Ας πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας

Erich Fromm, Να Έχεις ή να Είσαι

Ας πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας
Αν και στην ιδιωτική μας ζωή δε θα μέναμε παθητικοί μπροστά σε κάποιο κίνδυνο που θ’ απειλούσε την ύπαρξή μας, εκτός αν είμαστε τρελοί, εντούτοις εμπιστευόμαστε την τύχη μας σ’ αυτούς που χειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις, που δεν κάνουν ουσιαστικά τίποτα, κι εμείς τους αφήνουμε να συνεχίζουν να μην κάνουν τίποτα.

Πώς είναι δυνατό, το ισχυρότερο απ’ όλα τα ένστικτα, αυτό της επιβίωσης, να έχει πάψει να μας κινητοποιεί;

Μια από τις πιο πιθανές εξηγήσεις είναι ότι οι ηγέτες αναλαμβάνουν πολλές δραστηριότητες, που τους δίνουν τη δυνατότητα να υποκρίνονται ότι παίρνουν αποτελεσματικά μέτρα για να αποφύγουμε την καταστροφή: ατέλειωτα συμβούλια, αποφάσεις επί αποφάσεων, συζητήσεις, όλα αυτά δίνουν την εντύπωση ότι τα προβλήματα είναι πια γνωστά και γίνονται προσπάθειες για την επίλυσή τους.

Αλλά στην ουσία τίποτα απ’ αυτά δε συμβαίνει: καθοδηγητές και καθοδηγούμενοι αποκοιμίζουν τη συνείδησή τους και την επιθυμία τους για επιβίωση δίνοντας την εντύπωση ότι γνωρίζουν τον δρόμο και βαδίζουν στη σωστή κατεύθυνση.

Μια άλλη εξήγηση είναι ότι ο εγωισμός που γεννά το σύστημα κάνει τους ηγέτες να δίνουν μεγαλύτερη αξία στην προσωπική επιτυχία παρά στην κοινωνική ευθύνη. Κανένας πια δεν εκπλήσσεται όταν οι πολιτικοί αρχηγοί και οι διευθυντές των επιχειρήσεων παίρνουν αποφάσεις που ευνοούν το ατομικό τους συμφέρον, αλλά που είναι ταυτόχρονα βλαβερές και επικίνδυνες για την κοινότητα.

Πραγματικά, αν ο ατομικισμός αποτελεί έναν από τους στύλους της σύγχρονης πρακτικής ηθικής, γιατί αυτοί οι άνθρωποι θα δρούσαν διαφορετικά;

Δε φαίνεται να καταλαβαίνουν ότι η απληστία (όπως και η υποταγή) αποβλακώνει τους ανθρώπους, τους κάνει να μην καταλαβαίνουν, ποιο είναι το πραγματικό τους συμφέρον, το συμφέρον της ζωής τους, των συζύγων και των παιδιών τους.

Ταυτόχρονα οι άνθρωποι είναι τόσο εγωιστικά απασχολημένοι με τις ιδιωτικές τους υποθέσεις, που αδιαφορούν για καθετί που ξεφεύγει από το ατομικό πεδίο δράσης.

Μια άλλη εξήγηση για τον επερχόμενο θάνατο του ενστίκτου της επιβίωσης είναι ότι οι απαιτούμενες αλλαγές στη ζωή θα πρέπει να είναι τόσο δραστικές, που οι άνθρωποι προτιμούν να δουν τη μελλοντική τους καταστροφή παρά να θυσιάσουν αυτά που τώρα έχουν.

Η περιγραφή της εμπειρίας του Arthur Koestler από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολύ διαδομένης στάσης:

Ο Koestler βρισκόταν στην άνετη έπαυλη ενός φίλου του, ενώ είχε ήδη ανακοινωθεί η προέλαση των Φρανκικών στρατευμάτων. Ήταν βέβαιο ότι θα έφταναν εκεί τη νύχτα και το πιο πιθανό θα τον εκτελούσαν. Θα μπορούσε να σώσει τη ζωή του φεύγοντας, αλλά η νύχτα ήταν κρύα και βροχερή και το σπίτι γεμάτο ζεστασιά και θαλπωρή.

Έτσι έμεινε, τον συνέλαβαν, τον φυλάκισαν και μόνο από θαύμα σώθηκε η ζωή του, βδομάδες αργότερα -μετά τις προσπάθειες φίλων του δημοσιογράφων.

Φωτό: Elod Bajrami