Οι ανθρωποφάγοι

Ένα από τα πιο τοξικά πρότυπα συμπεριφοράς παρουσιάζεται στα άτομα που καταβροχθίζουν ψυχολογικά άλλους ανθρώπους. Αυτά τα άτομα εξασκούν ένα είδος ψυχικού κανιβαλισμού. Ο «ανθρωποφάγος» συχνά δείχνει να είναι ένα σωστό, ικανό, αυτοδύναμο, γενναιόδωρο και θρεπτικό άτομο. Μόνον όταν το θύμα του έχει επενδύσει σημαντική ενέργεια και έχει δεθεί συναισθηματικά μαζί του, ανακαλύπτει τι συμβαίνει. Το δηλητήριο του «ανθρωποφάγου» μπορεί να παρουσιαστεί ξαφνικά σε μια τεράστια δόση ή μπορεί να γίνεται αισθητό σαν χρόνιος πόνος, στέρηση και απογοήτευση.

Στην πρώτη περίπτωση, το θύμα έχει μια ισχυρή εμπειρία δηλητηριασμού, και η σχέση έχει απότομο τέλος. Νιώθει σαν να του τράβηξαν το χαλί κάτω απ’ τα πόδια του και μπορεί να νιώσει ζαλισμένος και συγχυσμένος για το τι συνέβη και για το πως μπορεί να έκανε τόσο λάθος για τον άλλον. Νιώθει ότι τον χρησιμοποίησαν, τον εκμεταλλεύτηκαν και τον στράγγιξαν. Στη χρόνια μορφή, το θύμα απομυζείται μέχρι εξάντλησης, οπότε πια ο δηλητηριαστής, ξαναφορά τη θρεπτική μάσκα του και την κρατά μέχρι να καθυσυχαστεί το θύμα.

Ένα παράδειγμα είναι ο γονιός που τρέφεται από, και σε βάρος, του παιδιού του ώσπου αυτό να μεγαλώσει – ή και ακόμα περισσότερο αν γίνεται. Μιά μητέρα μπορεί να φαίνεται ότι αγαπά το παιδί της και θέλει να το βοηθήσει να γίνει ένας ευτυχισμένος, υγιής και δημιουργικός άνθρωπος. Το δηλητήριο έρχεται πρώτα σαν μια συνεχής πίεση προς το παιδί για να σημειώσει διάφορα επιτεύγματα. Και όταν το παιδί τα καταφέρει, αυτή του αρπάζει – μερικές φορές κυριολεκτικά – την επιτυχία από τα χέρια του.

Όταν, για παράδειγμα, το παιδί γυρίζει σπίτι φέρνοντας καλούς βαθμούς και χαιρετά τη μητέρα του στην κουζίνα με το θρίαμβό του, αυτή τους ρίχνει μια ματιά και χωρίς να πει λέξη στο γιο της τρέχει στο σαλόνι για να δείξει στις φίλες της τι έκανε το παιδί της. Το παιδί αγνοείται ενώ η μητέρα του θριαμβολογεί και καυχιέται με τη δική του δόξα. Το επίτευγμά του ξεριζώνεται από την αντίδραση της μητέρας του. Πρόκειται για μια μορφή ψυχολογικού βιασμού σε βάρος της ακεραιότητας του σαν ατόμου. Αργότερα μπορεί να τον επαινέσει και να του πει πόσο περήφανη νιώθει, αλλά η γενική γεύση της στάσης της δεν είναι η εκτίμησή της για το παιδί της, αλλά ότι κέρδισε ένα δικό της προσωπικό θρίαμβο.

Μια άλλη μορφή ψυχικού κανιβαλισμού είναι αυτή του κλασικού ψευτοκαλλιτέχνη. Για να τραβούν τους ανθρώπους, οι ψευτοκαλλιτέχνες πρέπει να είναι γοητευτικοί και ελκυστικοί στην εμφάνιση και στους τρόπους. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν πολύ λίγη ανθρώπινη συμπόνια. Τα καταφέρνουν πολύ καλά στο να δείχνουν εκδηλωτικότητα και συναισθηματισμό, αλλά στην πραγματικότητα τους λείπουν τα φυσιολογικά συναισθήματα. Ακόμα και στο σεξ, νιώθουν πολύ λίγα, αν και οι σύντροφοί τους μπορεί να μένουν ικανοποιημένοι. Γι’ αυτούς, το σεξ είναι απλώς ένα ακόμη μέσο για να αιχμαλωτίζουν τα θύματά τους. Ο «κανίβαλος» χαρακτηρίζεται από παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος και συμπόνιας για το θύμα του, που παραμένει ένα αντικείμενο το οποίο χρησιμοποιεί για την ικανοποίησή του και μετά το πετά.

Τα τοξικά άτομα είναι συχνά πολύ ελκυστικά και σαγηνευτικά. Μπορεί να έχουν αναπτύξει την τοξική τους συμπεριφορά, ανακαλύπτοντας (συνήθως στην παιδική τους ηλικία) ότι έχουν μια ικανότητα να τραβούν τους άλλους και ότι μ’ αυτή μπορούν να μεταχειρίζονται τους ανθρώπους για τους σκοπούς τους.

Η Μάργκαρετ ήταν ένα εύθυμο, γοητευτικό και εξωστρεφές παιδί. Όλοι την έβρισκαν γοητευτική. Μέσα στην οικογένεια ήταν το κέντρο της προσοχής. Στα νεαρά της χρόνια ήξερε ότι το μόνο που χρειαζόταν ήταν να φερθεί χαριτωμένα και «τα αγόρια έπεφταν στα πόδια της». Οι δυσκολίες της άρχισαν μετά τα είκοσι, όταν ανακάλυψε ότι οι κατακτήσεις και η ικανότητά της να καταφέρνει τους άλλους να της κάνουν τα χατίρια είχαν αρχίσει να της γίνονται βαρετοί.

Αυτοί που μεταχειρίζονται συνεχώς τους άλλους, συχνά ανακαλύπτουν σε κάποιο σημείο της ζωής τους ότι δεν έχουν ιδέα για το ποιοι είναι πραγματικά. Αυτή η ανακάλυψη μπορεί να τους προκαλέσει πανικό – και ιδιαίτερα η προοπτική να εγκαταλείψουν τα παιγνίδια μεταχείρισης των άλλων. Πιστεύουν ειλικρινά ότι αν είχαν να στραφούν μόνο στον εαυτό τους και να σταθούν μόνοι τους στα δικά τους πόδια, θα ήταν μόνοι και άδειοι για πάντα.

Συμπέρασμα

Η ειλικρίνεια και η καλόπιστη συμπεριφορά μπορεί να έχουν σαν απάντηση την εξαπάτηση και την κακόπιστη συμπεριφορά. Στο πρακτικό επίπεδο των καθημερινών μας σχέσεων, βασικό είναι να μάθουμε να είμαστε εκλεκτικοί και αυτό απαιτεί αυξανόμενη επίγνωση του τι μας συμβαίνει και μια αυξανόμενη αποτελεσματικότητα στην αυτοπροστασία μας από τις παγίδες των τοξικών σχέσεων. Η αποφυγή του τοξικού και του μη θρεπτικού είναι η κρίσιμη διαδικασία που μας επιτρέπει να δημιουργούμε θρεπτικές σχέσεις.

Ο άνθρωπος που δίνει ή αγαπά αδιακρίτως, βοηθά στην αυτοκαταστροφή του. Δίνοντας σ’ ένα άτομο Τοξικό, σπέρνουμε σε άγονο έδαφος. Το λιγότερο που μπορεί να κάνει κανείς, είναι να έχει συνείδηση της φύσης των σχέσεών του. Αν κάποιος, για τους δικούς του λόγους – ηθικούς ή άλλους – επμένει να δίνει σε ένα άτομο Τοξικό, ας μη ξεγελά τουλάχιστον τον εαυτό του ότι θα πάρει κάτι σε ανταπόδοση.
Όταν κάποιος κινείται από μια αίσθηση καθήκοντος ή πίστης σε κάτι, διαλέγει αυτό που κάνει ενσυνείδητα και επομένως είναι λιγότερο πιθανό να νιώσει αδικημένος.

Όταν δε νιώθει κάποια ηθική υποχρέωση, το υγιές και ενσυνείδητο άτομο θα υιοθετήσει κάποιο πρότυπο συμπεριφοράς, ελάττωσης του συναισθηματικού του δεσίματος, ή και διακοπής των τοξικών του σχέσεων. Αντίθετα, το νευρωτικό και μη ενσυνείδητο άτομο, παραμένει κολλημένο και ανίκανο να βρει μια διέξοδο. Η δύναμή του εξαντλείται χωρίς ν’ αναπληρώνεται, και γίνεται και ο ίδιος όλο και πιο τοξικός. Καθώς αυτή η εξαντλητική διαδικασία συνεχίζεται, αυτοί οι άνθρωποι γίνονται πικρόχολοι και κυνικοί. Μπορεί να εγκαταλείψουν την αναζήτησή τους για μια ανθρώπινη επαφή με νόημα ή μπορεί να προσπαθήσουν ν’ αντισταθμίσουν το κενό που νιώθουν, με υποκατάστατα ή με πράγματα που τους αποσπούν την προσοχή: για παράδειγμα, ο μανιώδης επιχειρηματίας, ο αλκοολικός και ο ερημίτης.

Η ύπαρξη κάθε ανθρώπινου όντος είναι μια συνεχής διαδικασία συναλλαγής με το περιβάλλον του, από το οποίο πρέπει συνεχώς ν’ αναζητά θρέψη. Πολλές από τις συναισθηματικές του ανάγκες μπορούν φυσιολογικά να ικανοποιηθούν μόνο μέσα από θρεπτικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους.

Οι θρεπτικές σχέσεις αναπτύσσονται φυσιολογικά ανάμεσα σε ανθρώπους που έλκονται ή που ενδιαφέρονται ο ένας για τον άλλον, και που δεν έχουν δηλητηριαστεί υπερβολικά από προηγούμενες τοξικές εμπειρίες. Οι τοξικές σχέσεις είναι αφύσικες στο ότι παραμορφώνουν τον κανονικό τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος τρέφεται από τους άλλους. Ο άνθρωπος δεν είναι πλάσμα που από τη φύση του λυμαίνεται τους συνανθρώπους του για την ικανοποίηση των αναγκών του. Όταν οι δυο σύντροφοι δεν, έχουν υπερβολικά πολλές τοξικές εμπειρίες, θ’ αναπτύξουν αυθόρμητα αμοιβαία θρεπτικούς τρόπους σχέσης.

Από το βιβλίο του Τζέρι Γκρίνγουολντ: «Be the person you were meant to be. Antidotes to toxic living»

Δήμητρα Ξενάκη

Ψυχοθεραπεύτρια – Συστημική/Οικογενειακή Θεραπεύτρια

πηγή