Πως «φυτεύει» νέες ιδέες

Πως «φυτεύει» νέες ιδέες

«Ποιο είναι το πιο ανθεκτικό παράσιτο; Μια ιδέα. Μια απλή ιδέα του ανθρώπινου μυαλού μπορεί να χτίσει πόλεις. Μια ιδέα μπορεί να μεταμορφώσει τον κόσμο και να ξαναγράψει όλους τους νόμους. Μια ιδέα φυτρώνει και μεταδίδεται σαν ιός»

Με αυτόν τον τρόπο ο Leonardo DiCaprio (Titanic – Shutter island), στον νέο του ρόλο, διαφημίζει την ικανότητά του να διεισδύει στο μυαλό των άλλων μέσω των ονείρων, να διαβάζει τη σκέψη τους και να τους «φυτεύει» νέες ιδέες.

Inception, είναι η απαρχή της ιδέας. Και η απαρχή της ιδέας του σκηνοθέτη Christopher Nolan (Memento, Dark Knight) βρίσκεται σε σκονισμένες φιλοσοφικές πραγματείες που έχουν εμπνεύσει δεκάδες ακόμα χολιγουντιανά blockbusters, όπως το κλασσικό πλέον Matrix, η Ολική Επαναφορά και το Avatar, δημιουργώντας ένα νέο είδος στην κινηματογραφική ταξινομία, αυτό της «Φιλοσοφικής Φαντασίας».

Οι καρτεσιανοί στοχασμοί, οι πλατωνικές ιδέες, ο δυισμός σώματος – πνεύματος, θεωρίες για την αθανασία και τον χρόνο, τα παράδοξα των σχεδίων του Escher, ανακατωμένα με ηθικές προσταγές αποτελούν το υπόβαθρο της ταινίας του Nolan που δεν χαρακτηρίζεται από φιλοσοφικό ακαδημαϊσμό αλλά από ακατάπαυστη δράση, εξαιρετική σκηνογραφία και εικαστική υπερφόρτωση, στοιχεία που ο βρετανός σκηνοθέτης διαχειρίζεται και σερβίρει με μαεστρία.

Όμως οι μεταφυσικές αναζητήσεις είναι εκεί και συνθέτουν έναν στιβαρό καμβά. Η πραγματικότητα και το όνειρο, η αυτονομία του νοητικού από το υλικό και η μεταφυσική της ιδέας έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα.

«Δεν υπάρχουν πουθενά σαφείς ενδείξεις ούτε επαρκώς βέβαια σημάδια με τα οποία μπορούμε να ξεχωρίσουμε με ευκρίνεια τον ύπνο από το ξύπνιο, και τούτο με εκπλήσσει» διαπιστώνει ο Descartes (1637) στους στοχασμούς του και αναρωτιέται, πώς ξέρω ότι αυτό που βιώνω δεν είναι όνειρο;

«Είχες ποτέ ένα όνειρο που ήσουν τόσο σίγουρος ότι ήταν αληθινό; Τι θα συνέβαινε αν ήταν αδύνατον να ξυπνήσεις από αυτό το όνειρο; Πως θα γνώριζες την διαφορά ανάμεσα στον κόσμο του ονείρου και τον πραγματικό κόσμο;» ρωτάει ο Morpheus τον Neo στην ταινία Matrix του 1999. Έντεκα χρόνια αργότερα το ίδιο σχεδόν φιλοσοφικό πρόβλημα επαναλαμβάνεται στο Ιnception.

Γιατί είναι σημαντικός αυτός ο διαχωρισμός του ονείρου από την πραγματικότητα στην μεταφυσική; Για τον Descartes η προσφυγή στο όνειρο, αποδυναμώνει την βεβαιότητα των αισθητηριακών αντιλήψεων που εξαρτώνται από τις αισθήσεις, την εμπειρία και το υλικό σώμα. Αν οι αισθήσεις δεν παίζουν ασφαλή ρόλο στην βεβαιότητα και την αλήθεια τότε το πνεύμα, ο άυλος νους, η νόηση, το γεγονός ότι σκέφτομαι, αποδεικνύουν την ύπαρξή μου. Και η βεβαιότητα αυτή της ύπαρξής, μπορεί να θεωρηθεί ως πρώτη αλήθεια την στερεότητα της οποίας δεν μπορεί να κλονίσει ούτε κάποιος υποτιθέμενος «πονηρός» δαίμων που επιχειρεί να με παραπλανήσει.

O Cobb, το όνομα του χαρακτήρα που ερμηνεύει ο DiCaprio στη ταινία και παραπέμπει στον Ιακώβ- Jacob τον τελευταίο άνθρωπο που γνώρισε τον θεό αυτοπροσώπως και είχε το χάρισμα να βλέπει και να εξηγεί θεόπνευστα οράματα, λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως καρτεσιανός δαίμων. Τρυπώνει επιδέξια στον νου του θύματος, τον παραπλανεί, του κλέβει και του φυτεύει ιδέες, κάνοντας εν τέλει δυσδιάκριτη την πραγματικότητα από το όνειρο.

Το πρόβλημα αυτής της διάκρισης (πραγματικότητας και ονείρου) το αντιμετωπίζει ο Nolan με την επιστράτευση ενός «τοτέμ», ενός προσωπικού αντικείμενου όπως η σβούρα του Cobb, η χρήση του οποίου δηλώνει κάθε φορά την κατάσταση. Αφού υπάρχει το όνειρο, υπάρχει και η πραγματικότητα. Η ίδια η πλάνη, βεβαιώνει την ύπαρξη της ίδιας της αλήθειας, και τούτο, αποτελεί άλλο ένα φιλοσοφικό δάνειο του σκηνοθέτη, από τον γερμανικό ιδεαλισμό αυτή τη φορά.

Η αυτονομία του νοητικού, δημιουργεί κι αυτή με τη σειρά της, ορισμένα αναπάντητα ερωτήματα, όπως το: πώς μπορεί κάτι το άυλο να επιδρά αιτιακά στην ύλη και μάλιστα να την καθορίζει; Στο Matrix η εξήγηση δίνεται με έναν επιστημονικοφανή τρόπο. Ο νοητός – εικονικός κόσμος συντίθεται από πληροφορίες που βρίσκονται στα bits ενός υπολογιστικού προγράμματος που προσομοιώνει την πραγματικότητα. Στον εγκέφαλο φτάνουν πληροφορίες σαν να υπήρχε αισθητηριακό ερέθισμα.

Στο Inception η προτεινόμενη λύση είναι λιγότερο επιστημονικοφανής. Μια ομάδα ειδικών στη διάρρηξη ονείρων παρεμβαίνουν στον νου του «θύματος» μέσω μιας συσκευής που τους κρατά μαζί καλωδιωμένους έτσι ώστε οι νόες τους να βρίσκονται σε επικοινωνία μέσα σε ένα αρχιτεκτονικά δημιουργημένο περιβάλλον.

Και στις δυο περιπτώσεις, όπως σε κάθε δυϊστική θεώρηση, προϋποτίθεται μια μεταφυσική – θεολογική παραδοχή. Δεν εννοείται να υπάρχει πραγματικός, εικονικός ή ονειρικός κόσμος χωρίς κάποιος να τον έχει δημιουργήσει. Στο Inception ο κόσμος των ονείρων είναι κατασκευασμένος μερικώς εκ των προτέρων και μερικώς δημιουργείται εν τη εξελίξει. «Εσύ δημιουργείς τον κόσμο του ονείρου…» λέει ο Cobb στην Αριάδνη. «Εμείς φέρνουμε το υποκείμενο στο όνειρο [του οποίου τον κόσμο έχεις δημιουργήσει] και ο κόσμος σου γεμίζει με το υπο-συνείδητό του.»

Ο Nolan φτιάχνει έναν κόσμο ονείρων, αποτίνοντας φόρο τιμής στην καρτεσιανή res cogitans και στις πλατωνικές ιδέες.

Οι ιδέες τεκμηριώνονται ως πράγμα. Υπάρχουν στη πραγματικότητα. Τοποθετείς τον σπόρο, την απαρχή, και αυτές αναπτύσσονται και δρουν αιτιακά. Η ρεαλιστικότητα του επιχειρήματος δεν φαίνεται να απασχολεί τους χιλιάδες θεατές που παρακολουθούν αποσβολωμένοι το υπερθέαμα. Το ίδιο αδιάφορα είναι και ορισμένα σεναριακά κενά, όπως η χρήση της συσκευής διασύνδεσης μέσα στο ίδιο το όνειρο για την μετάβαση σε βαθύτερο επίπεδο. Πρόκειται άραγε για την ιδέα της συσκευής ή για την ίδια την συσκευή; Αντίστοιχα αδικαιολόγητο είναι και το γιατί γίνεται όλη αυτή η φασαρία με την παρέμβαση στο υποσυνείδητο του θύματος.

Αν υπήρχε μια τόσο εξελιγμένη τεχνολογικά δυνατότητα παρέμβασης στον εγκέφαλο, δεν θα ήταν πιο απλό (και πιο σίγουρο) να παρέμβει κανείς απευθείας στον μετωπιαίο λοβό και να φυτέψει εκεί όχι την «απαρχή», αλλά την τελική επιλογή του θύματος;

Αλιευθέν από filosofia.gr

***
Εσύ τώρα πως ξέρεις που ζεις, σε όνειρο ή σε πραγματικότητα και ποιό απ’ τα δύο είναι το όνειρο και ποιό η πραγματικότητα;

Υπάρχει άραγε πραγματικότητα; Υπάρχει άραγε καν, κάτι που να μπορεί να περιγραφεί σαν «πραγματικότητα» ή όλα είναι εκφάνσεις ονείρου;

Το δικό σου «τοτεμ» αναγνώρισης της πραγματικότητας ή του ονείρου ποιό είναι; Εχεις άραγε κάποιο «τοτέμ»;

Σκέψου πολύ καλά την πρόταση:

«Ποιο είναι το πιο ανθεκτικό παράσιτο; Μια ιδέα. Μια απλή ιδέα του ανθρώπινου μυαλού μπορεί να χτίσει πόλεις. Μια ιδέα μπορεί να μεταμορφώσει τον κόσμο και να ξαναγράψει όλους τους νόμους. Μια ιδέα φυτρώνει και μεταδίδεται σαν ιός» Δηλ. τα ανθρώπινα και όχι πάντα ανθρώπινα meme