COX-2. Είναι
δομικά παρόμοιες και τα μοριακά βάρη τους είναι 70 και 72 kDa, αντίστοιχα.
Εμφανίζουν κατά περίπου 65% την ίδια αλληλουχία αμινοξέων και τα ενεργά τους
κέντρα είναι σχεδόν ίδια.

Μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα [Αναφ. 11] Τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs, NSAIDs) αποτελούν χημικώς ετερογενείς μεγάλες ομάδες φαρμάκων τα οποία καταστέλλουν τις φλεγμονές κατά τρόπο ανάλογο με εκείνο των στεροειδών, αλλά με πολύ λιγότερες παρενέργειες (νάρκωση, καταστολή της αναπνευστικής λειτουργίας, εθισμό). Χρησιμοποιούνται ευρύτατα για τη θεραπεία φλεγμονωδών καταστάσεων και ως αναλγητικά για καταστάσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ουρική αρθρίτιδα (ποδάγρα), πόνοι περιόδου και κεφαλαλγίες. Είναι επίσης αποτελεσματικά αντιπυρετικά και γενικά αναλγητικά φάρμακα. Τα NSAID χαρακτηρίζονται ως “αναστολείς της κυκλοοξυγονάσης”. Παρεμποδίζουν τη δράση των ενζύμων κυκλοοξυγονάσων (cyclooxugenase, COX) που είναι υπεύθυνα για τη σύνθεση των προσταγλανδινών, των λευκοτριενίων και των θρομβοξανίων, γνωστών ως προστανοειδή, που εμπλέκονται σε πλήθος παθοφυσιολογικών λειτουργιών, όπως στη δημιουργία φλεγμονών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι αποκλειστικά επικίνδυνες ουσίες για τον οργανισμό. Η ασπιρίνη είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος των NSAID (όμως μη επιλεκτικός αναστολέας των COX). Ορισμένα από τα πλέον δημοφιλή και ευρύτατα χρησιμοποιούμενα NSAID είναι τα ακόλουθα: Τυπική περίπτωση επιλεκτικού NSAID: Το φάρμακο Celebrex συνδέεται μόνο με τη δραστική θέση της COX-2 και όχι της COX-1. Αυτό οφείλεται στο ότι στην κρίσιμη αυτή θέση της COX-2 βρίσκεται το αμινοξύ βαλίνη το οποίο αφήνει χώρο (pocket) υποδοχής του μορίου του φαρμάκου. Αντίθετα, στην COX-1, στη θέση αυτή βρίσκεται το αμινοξύ ισολευκίνη, το οποίο προεξέχοντας λιγάκι δεν επιτρέπει την αποτελεσματική σύνδεση του φαρμάκου. Εξαιτίας αυτής της μικρής δομικής διαφοράς μεταξύ των δύο COX, το Celebrex δρα ως επιλεκτικός αναστολέας της COX-2 [Αναφ. 9γ]. “Επιλεκτικά” NSAID: Μικρά επίπεδα προστανοειδών στο στομάχι (ως αποτέλεσμα αναστολής της COX-1) αυξάνουν την πιθανότητα έλκους, γαστρορραγίας και διάτρησης του στομάχου. Σήμερα επιδιώκεται η σύνθεση επιλεκτικών NSAID που θα αναστέλλουν μόνο την COX-2 και όχι την COX-1. Αυτό γίνεται εφικτό χάρις σε κάποιες μικρές δομικές διαφορές των ενεργών κέντρων των δύο ενζύμων. Τα επιλεκτικά NSAID γίνονται καλύτερα ανεκτά από τον οργανισμό, δεν δημιουργούν στομαχικά προβλήματα, αφού δεν θα επηρεάζουν την παραγωγή των προστανοειδών βασικού επιπέδου. Δυστυχώς, η ασπιρίνη είναι μη-επιλεκτικός αναστολέας. Η περίπτωση της παρακεταμόλης: ‘Ενα από τα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα αναλγητικά και αντιπυρετικά φάρμακα, είναι η παρακεταμόλη (ή ακεταμινοφένη: N-ακετυλο-π-αμινοφαινόλη). Χορηγείται μόνη της (Depon, Tylenol) ή σε συνδυασμό με άλλα αναλγητικά-αντιπυρετικά φαρμάκων. Η παρακεταμόλη δεν υπάγεται στα NSAID και ο ακριβής μηχανισμός δράσης της δεν είναι ακόμη γνωστός. Η αναλγητική δράση της παρακεταμόλης οφείλεται στην “ανύψωση” του ορίου πόνου που γίνεται αισθητός από ένα άτομο. Μειώνει τον πυρετό δρώντας στο θερμορυθμιστικό κέντρο του εγκεφάλου (υποθάλαμος). Η παρακεταμόλη μειώνει τον πόνο σε περιπτώσεις ήπιας αρθρίτιδας, αλλά δεν παρουσιάζει κάποια ευεργετική δράση στις φλεγμονές και στα οιδήματα των αρθρώσεων. Αυτή η απουσία αντιφλεγμονώδους δράσης αποκλείει την παρακεταμόλη από την κατηγορία των NSAID [Αναφ. 11γ].

Ασπιρίνη και καρδιαγγειακά επεισόδια