Γενοκτονία χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολής, από τους Τούρκους…

Από συνταρακτικά, τραγικά, γεγονότα σημαδεύτηκε η Ανατολή της πρώτης εικοσιπενταετίας του 20ου αι. στην επικράτεια της τότε καταρρέουσας και αποσυντιθέμενης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στην τελική διαμόρφωση των σύγχρονων εθνικών κρατών της περιοχής υπήρξαν, αναμφισβήτητα, από τις πιο βίαιες στην ιστορία.

Στη δεκαετή αυτή διαδικασία (1912-22) κατά τη διάρκεια μιας αλληλουχίας πολέμων, εξεγέρσεων, κινημάτων, εσωτερικών και εξωτερικών κοινωνικοπολιτικών διεργασιών συντελέστηκαν στυγερά εγκλήματα και σε βάρος αθώων, αμάχων, μειονοτήτων, πολιτών της αυτοκρατορίας, με κριτήριο την εθνική και θρησκευτική τους ταυτότητα.

Τα θύματα αυτών των βιαιοτήτων ήταν εκατοντάδες χιλιάδες. Οι ιστορικοί τα προσδιορίζουν συνολικά ακόμη και σε παραπάνω από δύο εκατομμύρια ανθρώπων, που υπέστησαν φυσική εξόντωση, βίαιες εκτοπίσεις, προσφυγιά. Διώξεις, σφαγές, εκτελέσεις, πυρπολήσεις χωριών, εξαντλητικές πορείες θανάτου… κατέγραψε η ιστορία, μέσα από μαρτυρίες, ντοκουμέντα, δημοσιεύματα, εκθέσεις διπλωματών της εποχής, επίσημα έγγραφα και αρχεία.

Για όσα συνέβησαν τότε, η θεωρητική βάση για την ανθρωπιστική καταστροφή των μειονοτικών πληθυσμών ήταν η ιδέα της «εθνικής καθαρότητας» που «προέβαλε και την επέβαλε τελικώς ως κυρίαρχη» ο «ακραίος τουρκικός εθνικισμός».

Αυτά υποστηρίζουν, σε συνεντεύξεις τους στον Φ. Γρηγοριάδη και το ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης και ο νομικός και μέλος της «Διεθνούς Ενώσεως Μελέτης Γενοκτονιών» Βασίλης Μεϊχανετσίδης.

Ερ.: Κύριε Αγτζίδη, μπορείτε να μας περιγράψετε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελέστηκαν οι βιαιότητες σε βάρος των Ποντίων και ποια ήταν τα αίτια;

Απ.: «Κατ’ αρχήν να διευκρινίσουμε ότι οι Πόντιοι είναι μια εθνοτοπική ομάδα των Ελλήνων. Η γενοκτονία δεν έγινε μόνο κατά των Ποντίων, αλλά κατά όλων των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι εθνικιστές -γιατί αυτοί πραγματοποίησαν τις γενοκτονίες- δεν εξόντωσαν Πόντιους, εξόντωσαν Ρωμιούς σε όλη την έκτασή της, όπου τους έβρισκαν, με τις συνθήκες που διαμορφώνονταν σε κάθε ιστορική στιγμή.

Γι αυτό ακριβώς, ξέρουμε πια ξεκάθαρα ότι η γενοκτονία είναι μια και ενιαία στο σύνολο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Απλώς στο εσωτερικό της έχει διάφορες υποδιαιρέσεις. Αλλιώς έγινε στον Πόντο, αλλιώς στην Ανατολική Θράκη, αλλιώς στην Ιωνία και στη Βιθυνία. Για μας τους ιστορικούς είναι ξεκάθαρο το ιστορικό πλαίσιο το οποίο καθορίζεται από την πολιτική του νεοτουρκικού εθνικισμού κατά των χριστιανικών κοινοτήτων, όπως διατυπώθηκε στο συνέδριό τους που έκαναν στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1911.

Έτσι, στον χώρο της Ανατολικής Θράκης και της Ιωνίας η γενοκτονία ξεκινά το 1914, στον Πόντο ξεκινά το 1916. Όλα τα επί μέρους γεγονότα κορυφώνονται τον Σεπτέμβρη του 1922, με τη σφαγή της Σμύρνης. Τα όσα έγιναν εκείνη τη εποχή πρέπει να τα βλέπουμε ως ένα ενιαίο ιστορικό φαινόμενο.

Θα λέγαμε ότι η γενοκτονία στον Πόντο είναι τμήμα της γενοκτονίας του συνόλου των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία με τη σειρά της είναι μέρος του χριστιανικού ολοκαυτώματος που συμπεριλαμβάνει αναμφίβολα και τους Αρμένιους και τους Ασσύριους.

Ερ.: Ποια ήταν αυτή η πολιτική, κ. Αγτζίδη; Και πώς εφαρμόστηκε;

Απ.: Έχουμε το τραγικό προνόμιο, η Θεσσαλονίκη να είναι η κοιτίδα του τουρκικού εθνικισμού. Από τη μια να είναι η πόλη όπου διαμορφώθηκε η ιδέα των γενοκτονιών και από την άλλη να είναι η πόλη που εγκαταστάθηκαν τα θύματά τους. Είναι, θα λέγαμε, ιστορική ειρωνεία αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα.

Στη Θεσσαλονίκη, λοιπόν, τον Οκτώβριο του 1911, το κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος», δηλαδή, η εθνικιστική ακραία οργάνωση των Νεότουρκων που έχει πάρει την εξουσία με ένα πραξικόπημα, αποφασίζουν να εξοντώσουν τις χριστιανικές ομάδες της Αυτοκρατορίας. Το σχέδιό τους είναι ξεκάθαρο: «Η Τουρκία στους Τούρκους»…

Το προωθούν συστηματικά και οξύνουν τις πολιτικές τους κατά των μη μουσουλμανικών μειονοτήτων. Οι Νεότουρκοι, επί χάρτου, σε πολύ ειρηνικές περιόδους διαμορφώνουν μια ιδεολογία αποκλεισμού των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων, την οποία διαχέουν μέσα στην κοινωνία για να τη διασπάσουν σε αλληλομισούμενες ομάδες.

Δημιουργούν μηχανισμούς, παρακρατικούς, με στόχο να τους θέσουν την κατάλληλη στιγμή σε κίνηση. Περιμένουν υπομονετικά να έρθει αυτή η στιγμή. Και η στιγμή έρχεται με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το «πείραμα» ξεκινάει, όχι με τους Αρμενίους, αλλά με τους Έλληνες. Η πρώτη μεγάλη δίωξη γίνεται στην Ανατολική Θράκη -άγνωστη τελείως- και στην Ιωνία.

Τον Ιούνιο του 1914 γίνεται η μεγάλη σφαγή της Φώκαιας, ογδόντα χιλιόμετρα βόρεια της Σμύρνης. Εκατόν πενήντα, με διακόσιες χιλιάδες Έλληνες, Μικρασιάτες και Ανατολικοθρακιώτες, έρχονται στην Ελλάδα, το 1914. Αυτός είναι ο πρώτος διωγμός που σε νομικό επίπεδο θα λέγαμε ότι αποτελεί την πρώτη φάση της γενοκτονίας.

Ο ιστορικός Ταμέρ Ακσάμ, ένας κορυφαίος Τούρκος ιστορικός -που μελέτησε συστηματικά τη γενοκτονική πρακτική του τουρκικού εθνικισμού- υποστηρίζει ότι οι Νεότουρκοι αντιλήφθηκαν ότι ήταν πετυχημένη αυτή η πολιτική της εθνικής εκκαθάρισης, που εφάρμοσαν κατά των ελληνικών πληθυσμών της δυτικής Μικράς Ασίας. Ακριβώς γι αυτό επιχείρησαν το 1915 τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Οι τακτικές των Νεότουρκων ήταν παρόμοιες. Η διαφορά είναι ότι τους Αρμένιους τους εξόντωσαν μέσα σε λίγους μήνες.

Το 1916, το φθινόπωρο, το χειμώνα, ξεκίνησε η γενοκτονία στον βορρά της Μικράς Ασίας, τον Πόντο. Ανατολικά βρισκόταν το ρωσοτουρκικό μέτωπο. Οι Ρώσοι είχαν κατανικήσει τον τουρκικό στρατό, είχαν προελάσει και είχαν καταλάβει τον μισό Πόντο, φτάνοντας ως την Τρίπολη.

Τότε ξεκίνησε η μεγάλη γενοκτονία κατά των ελληνικών πληθυσμών του δυτικού Πόντου, με πορείες θανάτου μέσα στο χειμώνα, με καταστροφή και πυρπόληση χωριών, με εκτελέσεις, με πολλές βιαιότητες κατά του άμαχου πληθυσμού. Παράλληλα αναπτύχθηκε ένα αξιοσημείωτο αντάρτικο κίνημα. Η δεύτερη φάση της γενοκτονίας θα συμπέσει με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922. Οι σφαγές στον Πόντο θα ξεκινήσουν από το 1921.

Ερ.: Σε ποιες φάσεις, κ. Αγτζίδη θα διαχωρίζατε αυτή την ιστορική περίοδο των βιαιοτήτων και των διωγμών;

Απ.: Η πρώτη φάση ταυτίζεται με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή 1914- 1918. Ειδικά στον Πόντο θα γίνει το διάστημα 1916- 1918, κυρίως στις περιοχές του κεντρικού και δυτικού Πόντου. Στην πρώτη περίοδο, ο ανατολικός Πόντος αυτή την περίοδο έχει καταληφθεί από τον ρωσικό στρατό και εκεί δεν υφίστανται τέτοιες πολιτικές. Η δεύτερη περίοδος είναι η περίοδος του ελληνοτουρκικού πολέμου, η μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή (1919-1922).

Σε αυτή την περίοδο, όμως, έχει επικρατήσει ο Μουσταφά Κεμάλ -στέλεχος μεσαίας δυναμικής την εποχή των Νεοτούρκων- που όμως πλέον ενσαρκώνει το όραμα για «μια καθαρή Τουρκία» και «η Τουρκία στους Τούρκους». Ξεκινάει τον αγώνα του στη βάση τού να αποτραπούν τα ελληνικά και τα αρμενικά «σχέδια». Είναι, δηλαδή, όχι ένας «αντιιμπεριαλιστικός», αλλά ένας «αντιμειονοτικός» αγώνας.

Ερ.: Κύριε Μεϊχανετσίδη, ήταν γνωστός ο όρος γενοκτονία την εποχή που συνέβαιναν αυτά τα αιματηρά γεγονότα;

Απ.: Ο όρος «γενοκτονία» (genocide) έλαβε την «τελική» σημασία του, αλλά και τη θεσμοθέτησή του ως έγκλημα του διεθνούς ποινικού δικαίου μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατόπιν, άρχισε να χρησιμοποιείται και ως ιστοριογραφικός και ιστοριολογικός όρος, επειδή περιγράφει με σαφήνεια και ακρίβεια το ιστορικό γεγονός της εξόντωσης και καταστροφής μιας εθνοτικής ομάδος, ή ενός λαού, είτε εν όλω, είτε εν μέρει.

Η αγγλική εκδοχή του όρου «γενοκτονία»- «genocide», υπό την οποία έγινε ευρέως γνωστός και εισήχθη στο διεθνές ποινικό δίκαιο, επινοήθηκε από τον Πολωνοεβραίο νομομαθή Ραφαήλ Λέμκιν -αν και ως γενικότερη έννοια προϋπήρχε στις σκανδιναβικές γλώσσες- και χρησιμοποιήθηκε τόσο για την περίπτωση της εξόντωσης και καταστροφής των Αρμενίων όσο και για την περίπτωση της εξόντωσης και καταστροφής των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η διεθνής «Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας», η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948, βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην επιστημονική συμβολή και συλλογιστική του Λέμκιν.

Από τη μελέτη των έργων του, προκύπτει ότι ο Λέμκιν είχε βαθειά επίγνωση και είχε μελετήσει συστηματικά την περίοδο εκείνη των διώξεων κατά των Αρμενίων, Ασσυρίων, Αραμαίων και των Ελλήνων/Ρωμιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τις οποίες και χρησιμοποίησε για να περιγράψει και να ορίσει την έννοια, τη σημασία και το περιεχόμενο του εγκλήματος της γενοκτονίας και εν πολλοίς να προσδιορίσει το νομικό προηγούμενο.

Ερ.: Υπάρχουν στοιχεία πρακτικών που να συγκροτούν και να τεκμηριώνουν την έννοια της γενοκτονίας;

Απ.: Η γενοκτονία είναι νομικός όρος και ως τέτοιος περιλαμβάνει τη διάπραξη αδικημάτων που συνδέονται με μια σειρά από εγκληματικές πρακτικές, ξεχωριστά, είτε και σε συνδυασμό μεταξύ τους.

Με δεδομένη και τεκμηριωμένη τη γενοκτονική πρόθεση (genocidal intent) των οθωμανικών κρατικών Αρχών (Κωνσταντινουπόλεως και Άγκυρας) να εξοντωθούν -παντί τρόπω- οι αυτόχθονες χριστιανικοί λαοί Αρμενίων, Ασσυρίων, Αραμαίων και Ελλήνων με σκοπό να δημιουργηθεί τουρκικό μουσουλμανικό εθνοκράτος, παραδείγματα γενοκτονικής δράσης (genocidal action) έχουμε καταγεγραμμένα πολλά και επαναλαμβανόμενα εκείνη την περίοδο, σε εκείνες τις περιοχές.

Μεταξύ των οποίων είναι, εκτός από τις εκτελέσεις και την άμεση φυσική εξόντωση μελών των μειονοτήτων αυτών, η αγγαρεία σε θανατηφόρα «τάγματα εργασίας», εκτοπισμοί-πορείες θανάτου αμάχων, βίαιοι εξισλαμισμοί και εκτουρκισμοί, βιασμοί, βασανισμοί, ακρωτηριασμοί, παιδομάζωμα, εκκαθαρίσεις, εγκλεισμοί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, μαζικές σφαγές, πυρπολήσεις και καταστροφές οικισμών, καταλήστευση περιουσιών, υποχρεωτική φυγή και εξορία, εκτοπισμοί, κ.α.

Με αυτή την έννοια η γενοκτονική περίπτωση κατά των ελληνικών πληθυσμών της τότε οθωμανικής αυτοκρατορίας μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «συσσωρευτική και επεισοδική γενοκτονία με μετατοπιζόμενο περιοχικό επίκεντρο» (cumulative and episodic Genocide with shifting regional focus). Αυτή εξελίχθηκε σε βάθος δεκαετίας (1913-1923) με εξ ίσου θανατηφόρα αποτελέσματα, όπως η παράλληλη αρμενική και ασσυριακή, αραμαϊκή γενοκτονική περίπτωση.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

defence-point.g