Εκσυγχρονισμένη φτώχεια και οι συνέπειές της σήμερα

Ο όρος ανήκει στον Ivan Illits και αναφέρεται κυρίως στην εξάρτηση από την αγορά αλλά και για το αίσθημα απογοήτευσης και αποκλεισμού που αυτό συνεπάγεται επειδή οι φτωχοί είναι οι πρώτοι που πλήττονται όταν ένα καινούργιο εμπόρευμα απαξιώνει και καταργεί παλιές τέχνες επιβίωσης.  Σε συνθήκες «εκσυγχρονισμένης φτώχειας» ολόκληρη η κοινωνία χάνει μια σειρά ικανοτήτων και ικανοποιήσεων που δεν έχουν εμπορευματικό ισοδύναμο.

Σήμερα βλέπουμε ότι δεν έχει μείνει καμία πτυχή της κοινωνικής και προσωπικής ζωής που να μην επιτηρείται και καμία δραστηριότητα που να μην ποινικοποιείται αν δεν εντάσσεται στα πλαίσια ενός σταθερού επαγγέλματος. Πολλές από τις δραστηριότητες που κάποτε ήταν συνηθισμένες,  σήμερα είναι παράνομες όπως να χτίζει σπίτι κάποιος μόνος του ή να κατασκευάζει αντικείμενα και να τα πουλάει, να μαγειρεύει για άλλους περιστασιακά ή να δακτυλογραφεί να μεταφράζει και γενικότερα να αξιοποιεί τα ταλέντα, τις ικανότητες του χωρίς να είναι αυτό το επίσημο επάγγελμα του.  Εκτός από τις δραστηριότητες που ποινικοποιούνται και μπαίνουν σε ένα τσουβάλι που ονομάζεται παραοικονομία υπάρχουν και άλλες που από μόνοι οι άνθρωποι τις αποφεύγουν επειδή πιστεύουν ότι δεν μπορούν.  Όπως για παράδειγμα να είναι αυτοδίδακτοι ή να διδάξουν τα παιδιά τους κάτι έξω από τα πλαίσια του σχολείου.

Κάποιες δραστηριότητες απαγορεύονται και ποινικοποιούνται με το πρόσχημα της παραοικονομίας αλλά αυτό το πρόσχημα δεν έχει βάση δεδομένου ότι η κυβέρνηση Θάτσερ στα πλαίσια του «λιγότερου» κράτους είχε επιτρέψει και αποποινικοποιήσει δραστηριότητες σαν της παραπάνω, επειδή το κόστος συμμόρφωσης ήταν μεγαλύτερο από τα έσοδα του κράτους από τη φορολογία και επιτήρηση τέτοιων δραστηριοτήτων.

Μόνο στα πλαίσια χειραγώγησης έχει βάση η επιτήρηση δήθεν με σκοπό τη φορολογία και την πάταξη δήθεν της φοροδιαφυγής. Με τον τρόπο αυτό οι πολίτες εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από το κράτος και την πρόνοια και επιπλέον κανένα πτυχίο ή γνώση δεν έχει χρησιμότητα αν δεν τεθεί στην υπηρεσία κάποιου εργοδότη.  Οι γνώσεις έχουν ανταλλακτική αξία μόνο και είναι προς πώληση. Αν κάποιος εργοδότης δεν τις χρησιμοποιήσει ή δεν τις ζητήσει γίνονται άχρηστες.

Απόλυτη αχρηστία και απαξίωση των ικανοτήτων και των γνώσεων ενός ανθρώπου δεν μπορεί να υπάρξει και ούτε είναι δυνατόν να ασκηθεί επιτήρηση σε κάθε πτυχή της ζωής όλων. Επομένως υπάρχουν πολλά πεδία όπου μπορεί να χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος τις γνώσεις και τις ικανότητες του αλλά δεν το κάνει λόγω χειραγώγησης και όχι επειδή υπάρχει κάποιος νόμος που το απαγορεύει.

Ζούμε σε συνθήκες εκσυγχρονισμένης φτώχειας που δεν έχει καμία σχέση με τη συμβατική της μεταπολεμικής περιόδου.  Η συνθήκες αυτές επιδρούν στη συνείδηση στην ψυχολογία του ατόμου και διαμορφώνουν από μόνες τους μία συγκεκριμένη αντίληψη του κόσμου και της θέσης του ατόμου σε αυτόν.  Από μόνες τους είναι δυνατόν να διαμορφώσουν συνειδήσεις και να χειραγωγήσουν,  με τα ΜΜΕ να παίζουν απλά ένα επικουρικό ρόλο στην ενίσχυση αυτής της αντίληψης.  Γιατί από μόνες τους δημιουργούν ένα αίσθημα ανεπάρκειας και απαξίωσης αυτών που ξέρουμε, αυτών που ήδη έχουμε αλλά και αυτού που είμαστε.

Δεν είναι τυχαίο ότι από την αποφράδα μέρα του Καστελόριζου επιστρατεύτηκε μια σειρά «διανοουμένων» αλλά και πολιτικών και ανθρώπων της «κοινωνίας του θεάματος» να γράφουν και να λένε με νοσταλγία για το παρελθόν, τι ωραία που περνούσαμε τάχα όταν φορούσαμε τρύπια παπούτσια, φτιάξτε γεμιστά,  φάτε παξιμάδια, βράστε μακαρόνια  – όχι πως είναι άσχημα αλλά δεν είναι εκεί το θέμα, ούτε οι ανάγκες είναι μόνο  το φαί και προπαντός δεν περιμέναμε από αυτούς να μας κάνουν υποδείξεις τι θα φάμε και τι θα μαγειρέψουμε. 

Έτσι τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ένα νοσταλγικό αμόκ και μια στροφή στο παρελθόν και τις αξίες που δήθεν χάθηκαν μαζί με το ρομαντισμό μιας εποχής που πέρασε.  Λες και το τρύπιο παπούτσι και το παξιμάδι θα φέρουν πίσω τις αξίες που χάθηκαν, ότι τα σύμβολα της παλιάς original φτώχειας θα φέρουν πίσω τη δεκαετία του 60. Λες και τα τρύπια παπούτσια είναι μηχανή του χρόνου και κάτι σαν το CERN. Κι όμως  η σημερινή φτωχοποίηση δεν θα φέρει πίσω κάποια άλλη εποχή ούτε θα είναι κάτω από τις ίδιες συνθήκες.

Από τη μια τα άτομα κατεβάζουν τον πήχη των απαιτήσεων τους από τη ζωή αλλά ταυτόχρονα νιώθουν ανεπαρκείς ανίκανοι και αποτυχημένοι,  αλλά ακόμα και κοινωνικά αποκλεισμένοι ή πραγματικά ή σαν αντίληψη του εαυτού σε σχέση με την κοινωνία.  Γιατί η εμπορευματική κοινωνία έδινε ταυτότητα σε κάποια άτομα μόνο δια μέσου της  κατανάλωσης και αν πάνε σε κατώτερο επίπεδο κατεβάζοντας τον πήχη αυτόματα θα νιώσουν ανεπαρκείς, άχρηστοι και αποτυχημένοι αφού ό άξονας στον οποίο στήριξαν τις αξίες τους έχει σπάσει.

Η εκσυγχρονισμένη φτώχεια σημαίνει εκτός των άλλων και απομόνωση με μείωση στο ελάχιστο ή ακόμα και απόλυτη εξάλειψη ανθρώπινης επικοινωνίας και σχέσεων γιατί συνεπάγονται «κόστος».   Επί πολλά χρόνια οι σχέσεις είχαν συνδεθεί με κόστος και κατανάλωση. Συγκεντρώσεις σε σπίτια, τραπέζια με υπεράφθονα φαγητά, έξοδοι σε εστιατόρια με φουσκωμένο λογαριασμό.  Παλαιότερα  έκαναν γιορτές με σοκολατάκια ή γλυκά που έφτιαχναν οι νοικοκυρές, λικέρ και γλυκό κουταλιού ενώ σήμερα κανείς δεν διανοείται να ξεκινήσει να κάνει το ίδιο από φόβο ρεζιλέματος. Δεν διανοείται να βγει έξω για φαγητό και α παραγγείλει λιγότερα με τον ίδιο φόβο.  

Η φτώχεια υπάρχει αλλά την κρατάει ο καθένας για τον εαυτό του σαν επτασφράγιστο μυστικό.  Για τον Έλληνα είναι μομφή να βγει έξω με το ταίρι του και να μη γεμίσει το τραπέζι μεζέδες, για τον Γερμανό δεν είναι.  Η φτώχεια είναι ντροπή αλλά παράλληλα άσχετα θέματα και συμπεριφορές συνδέονται παράλογα με φτώχεια ή τσιγκουνιά όπως να μην πίνεις ή να μην τρως κρέας. Και ποτέ άλλοτε η φτώχεια δεν ήταν μομφή και ρεζίλι όσο σήμερα.

Δεν είναι τυχαίο που αυξήθηκαν οι εκπομπές με συνταγές στην τηλεόραση με έμφαση σε ακριβές έτοιμες σάλτσες σε μπουκαλάκι και φαγητά με υψηλό κόστος και υλικά. Από τη μια φάε παξιμάδια βρεγμένα από την άλλη εκπομπές με φαγητά με πολλά υλικά… για λίγους. Εκπομπές και σειρές που προβάλλουν πλούτο και χλιδή με μια λεπτή ειρωνεία προς αυτούς που δεν έχουν τη δυνατότητα.

Όλα αυτά και άλλα χαρακτηριστικά εκσυγχρονισμένης φτώχειας μπορούν να οδηγήσουν τα υψηλής χειραγώγησης άτομα στα πρόθυρα νευρικής κρίσης. Και δεν αρκεί μόνο να βγεις στο δρόμο και να φωνάζεις.  Οι διαδηλώσεις είναι απαραίτητες αλλά δεν είναι αρκετές γιατί δεν είναι καθημερινή δράση. Το θέμα είναι πως θα πάρουν οι πολίτες τη ζωή στα χέρια τους και την τύχη τους. Πως θα φτιάξουν τους δικούς τους κανόνες αρχές και συστήματα αξιών διεκδικώντας ταυτόχρονα το καλύτερο. Αυτά τα δύο πάνε πακέτο.