Καζαντζάκης : Ένας μεγάλος πειρασμός για έρευνα Ελευθερίας

Από τις σημειώσεις του “Αλήθεια μιλάμε Ελληνικά” , ή “Ερμηνευτικόν Εννοιολόγιον της Ελληνικής Γλώσσας” του Εργείλαου που εκδίδεται σε λίγες μέρες

Η έννοια της Ανάγκης στην Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα και η εφαρμογή της στα Μαθηματικά

Η Ανάγκη στην Αρχαία Ελλάδα παρουσιάζεται από τον Παρμενίδη στο «Περί Φύσεως», σαν την παντοδύναμη Ισχύ της Δίκης .Είναι Πίστις που Αληθεύει .Δύναμη που κρατά την αλυσίδα που διέπει και συγκρατεί τα πάντα.

Οποιαδήποτε διαταραχή χαλαρώσει την αλυσίδα,αποκαθίσταται, με δράση αυτής της αιώνιας δύναμης. Δράση που υποτάσσει όλα τα όντα που ήσαν αιτία για την διαταραχή. Ανθρώπους μα και θεούς.. «Αγέννητον εόν και ανώλεθρον εστίν, ούλον,μονογενές τε και ατρεμές ουδ’ατέλεστον,οδ’ποτ’ ήν ουδ’ έσται, επεί νυν εστιν ομου παν,εν,συνεχές». Απόσπασμα 8,3-6

και συνεχίζει ..«ούτε ποτέ εκ δη εόντος εφήσει πίστιος ισχύς γίγνεσθαί τι παρ’ αυτό. Τού είνεκεν ούτε γενέσθαι ούτ’ όλλυσθαι ανήκε Δίκη χαλάσασα πέδησιν, αλλ’ έχει».. «ουδέν διαιρετόν εστίν, επεί παν εστίν ομοίον.. ουδέ τι τη μάλλον . ουδέ τι χειρότερον.. τώ ξυνεχές πάν εστίν.. έστιν άναρχον άπαυστον,επεί γένεσις και όλεθρος τήλε μαλ’ επλάγθησαν, απώσε Πίστις αληθής.Ταυτόν τ’εν ταυτώ τε μένον καθ’εαυτόν κείται, χούτως έμπεδον αύθι μενεί..κρατερή γαρ Ανάγκη πείρατος εν δεσμοίσιν έχει , το μιν αμφίς εέργει,ούνεκεν ουκ ατελεύτητον το εόν θέμις είναι..»

Ο Αριστοτέλης περπατώντας στον ίδιο δρόμο, παρουσιάζει την έννοια της «Ανάγκης» στην χρήση της στην καθημερινή επικοινωνία,σαν κάτι που είναι αδύνατον να μην γίνει. :« ό μη οίον τε μη γενέσθαι, αδύνατον μη γενέσθαι. Ό δε αδύνατον μη γενέσθαι, ανάγκη γενέσθαι …άπαντα ουν τα εσόμενα αναγκαίον γενέσθαι. Ουδέν άρα οπότερ’ έτυχεν ουδ’από τύχης έσται. ει γαρ από τύχης,ουκ εξ ανάγκης». Περί Ερμηνείας 18b, 13-16.

Ο Αριστοτέλης την παρουσιάζει όπως ακριβώς την χρησιμοποιούσαν στα χρόνια του αλλά και αιώνες πριν.Από τον Όμηρο μέχρι και τους Προσωκρατικούς.

«Για να είναι κάτι Αναγκαίο στην ζωή μας, πρέπει να μην μπορεί να γίνει τίποτα άλλο παρά μόνο αυτό.»

Ο Νόμος της Παγκοσμίου Έλξεως είναι Αναγκαίος. Δηλαδή, όταν στο πεδίο Βαρύτητας της Γης ,αφήσεις ένα αντικείμενο να πέσει ελεύθερα από ένα σημείο Α, τότε δεν μπορεί να γίνει τίποτα άλλο, παρά η πτώση σε ευθεία γραμμή προς το κέντρο της Γης .

Ο Νόμος αυτός στην Φύση είναι Ανάγκη.

Άλλο παράδειγμα.

Έστω η εξίσωση χ+3=5.

Η ισότητα των δύο μερών , θα πραγματοποιηθεί μόνον, όταν στην μεταβλητή τιμή Χ δοθεί η αριθμητική τιμή 5-3=2. Δεν μπορεί να γίνει τίποτα άλλο, παρά μόνον αυτό.

Είναι Ανάγκη.

Και τότε γεννιούνται τα Σύμβολα → και ↔ με εφαρμογή στα Μαθηματικά.

Σύμβολα που ονομάζονται «Συνεπαγωγές».

Σύμβολα που έχουν σημασία και νόημα αυτήν την Ανάγκη.

Δηλαδή, αν χ+3=5→χ=2. Με την έννοια ότι , η μεταβλητή χ, δεν μπορεί να πάρει καμιά άλλη αριθμη-τική τιμή παρά την τιμή χ=2, δια της οποίας και μόνον αυτής τα δύο μέρη της Σχέσης χ+3 και 5, θα γίνονται ίσα.

Με αυτήν την ερμηνευτική και μόνον μ αυτή, είναι δυνατόν να προσεγγισθεί η Αλήθεια για την θέση των Ελλήνων στα χρόνια της Μεγάλης Ακμής , για την Φύση των Θεών που υποτάσσονται και αυτοί στην δύναμη της Ανάγκης : «Ανάγκα Θεοί πείθονται»

Οι Μαρξιστές ορίζουν την ελευθερία σαν «συνείδηση αυτής της αναγκαιότητας».

Ο Καζαντζάκης δηλώνει : «Δεν ελπίζω σε τίποτα, δεν πιστεύω σε τίποτα .. Είμαι ελεύθερος»..

Ανάγκη, συνείδηση της ανάγκης, ελπίδα, πίστη , ελευθερία..

Μια σειρά από έννοιες που μοιάζουν με γέφυρα που περνά από την άγνοια στη γνώση..

Όταν φτάσει η τραγική ώρα να συνειδητοποιήσεις τη φυλακή, το αξεπέραστο των αναγκών, τότε αρχί-σεις να ελπίζεις πέραν απ’ τη λογική ,να πιστεύεις ότι μπορεί η φυλακή να γκρεμιστεί και το θαύμα της ελευθερίας να συμβεί..

Ή, μέσα στα όρια αυτής της ανάγκης,αν η φυλακή της ανάγκης είναι δεδομένο της ζωής, της ίδιας της Φύσης, με την μορφή και το περιεχόμενο των Νόμων που διέπουν κάθε τι,τότε, αρχίζεις να ελπίζεις ,να πιστεύεις ότι όλο το κακό που κουβαλάς στην πλάτη σου μπορεί να διαλυθεί ότι μπορείς να απαλλαγείς απ’ αυτό..

Γιατί δεν ανήκει στους Νόμους της Φύσης αλλά σ’ ανθρώπινους Νόμους. « Ουδέν διαφέρει φύσει άνθρωπος δούλω. Νόμω διαφέρειν. Νόμω γαρ τον μεν δούλον είναι τον δ’ ελέυθερον. Διόπερ ουδέ δίκαιον .βίαιον γαρ» Αριστ. Πολιτικά Α, 1253b 20-25..

Νόμους που εκείνοι που κοινωνούν στο λόγο τόσο ώστε μόνο να αισθάνονται αλλά να μην μπορούν να κατανοήσουν, να εξηγήσουν τα γεγονότα, θα χάσουν την κυριότητα του σώματός τους και θα υπάρ-χουν χάριν άλλων.Αναδεικνύοντας το γεγονός της δουλείας χωρίς βία.«Έστι γαρ φύσει δούλος ο δυνά-μενος άλλου είναι και ο κοινωνών τοσούτον του λόγου, όσον (μόνον) αισθάνεσθαι, αλλά μη έχειν». Α-ριστοτέλης Πολιτικά Α 1254 b 17-26.

Σε Νόμους που κάποια ανθρώπινα όντα όρισαν κατά το συμφέρον τους.

Σε Νόμους ,που οι δημιουργοί τους θα ήθελαν οι Λαοί να πιστεύουν ,ότι είναι γραμμένοι από τον ίδιο το Θεό , εκφράζοντας ένα μέρος της Ανάγκης που αφορά την ομαδική μας ζωή.

Κι αυτή η διάκριση άναψε στο παρελθόν του Διαφωτισμού και συνεχίζει ν’ ανάβει μέσα στους λαούς τη φωτιά για την Ελευθερία..

Αυτή η ψεύτικη Ανάγκη που στα χίλια χρόνια του Μεσαίωνα παρουσιαζόταν στους λαούς σαν μια μόνη και αληθινή.

Αυτή η ψεύτικη Ανάγκη έκανε τους λαούς να «υποχωρούν στην βούληση των μοναρ-χών, των δήθεν ευγενών και των διορισμένων από την μοναρχία επισκόπων, των επισκόπων που ευλογούσαν την τυραννία,που ευλογούσαν το Στέμμα σαν δοκιμασία σταλμένη από το Θεό». Αυτή η Ανάγκη ,ήταν ένα ψέμα με κοντά ποδάρια..

Κι ήλθε η ώρα να θριαμβεύσει η Αλήθεια , ήλθε η ώρα του Φωτός,η ώρα της Γνώσης που θα αναγεννήσει το Όν το Ανθρώπινο .. Μια διαρκής πορεία Διαφωτισμού κι Αναγέννησης.

Ήλθε η ευλογημένη η ώρα,να καταλάβουν,να κατανοήσουν οι λαοί ότι δεν είναι η Ανάγκη που τους επιβάλλει να κουβαλούν το βαρύ φορτίο της δουλείας και της υποταγής,μέρα και νύχτα, αγκομαχώντας καταθέτοντας όλες τους τις δυνάμεις κι αρκετές φορές συντριβόμενοι από το βάρος του..

Ήλθε η ώρα για την πίστη και την ελπίδα , ότι η ζωή δεν είναι φυλακή , δεν είναι υποταγή και δουλεία αλλά αντίθετα.. Η ζωή μπορεί να γίνει μια συναρπαστική , μια όμορφη περιπέτεια..

Και στην σκοτεινή αιώνια φυλακή μέσα απ’ αυτή την ελπίδα,μέσα απ’ αυτήν την πίστη σαν ρωγμή στα σκοτάδια, εκτινάσσεται το Φως ..

Η ελπίδα κι η πίστη .. Είναι Φως, ανήκουν στο Φως στην Γνώση.

Αλλά είναι τα πρώτα της σκαλοπάτια. Δεν αρκούν για να οδηγήσουν σ’ αυτήν . Δεν αρκούν για να οδηγήσουν στην Λευτεριά..

Ανήκουν στην Γνώση διότι θα ήταν αντίφαση να γνωρίζεις αλλά να μην πιστεύεις ή να μην ελπίζεις ότι θα γίνει αυτό που γνωρίζεις. (Αριστοτέλης Περί Ερμηνείας, 34b)..

Ένα παράδειγμα . Είναι αντιφατικό να υποστηρίξεις ότι: «γνωρίζω ότι βρέχει,αλλά δεν το πιστεύω»..

Πάντα για να φτάσεις στη γνώση , είναι ανάγκη να πιστεύσεις, να ελπίζεις ότι θα λύσεις το μυστήριο της άγνοιας. Ποτέ δεν θα νικήσεις , αν δεν πιστεύεις ότι μπορείς να τα καταφέρεις.

Στον πόλεμο, στον αθλητισμό, στην επιστημονική έρευνα, στον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση.. Αλίμονο στον πολεμιστή , στον αθλητή, στον επιστήμονα και στον εργαζόμενο που δεν πιστεύει, που δεν ελπίζει ότι μπορεί να νικήσει. « Όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει , στρατιώτη μου τον πόλεμο τον χάνει»..

Όμως πίστη κι ελπίδα δεν αρκούν ..

Όταν βγεις στην μάχη , πέραν απ΄ την πίστη και την ελπίδα, είναι ανάγκη να ανέβεις 7 σκαλοπάτια. Σκαλοπάτια που θα σ’ ανεβάσουν στο επίπεδο της Βεβαιότητας.

Εκεί απ’ όπου θα μπορείς να προβλέπεις με Βεβαιότητα το Μέλλον.

Θεωρία , υπόθεση , συλλογισμός.. Τα λόγια στην καθημερινή ζωή ..

Κι οι πράξεις..Εκείνο το αλάθευτο κριτήριο που βάζει κάθε κατεργάρη στον πάγκο του ..Που αποκαλύπτει,βγάζει την μάσκα απ’τον απατεώνα και δεν του επιτρέπει για δεύτερη φορά να κάνει πράξη την απάτη του..

Αν οι πράξεις, δεν συμφωνούν με τα λόγια, αν οι πράξεις είναι αντίθετες με τις υποσχέσεις, τότε το ψέμα «που έχει κοντά ποδάρια» αποκαλύπτεται.Οι μάσκες των απατεώνων πέφτουν..

Αντίθετα αν οι πράξεις δικαιώνουν τα λόγια, τότε η ζωή χειροκροτεί.. Κι η αλήθεια Θριαμβεύει..

Αυτές οι πράξεις στην καθημερινή ζωή που δικάζουν τα λόγια ,στον δρόμο της επιστήμης ανήκουν στο πείραμα.. Ορίζουν το πείραμα…

Πρέπει να πειραθώ, να προσπαθήσω να κάνω πράξη όσα θεώρησα, υπέθεσα , συλλογίστηκα.

Η προσπάθεια του ερευνητή,να ελέγξει αν τα λόγια,αν οι θεωρίες,οι υποθέσεις κι οι συλλογισμοί στους οποίους καταλήγει η θεωρία , λειτουργούν μέσα στη ζωή.

Αν η ζωή χειροκροτήσει .. Τότε υπάρχει Αλήθευση..Τότε η ζωή παραδίνει στον ερευνητή,το κλειδί της γνώσης. Το κλειδί που ανοίγει την πόρτα της πρόβλεψης του μέλλοντος με Βεβαιότητα..

Τότε είμαστε σίγουροι ότι τα προβλήματα θα λυθούν.. Μα όταν γίνει το πείραμα κι ίδια η ζωή δεν χειροκροτεί,απορρίπτει,αρνιέται τις προσδο-κίες για την ζωή που γέννησε η θεωρία με τις υποθέσεις και τους συλλογισμούς της;

Όταν η ίδια η ζωή διαψεύδει με το πείραμα την θεωρία;..

Τότε είναι ανάγκη να προχωρήσουμε σε Αλλαγή .

Αλλαγή της θεωρίας ,νέες υποθέσεις και συλλογισμοί, νέο πείραμα..

Μέχρι να φτάσουμε στο χειροκρότημα της ζωής.

Μέχρι η θεωρία με τις υποθέσεις και τους συλλογισμούς της λειτουργήσουν μέσα στη ζωή ,πραγματο-ποιώντας όλα εκείνα που υποσχέθηκαν..

Άρα , η πίστη κι ελπίδα δεν αρκούν..

Η πίστη κι ελπίδα όλων εκείνων που θέλουν να κάνουν την ζωή μια ευχάριστη περιπέτεια και συνεχώς αποτυγχάνουν , είναι ανάγκη να δώσουν την σκυτάλη στα 11 σκαλοπάτια που θα οδηγήσουν στην βε-βαιότητα για το μέλλον. Στη γνώση.

Θεωρία, υπόθεση, συλλογισμός, πείραμα, διάψευση, αλλαγή, νέα θεώρηση ,νέα υπόθεση ,νέος συλλογισμός , νέο πείραμα , μέχρι να έλθει η ευλογημένη ώρα της αλήθευσης για όλες τις ελπίδες ,για όλα τα πιστεύω..Μέχρι να φτάσω στην Γνώση.. Στην πρόβλεψη του μέλλοντος με Βεβαιότητα..

Μέχρι τότε,δεν ελπίζω,δεν πιστεύω τις προτάσεις και τις τακτικές εκείνων που συνεχώς αποτυγχάνουν. Κομματικών , ηγετίσκων, μεγαλοδημοσιογράφων, πολιτικών..

Δεν πιστεύω, δεν ελπίζω, σ’ αυτούς.

Αντίθετα προχωρώ στα μονοπάτια της Γνώσης που είναι ανατρεπτική.

Κι απ’ την Γνώση ,μπορώ πια να ελεύθω, να τρέξω προς τα κει που ο έρως με καλεί.. Από τον μικρό δικό μου χώρο , τον «ο».. Αυτός ο «έρος», μ’ εκτινάσσει με την δύναμη που κρύβει μέσα του το Φως στον μέγα χώρο , τον «ο τον μέγα, τον ω» , εκεί που το «εγώ» συναντά το «εμείς», εκεί που ο «έρος» γίνεται «Έρως» σε μια ιερή μέθεξη.

Τότε ανοίγει για πρώτη φορά ο δρόμος προς την γη που ο Θεός υποσχέθηκε στον Άνθρωπο.. Είναι η γη του Δίκιου για Όλους, της χαράς, της ειρήνης ..

Είμαι Ελεύθερος.

kazantzakes