Ήταν στα 1931 που ο Σεφέρης έγραφε μία επιστολή στον πολύ καλό του φίλο,
στο συγγραφέα Γιώργο Θεοτόκη. Ο λόγος είναι ότι ο Θεοτόκης θέλησε να
πολιτευτεί στις επικείμενες εκλογές. Η περίοδος μοιάζει εκπληκτικά με
την δική μας. Η Ελλάδα έχει πτωχεύσει (για δεύτερη φορά στην ιστορία
της), ενώ προερχόταν και από μία μεγάλη καταστροφή πριν μία δεκαετία.
Όλα αυτά συνέτειναν στην ανάδειξη των λαϊκίστικων στοιχείων, των
ευκολολόγων και την προσκόλληση των μαζών πάνω σε αυτά.
Το
πως αντιλαμβάνεται, εκφράζει και εν τέλει προσπαθεί να μεταδώσει ο
Σεφέρης στον φίλο του την εικόνα της εποχής του, πρέπει να διαβαστεί από
τον κάθε ένα μας συνειδητό πολίτη. Και αν εκεί εμφανίζεται ένας
πεσιμισμός, στην δεύτερη επιστολή έχουμε την ελπίδα. Την ελπίδα η
οποία προέρχεται μέσα από την καταστροφή. Είναι μία συνέντευξη του
Σεφέρη, προς τον νεοελληνιστή Edmund Keely στα 1982, με την οποία
διηγείται τις πρώτες πωλήσεις βιβλίων του. Βλέπουμε ότι ενώ στα χρόνια
του λαϊκισμού και της ρηχότητας η ποίηση δεν ενδιαφέρει κανέναν, μετά
την καταστροφή του 40 και εν μέσω μεγάλων οικονομικών δυσκολιών, τα
βιβλία του Σεφέρη εξαφανίζονται από τα ράφια των βιβλιοπωλείων. Φυσικός
και αδιδάκτος όπως θα μας έλεγε και ο Δημόκριτος, το κοινό αποφεύγει τον
λαϊκισμό και διώκει την πνευματικότητα, όταν η ανάγκη το οδηγεί εκεί.
Θα σας ζητήσω να διαβάσετε τα δύο κείμενα του Σεφέρη. Πιστέψτε με αξίζουν τα είκοσι λεπτά που θα δαπανήσετε.
- Λονδίνο 13 του Γενάρη 1931
Νομίζω πως η αρρώστια στην Ελλάδα είναι σήμερα καθαρά πνευματική.
Λέω στην Ελλάδα γιατί νομίζω ακόμη πως θολώνουμε τα προβλήματα όταν
βάζουμε τα ζητήματα του τόπου μας πάνω στον πίνακα των παγκόσμιων
ζητημάτων. Από ιδιοσυγκρασία άλλωστε έχω μία ροπή προς τον
περιορισμό. Ένα από τα συμπτώματα της αρρώστιας αυτής είναι π.χ ο πρώτος
δάσκαλος, ο πρώτος δημοσιογράφος κτλ να λύσει τα βαθύτερα προβλήματα
στο γόνατο, επιπόλαια και ακατάρτιστα. Έτσι πχ. ο Γληνός, επειδή ήταν
ένας ηγέτης (ας πούμε) στο ζήτημα του δημοτικισμού, θέλησε ή παρασύρθηκε
να γίνει πνευματικός ηγέτης σε όλα. Εν τω μεταξύ, δεν έκανε καλά την
δουλειά του (ποια είναι η θετική συνεισφορά του Γληνού στον δημοτικό
αγώνα;), απεναντίας διέλυσε τον εκπαιδευτικό όμιλο.
Μου φάνηκε για αυτό πολύ παράξενο, όταν διάβασα στον Κύκλο το άρθρο
του, όπου φώναζε για την προδοσία του Παλαμά. Ο Παλαμάς ήταν ποιητής,
και μακάρι ο καθένας στον κλάδο του να τα κατάφερνε τόσο καλά. Εκείνος
που πρόδωσε ασφαλώς ήταν ο άλλος. Γενικότερα, θα ονόμαζα προδότη του
πνεύματος όποιον από ματαιοδοξία ή χρηματισμό (να βγάλει το ψωμάκι του
κτλ) ασχολείται χωρίς πίστη με πνευματικά ζητήματα. Η κατάσταση είναι
γενική, δεν χρειάζεται να φλυαρήσω περισσότερο, την ξέρεις. Ξέρεις και
τις ελάχιστες εξαιρέσεις. Για να συγκεφαλαιώσω, νομίζω ότι εκείνο που
λείπει στην Ελλάδα είναι η πίστη σε ορισμένες διαρκείς ανθρώπινες αξίες.
(Μιλώ για τους μορφωμένους, το ψάρι από το κεφάλι βρωμά.) Έτσι δεν
είναι καθόλου παράξενο να βλέπεις σοβαρούς ανθρώπους να ισχυρίζουνται
και να προφητεύουν ότι θα αλλάξει η όψη του κόσμου έπεσε η στερλίνα, και
άλλες να σου μιλούν για ανησυχίες με το ίδιο ύφος που θα παράγγελναν
ένα φλιτζάνι καφέ στου Ζαχαράτου. Δεν ξέρω τι έκανες μετά τον πόλεμο
ή στα 22 όταν έγινε η καταστροφή. Τότες, σε βεβαιώ είδαμε τον χάρο με
τα μάτια μας.Στην πρώτη περίπτωση είδαμε μια στιγμή σαρωμένες όλες τις
πνευματικές αξίες, και στην δεύτερη τον τόπο να πηγαίνει στου διαόλου τα
καπούλια. Θα ήθελα κάποτε να σου διηγηθώ πόση αγωνία μου χρειάστηκε και
πόσα χρόνια σπαταλημένα (ίσως) για να βρω κάποια ισορροπία.
Από τότες σιχάθηκα τους εύκολους ανθρώπους. Οι λέξεις είναι
περιορισμένες και ίδιες, ο καθένας μπορεί να τις χρησιμοποιήσει, αλλά
εκείνο που δεν μπορεί να διαθέσει ο καθένας είναι αυτό που βρίσκεται
τριγύρω στις λέξεις και που τις κάνει ζωντανές. Γι’ αυτό όταν διαβάζω
Ελληνικά γραφτά, έχω την εντύπωση πως βρίσκομαι σ’ έναν κάμπο στρωμένο
ψοφίμια.
Ας είναι. Σου γράφω άταχτα. Συμπάθησε τις παρεμβολές. Θα ήθελα μονάχα
να σου πω ότι πιστεύω πως, για να γίνει κάτι στην Ελλάδα, αν είναι
δυνατόν να γίνει, πρέπει να τις ξεγράψει κανείς όλες αυτές τις
διανοούμενες δοσοληψίες και να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια
ατμόσφαιρα με πίστη και με κυρώσεις.
Εν τω μεταξύ δε γίνετε τίποτα άλλο παρά άνεμος. Ο Μελάς θα γράφει
ανοησίες στα χρονογραφήματα του Βήματος πάνω στο ένστικτο της
αυτοσυντήρησης, τις μαϊμούδες και τον υλισμό. Δε μας λείπουν τα επιχειρήματα, μας λείπουν οι προσωπικότητες. Δεν
μπορεί να πολεμήσει κανείς αυτούς τους ανθρώπους με το να γίνει σαν
αυτούς. Αν γίνει σαν αυτούς, είναι χαμένος. Αυτοί κέρδισαν. Αυτό, κατά
την γνώμη μου, έπαθε ο Μελάς. Και αφού πρόκειται να συνεργαστείς μαζί
του, εύχομαι να μην πάθεις και εσύ τα ίδια και να σε προστατέψουν οι
εφέστιοί σου οι Χιώτες, για να μην σε βάλει στην τσέπη του. Βλέπεις πως
κάνω ότι μπορώ για να φανώ αντάξιος των χαρακτηρισμών που μου δίνεις:
“Ανοικονόμητος και τζαναμπέτης”!
Βλέπεις δεν σου μιλώ για πολιτική. Αυτή είναι η δουλειά μου, όπως εσύ
είσαι δικηγόρος. Εύχομαι να τα καταφέρεις καλά και να κάνεις ωφέλιμα
πράγματα. Εύχομαι ακόμη να κάνεις και κόμμα, να γίνεις και πρωθυπουργός
και να με κάνεις και πρέσβη. Αλλά δε νομίζω πως είναι αυτά που μας
λείπουν. Και κυρίως νομίζω πως είναι κρίμα να πας να μπλέξεις μέσα σ’ αυτό το άθλιο κοπάδι.
Δεν θέλω να σου καταστρέψω το θάρρος σου. Απεναντίας, αυτά θα σου τα’
γραφα πολύ αργότερα, αν μου περνούσε από τον νουπως θα μπορούσε να
βρεις κάτι διαλυτικό στα γραφόμενά μου. Ίσως να μην έχω καταλάβει καλά
το δαιμόνιό σου. Όμως καλύτερα δεν ειν’ έτσι, νά’ χουμε φίλους που μας
κρίνουν, παρά φίλους που μας χειροκροτούν. Ίσως ακόμη να τα ‘γραψα
όλα αυτά, γιατί με φοβίζουν οι μεγάλες λέξεις ( το ξέρεις αυτό)
“πολιτικοκοινωνική θεωρία”, “αντικατάσταση του καπιταλισμού”. Προτιμώ
την απλή λέξη Αργώ, που περιμένω με ανυπομονησία να τη δω να ταξιδεύει
με τον αγέρα πρίμο στα πανιά της.
Σεφέρης – Θεοτοκάς σελ. 67-70.
Όταν έβγαλα την πρώτη μου συλλογή, τη στροφή, τύπωσα 150 αντίτυπα.
Αυτό έγινε το 1931. Και θυμάμαι ότι το 1939 υπήρχαν ακόμα αντίτυπα
διαθέσιμα στο βιβλιοπωλείο- αντίτυπα που τα απέσυρα από την κυκλοφορία
για να μπορέσω να βγάλω καινούρια έκδοση το 1940. Αλλά πρέπει να πω ότι
αμέσως μετά τα πράγματα άρχισαν κάπως να αλλάζουν. Όταν έφυγα για την
Αίγυπτο, μετά την κατάρρευση της Ελλάδας στον πόλεμο εναντίον της
Γερμανίς, άφησα πίσω μου τρεις εκδόσεις των έργων μου. Τ’ άφησα όλα
εκεί, ολοκαίνουργια, χωρίς να έχω πουλήσει ούτε ένα αντίτυπο προτού φύγω
για την Κρήτη και το Κάιρο, με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, όπως
ξέρεις. Τον καιρό που έλειπα, πουλήθηκαν όλα. Όταν γύρισα δεν είχε
απομείνει ούτε ένα αντίτυπο. Η ξένη κατοχή -εχθρική κατοχή- είχε δώσει
στο Ελληνικό κοινό την ευκαιρία να συγκεντρωθεί και να διαβάσει. Και συμπέρανα ότι, όταν γύρισα στο τέλος της κατοχής, ήμουν πολύ πιο γνωστός στην Ελλάδα από πριν.
Keely σελ. 33-34.
emmanouilpapas.blogspot.g
Οι διαχειριστές του katohika.gr διατηρούν το δικαίωμα τροποποίησης ή διαγραφής σχολίων που περιέχουν υβριστικούς – προσβλητικούς χαρακτηρισμούς.
Απαγορεύεται η δημοσίευση συκοφαντικών ή υβριστικών σχολίων.Σε περίπτωση εντοπισμού τέτοιων μηνυμάτων θα ακολουθεί διαγραφή
Επιλεξτε να γινετε οι πρωτοι που θα εχετε προσβαση στην Πληροφορια του Stranger Voice
Greek