Στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο Χριστιανισμός υπήρξε μια από τις πιο ριζικές δυνάμεις αλλαγής στην ηθική και κοινωνική δομή. Εισάγοντας ιδέες όπως η ταπείνωση, η συγχώρεση και η υπομονή απέναντι στην αδικία, αυτό «μαλάκωσε» τις κοινωνίες που προηγουμένως βασίζονταν σε κώδικες τιμής, εκδίκησης και πολεμικής αρετής. Σε προχριστιανικές εποχές, η υπερηφάνεια και η μαχητικότητα ήταν όχι μόνο αρετές, αλλά και καθήκοντα που διασφάλιζαν την επιβίωση και την κοινωνική συνοχή.

Ο πολεμιστής ήταν υποχρεωμένος να υπερασπιστεί την τιμή του, την οικογένειά του και την κοινότητά του, χωρίς περιθώρια για δειλία. Ωστόσο, με την εξάπλωση του Χριστιανισμού από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά, αυτές οι αξίες αντικαταστάθηκαν από μηνύματα όπως το «στρέψον και το άλλο μάγουλο» και η εκδίκηση ανήκει πλέον μόνο στον Θεό. Αυτή η αλλαγή λειτούργησε αρχικά ως εργαλείο ειρήνευσης σε ταραγμένους καιρούς, αλλά μακροπρόθεσμα οδήγησε σε κοινωνίες λιγότερο μαχητικές απέναντι στην αδικία, όπου η παθητικότητα συχνά μεταφράζεται σε «μην ανακατεύεσαι».

Σήμερα, σε έναν κοσμικό κόσμο χωρίς την «κάλυψη» της θεϊκής δικαιοσύνης, αυτή η μαλάκωση φαίνεται ως αδυναμία, όπως βλέπουμε σε φαινόμενα αδιαφορίας απέναντι στην εγκληματικότητα ή τις κοινωνικές αδικίες.

Τρία παραδείγματα προχριστιανικών πολεμικών κωδικων είναι αυτά των Σαμουράι, των Βίκινγκς και των Αρχαίων Ελλήνων – για να δούμε πώς ο Χριστιανισμός αντέστρεψε αυτές τις παραδόσεις.

Οι Σαμουράι και ο Κώδικας Bushidō: Η Τιμή ως Απόλυτο Καθήκον

Στην Ιαπωνία (κυρίως από τον 12ο αιώνα μέχρι το 1868), οι σαμουράι ζούσαν υπό τον κώδικα Bushidō, έναν άγραφτο αρχικά κανόνα που εξυμνούσε την τιμή, την πίστη και την μαχητικότητα. Αυτός ο κώδικας δεν επέτρεπε καμία παθητικότητα: αν έβλεπες αδικία, έπρεπε να επέμβεις, αλλιώς έχανες την τιμή σου και γινόσουν «νεκρός εν ζωή» – Πολύ περιγραφικό για άντρες στο σήμερα.

Οι βασικές αρετές περιλάμβαναν το Gi (δικαιοσύνη), όπου ο σαμουράι έπρεπε να κάνει το σωστό ακόμα και αν έπρεπε να σκοτώσει, και το Yū (θάρρος), όπου η δειλία ήταν αδιανόητη. Για παράδειγμα, αν κάποιος προσέβαλλε δημόσια έναν σαμουράι, η μονομαχία ήταν υποχρεωτική – όχι για εκδίκηση, αλλά για αποκατάσταση της τιμής. Το χαρακίρι (τελετουργική αυτοκτονία) ήταν η έσχατη πράξη τιμής, όπως στους 47 rōnin που εκδικήθηκαν τον άρχοντά τους και μετά αυτοκτόνησαν.

Οι 7 βασικές αρετές του Bushidō:

1.Gi (義) – Δικαιοσύνη / Σωστή κρίση
«Κάνε αυτό που είναι σωστό, ακόμα κι αν σε σκοτώσει».
Δεν υπάρχει «θα το σκεφτώ», «θα δω τι συμφέρει». Υπάρχει μόνο το σωστό.

2.Yū (勇) – Θάρρος
Όχι να μην φοβάσαι, αλλά να δρας παρά τον φόβο.
Ο σαμουράι που δείλιαζε έχανε το δικαίωμα να λέγεται άνθρωπος.

3.Jin (仁) – Ευσπλαχνία / Ανθρωπιά
Ο ίδιος άνθρωπος που μπορούσε να κόψει κεφάλια χωρίς δισταγμό, είχε καθήκον να προστατεύει αδύναμους, ορφανά, αγρότες.
Αν δεν το έκανε, έχανε την τιμή του.

4.Rei (礼) – Ευγένεια / Σεβασμός
Ακόμα και στον εχθρό, ακόμα και πριν τον σκοτώσεις.
Χαρακτηριστικό: πριν τη μονομαχία, βαθιά υπόκλιση. Μετά, αν τον νικούσες, έπρεπε να φερθείς με σεβασμό στο πτώμα.

5.Makoto (誠) – Ειλικρίνεια / Απόλυτη αλήθεια
Ο λόγος του σαμουράι = συμβόλαιο.
Αν έλεγε «θα πεθάνω γι’ αυτό», έπρεπε να πεθάνει. Δεν υπήρχε «άλλαξα γνώμη».

6.Meiyo (名誉) – Τιμή
Η ντροπή ήταν χειρότερη από τον θάνατο.

7.Chūgi (忠義) – Πίστη / Αφοσίωση
Πρώτα στον άρχοντά, μετά στην οικογένεια, μετά στον εαυτό του.

[Επειδή δε μου “κάθησε” καλά η πίστη στον άρχοντα έψαξα παραπάνω και βρήκα το εξής: Ο Yamamoto Tsunetomo (1659-1719) – που έγραψε το Hagakure (Bushidō). Λέει ξεκάθαρα: «Αν ο άρχοντας σου είναι ανόητος ή διεφθαρμένος, το καθήκον σου είναι να τον συμβουλεύεις με ειλικρίνεια. Αν δεν ακούει, τότε το καθήκον σου είναι να τον βγάλεις απο την μέση».]

Ο Χριστιανισμός, όταν έφτασε στην Ιαπωνία τον 16ο αιώνα, θεωρήθηκε απειλή επειδή προωθούσε τη συγχώρεση και την ταπείνωση, μαλακώνοντας την πολεμική ψυχή. Σήμερα, παρόλο που το Bushidō εξαφανίστηκε με τις μεταρυθμίσεις του αυτοκράτορα Μεϊτζί, ίχνη του παραμένουν στην ιαπωνική κουλτούρα, όπου οι άνθρωποι επεμβαίνουν πιο γρήγορα σε αδικίες σε σχέση με τις δυτικές κοινωνίες.

Η χριστιανική επιρροή, έδωσε κάποια δικαιώματα στους αδύναμους ώστε να μη χρειάζονται προστασία αλλά συνέβαλε στην παγκόσμια τάση παθητικότητας, μετατρέποντας την υποχρεωτική μαχητικότητα σε προαιρετική «ευγένεια».

Οι Βίκινγκς και ο Κώδικας Τιμής: Η Εκδίκηση ως Κοινωνική Υποχρέωση

Στη Σκανδιναβία της Βίκινγκ εποχής (8ος-11ος αιώνας), ο κώδικας τιμής ήταν άγραφος, βασισμένος σε σάγκα και έθιμα, όπου η τιμή (heiðr) και η εκδίκηση (blóðhefnd) ήταν τα θεμέλια της κοινωνίας. Οι Βίκινγκς δεν είχαν χώρο για δειλία: αν αδικούσαν εσένα ή τους «δικούς» σου (οικογένεια, φυλή), έπρεπε να εκδικηθείς, αλλιώς γινόσουν níðingr – άτιμος, δειλός, κοινωνικά νεκρός.

Το θάρρος στη μάχη ήταν κλειδί για το Valhalla, ενώ η συγχώρεση θεωρούνταν αδυναμία. Παράδειγμα: Οι Βίκινγκς προστάτευαν τους αδύναμους της φυλής τους, αλλά λεηλατούσαν ξένους χωρίς τύψεις, βλέποντας τον πλούτο και τη δόξα ως ανταμοιβή – αυτό δείχνει την απόλυτη αντίθεση με τους Σαμουράι όπου τα λάφυρα θεωρούνταν υποδέεστερα. Δείχνει όμως και τις αδυναμίες της εποχής όπου ο χριστιανισμός επικράτησε «αγάπα τον εχθρό σου».

Με τον εκχριστιανισμό της Σκανδιναβίας γύρω στον 11ο αιώνα, αυτός ο κώδικας μαλάκωσε: η εκδίκηση αντικαταστάθηκε από θεϊκή δικαιοσύνη, και η μαχητικότητα σε σταυροφορίες. Σήμερα, σε χώρες όπως η Σουηδία ή η Νορβηγία, η κληρονομιά αυτή έχει εξασθενήσει, οδηγώντας σε κοινωνίες όπου η αδιαφορία απέναντι σε αδικίες (π.χ. εγκληματικότητα μεταναστών) θυμίζει τη χριστιανική παθητικότητα χωρίς την αρχική πίστη.

Ο Χριστιανισμός μετέτρεψε την υποχρεωτική εκδίκηση σε «κοίτα τη δουλειά σου», μαλακώνοντας μια κοινωνία που βασιζόταν στη βία για ισορροπία.

Οι Αρχαίοι Έλληνες και η Αρετή του Πολεμιστή

Στην αρχαία Ελλάδα (από την ομηρική εποχή μέχρι την κλασική), ο κώδικας του πολεμιστή βασιζόταν στην αρετή και την τιμή, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα και από φιλοσόφους όπως ο Αριστοτέλης.

Ο πολεμιστής – είτε οπλίτης στην Αθήνα είτε Σπαρτιάτης – έπρεπε να υπερασπιστεί την πόλη, την οικογένεια και την τιμή του χωρίς δισταγμό. Η ανδρεία σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ήταν η μέση οδός μεταξύ δειλίας και απερισκεψίας, ενώ η ντροπή ήταν χειρότερη από θάνατο.

Παράδειγμα: Στις Θερμοπύλες, οι 300 Σπαρτιάτες προτίμησαν τον θάνατο από την ήττα, με το ρητό «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς» (με την ασπίδα ή πάνω της). Η εκδίκηση ήταν καθήκον, όπως ο Αχιλλέας που εκδικείται τον Πάτροκλο, και η δόξα (κλέος) εξασφάλιζε αθάνατη φήμη.

Ο Χριστιανισμός, εξαπλούμενος στην Ελλάδα από τον 1ο αιώνα μ.Χ., το αντέστρεψε: η ταπείνωση έγινε αρετή, και η μαχητικότητα σε θρησκευτικούς πολέμους – μια διαφορά που αξίζει να επισημανθεί είναι πως οι αρχαίοι λαοί στην πλειονότητα τους σεβόντουσαν τις παραδόσεις των άλλων. Σήμερα, στην Ελλάδα, ίχνη της αρχαίας τιμής δεν θα βρεις, με την κοινωνία απλά να διαμαρτύρεται παθητικά απέναντι σε αδικίες όπως η διαφθορά και η πλήρης σήψη της κοινωνίας. Ο Χριστιανισμός μετέτρεψε την υποχρεωτική αρετή σε ηθική που βασίζεται στη χάρη, χωρίς πρακτικό αντίκρισμα.

Ο Χριστιανισμός μαλάκωσε τις δυτικές κοινωνίες μετατρέποντας την τιμή και την εκδίκηση σε ταπείνωση και συγχώρεση, δημιουργώντας πιο ειρηνικούς κόσμους αλλά και λιγότερο ανθεκτικούς στην αδικία.

anazitiseis.gr