DHAMMAPADA : Το τέλος του πόνου

Πάνω σ’ένα βράχο, στην κορυφή του βουνού Σουμάνα κούρα, της νήσου Σρι Λάνκα, βρίσκεται, κατά την παράδοση το ίχνος της πατημασιάς του Γκοτάμα Βούδα. Το πραγματικό όμως ίχνος που ο ιστορικός Βούδας άφησε στον κόσμο είναι η διδασκαλία του, που έφθασε μέχρι τις μέρες μας μέσα από τα ιερά κείμενα. Μια εξαιρετική θέση ανάμεσα σ’αυτά τα κείμενα, που με φροντίδα φυλάσσονται δυόμισι χιλιάδες χρόνια, καταλαμβάνει και το Dhammapada.

Αρχικά γραμμένο στη γλώσσα Πάλι,το Dhammapada (στα Σανσκριτικά ΝΤΑΡΜΑ ΠΑΝΤΑ) αποτελεί ένα από τα πολυτιμότερα πετράδια της Ανατολικής θρησκευτικής παράδοσης, δίπλα σε άλλα σπουδαία κείμενα, που ανήκουν σε διαφορετικές διδασκαλίες, όπως η Bhagavad-Gita και το Tao Te King. Η αξία αυτού του κειμένου υπερβαίνει τα όρια της συγκεκριμένης θρησκευτικής και φιλοσοφικής παράδοσης και αποκτά ένα παγκόσμιο χαρακτήρα στο χώρο της έκφρασης της ανθρώπινης πνευματικότητας. Τόσο για το ηθικό περιεχόμενο, όσο και για την έκταση του κειμένου, το Dhammapada μπορεί να θεωρηθεί μια σύνοψη της Νότιας Σχολής του Βουδισμού ή της λεγόμενης Χιναγιάνα (Μικρό Όχημα) και παρουσιάζει το πλήρες πανόραμα των ουσιαστικών του κατευθύνσεων. Το Νταμμαπάντα αναφέρεται στην πρώτη διδαχή του Βούδα που ασχολείται με το βασικό ανθρώπινο πρόβλημα του πόνου ( μέσα από τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες: τον Πόνο, τη Γέννηση του Πόνου, το Τέλος του Πόνου και την υπέρβασή του μέσω της ευγενούς Οκταπλής Ατραπού.) Η Δεύτερη σχολή του Βουδισμού είναι η Μάχαγιάνα ( το Μεγάλο Όχημα) και παρουσιάζει τον ευγενή Δρόμο των Μποτισάτβα, που στηρίζεται στην αρχή του αλτρουϊσμού. Η τελείωση της Μαχαγιάνα έγινε με τη Βάζραγιάνα ( το Αδαμάντινο Όχημα) που με τις διδαχές της σχετικά με την άμεση αντίληψη της Πραγματικότητας δίδασκε την απόκτηση της Τελειότητας σε μία μόνο ζωή. Το Αδαμάντινο Όχημα αναπτύχθηκε και διατηρήθηκε κυρίως στο Θιβέτ.
Από λογοτεχνική άποψη το Νταμμαπάντα είναι ευχάριστο, κομψό και απέριττο, χωρίς το βάρος σχολαστικισμών, που κάνουν απρόσιτα πολλά παρόμοια κείμενα. Κατά συνέπεια δεν είναι μια έκθεση των τεχνικών και των μεθόδων, που παρουσιάζονται σε πιο εκτενείς κανόνες. Η χρονολογία σύνταξής του υπολογίζεται γύρω στο 246-377 π.χ. και αποτελείται από 423 στοίχους, που περιέχονται σε 26 μικρά κεφάλαια.

Ο όρος Dhamma Pada αποτελείται από δύο συνθετικά μέρη: Dhamma σημαίνει σοφία, αρετή, Λόγος, διδασκαλία.και Pada που μεταφράζεται ίχνος και μονοπάτι. Συνεπώς Dhammapada σημαίνει το μονοπάτι της Σοφίας, αλλά και το μονοπάτι της Διδασκαλίας. Oρισμένοι μεταφραστές προτιμούν τον όρο “πειθαρχία” (Discipline) αντί “διδασκαλία“, που παρότι πιο ορθό είναι πολύ γενικό. Καμία πνευματική επίτευξη δεν είναι δυνατή χωρίς την τήρηση μιας σταθερής πειθαρχίας : στην σκέψη, στην έκφραση, στην πράξη. Η πειθαρχία στον Βουδισμό, που είναι κατ’εξοχήν πραγματιστική θρησκεία, πρέπει να απορροφηθεί σε τέτοιο βαθμό από αυτόν που “εισήλθε στο ρεύμα”, ώστε να καταλάβει τη θέση του ψευδαισθησιακού “εγώ” ή Atta και να κάνει το άτομο ανίκανο να σκεφτεί να μιλήσει και να δράσει αντίθετα προς αυτήν. Αντίθετα, για να είμαστε ακριβείς, είναι ο μαθητής που πρέπει να απορροφηθεί στην Πειθαρχία, να διαλυθεί στο Dhamma η χωριστή προσωπικότητά του, ώστε να ταυτιστεί πλήρως μ’αυτήν στα πιο προχωρημένα στάδια της ολοκλήρωσης. Εξαφανίζεται έτσι το υποκείμενο και το αντικείμενο της διδασκαλίας σε μια αδιαχώριστη ενότητα.
Θα διαβάσουμε τώρα και θα σχολιάσουμε μερικούς στοίχους για να πάρετε μια ιδέα για το περιεχόμενο.
ΟΙ ΔΙΔΥΜΟΙ ΣΤΙΧΟΙ (πρώτο κεφάλαιο)
Είμαστε ότι σκεφτόμαστε
Ότι είμαστε είναι αποτέλεσμα των σκέψεών μας.
Με τις σκέψεις μας φτιάχνουμε τον κόσμο.
Όταν ένας άνθρωπος μιλά ή δρά με ακάθαρτο (σκοτεινό) νου
ο πόνος τον ακολουθεί, όπως η ρόδα ακολουθεί το βώδι που σέρνει το καρότσι.
Είμαστε ότι σκεφτόμαστε
Ότι είμαστε είναι αποτέλεσμα των σκέψεών μας.
Με τις σκέψεις μας φτιάχνουμε τον κόσμο.
Όταν ένας άνθρωπος μιλά ή δρα με καθαρό (αγνό, φωτεινό) νου
η χαρά τον ακολουθεί σαν σκιά.
Έχει ειπωθεί ότι οι ανατολίτες μυστικοί πιστεύουν ότι ο κόσμος είναι ψευδαίσθηση. Όχι μόνο το πιστεύουν αλλά γνωρίζουν ότι είναι Maya, ένα όνειρο. Αλλά όταν χρησιμοποιούν τη λέξη Samsara – ο τροχός του κόσμου, δεν εννοούν τον αντικειμενικό κόσμο που ερευνά η επιστήμη. Δεν αναφέρονται στον κόσμο των δέντρων, των ποταμών και των βουνών. Εννοούν την εκδοχή του κόσμου που κατασκευάζουμε μέσα στο μυαλό μας, τον τροχό του νου, που κινούμε ακατάπαυστα..
Υπαρχουν τρία είδη κόσμων: Ο εξωτερικός υλικός. Ο Βούδας δεν έχει τίποτα να πεί σχετικά μ’αυτόν γιατί δεν είναι ένας Albert Einstein.
Mετά υπάρχει ένας δεύτερος : ο κόσμος του νου, ο κόσμος που οι ψυχολόγοι, οι ψυχίατροι και οι ψυχοθεραπευτές ερευνούν. Ο Βούδας έχει ένα μόνο πράγμα να πεί σχετικά μ’αυτόν : ότι είναι ψευδαισθησιακός, ονειρικός, ότι δεν είναι αληθινός.
Τέλος υπάρχει ένας τρίτος κόσμος : Η πραγματική εσωτερική μας υπόσταση. Ο Βούδας μας προσκαλεί να γνωρίσουμε τον αληθινό μας πρόσωπο, πίσω από τις μάσκες. Αλλά εμείς είμαστε τόσο πολύ απασχολημένοι με τα παιχνίδια του νου … Εάν δεν βοηθηθούμε ν’απαγκιστρωθούμε από το νου δεν θα καταφέρουμε να γνωρίσουμε τον τρίτο, τον πραγματικό κόσμο. Γι’αυτό και ο Βούδας αρχίζει τη διδασκαλία του με την παρατήρηση: είμαστε ότι σκεφτόμαστε. Αυτό είναι ο καθένας που ταυτίζεται με το νου του. Ότι είμαστε εγείρεται με τις σκέψεις μας. Φανταστείτε για μια στιγμή ότι όλες οι σκέψεις σταματούν …τότε, ποιός είστε; Καμία απάντηση δεν θα δοθεί. Δεν μπορείτε να πείτε είμαι Έλληνας Ορθόδοξος ή καθολικός ή Μωαμεθανός κ.λ.π. Όλες οι σκέψεις έχουν σταματήσει. Δεν μπορείτε να πείτε ούτε το όνομά σας. Όλες οι γλώσσες έχουν εξαφανιστεί, έτσι δεν μπορείτε να πείτε σε ποιά χώρα ανήκετε, σε ποιά φυλή, σε ποιό έθνος. Όταν όλες οι σκέψεις σταματούν, τότε ποιός είστε; Ένα απόλυτο κενό, ένα μη-πράγμα (no-thigness), ένα τίποτα.
Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο Βούδας χρησιμοποίησε μια παράξενη λέξη κανείς δεν είχε κάνει ποτέ κάτι παρόμοιο. Οι μυστικιστές έχουν πάντα χρησιμοποιήσει τον όρο Εαυτός ή Ανώτερος Εαυτός ή Πνεύμα κ.λ.π. για να αναφερθούν στην εσώτερη υπόσταση του ανθρώπου.Ο Βούδας χρησιμοποίησε τον όρο “μη-εαυτός“. Δεν χρησιμοποίησε τον όρο atman (ψυχή), αλλά τον αρνητικό όρο anatma (μη ψυχή). Έλεγε πως όταν ο νους σταματάει την κίνησή του δεν υπάρχει κανένας εαυτός, ούτε με το κεφαλαίο “Ε” ! Γίνεσαι Συμπαντικός, έχεις υπερπηδήσει όλα τα σύνορα του εγώ, είσαι καθαρή συνειδητότητα, αμόλυντη από οτιδήποτε. Είσαι απλά ένας καθρέπτης που δεν αντανακλά τίποτε.
Εαν κανείς θέλει πραγματικά να γνωρίσει ποιός πραγματικά Είναι, πρέπει να μάθει πως να σταματάει τις σκέψεις. Αυτή ακριβώς είναι η ουσία του διαλογισμού. Διαλογισμός σημαίνει να βγαίνεις έξω από το νου και να κινείσαι στο αγνό διάστημα του μη νου, εκεί όπου ευρίσκονται οι απόλυτες και αιώνιες απαντήσεις. Αυτή η κίνηση από το νου στο μη νου είναι το ιερό μονοπάτι, το Pada.
Σ’αυτό το σημείο πρέπει να κάνουμε ορισμένες διευκρινίσεις σχετικά με τον όρο ” Νους”
Σύμφωνα με την Θεοσοφική και όχι μόνο παράδοση, το νοητικό στοιχείο του ανθρώπου ή Μάνας, διακρίνεται σε ανώτερο και κατώτερο. Το ανώτερο Νοητικό είναι η πύλη του Ανώτερου Εαυτού, το κατώφλι της Ανώτερης Τριάδας ή του Ουράνιου Ανθρώπου : που διακρίνεται σε Άτμα (ή Νιρβανικό), Βούδι (ή ενορατικό ή Χριστικό) και Ανώτερο Νοητικό.
Αυτά τα τρία στοιχεία αντιπροσωπεύουν τις 3 όψεις του θείου Λόγου: Θέληση-Σοφία-Ενεργός Νοημοσύνη. Το κατώτερο νοητικό ή κάμα-μάνας (νους των επιθυμιών) συνθέτει μαζί με το αστρικό σώμα ή συγκινησιακό και το αιθερο-φυσικό τον κατώτερο εαυτό, που προσκολάται και ταυτίζεται με το πρόσκαιρο και το πεπερασμένο. Καλυμμένη με τους κατώτερους φορείς της και με τις προκύπτουσες ιδιότητές της, η προσωπικότητα κινείται ωθούμενη από τις τάσεις ενδυνάμωσης και εξάπλωσης του εγώ. Στο Νταμμαπάντα το μεγαλύτερο εμπόδιο αναγνωρίζεται, φυσικά, στον κατώτερο νου, όμως σε πιο προχωρημένα στάδια και ο “ανώτερος νους” είναι ένας περιορισμός για την πλήρη απελευθέρωση …
* Ο Πλωτίνος το ανώτερο νοητικό, που έχει ως αντικείμενο τον πλατωνικό κόσμο των Ιδεών, το ονομάζει “Νου“, ενώ το κατώτερο νοητικό το αποκαλεί “διάνοια“. Πάνω και πριν ιεραρχικά από τον πλωτινικό Νου βρίσκεται το Ένα που στέκεται στο κέντρο του Σύμπαντος και από την ακτινοβολία του οποίου δημιουργούνται τα διάφορα πεδία, τα οποία ποικίλλουν σε μέθεξη πνευματικής ουσίας, ανάλογα με την απόσταση που υπάρχει από την πηγή της εκδήλωσής τους. Κάθε πεδίο μοιάζει με καθρέπτη επάνω στον οποίο καθρεπτίζεται το προηγούμενο πεδίο και με τη σειρά του , τούτο το ενδιάμεσο θα καθρεπτιστεί στο επόμενο πεδίο. Το διαφορετικό ρυθμικό μέτρο που υπάρχει σε κάθε πεδίο προσδιορίζει την εικόνα που προκύπτει από τον αντικατοπτρισμό. Είναι γνωστός ο νόμος της φυσικής ότι το πάχος, η κυρτότητα ή η κοιλότητα του καθρέπτη παρουσιάζουν είδωλα, πολύ διαφορετικά από το καθρεπτιζόμενο αντικείμενο. Η αρχική ιδιότητα διαφοροποιείται, χωρίς όμως να εξαφανίζεται η πρωταρχική ουσία και ποιότητα.
Μετά από αυτές τις απαραίτητες διευκρινίσεις ας επιστρέψουμε στο κείμενό μας, με καλύτερη ελπίζω κατανόηση.
Eαν ένας άνθρωπος μιλά ή δρα με ακάθαρτο νου
ο πόνος τον ακολουθεί, όπως η ρόδα ακολουθεί το βώδι που σέρνει το καρότσι.
Εάν ένας άνθρωπος μιλά ή δρα με καθαρό νου
η χαρά τον ακολουθεί σαν σκιά.
Όταν ο Βούδας χρησιμοποιεί τη φράση “ακάθαρτο νου”, μπορεί να παρανοηθεί. Δεν εννοεί “κακές σκέψεις“, αλλά δράση μέσα στο επίπεδο του νου, γιατί όλος ο κατώτερος νους, όταν αποτελεί αφετηρία της δράσης, είναι ακάθαρτος, σκοτεινός! Καθαρότητα-διαύγεια, τότε, σημαίνει μη νους! Είναι σχεδόν αδύνατο να μεταφράσει κανείς τα λόγια ενός Φωτισμένου γιατί χρησιμοποιεί τη γλώσσα με το δικό του τρόπο. Από τη μιά είναι υποχρεωμένος να στηριχτεί στην καθομιλουμένη και από την άλλη πρέπει να μεταδώσει μέσα από φθαρμένες φράσεις μια εξαιρετική εμπειρία!..Θα είχε ανάγκη να δημιουργήσει μια τελείως καινούργια γλώσσα, να εισαγάγει νέες έννοιες, αλλά τότε πόσοι θα τον καταλάβαιναν; Έτσι ο εκάστοτε Βούδας προσπαθεί να δώσει στις λέξεις το δικό του χρώμα, το δικό του άρωμα. Τα μπουκάλια είναι δικά μας, αλλά το κρασί είναι δικό του. Αυτά τα λόγια είναι η φωνή της σιγής. Μπορούν να μας αγγίξουν πραγματικά μόνο αν τα δεχτούμε σιωπηλά. Διανοητικά μπορούμε να τα καταλάβουμε, είναι πολύ απλές εκφράσεις, αλλά ακριβώς αυτή τους η απλότητα είναι το πρόβλημα της βαθύτερης κατανόησης, γιατί εμείς δεν είμαστε απλοί. <<Μακάριοι οι πτωχοί, δηλαδή οι απλοί, τω πνεύματι!>>… Για να κατανοήσεις την απλότητα χρειάζεσαι την απλότητα της καρδιάς, γιατί μόνο η απλή καρδιά μπορεί να συλλάβει την απλή αλήθεια. Ο φλύαρος νους φιλτράρει, αναλύει, ερμηνεύει, προβάλλει, συγκρίνει, παραμορφώνει και στο τέλος αυτό που μένει δεν είναι παρά καθ’εικόνα και ομοίωση. Κανείς δεν μπορεί να δεί εύκολα πέρα από τον ίδιο του τον εαυτό …
Η δυστυχία λοιπόν και η μιζέρια είναι η σκιά του ψευδαισθητικού νου των επιθυμιών.Υποφέρουμε γιατί κοιμόμαστε συνειδησιακά και βλέπουμε εφιάλτες. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να δραπετεύσουμε από τον πόνο ενώ παραμένουμε κοιμισμένοι. Τα όνειρα μπορούν να αλλάξουν μορφή, μπορεί να γίνουν ευχάριστα, αλλά παραμένουν όνειρα. Νους σημαίνει να μη γνωρίζεις ποιος είσαι και να προσποιείσαι ότι γνωρίζεις.
Με προσέβάλλε, με εκμεταλλεύτηκε, με μείωσε
Εαν καλλιεργείς τέτοιες σκέψεις θα ζεις μέσα στο μίσος και ποτέ δεν θα καταπραϋνθεί μέσα σου η εχθρότητα
Με προσέβαλλε, με εκμεταλλεύτηκε, με μείωσε
Εαν εγκαταλείψεις αυτές τις σκέψεις θα εξαφανιστεί από μέσα σου η εχθρότητα και θα ζήσεις σε αγάπη.
Με το μίσος ποτέ δεν καταπραϋνεται το μίσος
Μόνο η αγάπη (η μη εχθρότητα) διασκορπίζει το μίσος
Αυτός είναι ο Νόμος, αρχαίος και αιώνιος
Ais dhammo sanantano
Το μίσος υπάρχει μόνο σε συνάρτηση με το παρελθόν και το μέλλον. Η αγάπη υπάρχει στο παρόν. Αυτή είναι η ομορφιά και η ελευθερία της αγάπης. Δεν μπορείς να μισήσεις κάποιον στο παρόν. Υπάρχει μίσος μόνο εαν θυμάσαι το παρελθόν ή αν προβλέπεις το μέλλον. Το μίσος είναι μια αυτοεπιβαλλόμενη φυλάκιση : δένεσαι ασφικτικά μ’αυτόν που μισείς και σιγά-σιγά απορροφάς τις ιδιότητές του! Και το μίσος γεννά μίσος. Έτσι διαιωνίζεται και πολλαπλασιάζεται στον κόσμο η εκδικητικότητα, η καταστροφή και η βία. Μόνο η αγάπη μπορεί να εξουδετερώσει το μίσος. Αλλά ποιά αγάπη; Η αγάπη για την οποία μιλάει ένας Βούδας δεν είναι η κοινή αγάπη που έχει πάντα αναφορά και συμφέρον: αγαπάμε αυτούς που μας αγαπούν, που είναι καλοί μαζί μας, που μας παρέχουν αυτό που χρειαζόμαστε. Αυτού του είδους η αγάπη εύκολα μπορεί να μεταμορφωθεί σε μίσος, αν αλλάξουν οι συνθήκες. Η αληθινή αγάπη δεν σκέφτεται το χθες και το αύριο. Είναι ένα αυθόρμητο ξεχείλισμα χαράς, μακαριότητας, που μοιράζεται απλόχερα χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο, χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς υπολογισμούς και χωρίς διακρίσεις. Ας μη προσπαθούμε άδικα να μιμηθούμε την Αγάπη, όσο βρισκόμαστε ριζωμένοι βαθιά στο κατώτερο νοητικό πεδίο. Αν αντίθετα ανέβουμε συνειδησιακά θα ανακαλύψουμε ότι η αγάπη είναι η φυσική ατμόσφαιρα των ανώτερων επιπέδων, που συνεχώς ακτινοβολεί ασχέτως αν δεν γίνεται αντιληπτή από όσους ζουν κάτω από τα σκοτεινά σύννεφα των υλικών τους επιδιώξεων. Πως μπορεί κανείς να ανέβει στο φως; Εγκαταλείποντας τις προσκολήσεις, γινόμενος σιωπηλός, χωρίς σκέψεις, συνειδητός, προσεκτικός, διαλογιστικός.
Η ζωή είναι πρόσκαιρη
Ενθυμούμενος αυτό πως μπορείς να αναλώνεσαι σε μικροπράγματα;
Η ζωή είναι τόσο σύντομη και μείς την ξοδεύουμε σε ανόητους καυγάδες.
Την ίδια ενέργεια που σπαταλούμε για καταστροφικές συγκρούσεις μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε για ανώτερους σκοπούς : για αυτογνωσία και για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου και πιο όμορφου κόσμου.
Όποιος κυνηγάει την (άμετρη) ευχαρίστηση των αισθήσεων
ξεριζώνεται και ανατρέπεται
όπως ένα λεπτό δεντράκι λιγίζει από τον άνεμο.
Όποιος είναι συνειδητός, ενάρετος (δυνατός) και μετρημένος
είναι σαν το βουνό που δεν ανατρέπεται από τον άνεμο.
Ο Βούδας λέει ότι αν εξαρτώμαστε από τις αισθήσεις παραμένουμε πολύ εύθραυστοι. Οι αισθήσεις δεν μπορούν να μας κάνουν δυνατούς, γιατί δεν αποτελούν μια σταθερή βάση. Είναι συνεχώς σε κίνηση, σε αλλαγή. Εαν καθοδηγήσαι από την αίσθηση της στιγμής θα είσαι σε συνεχή ταραχή γιατί οι αισθήσεις αλλάζουν ασταμάτητα κατεύθυνση και προτιμήσεις.
Ο Βούδας διδάσκει να εξαρτώμαστε από τη συνειδητότητα που κρύβεται πίσω από το παιχνίδισμα των αισθήσεων. Οι αισθήσεις είναι απλώς ένα παράθυρο στον κόσμο και αυτό πολύ περιορισμένο. Δεν αισθανόμαστε με τα αισθητήρια όργανα, αλλά με την επεξεργασία του ερεθίσματος στα αρμόδια κέντρα του εγκεφάλου. Όταν το κεντρικό όργανο βρίσκεται σε νάρκη από την γοητεία των αισθήσεων, τότε είμαστε σαν ένα ξερό φύλλο στη δύνη του ανέμου, σαν ένα πλοίο ακυβέρνητο, στο μέσον θαλασσοταραχής. Θα πρέπει συνεπώς να νεκρώσουμε τις αισθήσεις μας για να πετύχουμε την σταθερότητα; Κάθε άλλο! Θα πρέπει μάλλον να πνευματικοποιήσουμε τις αισθήσεις με την παρέμβαση της συνειδητότητας. Τότε η παγίδα μεταμορφώνεται σε εφαλτήριο εξέλιξης, χαρίζοντας στη ζωή το άρωμα, το χρώμα και τη ζωντάνια που λοίπει σε πολλούς αποστεωμένους ασκητές, που ακολουθούν το δρόμο της καταστολής και της απονέκρωσης.
Ο νομπελίστας Ινδός ποιητής Ρ.Ταγκόρ, από τα “Λυρικά Αφιερώματα” :
<< Η λύτρωση δεν είναι για μένα η άρνηση των εγκοσμίων. Νοιώθω το σφιχταγκάλιασμα της ελευθερίας μέσα σ’εκατομμύρια δεσμά ηδονής. Πάντα και πάντα, χύνεις τους δροσερούς κρουνούς του κρασιού Σου με τα μύρια χρώματα και μύρα, γεμίζοντας το χωματένιο αυτό ποτήρι ως τα χείλη. ..
Όχι ! Ποτέ δεν θα κλείσω τις πόρτες των αισθήσεών μου. Οι τέρψεις της οράσεως και της ακοής και της αφής θα φέρνουν μαζί τους και τη δική Σου τέρψη. Ναι, όλες οι αυταπάτες μου θα καούν και θα κάνουν μια φωτοχυσία χαράς, κι’όλοι οι πόθοι μου θα ωριμάσουν σε καρπούς αγάπης>>.
Ο Silo, ένας εν ζωή Αργεντινός Δάσκαλος στο βιβλίο του ” Το εσωτερικό βλέμμα” γράφει σχετικά με τις απολαύσεις των αισθήσεων : << Εαν τρέχεις πίσω από την ευχαρίστηση αλυσσοδένεσαι στην οδύνη. Αλλά , εαν δεν καταστρέφεις την υγεία σου, απόλαυσε χωρίς αναστολές, όταν η ευκαιρία σου παρουσιάζεται>>. Σε ένα στοίχο του κειμένου διαβάζουμε την εξής επίγνωση, που είναι καθαρά επικουρική : Ο σοφός εγκαταλείπει μια μικρότερη απόλαυση για να αποκτήσει μια μεγαλύτερη χαρά. Προσέξτε ότι δεν λέει για μια μελλοντικήχαρά σε κάποιο Παράδεισο! Ο Παράδεισος και η Κόλαση, όπως γνωρίζεται ξεκινάει από την Γη, με τις επιλογές μας!
Ένας σαμουράϊ επισκέφτηκε κάποτε τον Χακούιν, ένα δάσκαλο Ζεν, και τον ρώτησε: <<Υπάρχει παράδεισος; Υπάρχει κόλαση; Αν υπάρχει κόλαση και παράδεισος, που είναι οι πύλες; Ο Χακούιν τον ρώτησε << Ποιός είσαι; >> – << Είμαι αρχηγός των σαμουράϊ >> απήντησε αυτός. Ο Χακούϊν γέλασε και είπε : << Εσύ σαμουράϊ; Εσύ μοιάζεις με ζητιάνο! >>. Ο σαμουράϊ ξέχασε γιατί είχε έρθει. Η περηφάνεια του πληγώθηκε. Τράβηξε το σπαθί του κι ήταν έτοιμος να σκοτώσει τον Χακούϊν. Τότε ο Χακούϊν γέλασε και είπε : << Αυτή είναι η πύλη της κόλασης. Μ’αυτό το σπαθί, αυτό το θυμό, αυτό το εγώ, νάτη, ανοίγει η πύλη!>>. Αμέσως ο σαμουράϊ κατάλαβε και έβαλε το σπαθί πίσω στη θήκη του …και ο Χακούϊν είπε: <<Νάτη, ανοίγει η πύλη του παραδείσου>>.
Όποιος θεωρεί αληθινό το ψεύτικο
και ψεύτικο το αληθινό
δεν θα φθάσει στην ουσία της ζωής και θα ζήσει με ψεύτικους σκοπούς (θα γεμίσει από επιθυμίες).
Η Αλήθεια Είναι : δεν χρειάζεται καμία προσπάθεια από μέρους μας για να την εφεύρουμε. Η Αλήθεια πρέπει να ανακαλυφθεί, να αποκαλυφθεί. Η Αλήθεια δεν είναι ένα λογικό συμπέρασμα, δεν είναι αβασάνιστη πίστη, δεν είναι δανική γνώση. Είναι ύπαρξη, πραγματικότητα. Είναι μπροστά στα μάτια μας, αλλά η όρασή μας είναι θολή από όλα αυτά τα ψέματα, τις προκαταλήψεις, τις ιδεολογίες και τους δογματισμούς που μας έχουν εμποτίσει από την παιδική ηλικία. Ο αναζητητής για να ανακαλύψει την α-λήθεια, από πρώτο χέρι, πρέπει να “ξαναγεννηθεί”, να αποτινάξει όλους τους αυτοματισμούς και τους προγραμματισμούς που του έχουν εμφυτευθεί. Μέσα από μια επιχείρηση “αποπρογραμματισμού” μπορεί να επανακτήσει τη χαμένη φρεσκάδα, την αθωότητα , την εγρήγορση και την καθαρή συνειδητότητα.
Όπως καταλαβαίνετε η φανατική προσκόληση σε μια οποιαδήποτε ιδεολογία ή φιλοσοφία της απελευθέρωσης, μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμη παραπέτασμα καπνού που κρύβει την πραγματικότητα και την αντικαθιστά με νοητικά κατασκευάσματα. Αυτή είναι η “κατα φαντασία έρευνα“, στην οποία είναι εύκολο να χαθεί κανείς …;Η μόνη αλήθεια είναι η βιωμένη αλήθεια. Η αχόνευτη αλήθεια είναι ξένο σώμα. Λειτουργικά είναι ψέμα, για το συγκεκριμένο άτομο που την αναπαράγει επιπόλαια.
Δες το ψεύτικο ως ψεύτικο
το αληθινό ως αληθινό
κοίταξε μέσα στην καρδιά σου
ακολούθησε τη φύση σου
Ίσως σας φανεί παράξενο, αλλά όλες οι επιθυμίες ανήκουν στο νου και όχι στην καρδιά. Η καρδιά γνωρίζει μόνο το εδώ και τώρα. Δεν μπορεί να να χτυπήσει στο παρελθόν ή το μέλλον. Αντίθετα ο νους δεν είναι ποτέ στο παρών. Ο νους είναι το πρόβλημα.Η καρδιά είναι η λύση.Τα μικρά παιδιά λειτουργούν με την καρδιά, αλλά όσο μεγαλώνουν, η εκπαίδευση σπρώχνει το κέντρο τους στο κεφάλι. Ο νους παράγει ακατάπααυστα επιθυμίες, φιλοδοξίες, ανταγωνισμό. Δεν βρίσκει ποτέ ανάπαυση, δεν έχει κορεσμό.
Υπάρχει μια γνωστή σούφικη ιστορία : Ένας αυτοκράτορας έβγαινε από το παλάτι του για τον πρωινό του περίπατο, όταν συνάντησε ένα ζητιάνο. “τι θέλεις;” τον ρώτησε. Ο ζητιάνος γέλασε και είπε: “Ρωτάς, λες και μπορείς να εκπληρώσεις την επιθυμία μου!” Ο βασιλιάς προσβλήθηκε και είπε: “Και βέβαια μπορώ να εκπληρώσω την επιθυμία σου. Πες μου ποιά είναι”.
Ο ζητιάνος είπε : “Ξανασκέψου το, πριν υποσχεθείς τίποτα.” Ο ζητιάνος δεν ήταν ένας συνηθισμένος ζητιάνος. Ήταν ο δάσκαλος του αυτοκράτορα από την περασμένη του ζωή. Και σ’εκείνη τη ζωή, του είχε υποσχεθεί : “Θα έρθω και θα σε ξυπνήσω στην επόμενη ζωή σου. Αυτή τη ζωή έχασες την ευκαιρία, αλλά θα ξανάρθω”. Μα, ο βασιλιάς το είχε ξεχάσει, τελείως. Ποιός θυμάται περασμένες ζωές ; Έτσι, επέμεινε. “Θα εκπληρώσω ό,τι μου ζητήσεις. Είμαι πολύ δυνατός αυτοκράτορας. Τι μπορείς να μου ζητήσεις, που να μην μπορώ να στο δώσω;
Ο ζητιάνος είπε : “Α, είναι πολύ απλή επιθυμία. Βλέπεις αυτή την κούπα; Μπορείς να τη γεμίσεις με κάτι; Βεβαίως! Είπε ο αυτοκράτορας και φώναξε έναν από τους βεζίρηδές του και του είπε: “Γέμισε την κούπα αυτού του ανθρώπου με χρήματα”. Ο βεζίρης έφερε χρήματα, τα έριξε στην κούπα κι αυτά εξαφανίστηκαν αμέσως. Έριξε κι άλλα, κι άλλα, μα μόλις τα έριχνε, αμέσως εξαφανίζονταν. Και η κούπα του ζητιάνου έμενε πάντα άδεια. Μαζεύτηκε όλο το παλάτι. Στόμα με στόμα, τα νέα έφθασαν σ’όλη την πόλη και συγκεντρώθηκε ένα μεγάλο πλήθος. Η εικόνα του αυτοκράτορα κινδύνευε. Είπε στους βεζίρηδες : Ακόμη κι αν χάσω το βασίλειό μου, δεν θ’αφήσω αυτό τον ζητιάνο να με νικήσει”. Διαμάντια, μαργαριτάρια και σμαράγδια..τα θησαυροφυλάκιά του άδειαζαν. Η κούπα του ζητιάνου φαινόταν να μην έχει πάτο. Ό, τι κι αν έβαζαν μέσα, όλα, μα όλα, εξαφανίζονταν αμέσως. Έφτασε βράδυ κι ο κόσμος στεκόταν εκεί, σε απόλυτη σιωπή. Ο βασιλιάς έπεσε στα πόδια του ζητιάνου και παραδέχτηκε την ήττα του. Είπε : “Νίκησες. Αλλά, πριν φύγεις, πες μου, ικανοποίησέ μου την περιέργεια. Από τι είναι φτιαγμένη η κούπα σου;
“Ο ζητιάνος γέλασε και είπε : “Είναι φτιαγμένη από ανθρώπινο νου. Δεν υπάρχει κανένα μυστικό..απλώς είναι φτιαγμένη από ανθρώπινη επιθυμία.”
Ο Βούδας δεν λέει ακολούθησε τις γραφές, ούτε ακολούθησέ με. Δεν λέει ακολούθησε συγκεκριμένους ρόλους συμπεριφοράς. Δεν διδάσκει ηθικούς κανόνες, δεν προσπαθεί να δημιουργήσει ένα χαρακτήρα γύρω σου, γιατί όλοι οι χαρακτήρες είναι όμορφα κελιά φυλακών. Αντίθετα, σε ενθαρύνει ν’ακολουθήσεις τη φύση σου.Θέλει να γίνεις ικανός ν’ακούσεις την καρδιά σου και να πορευτείς ακολουθώντας τη φωνή της σιγής. Ο μόνος σκοπός του εξωτερικού Δασκάλου είναι να σε φέρει σ’επαφή με τον εσωτερικό Δάσκαλο. Τότε η αποστολή του τελειώνει. Η λειτουργία του Δασκάλου είναι ν’απελευθερώσει και όχι να υποδουλώσει το μαθητή.
Ακολούθησε τη φύση σου. Σημαίνει ακολούθησε το Dhamma. Ακριβώς όπως η φύση του νερού είναι να ρέει προς τα κάτω και η φύση της φωτιάς να υψώνεται προς τα άνω, έτσι υπάρχει μια φυσική ροπή μέσα μας, που μας δίνει κατεύθυνση όταν παραμερισθούν οι κοινωνικοί προγραμματισμοί που την διαστρευλώνουν. Η φύση μας είναι να κινηθούμε προς τον θεϊκό σπινθήρα που εδρεύει μέσα μας. Από ένα σημείο και μετά της πνευματικής αναζήτησης, η μαγνητική του έλξη είναι τόσο ισχυρή, που γίνεται η βασική προωθητική δύναμη του ανθρώπου, ικανή να παραμερίσει όλα τα εμπόδια στο δρόμο του.
Ένας νους που δεν αντανακλά τις σκέψεις (αλλά τις απορροφά) είναι μια επισφαλής σκεπή
Έτσι τα πάθη, σαν τη βροχή, πλημμυρίζουν το σπίτι.
Εαν όμως (ο νους) η στέγη είναι στεγανή, τότε υπάρχει προφύλαξη
Όπως ο καθρέπτης αντανακλά, αλλά δεν απορροφά την εικόνα του αντικειμένου που βρίσκεται εμπρός του, έτσι και ο άνθρωπος μπορεί να καθρεπτίζει τα ψυχικά του περιεχόμενα χωρίς να προσκολάται σ’αυτά. Το απλό καθρέπτισμα αφήνει αμόλυντο τον ίδιο τον καθρέπτη της συνείδησης. Ένας νους που δεν ξέρει πως να καθρεπίζει εμπλέκεται μέσα στα δύχτια των σκέψεων, των επιθυμιών και των συγκινήσεων, όπως ένας αναγνώστης φυλακίζεται υπνωτικά στην πλοκή ενός μυθιστορήματος, ή μιας σαπουνόπερας, ξεχνώντας το φαγητό στο φούρνο ….
Τι αξία έχει να διαβάζεις και να συζητάς τα ιερά κείμενα
εαν δεν εφαρμόζεις τις αρχές τους;
Μοιάζεις, τότε, με βοσκό που μετράει τα πρόβατα των άλλων!!..
έτσι δεν συμμετέχεις στην ασκητική
Να γνωρίζεις λίγα αποσπάσματα
να συζητάς λιγότερο, αλλά κυρίως να δρας σύμφωνα με τον Νόμο
Eγκαταλείποντας τις παλιές συνήθειες,
τα πάθη, την εχθρότητα, την αμφιβολία, τις προσκολήσεις,
Τότε συμμετέχεις στην ασκητική:
θα γνωρίσεις την αλήθεια και θα βρείς την ειρήνη.
Τα πάντα εξαρτώνται από τη δράση. Το ζήτημα δεν είναι να κάνουμε ωραίες σκέψεις, ούτε απλά να έχουμε καλές προθέσεις που μένουν προθέσεις….Η πνευματική διδασκαλία πρέπει να μη μεταμορφώνεται σε ηρεμιστικό ή σε παρηγοριά ή σε εκλεπτισμένη διασκέδαση, αλλά πρέπει να λειτουργεί μάλλον σαν αγκάθι στα πλευρά που σου ταράζει τα όνειρα και σε σπρώχνει στη δράση. Εαν είσαστε πεπεισμένοι για την αλήθεια κάποιου πράγματος, τότε μη χάνετε χρόνο : δράστε σύμφωνα με αυτή την κατανόηση. Προσέξτε, γιατί ο νους είναι πολύ πονηρός (και οκνηρός) και θα προσπαθήσει να σας ξεγελάσει με την αναβλητικότητα. Το αύριο όμως δεν φθάνει ποτέ …Tomorrow never cames, που λέει και ένα τραγουδάκι. Δεν σου λέει όχι, αλλά εκλογικεύει με επιχειρήματα την αναβολή. Ναι, θα διαλογιστώ όταν τακτοποιήσω όλες τις επείγουσες δουλειές μου. Ναι, όταν θα βρώ χρόνο. Ή πάλι πιο ύπουλα : Θα διαλογιστώ όταν μάθω καλά τι είναι ο Διαλογισμός. Μπορείς να περάσεις πολλές ζωές διαβάζοντας, πληροφορούμενος τα περί διαλογισμού, γνωρίζοντας πολλά στο διανοητικό επίπεδο και όμως χωρίς να έχεις την παραμικρή εμπειρία του!
Υπάρχουν άνθρωποι που ξόδεψαν ολόκληρη τη ζωή τους για να ανακαλύψουν τηνπραγματική ερμηνεία της Βίβλου ή των Βεδών. Αυτό είναι να μετράς τα ξένα πρόβατα! Αυτού του είδους η άγνοια, όπως καταλαβαίνετε, είναι πολύ πιο επικίνδυνη, γιατί υποστηρίζεται από την ψευδαίσθηση της γνώσης, που τονώνει τον εγωισμό. Στο χώρο της αναζήτησης είναι πολύ περισσότεροι οι συλλέκτες σπουδαίων πληροφοριών και πολλά υποσχόμενων τεχνικών άμεσης και εξασφαλισμένης επιτυχίας, παρά οι ταπεινοί και υπομονετικοί εργάτες του πνεύματος, που κάνουν τρόπο ζωής την εσωτερική έρευνα . Η πραγματική έρευνα έχει και δυσκολία και κίνδυνο και πόνο. Όχι μόνο δεν σου δίνει στηρίγματα και ψευτοδιαβεβαιώσεις, αλλά σου πέρνει όλα αυτά τα παιχνίδια που είχες θεωρήσει πολύτιμους θησαυρούς! Δεν σου υπόσχεται δύναμη, εύκολη επιτυχία σε όλους τους τομείς, μακροημέρευση και όλα αυτά τα φανταχτερά πανηγυριώτικα στολίδια που εμπορεύονται τα παράσιτα που απομυζούν τους ευκολόπιστους. Η πίστη μπορεί να περιορίζεται στον επιδερμικό κόσμο των λέξεων. Η βαθιά εμπιστοσύνη σε σπρώχνει στη δράση . Να μιλάς για την άλλη όχθη είναι εύκολο, αλλά το να διασχίζεις κολυμπώντας το ορμητικό ποτάμι είναι επικίνδυνο.
Αποτέλεσμα : πολύ έλκονται ασθενώς από το μονοπάτι της αναζήτησης, λίγοι δοκιμάζουν να το περπατήσουν και ελάχιστοι παραμένουν πιστοί μέχρι το τέλος. Οι περισσότεροι βρίσκουν φιλοξενία σε κάποιο πανδοχείο στους πρόποδες του ιερού Βουνού. Τους αρκεί να αγοράσουν μερικές καρποστάλ και να φωτογραφηθούν με φόντο την υψηλή κορυφή …
Σε κάποιο άλλο κεφάλαιο λέει γιο το ίδιο θέμα : << Σαν πολύχρωμα άνθη, αλλά χωρίς άρωμα, είναι τα όμορφα λόγια αυτού που δεν εφαρμόζει όσα λέει. Σαν πολύχρωμα άνθη γεμάτα ευωδία, είναι τα καρποφόρα λόγια του σοφού που δρα ανάλογα.
Το άρωμα των λουλουδιών, το λιβάνι και το γιασεμί δεν μπορούν να απλωθούν ενάντια στον άνεμο, αλλά η ευωδία των καλών πράξεων απλώνεται παντού …;.
Ο λωτός φυτρώνει σε ένα σωρό βρωμιά στην άκρη του δρόμου και απλώνει το γλυκό άρωμά του.
Έτσι ο μαθητής του Φωτισμένου θα λάμψει μέσα στο σκοτάδι που τον περιβάλλει, ανάμεσα στα απορρίματα των ανοήτων
απλώνοντας τη γλυκιά ευωδία της σοφίας του.>>
Εγκατέλειψε τις παλιές συνήθειες …
Πρέπει να κόψουμε με ένα χτύπημα τη συνέχεια με το παρελθόν. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια νέα αρχή μη εξαρτημένη από τις παλιές συνήθεις : τις επιθυμίες, τις ταυτίσεις, το μίσος, την κτητικότητα, τις ματαιοδοξίες …
Όταν τολμήσεις να πετάξεις το παρελθόν, τότε θα είσαι σαν χαμένος για λίγο διάστημα. Θα νιώθεις το φόβο του αποφυλακισμένου μπροστά στο ανοιχτό διάστημα. Χωρίς σημεία αναφοράς, μη ξέροντας τι να κάνεις ή πως να το κάνεις. Πρέπει να αντέξεις και να διασχίσεις αυτή την περίοδο του αποπροσανατολισμού.Είναι οδυνηρό, αλλά αυτό είναι το απαραίτητο τίμημα που πληρώνεις για να γνωρίσεις την αλήθεια και για να σε ακολουθεί η ειρήνη σαν σκιά..
Θα σας παραθέσω τώρα, άνευ σχολιασμού, μια μικρή ανθολογία στοίχων από διάφορα κεφάλαια του κειμένου:
Η επαγρύπνηση είναι το μονοπάτι για την αθανασία
και η επιπολαιότητα ο δρόμος για το θάνατο.
Οι άγρυπνοι δεν πεθαίνουν,
οι επιπόλαιοι είναι ήδη σαν τους νεκρούς.
Παραβάλλετε με τα λόγια του Ηράλειτου : << Ξεχνούν και δεν προσέχουν ό,τι συμβαίνει γύρω τους στον ξύπνιο τους οι άνθρωποι, ΄ποως στον ύπνο τους. Οι ανόητοι, αν και ακούν, είναι σαν τους κουφούς. Σ’αυτούς ταιριάζει το γνωμικό πως και παρόντες απουσιάζουν. Δεν πρέπει να μιλά κανένας και να πράττει σαν να είναι κοιμισμένος. Ένας και κοινός είναι ο κόσμος για τους ξυπνητούς. Οι κοιμισμένοι ζουν ο καθένας στο δικό του κόσμο. Θάνατος είναι ό,τι βλέπουμε στον ξύπνιο μας κι όνειρα ό,τι βλέπουμε στον ύπνο>>.
Παραβάλλετε επίσης τα λόγια του Ιησού στην παραβολή του πιστού οικονόμου : <<Να είσθε έτοιμοι με την μέση σας ζωσμένη και τα λυχνάρια σας αναμμένα. Και όμοιοι με ανθρώπους που αναμένουν τον κύριό τους πότε θα επιστρέψει από τους γάμους, δια να του ανοίξουν αμέσως, μόλις έλθη και κτυπήσει. (και αυτό για δύο διαφορετικούς λόγους: Μακάριοι είναι οι δούλοι εκείνοι που θα τους βρεί ο κύριος να είναι άγρυπνοι, όταν έλθει…Καταλαβαίνετε ότι, εαν ο οικοδεσπότης ήξερε ποιαν ώρα θα έρθει ο κλέφτης, θα αγρυπνούσε και δεν θα τον άφηνε να διαρρήξει το σπίτι του. “Ποιός άραγε είναι ο έμπιστος και φρόνιμος οικονόμος, τον οποίον ο κύριος θα τοποθετήσει επι κεφαλής των υπηρετών του, δια να τους δίνει την κανονισμένη μερίδα τροφής εις την κατάλληλη ώρα ;” Κάτι ανάλογο αναφέρει και η παραβολή των δέκα παρθένων, που είχαν βγεί με τις λαμπάδες τους να προϋπαντήσουν τον νυμφίο. Οι πέντε από αυτές ήσαν φρόνιμες και πέντε μωραί. Οι μωρές ξέχασαν να πάρουν μαζί τους λάδι και όταν ήρθε ο γαμπρός βρέθηκαν εκτός νυμφώνος ….>>.
ΑΝΟΗΤΟΣ
Άγρυπνος μέσα στους επιπόλαιους,ξύπνιος μέσα στους κοιμισμένους,
ο σοφός αφήνει πίσω τον ανόητο, όπως το πολεμικό άλογο αφήνει πίσω το γαϊδούρι.
Αν ο ταξιδιώτης δεν βρεί ένα σοφό σύντροφο, ας ταξιδέψει μόνος.
Δεν γίνεται συντροφιά μ’ανοήτους.
Ο ανόητος σκέφτεται με αγωνία: <<Οι γιοί αυτοί και ο πλούτος είναι δικοί μου>>. Αλλά δεν είναι κύριος ούτε του εαυτού του, πόσο λιγότερο των γιών του και των αγαθών του.
Ακόμα κι αν ο ανόητος γνωρίζει ένα σοφό όλη του τη ζωή, τόσο θα καταλάβει την αλήθεια, όσο το κουτάλι γεύεται τη σούπα..
Αλλά αν ένας ευσυνείδητος γνωρίσει ένα σοφό -έστω και για λίγο, θα καταλάβει , όπως η γλώσσα γνωρίζει τη γεύση της σούπας.
Οι ανόητοι είναι οι μεγαλύτεροι εχθροί του εαυτού τους γιατί το κακό που κάνουν πρέπει να δώσει τον πικρό καρπό του.
Ο ανόητος πιστεύει ότι η κακιά πράξη είναι γλυκιά σαν μέλι,
ώσπου να δώσει τον καρπό της και τότε υποφέρει από τον πόνο.
Η κακιά πράξη δεν <<πήζει>> γρήγορα,σαν το γάλα
αλλά ακολουθεί τον ανόητο σαν φωτιά που σιγοκαίει.
Η γνώση που αποκτά ο ανόητος παράγει θλίψη και καταστρέφει την ίδια του την ευτυχία.
ΣΟΦΟΣ
Οι καλλιεργητές οδηγούν το νερό, οι οπλοποιοί ισιώνουν τα βέλη.
Οι μαραγκοί δίνουν σχήμα στο ξύλο, οι σοφοί πλάθουν τον εαυτό τους.
Σαν το βράχο τον ατάραχο μες στην καταιγίδα, έτσι ο σοφός μένει ατάραχος μέσα στην κολακεία και την επίκριση.
Ακούγοντας το Νόμο, οι σοφοί γίνονται σαν μια ήρεμη, ατάραχη λίμνη.
Οι σοφοί προχωρούν, δεν προσκολλώνται σε τίποτα. Δεν τους εξυψώνει η ευχαρίστηση ούτε τους γκρεμίζει η θλίψη.
Λίγοι άνθρωποι φτάνουν στην απέναντι όχθη. Οι υπόλοιποι τρέχουν πάνω κάτω σ’αυτήν την πλευρά της στεριάς.
Αλλά αυτοί που ακολουθούν τον Νόμο θα φτάσουν στην άλλη όχθη, και θα διασχίσουν το βασίλειο του θανάτου που τόσο δύσκολα περνιέται.

Φιλε μου ο σημερινός εχθρός σου είναι η παραπληροφόρηση των μεγάλων καναλιών. Αν είδες κάτι που σε άγγιξε , κάτι που το θεωρείς σωστό, ΜΟΙΡΆΣΟΥ ΤΟ ΤΩΡΑ με ανθρώπους που πιστεύεις οτι θα το αξιολογήσουν και θα επωφεληθούν απο αυτό! Μην μένεις απαθής. Πρώτα θα νικήσουμε την ύπνωση και μετά ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ τα υπόλοιπα.