Ωστόσο, αρκετοί αμφισβητούν την ιστορικότητα του προσώπου του Ενώχ, δεχόμενοι ότι αυτό αποτελεί συλλογικό τίτλο μιας τάξης ανθρώπων, εξελιγμένων πνευματικά, που δίδαξαν στους υπόλοιπους τις επιστήμες και τις τέχνες, όπως δέχεται το Θεοσοφικό σύστημα της Έλενας Μπλαβάτσκυ. Ο ίδιος κύκλος πιστεύει ότι συλλογικά είναι και τα ονόματα του Προμηθέα, του Ορφέα, του θεού Θωθ ή Ερμή, των Edris των μουσουλμάνων και άλλων προσώπων που αναφέρονται στη μυθολογία.
Στον Προφήτη Ενώχ αποδίδεται η συγγραφή ενός κειμένου, το οποίο περιέχει προφητείες για την έλευση του Μεσσία, για τη συντέλεια του κόσμου, μιλάει για την πτώση των αγγέλων και δίνει λεπτομερείς περιγραφές της κόλασης και του παράδεισου, των κινήσεων των πλανητών και των καιρικών φαινομένων καθώς και πολλά άλλα. Το βιβλίο αυτό, οι διδαχές του οποίου θεωρούνται ότι μεταφέρθηκαν μέσω της προφορικής παράδοσης, δεν συμπεριλαμβάνεται στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης και λογίζεται ως απόκρυφο κείμενο, αν και πιθανώς να έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο την Πεντάτευχο των εβραίων αλλά ακόμα και την ίδια την Αποκάλυψη του απόστολου Ιωάννη και τις επιστολές των αποστόλων.
Οι πρώτοι πατέρες της εκκλησίας επηρεάστηκαν έντονα από αυτό και το εγκωμίασαν, όπως ο Άγιος Ειρηναίος, ο Ιουστίνος, ο Άγιος Κλήμης ο Αλεξανδρείας, ο Αθηναγόρας, ο απόστολος Πέτρος και ο εβραίος ιστορικός Ιώσηπος. Παρ ‘ όλα αυτά, κανείς εξ’ αυτών δεν συμφώνησε με τη διήγηση της πτώσης των αγγέλων, όπως θα δούμε παρακάτω. Γεγονός πάντως είναι ότι δεν θεωρείται αιρετικό βιβλίο, έστω και αν δεν συμπεριλαμβάνεται στην Παλαιά Διαθήκη. Σύμφωνα με τους μελετητές το πιθανότερο είναι ότι γράφτηκε στην εβραϊκή γλώσσα, στα χρόνια της Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας και αυτό γιατί πολλές περιγραφές του, όπως του Παλαιού των Ημερών, μοιάζουν με αντίστοιχες περιγραφές του προφήτη Δανιήλ. Σίγουρο είναι δε ότι υπέστη παραλλαγές κατά τις αντιγραφές του και ενώ ήταν πασίγνωστο στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους, τα ίχνη του εξαφανίζονται περίπου στα τέλη του 8ου με αρχές του 9ου μ.Χ αιώνα. Οι άγγλοι περιηγητές Bruce και Ruppel βρίσκουν ένα αντίγραφό του στην Αβυσσηνία, γραμμένο στην κοπτική γλώσσα και το 1811 γίνεται η μετάφρασή του στα αγγλικά από τον Επίσκοπο Lawrence και έπειτα και σε άλλες γλώσσες
Όπως προαναφέρθηκε, το σημείο που ξεσήκωσε αντιδράσεις ήταν η διήγηση της πτώσης των αγγέλων. Η χριστιανική παράδοση θεωρεί πως ένας άγγελος, ο Εωσφόρος, πιθανότατα ο μέχρι τότε ανώτερος στην αγγελική ιεραρχία, λόγω της αλαζονείας του που τον έκανε να θέλει να γίνει υπεράνω του Θεού, αποστάτησε και οι άγγελοι χωρίστηκαν σε δύο παρατάξεις: σε εκείνους που τον ακολούθησαν και σε εκείνους που απάντησαν στο κάλεσμα του Αρχάγγελου Μιχαήλ «στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου». Οι πρώτοι, μαζί με τον αρχηγό τους εξέπεσαν για πάντα από την ιεραρχία του Φωτός και μετατράπηκαν στους σκοτεινούς δαίμονες που από τότε επιβουλεύονται το Θείο έργο. Πάνω σε αυτή την άποψη έχουν δημιουργηθεί πολλές παραδόσεις από τη Ρωμαιοκαθολική και την Ορθόδοξη εκκλησία. Το βιβλίο του Ενώχ, όμως, έχει διαφορετική άποψη. Ας δούμε ποιά είναι αυτή.
« Και εγένετο όταν επληνθύνθησαν οι υιοί των ανθρώπων εν εκείναις ταις ημέραις εγεννήθησαν αυτοίς θυγατέραι ωραίαι και καλαί. Και εθεάσαντο αυτάς οι άγγελοι, υιοί ουρανού και είπον προς αλλήλους. Δεύτε εκλεξώμεθα εαυτοίς γυναίκας από των ανθρώπων και γεννήσωμεν εαυτοίς τέκνα. Και είπεν ο Σεμειαζάς προς αυτούς, ος ην άρχων αυτών. Φοβούμαι μη ου θελήσετε ποιήσαι το πράγμα τούτον και έσομαι εγώ μόνος οφειλέτης αμαρτίας μεγάλης. Απεκρίθησαν ουν αυτώ πάντες. Ομόσωμεν όρκω πάντες και αναθεματίσωμεν πάντες αλλήλους μη αποστρέψαι την γώμην ταύτην, μέχρις ουν αν τελέσωμεν αυτήν και ποιήσωμεν το πράγμα τούτον. Τότε ώμοσαν πάντες ομού και ανεθεμάτισαν αλλήλους εν αυτώ…»
« Και έλαβον εαυτοίς γυναίκας, έκαστος αυτών εξελέξαντο εαυτοίς γυναίκας και ήρξαντο εισπορεύεσθαι προς αυτάς και μιάνεσθαι εν αυταίς και εδίδαξαν αυτάς φαρμακείας και παοιδάς και ριζοτομίας και τας βοτάνας εδήλωσαν αυτάς. Αι δε εν γαστρί λαβούσιν ετέκοσαν γίγαντας μεγάλους εκ πηχών τρισχιλίων οίτινες κατήσθοσαν τους κόπους των ανθρώπων. Ως δε ουκ εδυνήθησαν αυτοίς οι άνθρωποι επιχορηγείν, οι γίγαντες ετόλμησαν επ’ αυτούς και κατησθίοσαν τους ανθρώπους και ήρξαντο αμαρτάνειν εν τοις πετεινοίς και τοις θηρίοις και ερπετείς και τοις ιχθύσιν και αλλήλων τας σάρκας κατεσθίειν και το αίμα έπινον. Τότε η γη ενέτυχεν κατά των ανόμων…»
Η διήγηση συνεχίζει αναφέροντας αναλυτικά τις τέχνες που δίδαξαν οι άγγελοι στις γυναίκες και το κακό που έσπειραν οι γίγαντες στη γη, μέχρις ότου οι τέσσερις ισχυρότεροι άγγελοι, ο Μιχαήλ, ο Γαβριήλ, ο Σουριήλ και ο Ουριήλ έριξαν το βλέμμα τους στη γη και διαπίστωσαν τι είχε συμβεί, οπότε και ενημέρωσαν το Θεό. Ο Θεός αποφάσισε να ριφθούν οι εκπεσόντες στα βάθη της αβύσσου για πάντα, οι γίγαντες να αφανιστούν από τα ίδια τους τα χέρια και το αμαρτωλό γένος των ανθρώπων να εκλείψει από τον Κατακλυσμό. Οι εκπεσόντες παρακάλεσαν τον Ενώχ να μεσολαβήσει για αυτούς στο Θεό αλλά Εκείνος τους απάντησε ότι οι άγγελοι μεσολαβούν για τους ανθρώπους και όχι το αντίστροφο. Συνεχίζοντας το κείμενο αναφέρει το εξαιρετικά ενδιαφέρον, ότι οι γίγαντες θα γεννήσουν πονηρά πνεύματα που θα καλούνται πνεύματα του κακού, δεν θα τρώνε, δεν θα πίνουν, θα είναι αόρατα και υπεύθυνα για κάθε συμφορά των ανθρώπων.
Έχουν υπάρξει διάφορες απόπειρες ερμηνείας της παραπάνω διήγησης, που αποτελεί και το «αιρετικότερο» σημείο του βιβλίου. Κατ’ αρχήν οφείλει να επισημανθεί πως ένα τέτοιο κείμενο μπορεί να είναι αλληγορικό και η πραγματική ερμηνεία του να βασίζεται σε «κλειδιά» χωρίς τη γνώση των οποίων δεν είναι δυνατό να ερμηνευτεί. Εγώ θα στηριχτώ σε όσα αυτολεξί περιγράφονται.
Ισχυρίζονται κάποιοι ότι η μετάφραση της λέξης «Ελωίμ» είναι λανθασμένη, επειδή αυτή δεν μεταφράζεται μόνο ως άγγελοι, όπως στον Ενώχ αλλά και ως υιοί του Θεού ή ενάρετοι άνθρωποι. Επομένως υιοί του Θεού, ενάρετοι άνθρωποι αναπαράχθηκαν με «κατώτερες» γυναίκες και για αυτό αμάρτησαν και όχι οι Άγγελοι του Θεού. Η αλήθεια είναι ότι η εβραϊκή λέξη «Ελωίμ» είναι πληθυντικός αριθμός, σημαίνει «θεοί» ή «δυνάμεις» και η φράση «bne Elohim» σημαίνει «υιοί των Θεών», όπως αναφέρεται και στη Γένεση στην επίμαχη φράση « ιδόντες δε οι υιοί του Θεού τας θυγατέρας των ανθρώπων…» (Γεν. 6, 2). Η επεξήγηση του σημείου αυτού στη μετάφραση που έχω στη διάθεσή μου (Αδελφότης Σωτήρ υπό Ν. Βασιλειάδη) ισχυρίζεται ότι υιοί του Θεού είναι οι απόγονοι της ευσεβούς γενεάς του Σηθ από τον Ενώς και οι θυγατέρες των ανθρώπων είναι οι απόγονοι της γενεάς του Κάιν, η οποία χαρακτηρίζεται ως διεφθαρμένη.
Στο κείμενο, όμως του Ενώχ αναφέρεται « ήταν διακόσιοι εκείνοι που κατέβηκαν στα χρόνια του Ιάρεδ στην κορυφή του όρους Ερμώμ». Εάν λοιπόν επρόκειτο για ανθρώπους, από ποιό ψηλότερο προφανώς σημείο κατέβηκαν στο όρος; Για να κατέβει κανείς κάπου, πρέπει να βρίσκεται ψηλότερα και τι είναι ψηλότερα από ένα βουνό; Αυτό, μαζί με την ερμηνεία που στηρίζεται στους υιούς του Θεού ως απογόνους του Σηθ, μας φέρνει έντονα στο νου το απόκρυφο ψευδεπίγραφο βιβλίο του Αδάμ και της Εύας, όπου αναφέρεται ότι οι Πρωτόπλαστοι εκδιωχθέντες από τον Παράδεισο έζησαν στην κορυφή ενός πανύψηλου όρους και μετά τη δολοφονία του Άβελ, οι απόγονοι του Κάιν έζησαν στους πρόποδες του όρους και απαγορευόταν στους ευσεβείς της κορυφής να κατέβουν και να συγχρωτιστούν με τους μιαρούς συγγενείς τους στους πρόποδες. Αλλά, ακόμα και αυτό να δεχτούμε ως εξήγηση, το κείμενο αναφέρει για τους «καταβάντες επί του Αραντίς», επομένως δεν δεχόμαστε ότι οι ευσεβείς της κορυφής κατέβηκαν στους μιαρούς αλλά κάποιοι ψηλότερα από το όρος.
Η ερμηνεία της λέξης ως «άνθρωποι», όμως, δεν εξηγεί τα προϊόντα αυτής της ένωσης, δηλαδή τους γίγαντες ή Νεφιλίμ, όπως αναφέρονται στο κείμενο. Εάν επρόκειτο για ανθρώπους, για ποιό λόγο η αναπαραγωγή τους οδήγησε στη γέννηση Γιγάντων, οι οποίοι αναφέρονται και στη Γένεση; « οι δε γίγαντες ήσαν επί της γης εν ταις ημέραις εκείναις. Και μετ’ εκείνο, ως αν εισεπορεύοντο οι υιοί του Θεού προς τας θυγατέρας των ανθρώπων και εγεννωσαν εαυτοίς. Εκείνοι ήσαν οι γίγαντες οι απ’ αιώνος, οι άνθρωποι οι ονομαστοί». (Γεν. 6, 4). Ενώ στους Αριθμούς (33, 13) αναφέρει ότι ήταν υιοί των «Ανάκ» και υπενίσσεται ότι τελικά ο Κατακλυσμός δεν τους κατέστρεψε όλους αλλά κάποιοι τουλάχιστον επέζησαν στην περιοχή της Παλαιστίνης.
Ένα ακόμα επιχείρημα όσων δέχονται την εκδοχή της λανθασμένης μετάφρασης στηρίζεται στη Γένεση, όπου ο Θεός αναφέρει: « ου μη καταμείνει το πνεύμα μου εν τοις ανθρώποις τούτοις εις τον αιώνα δια το είναι αυτούς σάρκας» (Γεν. 6,3). Εάν εξετάσουμε το κείμενο, όμως, διαπιστώνουμε ότι η λέξη «άνθρωποι» μπορεί να αναφέρεται στους Γίγαντες και όχι στους γεννήτορές τους εκπεσόντες ή Εγρήγορους. Το νόημα δεν αλλάζει αν το θεωρήσουμε αυτό και συμφωνεί με το βιβλίο του Ενώχ, ότι «γεννηθέντες υπό πνευμάτων και σαρκός… εν τη γη η κατοίκησις αυτών έσται». Επομένως, θεωρώ ότι και αυτό το επιχείρημα που εκφράστηκε από τον Άγιο Αυγουστίνο δεν αποκλείει την ορθότητα του κειμένου του Ενώχ.
Το κεντρικότερο, όμως, επιχείρημα των επικριτών του βιβλίου είναι ότι, σύμφωνα με αυτούς, οι Άγγελοι δεν είναι δυνατό ως πνεύματα να τεκνοποιήσουν. Θα σταθούμε εδώ περισσότερο. Στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, ο Χριστός αναφέρει ότι « εν γαρ τη αναστάσει ούτε γαμούσιν ούτε εκγαμίζονται αλλ’ ως άγγελοι Θεού εν ουρανώ εισί». Στηριζόμενοι πάνω σε αυτό οι επικριτές του βιβλίου ισχυρίζονται ότι ο ίδιος ο Χριστός έχει δώσει τελεσίδικη απάντηση σε αυτές τις θεωρίες. Και πάλι, όμως, ο Θεάνθρωπος θα μπορούσε να εννοεί όχι τους Αγγέλους ως σύνολο αλλά εκείνους που επέλεξαν να μη μιανθούν, τους δίκαιους αγγέλους που απάντησαν στο κάλεσμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και παρέμειναν στον Παράδεισο. Δεν ξεκαθαρίζει σε καμία περίπτωση αν οι Άγγελοι έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ζωή ή όχι. Οι Άγγελοι υποτίθεται ότι είναι άφυλα πνεύματα, τουλάχιστον στην Ορθόδοξη παράδοση που κατ’ ανάγκην απεικονίζονται με νεαρή αντρική μορφή στην εικονογραφία, όπως και οι Δαίμονες. Ωστόσο οι τελευταίοι έχουν κατηγορηθεί για ασέλγειες σε βάρος ζωντανών ανδρών και γυναικών, με τη μορφή των Incubi succubi. Δεν γνωρίζω εάν έχει αναφερθεί περίπτωση τεκνοποίησης αλλά υπάρχουν πολλές περιπτώσεις σεξουαλικών επαφών. Η Ιερά Εξέταση κατηγορούσε μάγισσες για ασελγείς πράξεις με δαίμονες, Άγιοι της εκκλησίας αναφέρουν ότι είχαν ταλαιπωρηθεί από αυτούς.
Η τεκνοποίηση από Θεούς και Θεές είναι κοινή παράδοση σε ολόκληρο τον κόσμο και η άμωμος σύλληψη του Χριστού και άλλων, έγινε με τη μεσολάβηση ενός πνεύματος και υποτίθεται πως και ο Αντίχριστος της χριστιανικής παράδοσης θα είναι προϊόν μιας τέτοιας άνομης σύλληψης.
Κάτι που συνήθως διαφεύγει της προσοχής όλων αυτών που έχουν ασχοληθεί με το θέμα που διαπραγματευόμαστε, είναι η στάση των θυγατέρων των ανθρώπων. Για ποιό λόγο δέχτηκαν χωρίς να φοβούνται (το λιγότερο) την επαφή με πνευματικές οντότητες που προφανώς διέφεραν εντελώς από αυτές; Σε ολόκληρη τη φύση, το θηλυκό πρέπει να νιώσει μια έλξη για το αρσενικό, το οποίο μπορεί να είναι ωραίο ή άσχημο, πάντως μοιάζει με τα άτομα του είδους του, εάν εξαιρέσει κανείς τουλάχιστον τις διαστροφές. Θα μπορούσαν λοιπόν οι Εγρήγοροι να είχαν εξαπατήσει τις γυναίκες, εμφανιζόμενοι με ανθρώπινη μορφή; Φυσικά και θα μπορούσαν, ολόκληρη η Παλαιά Διαθήκη αλλά και το βιβλίο του Ενώχ αναφέρουν ότι οι Άγγελοι μπορούν να αποκτούν ανθρώπινη μορφή όταν το θελήσουν, επομένως, λογικά, θα έπρεπε να εμφανιστούν μπροστά τους ως άνθρωποι. Αν δήλωσαν την ταυτότητά τους δεν το ξέρουμε, πάντως ίσως και να το έκαναν, αλλιώς ο Θεός δεν θα είχε λόγο να εξοργιστεί με τις γυναίκες, αφού έπεσαν θύμα απάτης. Αλλά ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης έχει τόσα ανθρώπινα ελαττώματα που κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τον τρόπο που θα αντιδρούσε.
Οι χριστιανικές αντιλήψεις φαίνεται να τοποθετούν την πτώση των Αγγέλων σε προανθρώπινες εποχές, πριν από τη δημιουργία του Αδάμ. Η Γένεση αναφέρει ότι η εξαπάτηση της Εύας από τον Όφι συνέβη στον Παράδεισο, επομένως η Πτώση πρέπει να είχε συμβεί νωρίτερα. Όμως, ο Ενώχ μας διηγείται ότι ήταν στα χρόνια του Ιάρεδ που κατέβηκαν οι Γρηγορούντες στο όρος Ερμώμ, δηλαδή σε εποχές που οι άνθρωποι ζούσαν ήδη στη Γη, εκδιωχμένοι από τον Παράδεισο εδώ και πολλές γενεές, τουλάχιστον έξι στον αριθμό. Και αν όντως το μήλο συμβολίζει τις γνώσεις που δεν έπρεπε ποτέ ένα πνεύμα να αποκαλύψει σε ανθρώπους, τότε θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι ο συγγραφέας της Γένεσης είχε υπ’ όψην του την αφήγηση του Ενώχ, αν και ο ίδιος ή κάποιοι άλλοι φρόντισαν να τη λογοκρίνουν και να την καλύψουν πίσω από ένα συμβολισμό.
Ο Λάμεχ, εγγονός του Νώε, παντρεύτηκε και όταν η γυναίκα του απέκτησε παιδί, τρόμος κατέλαβε την ψυχή του. Η σάρκα του παιδιού ήταν λευκή σαν το χιόνι και ρόδινη όπως το τριαντάφυλλο, ενώ και τα μαλλιά του ήταν και αυτά λευκά. Μόλις άνοιξε τα μάτια του φωτίστηκε το δωμάτιο και μόλις άνοιξε το στόμα του άρχισε να υμνεί το Θεό.
Ο Λάμεχ, φοβούμενος μήπως δεν ήταν δικό του το παιδί αλλά ενός αγγέλου, έστειλε τον πατέρα του τον Μαθουσάλα στον Ενώχ, που ήδη κατοικούσε με τους αγγέλους, για να τον συμβουλευτεί. Ο Ενώχ τον διαβεβαίωσε ότι ήταν δικό του παιδί, του εξιστόρησε την πτώση των Γρηγορούντων αγγέλων και του προφήτευσε ότι ο Νώε θα επιζούσε από τον κατακλυσμό που θα αφάνιζε τους ανθρώπους και τα προϊόντα των μιαρών ενώσεων με τους εκπεσόντες.
Σε πρώτη φάση η εικόνα του Νώε μοιάζει με αλβινισμό, νόσο κατά την οποία δεν παράγεται καθόλου μελανίνη στο σώμα. Κανένας albino, όμως δεν μπορεί να μιλήσει από τη στιγμή της γέννησής του.
Στην απορία του Λάμεχ φαίνεται πως η πεποίθηση για τις αναπαραγωγικές ικανότητες των αγγέλων ήταν κοινή και δεν θα μπορούσε να είχε επηρεαστεί από τον Ενώχ, αφού ο τελευταίος μόλις τότε αποκάλυψε στο Μαθουσάλα την πτώση των Εγρήγορων και τον επερχόμενο κατακλυσμό.
Θα μπορούσε η περιγραφή του Νώε να είναι μια συμβολική αναφορά στη δημιουργία της λευκής φυλής; Δυστυχώς δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένα στοιχεία για τόσο μεγάλη αρχαιότητα των εβραίων ούτε και υπάρχουν αναφορές για την εμφάνιση των υιών του Νώε. Εδώ, όπως και στην ιστορία του κατακλυσμού, φαίνεται ίσως πιο έντονα από ποτέ η πιθανότητα επιρροής των αντιγραφέων ή και των συγγραφέων από προγενέστερές τους πηγές.
Ο Ενώχ ζούσε ήδη με τους αγγέλους σε έναν τόπο μακρινό μεν αλλά προσβάσιμο από το Μαθουσάλα. Που μπορεί να ήταν αυτός ο τόπος κανείς δεν γνωρίζει. Πάντως, μετά από κει ο Ενώχ ανελήφθη στους ουρανούς. Στέκουν λογικά οι απόψεις όλων εκείνων που ισχυρίζονται ότι δεν ήταν άγγελοι αλλά νοήμονα όντα από άλλους πλανήτες που συνευρέθησαν με τις θνητές κατεβαίνοντας από τα ιπτάμενα οχήματά τους και λόγω της διαφοράς στο γενετικό υλικό γέννησαν γίγαντες; Αυτό το αφήνω στην κρίση σας.
Το βιβλίο του Ενώχ παρουσιάστηκε εντελώς συνοπτικά και με μεγαλύτερο βάρος στην πτώση των αγγέλων και λιγότερο στη γέννηση του Νώε. Φυσικά όμως το κείμενο δεν περιλαμβάνει μόνο αυτά τα γεγονότα αλλά και περιγραφές για άλλες σφαίρες ύπαρξης, ερμηνείες των ουράνιων φαινομένων, τα ονόματα των «αρχόντων» των ουράνιων σωμάτων ή αγγέλων των δυνάμεων, όπως χαρακτηριστικά αναφέρονται. Τα αποσπάσματα αυτά περιέχουν πολλά δυσνόητα σημεία και αποτελούν πρόσφορο έδαφος για μελέτη.
Ο αποκλεισμός του βιβλίου από τη σειρά της Παλαιάς Διαθήκης είναι κατανοητός εφόσον τα όσα περιγράφονται αντιτίθενται στις παραδόσεις που ασπάστηκε η εκκλησία στην προσπάθειά της να εισάγει ένα νέο δόγμα, απαλλαγμένο από παλαιές αντιλήψεις παρεμφερών δογμάτων. Το κατά πόσο το πέτυχε αυτό η εκκλησία είναι ένα θέμα που δεν αφορά το συγκεκριμένο άρθρο.
Ο Θεός του Ενώχ είναι ο τυπικός Θεός ολόκληρης της Παλαιάς Διαθήκης. Σκληρός, τιμωρός, αμετάπειστος, μεγαλειώδης μπροστά στην παντοδυναμία του, ανυποχώρητος μπροστά στη συγγνώμη των εκπεσόντων, με υποψίες ανθρώπινων συναισθημάτων και κυρίως οργής.
Δαίμονες που ταλαιπωρούν του ανθρώπους δεν είναι στον Ενώχ οι Εγρήγοροι. Αυτοί περιγράφονται μάλλον ως θλιβερές φιγούρες, σε αντίθεση με τη χριστιανική παράδοση που τους θεωρεί υπαίτιους κάθε κακού. Στον Ενώχ τα πνεύματα των Γιγάντων είναι εκείνα που προκαλούν τα δεινά, εγκλωβισμένα στην κατώτερη υλική διάσταση από την οποία και γεννήθηκαν.
Η έννοια της απόκτησης γνώσης είναι επίσης διφορούμενη. Από τη μια θεωρείται αμαρτωλή, που τη μετέδωσαν οι εκπεσόντες Εγρήγοροι και από την άλλη ο Ενώχ προσφέρει άφθονη από αυτή. Ενώ δηλαδή παραχωρεί μερικές αστρονομικές και αστρολογικές γνώσεις, μέμφεται τον Ακιβιήλ, τον Ταμιήλ και τον Ασαραβήλ που δίδαξαν τα ίδια πράγματα στις θυγατέρες των ανθρώπων. Οι ομοιότητες με την ιστορία των Τιτάνων και κυρίως με τον Προμηθέα είναι εμφανείς. Και είναι να αναρωτιέται κανείς εάν όλος αυτός ο τεχνολογικός πολιτισμός που έχουμε αναπτύξει, που μπορεί να καταστρέψει αλλά και να σώσει, ξεκίνησε από ένα μίασμα ή αν είναι ένα Θεϊκό δώρο. Ποιός Θεός, που δεχόμαστε ότι είναι η τέλεια ύπαρξη θα είχε ελαττώματα τόσο εκδικητικά, τόσο ανθρώπινα, που θα στερούσε από τα αγαπημένα του πλάσματα τις γνώσεις για να καλυτερεύσουν τη ζωή τους;
Για αυτό, το βιβλίο του Ενώχ, άσχετα με την ορθότητα ή μη των διηγήσεών του, όπως και όλα της Παλαιάς Διαθήκης, προσφέρονται για γόνιμους προβληματισμούς γύρω από θρησκευτικά θεολογικά και όχι μόνο ζητήματα.
ΤΟ «ΑΠΟΚΡΥΦΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΕΝΩΧ»
Ο Ενώχ θεωρείται Πατριάρχης των Εβραίων. Για το βίο του δεν γνωρίζουμε και πολλά πράγματα, εκτός από ελάχιστα και αυτά ολίγον συγκεχυμένα, τα οποία αναφέρονται στην Αγία Γραφή και ιδιαίτερα στο πρώτο βιβλίο της, αυτό της Γένεσις. Σύμφωνα με την παράδοση (Γένεσις, κεφάλαιο 4, στίχος 17) ο Ενώχ ήταν γιος του Κάιν και πατέρας του Ιάρεδ, ενώ σύμφωνα με την γενεαλογία του Σηθ (Γένεσις, κεφάλαιο 4, στίχος 18), ήταν έβδομος από τον Αδάμ, γιος του Ιάρεδ και πατέρας του Μαθουσάλα.
Έζησε 365 χρόνια σε τέλεια υπακοή στο Θεό και «μετατέθηκε» στον ουρανό χωρίς να γνωρίσει τον θάνατο (Γένεσις, κεφάλαιο 5, στίχος 24).Η «μετάθεσή» του αυτή στον ουρανό δημιούργησε ένα θρύλο γύρω από το όνομά του, με αποτέλεσμα να γραφούν διάφορα φιλολογικά έργα για το πρόσωπό του, τα οποία κάποιος Ιουδαίος συνένωσε σε ένα ενιαίο έργο με τον γενικό τίτλο Βιβλίον ή Βίβλος Ενώχ περί το 200 π.Χ. περίπου. Το βιβλίο αρχικά γράφτηκε στην αραμαϊκή ή εβραϊκή γλώσσα. Αποσπάσματα του διασώζονται σε ελληνική και λατινική μετάφραση, ολόκληρο δε σε αιθιοπική, γι’ αυτό και είναι γνωστό και ως Ενώχ Α΄ ή Αιθιοπικός Ενώχ, για να διακρίνεται από ένα άλλο «απόκρυφο» που ονομάζεται Ενώχ Β΄ ήΣλαβονικός Ενώχ. Μπορεί να το βρει κάποιος και με τις ονομασίεςΕνώχ ή Όρασις Ενώχ.Η διαίρεση του έργου ποικίλει από κριτικό σε κριτικό, εμείς όμως θα αναφέρουμε αυτήν του Georg Beer την οποία επικαλείται ο αείμνηστος Σάββας Αγουρίδης:
1. Αγγελολογικό (κεφ. 1 – 36 ) 2. Μεσσιολογικό ( κεφ. 37 – 71 ) 3.Αστρονομικό ( κεφ. 72 – 82 ) 4. Ιστορικό ( κεφ. 83 – 90 ) 5.Παραινετικό ( κεφ. 91 – 108 ).
ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΑΓΓΕΛΩΝ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΩΝ
Η επιθυμία μας να ασχοληθούμε με το Αγγελολογικό τμήμα του Ενώχ, έγινε για καθαρά λόγους ενημέρωσης των αναγνωστών μας. Γιατί ο σκοπός του «Αντιαιρετικού», δεν είναι μόνο η αντιμετώπιση των αιρέσεων αλλά και η ενημέρωση των πιστών. Επειδή πιστεύουμε πως η σωστή ενημέρωση για τα ζητήματα της πίστης μας, βοηθά τον πιστό να έχει μια ολοκληρωμένη και σαφή άποψη σ’ αυτό που πιστεύει και θρησκεύει.
Έτσι πολλά ονόματα αγγέλων ή δαιμόνων που του είναι οικεία και νομίζει πως αναφέρονται στην Αγία Γραφή θα διαπιστώσει πως όχι μόνο δεν προέρχονται από αυτή αλλά και πολύ περισσότερο ούτε καν αναφέρονται σε αυτή.
Θα ξεκινήσουμε με τα κεφάλαια 6,7 και 8 όπου περιγράφονται η πτώση των Αγγέλων, τους οποίους ο συγγραφέας αποκαλεί «Εγρήγορους» και η «μίξη» τους με γυναίκες, το οποίο προφανώς ο συγγραφέας το έχει δανειστεί από την αντίστοιχη διήγηση τηςΓένεσις κεφάλαιο 6, στίχοι 1 – 2.Άξιο προσοχής είναι, πως ενώ η διήγηση της Γένεσις για το εν λόγω γεγονός είναι συντομότατη, μόλις δύο στίχοι, στο βιβλίο του Ενώχ όχι μόνο είναι εκτενέστερη αλλά αναφέρει και τα ονόματα των έκπτωτων Αγγέλων και σε ποιες ανήθικες και αισχρές πράξεις οδήγησαν τους ανθρώπους με την διδασκαλία τους.
Δεν πρέπει επίσης να διαφύγει της προσοχής του αναγνώστη, πως η κατασκευή των πολεμικών αντικειμένων θεωρούνται από τον συγγραφέα ως έργο των δαιμόνων, όπως επίσης και η ανακάλυψη της επεξεργασίας των μετάλλων και τα πρώιμα στάδια της επιστήμης, π.χ. η αστρονομία και η παρατήρηση της πορείας της σελήνης.
Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ. ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ.
« Και συνέβη όταν αυξήθηκαν οι υιοί των ανθρώπων, εκείνες τις μέρες να γεννηθούν ωραίες και χαριτωμένες θυγατέρες. Και οι άγγελοι, τα τέκνα του ουρανού, τις είδαν και τις πεθύμισαν, και είπαν μεταξύ τους: ‘ Ελάτε, ας εκλέξουμε για μας συζύγους από τα τέκνα των ανθρώπων και ας γεννήσουμε για μας δικά τους τέκνα.’ Και ο Σεμιαζάς, που ήταν αρχηγός τους, τους είπε: ‘ Φοβάμαι πως δεν θα συμφωνήσετε να κάνουμε αυτό το πράγμα, και μόνος εγώ θα πληρώσω την τιμωρία μιας μεγάλης αμαρτίας.’ Και όλοι αυτοί απάντησαν προς αυτόν και είπαν: ‘ Ας ορκιστούμε όλοι όρκο, και ας δεσμευτούμε μεταξύ μας με αμοιβαίες κατάρες για να μην εγκαταλείψουμε το σχέδιο αυτό αλλά να πράξουμε αυτό που αποφασίσαμε.’ Τότε ορκίσθηκαν όλοι μαζί και δέσμευσαν τους εαυτούς τους με αμοιβαίες κατάρες. Και συνολικά ήταν διακόσιοι, όσοι κατέβηκαν κατά τις μέρες του Ιάρεδ επί της κορυφής του όρους Ερμών, και το ονόμασαν Ερμών, διότι ορκίσθηκαν και αναθεμάτισαν ο ένας τον άλλον πάνω σ’ αυτό. Και αυτά είναι τα ονόματα των αρχηγών τους: Σεμιαζάς ο αρχηγός τους, Αραθάκ, Κιμβρά, Σαμμανή, Δανειήλ, Αρεαρώς, Σεμιήλ, Ιωμειήλ, Χωχαριήλ, Εζεκιήλ, Βατριήλ, Σαθιήλ, Ατριήλ, Ταμιήλ, Βαρακιήλ, Ανανθά, Θωνιήλ, Ραμιήλ, Ασεάλ, Ρακειήλ, Τουριήλ. Αυτοί είναι οι αρχηγοί τους κατά δεκάδες. Κεφάλαιο 6, στίχοι 1 – 8.
Και όλοι οι υπόλοιποι έλαβαν μαζί με αυτούς για τον εαυτό τους γυναίκες, και ο καθένας διάλεξε από μία, και άρχισαν να εισέρχονται σε αυτές και να μολύνουν τον εαυτό τους μαζί τους, και δίδαξαν σε αυτές γοητείες και φαρμακείες και ριζοτομίες, και τις έμαθαν να γνωρίζουν τα βότανα. Και αυτές συνέλαβαν, και εγέννησαν μεγάλους γίγαντες, ύψους τριών χιλιάδων πήχεων, οι οποίοι καταβρόχθισαν τους κόπους των ανθρώπων. Και άρχισαν να αμαρτάνουν κατά των πτηνών και των ζώων, και των ερπετών, και των ιχθύων, και να τρώγει ο ένας τις σάρκες του άλλου, και να πίνουν το αίμα. Και η γη κατηγόρησε τους ανόμους. Κεφάλαιο 7, στίχοι 1 – 6.
Και ο Αζαήλ δίδαξε τους ανθρώπους να κατασκευάζουν ξίφη, και μαχαίρια και ασπίδες και θώρακες, και έκαμε εις αυτούς γνωστά τα μέταλλα της γης και την τέχνη της κατεργασίας αυτών, και ψέλια και στολίδια, και τη χρήση του αντιμονίου και το καλλωπισμό των βλεφάρων, και όλα τα είδη των πολύτιμων λίθων και όλα τα βαφικά. Και έγινε πολλή ασέβεια, και διέπραξαν πορνεία και επλανήθησαν και διεφθάρησαν από τις διδασκαλίες αυτών. Ο Σεμιαζάς τους δίδαξε τις γοητείες και τις ριζοτομίες, ο Αρμαρώς την λύση των γοητειών, ο Ρακειήλ την αστρολογία, ο Χωχιήλ τα σημεία της γης, ο Σαθιήλ τους αστερισμούς, ο Σεριήλ την πορεία της σελήνης.» Κεφάλαιο 8, στίχοι 1 – 4.
ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΑΡΧΑΓΓΕΛΩΝ
Στο κεφάλαιο 20, του βιβλίου του Ενώχ, αναφέρονται τα ονόματα και τα λειτουργήματα των Αρχαγγέλων, που στο συγκεκριμένο σημείο είναι επτά, ενώ όπως θα δούμε πιο κάτω σε άλλο σημείο του βιβλίου είναι τέσσερις:
«Και αυτά είναι τα ονόματα των αγίων αγγέλων, οι οποίοι γρηγορούν. Ουριήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους ο επί του κόσμου και του ταρτάρου. Ραφαήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους ο επί των πνευμάτων των ανθρώπων. Ραγουήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που παίρνει εκδίκηση επί του κόσμου των φωστήρων. Μιχαήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που είναι ταγμένος επί του αρίστου μέρους της ανθρωπότητας και επί του χάους. Σαρακαήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που είναι ταγμένος επί των πνευμάτων όσων αμαρτάνουν με το πνεύμα. Γαβριήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους αυτός που είναι επί του Παραδείσου και των φιδιών και των Χερουβείμ. Ρεμιήλ, ένας από τους άγιους αγγέλους, τον οποίον ο Θεός έβαλε επί των αναστημένων.» Κεφάλαιο 20, στίχοι 1 – 8.
ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΙ
Στο κεφάλαιο 40, του βιβλίου του Ενώχ, όπως είπαμε και πιο πάνω, αναφέρονται τέσσερις Αρχάγγελοι, για να αποδειχτεί πόσο δίκαιο έχουν αυτό που υποστηρίζουν και οι κριτικοί του εν λόγω βιβλίου, πως το βιβλίο του Ενώχ είναι συμπίλημα διαφόρων φιλολογικών έργων:
« Μετά από αυτό ρώτησα τον άγγελο της ειρήνης που ήταν μαζί μου, που μου φανέρωνε όλα τα μυστήρια : ‘ Ποια είναι τα τέσσερα αυτά πρόσωπα τα οποία είδα και τους λόγους των οποίων άκουσα και κατέγραψα;’ Και αυτός μου απάντησε: ‘ Ο πρώτος είναι ο Μιχαήλ, ο ελεήμων και ο μακρόθυμος. Ο δεύτερος είναι ο Ραφαήλ, ο οποίος έχει κατασταθεί επί όλων των νόσων και των πληγών των ανθρώπων. Ο τρίτος είναι οΓαβριήλ, ο οποίος έχει κατασταθεί επί όλων των δυνάμεων. Και ο τέταρτος είναι αυτός ο οποίος έχει κατασταθεί επί της μετάνοιας και της ελπίδας εκείνων, οι οποίοι θα κληρονομήσουν την αιώνια ζωή, και ονομάζεται Φανουήλ.’»Κεφάλαιο 40, στίχοι 8 – 9.
ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΕΚΠΤΩΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΑΤΑΝ
Ο συμπιλητής του βιβλίου του Ενώχ επανέρχεται πάλι στους έκπτωτους αγγέλους και στο κεφάλαιο 69. Αυτή όμως τη φορά χρησιμοποιεί διαφορετικά ονόματα για αυτούς, από αυτά που εξέθεσε στα κεφάλαια 6 και 8. Επιπλέον η αναφορά του στις απατηλές διδασκαλίες των δαιμόνων που δίδαξαν τους ανθρώπους, για να τους απομακρύνουν από το Θεό είναι πιο εκτενής από τα προηγούμενα κεφάλαια. Εντύπωση όμως προκαλεί και αυτή τη φορά η εχθρότητα του συγγραφέα προς τα γράμματα και τις επιστήμες, αφού τις θεωρεί έργα των δαιμόνων. Βέβαια υπάρχει εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο, αλλά δεν είναι στο αντικείμενο της παρούσας πραγματείας. Ενδεικτικά μόνο να πούμε, πως το βιβλίο του Ενώχ γράφεται σε μια εποχή όπου οι Σελευκίδες αρχίζουν και καταπιέζουν βάναυσα τον Ιουδαϊκό λαό να αλλάξει πίστη, με αποκορύφωμα την προκλητική πράξη του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανή, να μετατρέψει το Ναό του Σολομώντα σε Ναό του Διός, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει η Μακκαβαϊκή Επανάσταση.
«Και αυτοί είναι οι άρχοντες των αγγέλων των και των ονομάτων των, και των επικεφαλής εκατοντάδων και πεντηκοντάδων και δεκάδων.
Το όνομα του πρώτου Γιεκών: δηλ. αυτός είναι, ο οποίος αποπλάνησε τους υιούς του Θεού και έφερε αυτούς κάτω στη γη και τους αποπλάνησε με τις θυγατέρες των ανθρώπων. Και ο δεύτερος ονομάστηκε Ασβιήλ: έδωσε στους αγίους υιούς του Θεού κακή συμβουλή και τους αποπλάνησε, ώστε να μολύνουν τα σώματά τους με τις θυγατέρες των ανθρώπων. Και ο τρίτος ονομάστηκε Γαδριήλ: αυτός είναι εκείνος, που υπέδειξε στα τέκνα των ανθρώπων όλα τα θανάσιμα κτυπήματα, παραπλάνησε την Εύα, και υπέδειξε την ασπίδα και τον θώρακα και το ξίφος δια τη μάχη και όλα τα όπλα του θανάτου στα τέκνα των ανθρώπων. Από το χέρι του διαδόθηκαν τα όπλα στους κατοίκους της γης από εκείνη την μέρα και εις το διηνεκές. Και ο τέταρτος ονομάστηκε Πενεμουέ: Δίδαξε στα τέκνα των ανθρώπων το πικρό και το γλυκύ, και τους δίδαξε όλα τα μυστικά της σοφίας των. Και καθοδήγησε την ανθρωπότητα να γράφει με μελάνι και χαρτί, και έτσι πολλοί αμάρτησαν από αιώνα σε αιώνα μέχρι την ημέρα αυτή. Διότι οι άνθρωποι δεν δημιουργήθηκαν γι’ αυτό το σκοπό, να επιβεβαιώνουν την καλή του πίστη με γραφίδα και μελάνη. Διότι οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν ακριβώς, όπως και οι άγγελοι, με σκοπό να συνεχίσουν καθαροί και δίκαιοι, ο δε θάνατος, ο οποίος καταστρέφει το παν, δεν θα μπορούσε να τους πειράξει. Πλην όμως, λόγω αυτής της γνώσης χάνονται και με αυτή τη δύναμη ο θάνατος με κατατρέχει. Και ο πέμπτος ονομάστηκε Κασδέϊα: αυτός είναι εκείνος, που έδειξε στα τέκνα των ανθρώπων όλα τα κακά κτυπήματα των πνευμάτων και των δαιμόνων και τα κτυπήματα του εμβρύου στη μήτρα, ώστε να αποβληθεί αυτό, τα κτυπήματα της ψυχής, τα δαγκώματα των φιδιών, και τα κτυπήματα τα οποία συμβαίνουν κατά τη μεσημβρινή ζέστη, τον υιό του φιδιού που καλείται Ταβαέτ. Και αυτό είναι το έργο του Κασβεήλ, του άρχοντα του όρκου, τον οποίον έδειξε στους αγίους, όταν κατοικούσε πάνω στα ψηλά με δόξα και το όνομά του είναι Βικά» Κεφάλαιο 69, στίχοι 3 – 13.
Ολοκληρώνοντας το ενδιαφέρον αυτό θέμα, αξίζει να θυμίσουμε πως γνωρίζουμε πως έχουμε κάνει επιδερμική αντιμετώπιση του θέματος. Εναπόκειται πλέον στον ανήσυχο και απαιτητικό αναγνώστη, να ερευνήσει πλέον μόνος του για να σχηματίσει μια πιο ολοκληρωμένη και σαφή άποψη.
ΒιβλιογραφίαΣάββα Χρ. Αγουρίδη, «Τα απόκρυφα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Έννοια.
Τα κλειδιά του Ενώχ-Ενωχιανό Σύστημα
Το Ενωχιανό Σύστημα είναι ένα μαγικό σύστημα που αποκαλύφθηκε την περίοδο 1581-89 στον Δρ. Johannes (John) Dee, μαθηματικό, αστρονόμο, αστρολόγο, γεωγράφο και μάγο στην αυλή της Βασίλισσας Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας και πολύ πιθανόν κατάσκοπο για λογαριασμό της και στον Edward Kelley, καταδικασμένο εγκληματία, αλχημιστή και μέντιουμ.
Το Ενωχιανο σύστημα διαφέρει από όλα τα άλλα μαγικά συστήματα στο γεγονός ότι υπάρχει ένας μεγάλος όγκος εργασιών που πρέπει ακόμη να υποστούν επεξεργασία και ερμηνεία. Πήρε το όνομά του από τον βιβλικό χαρακτήρα του Ενώχ. Συγκεκριμένα ονομάστηκε από το χειρόγραφο της Νεκρά Θάλασσα «Το Βιβλίο του Ενωχ». Ο παραλληλισμός γίνεται μεταξύ της αποκάλυψης αγγελικής γνώσης στον Ενώχ από τον Αρχάγγελο Ουριήλ και Αναϊηλ, και την αγγελική γνώση που δόθηκε στον Dee από διαφορές πνευματικές οντότητες, ή αγγέλους.
Το Ενωχιανό Σύστημα έχει την δική του γλώσσας, γραφή, λεξιλόγιο και γραμματική. Το όλο σύστημα (που χαρακτηρίζεται από μεγάλη πολυπλοκότητα και κάνει χρήση γεωμετρικών σχημάτων και πινάκων που πρέπει να αποκωδικοποιηθούν κατά έναν συγκεκριμένο τρόπο), συμπεριλαμβανομένης και της γλώσσας, αποκαλύφθηκε μέσο seance και φαινομενικά εξελίχθηκε μέσα από τη διάρκεια των αποκαλύψεων.
Καθώς ο Dee, είχε μικρές ψυχικές ικανότητες χρειάστηκε να προσλάβει μέντιουμ για να λειτουργήσει ως ενδιάμεσος για τις εν λόγω πληροφορίες. Ο πρώτος που προσέλαβε ήταν ο Barnabus Saul, ο οποίος και πρώτος μίλησε στον Dee για τις αγγελικές αποκαλύψεις. Ο Dee όμως για κάποιο λόγο δεν ήταν ευχαριστημένος μαζί του, με αποτέλεσμα να αλλάξει αρκετά μέντιουμ, μέχρι να παρουσιαστεί στο σπίτι του, στο Mortlake ο Edward Kelley.
Σ’ ένα μεγάλο μέρος των seance του Dee και του Kelley, αγγελικά όντα παρέχουν πληροφορίες στον Kelley για την δημιουργία σφραγίδων και πινάκων. Οι σφραγίδες ήταν ένα πρώτο δώρο ως βοήθεια για τις μετέπειτα seances. Το πραγματικό βάθος του συστήματος όμως φαίνεται στους πίνακες. Από τους πίνακες αυτούς, αναπτύχθηκε το μεγαλύτερο μέρος του συστήματος, και της γλώσσας του. Ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτού είναι τα Ενωχιανά Κλειδιά. Αυτά τα Κλειδιά καλούσαν τα πνεύματα και έχουν χρησιμοποιηθεί από το Ερμητικό Τάγμα της Χρυσαυγής, τον Aleister Crowley, μεταξύ πολλών άλλων.
Τα Ενωχιανά Κλειδιά ή Καλέσματα προήλθαν από το Liber Loagaeth, το οποίο αποτελείται από πίνακες με γράμματα. Ο Kelly λάμβανε οδηγίες που καταγράφονταν από τον Dee, για τα διαδοχικά γράμματα από τον κάθε πίνακα που σχημάτιζαν το Κλειδί. Σκοπός των Κλειδιών λέγεται ότι είναι ν’ ανοίξουν τις Πύλες για τις Πόλεις της Σοφίας.
Υπάρχουν 19 Κλειδιά. Τα 2 πρώτα επικαλούνται το Πνεύμα. Τα 16 επόμενα τους συνδυασμούς των 4 στοιχείων (Αέρας, Νερό, Γη, Φωτιά) μεταξύ τους. Το 19ο χρησιμοποιείται για την επίκληση των 30 Αιθέρων, με μόνο το όνομα του Αιθέρα να αλλάζει.
Πηγη
Φιλε μου ο σημερινός εχθρός σου είναι η παραπληροφόρηση των μεγάλων καναλιών. Αν είδες κάτι που σε άγγιξε , κάτι που το θεωρείς σωστό, ΜΟΙΡΆΣΟΥ ΤΟ ΤΩΡΑ με ανθρώπους που πιστεύεις οτι θα το αξιολογήσουν και θα επωφεληθούν απο αυτό! Μην μένεις απαθής. Πρώτα θα νικήσουμε την ύπνωση και μετά ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ τα υπόλοιπα.
Επιλεξτε να γινετε οι πρωτοι που θα εχετε προσβαση στην Πληροφορια του Stranger Voice
Greek