Παλιοί χάρτες: Πώς πίστευαν ότι μοιάζει ο κόσμος

Παλιοί χάρτες: Πώς πίστευαν ότι μοιάζει ο κόσμος

Από τη στιγμή που ο άνθρωπος βρήκε τρόπο να αποτυπώσει την σκέψη του στα τοιχώματα των προϊστορικών σπηλαίων, δημιουργήθηκε μέσα του η ανάγκη να «αιχμαλωτίσει» τον κόσμο στον οποίο ζει. Κάπως έτσι γεννήθηκε η χαρτογραφία, που επεχείρησε να αποτυπώσει στο χαρτί (και όχι μόνο) τον κόσμο, σύμφωνα με τις εξερευνήσεις, τις αντιλήψεις και την… φαντασία της ανθρωπότητας ανά τους αιώνες. Πώς φαντάζονταν άραγε οι άνθρωποι τον παγκόσμιο χάρτη, στις εποχές που όλος ο κόσμος βρεχόταν από τη Μεσόγειο; Πότε ενσωματώθηκε η Αμερική ή η Αυστραλία στην χαρτογραφία και γιατί οι Ευρωπαίοι χαρτογράφοι αγνοούσαν επιδεικτικά την ύπαρξη της Σκανδιναβίας μέχρι τον Μεσαίωνα;

Δείτε 15 χάρτες που απεικονίζουν την ενδιαφέρουσα πορεία της αντίληψης των ανθρώπων για τον κόσμο τους σε 15 διαφορετικές χρονικές περιόδους.

6ος αιώνας π.Χ.

Θεωρείται ο παλαιότερος χάρτης του κόσμου, δημιουργήθηκε από τους Βαβυλώνιους τον 6ο αιώνα π.Χ. και απεικονίζει την Βαβυλώνα να περιβάλλεται από μια κυκλική μάζα γης με αρκετές πόλεις πάνω της. Αυτές με τη σειρά τους περιβάλλονται από ένα «πικρό ποτάμι», τον Ωκεανό, στον οποίο ξεχωρίζουν επτά νησιά που μαζί σχηματίζουν ένα αστέρι με επτά άκρες. Το κείμενο αναφέρει επτά επιπλέον περιοχές πέρα από τον κυκλικό ωκεανό. Προφανώς, πρόκειται για μάλλον συμβολικό χάρτη, παρά για μια προσπάθεια ρεαλιστικής απεικόνισης του κόσμου. Δεν περιλαμβάνει άλλωστε τις περιοχές λαών όπως οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι, που ήταν αν μη τι άλλο γνωστές στους Βαβυλώνιους.

5ος και 4ος αιώνας π.Χ.

Το πρώτο μέρος του παραπάνω χάρτη είναι δημιούργημα του Αναξίμανδρου, ο οποίος αποτύπωσε τον τότε γνωστό κόσμο σε κυκλική μορφή, θεωρώντας ως κέντρο του κόσμου το Αιγαίο πέλαγος. Όλος ο κόσμος, όπως θα καταλάβατε, περιβάλλεται από τον ωκεανό. Στον δεξιό χάρτη, από την άλλη, βλέπετε τον χάρτη του Εκαταίου του Μιλήσιου, ο οποίος βασίστηκε στα σχέδια του Αναξίμανδρου και σημείωσε πως το βορειότερο μέρος του κόσμου είναι η Σκυθία και το ανατολικότερο η Ασία.

2ος αιώνας π.Χ.

Ο Ερατοσθένης έβαλε το επόμενο σημαντικό λιθαράκι στην χαρτογραφία, προσθέτοντας στον τότε γνωστό κόσμο την Βρετανία πάνω αριστερά και την Ινδία, μέχρι και την περιοχή της σημερινής Σρι Λάνκα. Ήταν επίσης ο πρώτος χάρτης που χρησιμοποίησε παράλληλες, ορθογώνιες και κάθετες γραμμές, τους πρώτους δηλαδή μεσημβρινούς και παραλλήλους.

1ος αιώνας π.Χ.

Έναν αιώνα αργότερα, ο έλληνας φιλόσοφος Ποσειδώνιος δημοσίευσε το έργο του για τον «ωκεανό και τις γύρω περιοχές», που όχι μόνο ενσωμάτωσε τις έως τότε γνωστές επιστημονικές μετρήσεις, αλλά σημείωσε και τις πολιτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των περιοχών του κόσμου. Επιπλέον, κατόρθωσε να υπολογίσει σχεδόν με απόλυτη ακρίβεια την περιφέρεια της Γης.

1ος αιώνας μ.Χ.

Κι εκεί που τα πράγματα φαίνονταν να μπαίνουν σε μια σειρά στο μυαλό των χαρτογράφων, να μια παράξενη αποτύπωση του ρωμαίου γεωγράφου Πομπόνιου, ο οποίος διαίρεσε την Γη σε πέντε ζώνες, εκ των οποίων μόνο οι δύο θεωρούνταν κατοικίσιμες. Θεώρησε επίσης όλες τις θάλασσες… συγκοινωνούντα δοχεία, από την Κασπία ως την Ερυθρά Θάλασσα και από τον Περσικό Κόλπο ως τον Βόρειο Ωκεανό.

2ος αιώνας μ.Χ.

Σειρά του Πτολεμαίου να συνεισφέρει στην χαρτογραφία και να δημιουργήσει τον πρώτο χάρτη με γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Οι ιδέες του επηρέασαν πολύ αργότερα την ισλαμική και ευρωπαϊκή γεωγραφική σκέψη, στρέφοντάς την προς τις επιστημονικές και αριθμολογικές μετρήσεις.

12ος αιώνας μ.Χ.

Έπρεπε να περάσουν δέκα ολόκληροι αιώνες μέχρι να ανακινηθεί το ενδιαφέρον της ανθρωπότητας για τους χάρτες και την επιστήμη τους. Το 1154, ο άραβας γεωγράφος Muhammad al-Idrisi ενσωμάτωσε τις γνώσεις για την Αφρική, τον Ινδικό Ωκεανό και την Άπω Ανατολή που είχαν συγκεντρώσει οι άραβες έμποροι και εξερευνητές, και δημιούργησε τον έως τότε ακριβέστερο χάρτη του κόσμου, ο οποίος αποτυπώνει την Ευρασία στο σύνολό της.

14ος αιώνας μ.Χ.

Τι έλειπε από την εξίσωση όλους αυτούς τους αιώνες, πέρα από τις ηπείρους που δεν είχαν ακόμη ανακαλυφθεί; Η Κίνα, η οποία είχε εν τω μεταξύ δημιουργήσει τους δικούς της χάρτες, που φυσικά θέτουν την χώρα τους στο κέντρο του κόσμου, ενώ η Ευρώπη εμφανίζεται μικρή και συμπιεσμένη στην άκρη. Αποτυπώνεται επίσης η αφρικανική χερσόνησος, μέχρι και το ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, που οι Ευρωπαίοι δεν είχαν ακόμη επισκεφθεί ποτέ.

15ος αιώνας μ.Χ.

Ο Heinrich Hammer, γερμανός χαρτογράφος, σχεδιάζει έναν χάρτη που ονομάστηκε Erdapfel, με εμφανείς επιρροές από τον Πτολεμαίο, αλλά και από τους σύγχρονους πορτογάλους εξερευνητές.

16ος αιώνας μ.Χ.

Ο Ισπανός χαρτογράφος και εξερευνητής Juan de la Cosa δημιούργησε πολλούς χάρτες, από τους οποίους ο μόνος διασωθείς είναι ο παραπάνω, που ονομάζεται Mappa Mundi. Είναι η παλαιότερη γνωστή εμφάνιση αμερικανικών εδαφών σε ευρωπαϊκό χάρτη.

Την ίδια περίοδο εμφανίζεται και ο χάρτης Cantino, που καταγράφει τις πορτογαλικές ανακαλύψεις σε Ανατολή και Δύση, όπως τα νησιά της Καραϊβικής, τις ακτές της Φλόριδας και τμήμα των βραζιλιανικών ακτών.

«Waldseemüller» ονομάζεται ο παραπάνω χάρτης, και υπήρξε ο πρώτος που ενσωμάτωσε την ιδέα του Amerigo Vespucci πως τα εδάφη της Αμερικής ανήκουν σε μια ξεχωριστή ήπειρο και ότι δεν αποτελούσαν νησιά των Ινδιών.

Να και ο πρώτος «παγκόσμιος άτλας» του 16ου αιώνα, που ονομάστηκε «Θέατρο του Κόσμου» και συνοδευόταν από βιβλίο με αναλυτικότερους χάρτες, οι οποίοι «μοσχοπούλησαν» στην Ευρώπη μέχρι και το 1612. 17ος αιώνας μ.Χ.

Στον συγκεκριμένο χάρτη, που ονομάστηκε (όχι αρκετά χρηστικά) «Nova totius Terrarum Orbis geographica ac hydrgraphica tabula», συμπεριλαμβάνονται οι ακτές της Αυστραλίας, που τότε θεωρούνταν μέρος της χερσονήσου York, και είχαν ανακαλυφθεί από τον Jan Carstensz το 1623.

Σύγχρονοι χάρτες

Ήταν θέμα χρόνου για την ανθρωπότητα, όταν η τεχνολογία το επέτρεψε, να εξερευνήσει όχι μόνο τις άγνωστες έως τότε ηπείρους, αλλά και να τις αποικίσει, και να δημιουργήσει ακριβείς χάρτες και αργότερα GPS ή συστήματα συντεταγμένων που μας οδήγησαν στα Google Maps.

Μπόνους χάρτης

Εδώ θα δείτε έναν αρκετά «διαφορετικό» χάρτη, που δημιουργήθηκε από ρωμαϊκά χέρια τον 5ο αιώνα μ.Χ., σε μια προσπάθεια να καταγραφεί ολόκληρο το οδικό δίκτυο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο χάρτης που κάθε άλλο παρά ακριβής είναι, αποτυπώνει την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και μέρος της Ασίας σε μια… compact, οριζόντια εκδοχή, στην οποία μπορείτε να μελετάτε και να εκπλήσσεστε με τον τρόπο που έβλεπαν τον κόσμο οι Ρωμαίοι, επί ώρες.

Επιμέλεια: Γιώργος Κόκουβας

ΠΗΓΗ