Συνεκμετάλλευση, Χάγη και “γκρίζες ζώνες”

Η δήλωση Ντόκου για συνεκμετάλλευση υπό προϋποθέσεις, προκάλεσε αντιδράσεις. Δεν γνωρίζω αν πρόθεση του αναπληρωτή Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας ήταν να ανοίξει μία δημόσια συζήτηση για το ζήτημα, αλλά αυτό συνέβη, υποχρεώνοντάς τον να επανέλθει για να απαντήσει σε κριτικές και να δώσει εξηγήσεις. Με τα όσα είπε, όμως, θα ασχοληθώ σε επόμενο άρθρο.

Προς το παρόν και με αφορμή αυτήν ακριβώς τη συζήτηση, θεώρησα ότι αξίζει να υπενθυμίσω-παραθέσω ένα ρεπορτάζ μου που είχα δημοσιεύσει στην “Καθημερινή” στις 4 Ιουνίου 2006 με τίτλο “Στα πρόθυρα της Χάγης το 2003 – Αθήνα και Άγκυρα είχαν καταλήξει σε κείμενο συνυποσχετικού, αλλά η συμφωνία ναυάγησε την τελευταία στιγμή”. Εκείνο το ρεπορτάζ, χρήσιμο και για να διαβάσουμε τα σημερινά, είχε ως εξής:

«Ήταν, ίσως, το πιο καλοφυλαγμένο μυστικό. Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την έναρξη των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών μεταξύ των πολιτικών διευθυντών των δύο υπουργείων Εξωτερικών και δεν είχε διαρρεύσει το παραμικρό για το τεράστιο υλικό που έχει συγκεντρωθεί από τους 34 γύρους των άτυπων διμερών διαπραγματεύσεων. Η “Κ” αποκαλύπτει σήμερα ότι την άνοιξη του 2003 οι δύο πλευρές έφθασαν σε συμφωνία για την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, η οποία ναυάγησε την τελευταία στιγμή για λόγους που περιγράφονται παρακάτω.

»Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή, όταν ξεκίνησαν οι διερευνητικές συνομιλίες στην αρχή της δεκαετίας. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, ο πρέσβης Αναστάσιος Σκοπελίτης έθεσε από νωρίς το ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, προτείνοντας την παραπομπή στη Χάγη. Στην τέταρτη συνάντησή τους, ο πρέσβης Ουγούρ Ζιγιάλ, που θεωρείται ικανότατος διπλωμάτης και απολαμβάνει της πλήρους εμπιστοσύνης της τουρκικής στρατογραφειοκρατίας, επικαλέσθηκε σειρά αποφάσεων του Διεθνούς Δικαστηρίου για να πείσει τον συνομιλητή του ότι δεν είναι καθόλου βέβαιον πως η απόφαση θα είναι ευνοϊκή για τις ελληνικές θέσεις.

»Πράγματι, η νομολογία της Χάγης είναι κατά κανόνα δυσμενής για την υφαλοκρηπίδα των νησιών, παρότι η σύμβαση του Μοντέγκο Μπέι προβλέπει ρητά ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα και δεν υπαινίσσεται πουθενά ότι αυτή είναι ασθενέστερη της αντίστοιχης των ηπειρωτικών περιοχών. Παρ’ όλα αυτά, επειδή η υφαλοκρηπίδα είναι κυριαρχικό δικαίωμα οικονομικού χαρακτήρα, το Διεθνές Δικαστήριο διολισθαίνει συχνά στην αρχή της “ευθυδικίας”. Ενδεικτικές οι αποφάσεις για την διαφορά Λιβύης-Τυνησίας και για τη διαφορά Κατάρ-Μπαχρέιν. Ειδικά για τη δεύτερη απόφαση, ο Τούρκος διπλωμάτης υπενθύμισε ότι το Δικαστήριο παρέκαμψε να συνυπολογίσει κάποια νησίδα. Αυτό συνέβη πραγματικά, αλλά από τους νομικούς κύκλους θεωρείται γκάφα.

Κοιτάσματα πετρελαίου
»Στην πορεία των συνομιλιών, ο Τούρκος διπλωμάτης αντιπρότεινε οι δύο πλευρές να αναζητήσουν στο πλαίσιο των διερευνητικών επαφών μια επί της ουσίας συμφωνία σχετικά με την υφαλοκρηπίδα. Εάν τα κατάφερναν, θα την αποτύπωναν σ’ ένα συνυποσχετικό, το οποίο και θα καθοδηγούσε το Δικαστήριο σε μια σχεδόν προκαθορισμένη απόφαση. Με τη σφραγίδα της Χάγης, η συμφωνία τους θα περνούσε ευκολότερα στην κοινή γνώμη.

»Ο Ουγούρ Ζιγιάλ εμφανίσθηκε ευέλικτος όσον αφορά το ποσοστό που δικαιούται η Τουρκία στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Ας σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους ελληνικούς υπολογισμούς, το ποσοστό αυτό είναι περίπου 18%, ενώ σύμφωνα με τους τουρκικούς υπολογισμούς 23%. Για την Άγκυρα, το κρίσιμο ζήτημα ήταν να εφαρμοσθεί η αρχή της “συνεκτικής εκμετάλλευσης”. Με το επιχείρημα ότι η διάσπαρτη υφαλοκρηπίδα στο ανατολικό Αιγαίο δεν είναι πρακτικά εκμεταλλεύσιμη, ζητούσε να της δοθεί συγκεντρωμένη. Και μάλιστα στο βόρειο Αιγαίο, όπου υπάρχουν εκτεταμένα διεθνή ύδατα κι αντίστοιχη υφαλοκρηπίδα.

»Ας σημειωθεί ότι σ’ εκείνη τη θαλάσσια περιοχή πιθανολογείται βασίμως η ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου. Η περιοχή ορίζεται (πάντα στα διεθνή ύδατα) από το Αγιον Ορος και τη Σιθωνία, τη Σκύρο, τη νησίδα Καλόγεροι (δυτικά της Χίου), τη Λέσβο και τον Αγιο Ευστράτιο. Ο Ουγούρ Ζιγιάλ, επικαλούμενος την ανάγκη της «συνεκτικής εκμετάλλευσης», πρότεινε η υφαλοκρηπίδα αυτής της περιοχής ή να μοιρασθεί μεταξύ των δύο χωρών ή να αποτελέσει αντικείμενο συνεκμετάλλευσης, σύμφωνα πάντα με προκαθορισμένα ποσοστά.

Το συνυποσχετικό
»Όπως επισημαίνουν ανώτατοι διπλωματικοί κύκλοι, πάγιος στόχος της Τουρκίας, όχι μόνο για οικονομικούς, αλλά και για γεωπολιτικούς λόγους, ήταν και παραμένει να αποκτήσει υφαλοκρηπίδα στα δυτικά των ελληνικών νησιών Λήμνου, Λέσβου και Χίου και κατά μία έννοια να τα εγκλωβίσει. Η πρόταση Ζιγιάλ ζητούσε να καθοδηγηθεί το Διεθνές Δικαστήριο προς μια τέτοια απόφαση, η οποία θα ρύθμιζε το συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά δεν θα έκλεινε το ελληνοτουρκικό μέτωπο.

»Αυτό κατέστη πρόδηλο την άνοιξη του 2003, στην 27η συνάντηση των δύο πολιτικών διευθυντών. Τότε, οι άτυπες διαπραγματεύσεις για τη συνυπογραφή συνυποσχετικού με σκοπό την παραπομπή στη Χάγη είχαν ολοκληρωθεί επιτυχώς. Οι δύο πλευρές ζητούσαν από το Διεθνές Δικαστήριο να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα. Ας σημειωθεί ότι μέχρι τότε η Ελλάδα δεν ζητούσε γενικά οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, αλλά ορισμένων περιοχών της. Και πιο συγκεκριμένα, στη θαλάσσια προέκταση της συνοριακής γραμμής στον Έβρο και στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των μικρασιατικών παραλίων.

»Συγκρινόμενο μ’ αυτή την πάγια θέση, το συνυποσχετικό εκείνο συνιστούσε μια μεγάλη ελληνική υποχώρηση. Σ’ αυτό, επίσης, αναφερόταν ρητά ότι οι δύο πλευρές συναινούσαν να επιλυθούν από το Διεθνές Δικαστήριο και όλα τα “παρεμπίπτοντα ζητήματα”. Ας σημειωθεί ότι η Αθήνα δεν έθεσε θέμα στην Άγκυρα να αναγνωρίσει τη γενική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου.

»Όταν ο Αναστάσιος Σκοπελίτης είχε ζητήσει διευκρινίσεις για το ποια είναι τα παρεπίμπτοντα ζητήματα, ο συνομιλητής του είχε αποφύγει να τα κατονομάσει, δηλώνοντας γενικώς ότι η Άγκυρα θα έχει το δικαίωμα να θέσει όποιο ζήτημα αυτή νομίζει. Και βεβαίως το Δικαστήριο θα κρίνει εάν αυτά που θα τεθούν από την τουρκική πλευρά είναι ή όχι παρεμπίπτοντα. Ο Τούρκος πρέσβης, μάλιστα, αποσαφήνισε ότι η χώρα του θα διατηρήσει ακέραιες τις θέσεις της, εάν το Δικαστήριο τα κρίνει μη παρεμπίπτοντα και αρνηθεί να γνωμοδοτήσει επί της ουσίας.

Η ελληνική ολιγωρία, οι “γκρίζες ζώνες” και… τα παρεμπίπτοντα
»Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, είναι χρήσιμο να αναφερθεί, συναρτάται ευθέως με το εύρος των χωρικών υδάτων. Γι’ αυτό και ο πρέσβης Αναστάσιος Σκοπελίτης έθεσε από νωρίς το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια. Η αντίδραση του Ουγούρ Ζιγιάλ ήταν ότι δεν μπορεί να συζητήσει αυτό το ζήτημα, επειδή υπάρχει η απόφαση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης πως μια τέτοια ενέργεια αποτελεί αιτία πολέμου.

»Αρκετά αργότερα, όμως, κυρίως με πρωτοβουλία της ελληνικής πλευράς, συζητήθηκαν διάφορες προτάσεις, κοινός παρανομαστής των οποίων ήταν το εύρος των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο να ποικίλλει από έξι μέχρι δώδεκα μίλια. Σε λίγες περιοχές, κυρίως στο βορειοδυτικό Αιγαίο, όπου η επέκταση δεν επηρεάζει τις τουρκικές διεκδικήσεις, θα εφαρμοζόταν ο κανόνας των 12 μιλίων. Στο νότιο και κυρίως στο ανατολικό Αιγαίο, όμως, όπου η επέκταση επηρεάζει και το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και το εύρος του διεθνούς εναερίου χώρου που χρησιμοποιούν τα τουρκικά μαχητικά, τα ελληνικά χωρικά ύδατα θα παρέμεναν στα έξι μίλια, χωρίς βεβαίως να υπάρχει δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης.

»Σύμφωνα πάντα με αξιόπιστες πληροφορίες, η φόρμουλα αυτή αποτέλεσε αντικείμενο και των πιο πρόσφατων διερευνητικών επαφών. Συζητήθηκε, μάλιστα, και μεταξύ των κ. Κώστα Καραμανλή και Ταγίπ Ερντογάν, αλλά ενώ αρχικά υπήρχαν ενδείξεις ότι η Άγκυρα θα προχωρούσε την διαπραγμάτευση προς αυτή την κατεύθυνση, τελικώς δεν συνέβη.

»Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η Αθήνα έχει επιδείξει μια απαράδεκτη ολιγωρία. Υπενθυμίζουμε ότι η Τουρκία έχει και στο Εύξεινο Πόντο και στη Μεσόγειο χωρικά ύδατα 12 μιλίων. Αλλά και στο Αιγαίο, όπου για προφανείς λόγους έχει έξι μίλια, εφάρμοσε τον κανόνα των “ευθειών γραμμών βάσης”. Σύμφωνα μ’ αυτόν, μια χώρα έχει νόμιμο δικαίωμα να κλείσει κόλπους που έχουν άνοιγμα μέχρι 24 μίλια. Δεν είναι μόνο ότι το εσωτερικό τους θεωρείται επικράτεια. Είναι και ότι τα χωρικά ύδατα υπολογίζονται από το άνοιγμά του και πέρα.

»Η Ελλάδα συνεχίζει ανεξήγητα να ακολουθεί τον κανόνα της ακτογραμμής, που έχει εγκαταλειφθεί ως ασύμφορος απ’ όλες τις άλλες χώρες. Εάν υιοθετούσε τις «ευθείες γραμμές βάσης», για τις οποίες δεν έχει εκφρασθεί καμία αντίρρηση από πουθενά, θα αύξανε σημαντικά την έκταση των χωρικών της υδάτων, χωρίς να επεκτείνει το εύρος τους.

»Σε ό,τι αφορά τις “γκρίζες ζώνες”, στην Αθήνα εκτιμούσαν ότι η τουρκική πλευρά θα έθετε το θέμα σαν παρεμπίπτον, με το επιχείρημα ότι για να χαράξει τα όρια της υφαλοκρηπίδας, το Διεθνές Δικαστήριο πρέπει να γνωρίζει σε ποια χώρα ανήκουν οι διάφορες νησίδες. Δεν απέκλειαν όμως να το έθετε με τέτοιο τρόπο, που θα της επέτρεπε να το χρησιμοποιήσει σαν μοχλό πίεσης και στο μέλλον. Ας σημειωθεί ότι ο Ογούρ Ζιγιάλ είχε εμφανισθεί ευέλικτος σ’ αυτό το θέμα, το οποίο συζητήθηκε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια των άτυπων διαπραγματεύσεων. Αν και ποτέ επί της ουσίας δεν έκανε βήμα πίσω, άφηνε να εννοηθεί, χωρίς όμως να δεσμεύεται, ότι σε περίπτωση συμφωνίας, η Αγκυρα δεν θα έπαιζε δυνατά αυτό το χαρτί».

slpress.gr