10 όρια στην αντίληψή μας και πως αυτά διαμορφώνουν τον κόσμο μας

Κάθε άνθρωπος έχει όρια. Στο πόσο γρήγορα μπορεί να τρέξει, πόσο ψηλά να πηδήξει ή για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί ν αντέξει χωρίς νερό. Τι γίνεται όμως με τους περιορισμούς των πέντε αισθήσεων μας , αυτά τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να αντιλαμβανόμαστε και να κατανοούμε το περιβάλλον μας; Παρακάτω είναι δέκα περιορισμοί στην ανθρώπινη αντίληψη που έχουν άμεσο αντίκτυπο στο πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.

ΟΡΑΣΗ
Περίπου το ένα τέταρτο του εγκεφάλου εμπλέκεται σε οπτικές λειτουργίες – περισσότερο από κάθε άλλη αίσθηση. Αναμφισβήτητα η όραση είναι η πιο μελετημένη αίσθηση.

10. Οπτικό πεδίο

Δύο υγιή μάτια έχουν οπτικό πεδίο περίπου 200 μοίρες από δεξιά ως τα αριστερά. Περίπου 120 από τις 200 μοίρες, τις μοιράζονται και τα δύο μάτια, δημιουργώντας την διόφθαλμη όραση. κατακόρυφα το οπτικό πεδίο φτάνει τις 135 μοίρες (οι οποίες μείωνονται με την αύξηση της ηλικίας). Και αυτό εξαιτίας του γεγονότος ότι τα μάτια μας βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του κεφαλιού και όχι στο πλάι.

Η ύπαρξη ματιών στα πλαϊνά του κεφαλιού είναι κοινό φαινόμενο στα είδη που αποτελούν κυρίως θηράματα αρπακτικών. Έχουν μεγαλύτερο οπτικό πεδίο με τίμημα βέβαια πολύ μικρότερη διόφθαλμη όραση. Τους προσφέρει δηλαδή την ικανότητα να αντιληφθούν με μεγαλύτερη άνεση το θηρευτή στο διευρυμένο πεδίο τους, όχι όμως να δουν τον ίδιο συγκεκριμένα.

9. Γωνιακή ανάλυση

Είναι ένας από τους όρους που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ικανότητα του οπτικού οργάνου να διακρίνει μικρές λεπτομέρειες.
Μονάδα μέτρησης είναι τα λεπτά (και δευτερόλεπτα) τόξου, η οποία αντιστοιχεί στο 1/60 (και 1/3600) της μοίρας του οπτικού πεδίου.
Τα ανθρώπινα μάτια έχουν συνήθως γωνιακή ανάλυση κοντά στο λεπτό με μερικά δευτερόλεπτα πάνω κάτω. Αν σχεδιάζατε μία γραμή με πάχος του ενός τρίτου του χιλιοστού και την κρατούσατε σε απόσταση ίση με το χέρι σας, θα κάλυπτε ένα λεπτό της μοίρας στο οπτικό σας πεδίο.

8. Τυφλό σημείο

Το ανθρώπινο μάτι είναι καλυμμένο εσωτερικώς με φωτοδεκτικά κύτταρα για να λαμβάνουν το φως. Η οπτική πληροφορία στέλνεται στον εγκέφαλο μέσω του οπτικού νεύρου. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι το οπτικό νεύρο περνάει από την «επικάλυψη» φωτοδεκτικών κυττάρων, δημιουργώντας ένα σημείο που δεν ανιχνεύει φως.
Κανονικά δεν είναι μεγάλο πρόβλημα.
Βλέπουμε και με τα δύο μάτια και επιπλέον ο εγκέφαλος είναι πολύ καλός στο να χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που λαμβάνει για να συμπληρώσει την εικόνα. Το κενό δηλαδή από τα τυφλά σημεία. Τα πράγματα γίνονται όμως χειρότερα όταν χρειάζεται να βασιστούμε μόνο στο ένα μάτι.

7. Το ορατό φάσμα
Πιθανόν το πιο γνωστό όριο των αισθήσεων. Το μάτι είναι ικανό να λαμβάνει φως με μήκος κύματος ανάμεσα στα 390 και 750 νανόμετρα. Πρέπει να σημειωθεί ότι κάποια ζώα βλέπουν και σε άλλα μήκη κύματος.

ΑΚΟΗ
Κατατάσσεται μαζί με την όραση στις πιο σημαντικές αισθήσεις . Ζωτικής σημασίας για την επικοινωνία και την αποφυγή του κινδύνου.

6. Εύρος ακοής
Σε νέους υγιείς ανθρώπους το εύρος που μπορεί να πιάσει το αυτί τους κυμαίνεται από 20 ως 20000 Hertz, ωστόσο το πάνω όριο μειώνεται σταθερά με την αύξηση της ηλικίας.

5. Απόλυτο κατώφλι ακουστότητας

Είναι η χαμηλότερη ένταση ήχου που μπορεί να πιάσει τ” αυτί. Το κατώφλι αυτό διαφέρει από άτομο σε άτομο, αλλάζει με την ηλικία και σχετίζεται άμεσα με τη συχνότητα του ήχου. Και είναι πιο χαμηλός απ” όσο μπορεί να νομίζετε.
Στο διάγραμμα 5 παρουσιάζεται η μείωση του κατωφλιού ακουστότητας (σε decibel) συναρτήσει της συχνότητας. Το δείγμα έχει παρθεί από άτομα ηλικίας 18 ως 55, δοκιμασμένα σε συχνότητες από 125 ως 12000 Hz. Είναι φανερό οτι το κατώτερο όριο σε decibel αντίληψης δεν είναι 0, αλλά -5.

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 5.2 η ικανότητα να ακούσει κανείς ήχους τόσο σιγανούς κοντά στα -5 decibel σπανίζει. (Και σε άντρες και σε γυναίκες μόνο το 10% μπορεί να ακούει ήχους μικρότερους από 0 decibel). Στην πραγματικότητα ο μέσος όρος βρίσκεται μεταξύ του 0 και του 5.

ΓΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΣΦΡΗΣΗ
Οι δύο αυτές αισθήσεις βασίζονται σε διαφορετικά όργανα, αλλά είναι πολύ έντονα σχετιζόμενες. Για παράδειγμα άμα χάσει κάποιος την αίσθηση της όσφρησης, η γεύση μειώνεται δραματικά.

4. Περιορισμοί στη γευσιγνωσία
Η αίσθηση της γεύσης είναι η πιο αδύναμη απ” όλες τις ανθρώπινες αισθήσεις. Η ικανότητά σας να «γεύεστε» το κρασί, για παράδειγμα, οφείλετε περισσότερο στην όσφρηση.
Ο ερευνητής Federic Brochet προσκάλεσε 57 εμπειρογνώμονες στη δοκιμή κρασιού για να του δώσουν την άποψή τους για δύο φαινομενικά διαφορετικά ποτήρια κρασιού. Ενός λευκού και ενός κόκκινου. Μόνο που στην πραγματικότητα τα κρασιά ήταν το ίδιο λευκό, με το «κόκκινο» να περιέχει απλά μια χρωστική άγευστη ουσία.
Οι εμπειρογνώμονες περιέγραψαν το «κόκκινο» κρασί με γλώσσα που χρησιμοποιείται για τους χαρακτηρισμούς των κόκκινων κρασιών . Κανείς δεν κατάλαβε πως στην πραγματικότητα το κρασί ήταν λευκό.

3. Supertasters

Υπάρχουν, στοιχεία για την ύπαρξη των «supertasters», δηλαδή ανθρώπων που είναι υπερβολικά ευαίσθητοι στις βασικές γεύσεις. Πικρό, γλυκό, αλμυρό και ξινό.
Τους “ανακάλυψε” η Linda Bartoshuk ( μια πρωτοπόρο στον τομέα της ψυχοφυσικής, της μελέτης πως ερεθίσματα όπως η γεύση οδηγούν σε υποκειμενικές εμπειρίες, η οποία κατέδειξε ότι η ευαισθησία στη γεύση τους συσχετίζεται με μεγάλης πυκνότητας μυκητοειδών θηλών. Φέρουν γευστικές κάλυκες στη ραχιαία όψη τους.
Η δυνατότητα να μετρηθεί αντικειμενικά η ένταση της γεύσης που αντιλαμβανόμαστε είναι μια ισχυρή πρόκληση για την ψυχοφυσική. Είναι πολύ δύσκολο να γίνουν δοκιμές απόλυτου κατωφλιού γεύσης.

2. Κατώφλι ανίχνευσης οσμών
Όπως και στη γεύση, έτσι κι εδώ, είναι εξίσου δύσκολο να γίνουν τέτοιου είδους δοκιμές. Ο Δρ. Thomas Hummel (ωτορινολαρυγγολόγος) περιγράφει μερικές από τις δυσκολίες:
Οι δοκιμές για την εκτίμηση οσφρητικών λειτουργιών είναι πολλές. Παρ” όλ” αυτά, κλινικά λίγα χρησιμοποιούνται. Οι λόγοι βρίσκονται στην ασυνέπεια μερικών τεστ, στην έλλειψη κανονιστικών δεδομένων, στο χρόνο που απαιτείται και την περιορισμένη τους διαθεσιμότητα.
ΑΦΗ
Η αίσθηση της αφής είναι σημαντικά περίπλοκη και περιλαμβάνει την ανίχνευση της πίεσης, της φαγούρας κι της θερμοκρασίας. Οι μηχανισμοί της αίσθησης μας είναι ελάχιστα κατανοητοί, αλλά πιστεύεται ότι περιλαμβάνουν μια σειρά νεύρων στο δέρμα, ικανών να ανταποκρίνονται σε διάφορες μορφές ερεθισμάτων. Οι λεγόμενοι «υποδοχείς δίσκων Μέρκελ» για παράδειγμα εμπλέκονται στην αντίληψη της πίεσης, ενώ τα «αιμοσφαίρια Ρουφίνι» ανιχνεύουν την αίσθηση που έχουμε συνδέσει με το τέντωμα.

1. Διάκριση των δύο σημείων

Αυτό είναι κάτι που γνωρίζουμε επιβεβαιωμένα για την αφή: τείνει να είναι πιο οξεία σε σημεία του σώματος που είναι πυκνοκατοικημένα με αισθητηριακά νεύρα. Ένς τρόπος για να δείξουμε αυτή τη σχέση (οξείας αίσθησης-πυκνότητας νεύρων) είναι αυτό που λέγεται διάκριση των δύο σημείων. Και το καλύτερο; Μπορείτε να το δοκιμάσετε στο σπίτι. Θα χρειαστείτε κι ένα συμμέτοχο. Ακολουθεί το απλό πείραμα (http://faculty.washington.edu/chudler/twopt.html) σχεδιασμένο από τον νευροεπιστήμονα Marjorie A.Murray:
Λυγίστε ένα συνδετήρα σε σχήμα U με τις άκρες να απέχουν δύο εκατοστά. Σιγουρευτείτε οτι άκρες έχουν το ίδιο μήκος. Ακουμπήστε τώρα τις άκρες στο έξω μέρος του χεριού του συμμετέχοντος στο πείραμα. Αυτός/η δεν πρέπει να βλέπει την περιοχή του δέρματος που εξετάζεται. Μην πιέζετε πολύ δυνατά! Και οι δύο άκρες πρέπει να ακουμπάνε το δέρμα συγχρόνως. Ρωτήστε αν νιώθει ένα ή δύο σημεία πίεσης. Αν είναι ένα, αυξήστε την απόσταση των σημείων στις άκρες του συνδετήρα και δοκιμάστε ξανά. Αν είναι δύο μικρύνεται μέχρι να βρείτε την ελάχιστη δυνατή απόσταση που να αναφέρεται πίεση σε δύο σημεία.

Δοκιμάστε αυτό το πείραμα σε διαφορετικά μέρη του σώματος (δάχτυλα, μάγουλα, πόδια, κοιλιά, πλάτη) και συγκρίνετε τις ελάχιστες αποστάσεις ως τα δύο σημεία πίεσης. Όταν τελειώσετε τα αποτελέσματα θα πρέπει να είναι κοντά σ” αυτά που φαίνονται στην εικόνα 1.
«Οι υποδοχείς στο δέρμα μας δεν κατανέμονται με ομοιόμορφο τρόπο σε όλο μας το σώμα» αναφέρει ο Murray.

«Κάποια μέρη, όπως τα χείλη και τα δάχτυλα, έχουν περισσότερους υποδοχείς απ” όσους έχουν άλλα μέρη του σώματος όπως η πλάτη. Αυτός είναι ένας λόγος γιατί είμαστε πιο ευαίσθητοι στην αφή στα δάχτυλα και στο πρόσωπο».