Αρχαία Ελληνική Τέχνη. Άραγε οι σημερινοί Έλληνες γνωρίζουν, όλοι, ποιά είναι η αξία της;

Αρχίζοντας με αυτή την σημαντική ερώτηση, είναι γιατί ίσως οι περισσότεροι Έλληνες, δεν την έχουν καν αναλογιστεί ή δεν έχουν τις γνώσεις για να κρίνουν την αρχαία Ελληνική Τέχνη, ενώ σε άλλες χώρες είναι περισσότερο εκτιμητέα και θαυμαστή.

Αλλά, γιατί όμως;

Τί κατάφεραν οι αρχαίοι Έλληνες, που έμεινε αξεπέραστο μες στους αιώνες; Γιατί οι καλλιτέχνες, κατά την περίοδο της Αναγέννησης, προσπάθησαν να τους μιμηθούν;

Παρότι η αρχαία Ελληνική Τέχνη πέρασε αρκετά στάδια εξέλιξης, κάπου προς το τέλος αυτής της πορείας, κατάφερε να αγγίξει την τελειότητα…!

Έτσι, αυτή η Τέχνη παραμένει σταθερή αξία για τους Έλληνες όλων των εποχών, αλλά και για την Ανθρωπότητα, ως Πολιτιστικό Μνημείο και φάρος πνευματικότητας. Ίσως κάποιοι άνθρωποι, Έλληνες ή ξένοι, θα προσπεράσουν την αξία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης υπονομεύοντας το αναμφισβήτητο, με ερωτήσεις όπως:

«Γιατί να είναι οι Νεοέλληνες υπερήφανοι για την τέχνη αυτών που ονομάζουν “προγόνους“;» και

«Άραγε πόσο “Έλληνες” μπορεί να είναι οι Νεοέλληνες, όταν έχουν δεχθεί τόσες επιμειξίες από διαφορετικά έθνη, καθώς γεωγραφικά η Ελλάδα χαρακτηρίζεται σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών;»

Την απάντηση παρέχει ο Ακαδημαϊκός λογοτέχνης Δημήτριος Καμπούρογλου, στο βιβλίο του «Ιστορία των Αθηναίων», γραμμένο το 1889, όπου όπως φαίνεται από τότε, ήδη, υπήρχε η ίδια αμφισβήτηση περί της «ελληνικότητας» αυτών που απάρτιζαν το νεοσύστατο έθνος των Ελλήνων.

Στο απόσπασμα αυτό, ο Δημ. Καμπούρογλου λέει τα εξής, στην Νεοελληνική τους απόδοση: «Ευτυχώς οι περί καταγωγής συζητήσεις είναι πλέον ξεπερασμένες. Αυτοί που ενοχλούνται για την ύπαρξη της Ελληνικής φυλής, έχουν πει πολλά, αλλά μπροστά στο απλούστατο αυτό επιχείρημα, έμειναν άφωνοι. Αν οι σημερινοί Έλληνες δεν είναι Έλληνες, τότε ποιός τους εξελλήνισε; Ποιός τους δίδαξε και τους ανάγκασε να ζουν με αυτούς τους όρους που ζουν μέχρι σήμερα και να μιλούν όπως μιλούν μέχρι σήμερα; Μήπως οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι ή μήπως με κάποια μοιραία ανεξήγητη απόφαση καταστράφηκαν οι Έλληνες που εξελλήνισαν (τους άλλους) και διασώθηκαν μόνο οι συρφετοί που εξελληνίσθηκαν;»

Παράξενο, εν τέλει, είναι το γεγονός ότι όπως τότε, ακόμα και σήμερα υπάρχει σκόπιμα αυτή η απορία περί της «Ελληνικότητας» των Νεοελλήνων. Και μάλιστα αυτή η αμφισβήτηση διατυπώνεται από εκπροσώπους ευρωπαϊκών λαών που διατείνονται ότι θεωρούνται πολιτισμένοι. Έχουν δε τόσο υψηλό πολιτιστικό επίπεδο που, ακόμα και μέχρι το μισό του 20^ο αιώνα, διατηρούσαν, ως εκθέματα στους ζωολογικούς τους κήπους, «πρωτόγονους» Αφρικανούς, που ζούσαν με τις οικογένειές τους στις παραδοσιακές τους καλύβες (Βέλγιο, Γερμανία κ.α.). Οι Έλληνες της νίκης της επανάστασης του 1821 και του νεοσύστατου τότε Ελληνικού κράτους ήταν στα μάτια αυτών των πολιτισμένων ευρωπαίων, «άξεστοι», «αγράμματοι» και χοντροκομμένοι «χωριάτες». Όμως αυτοί οι «απολίτιστοι» χωριάτες, αμέσως μόλις απελευθερώθηκαν, δεν δίστασαν να διακηρύξουν το δικαίωμα της Ελευθερίας κάθε ανθρώπου, που βρίσκονταν εντός της Ελληνικής Επικράτειας και την κατάργηση της δουλείας. Ίσως γιατί ο Έλληνας είναι σε θέση να κατανοήσει την αληθινή έννοια της λέξης ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, αλλά και ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, γιατί οι αληθινές σημασίες τους βρίσκονται μέσα στις ίδιες τις λέξεις…

Για να γίνει από κάπου μια έναρξη της ανάλυσης περί της Αρχαιοελληνικής Τέχνης, καθώς η «αρχή» του Ελληνικού Πολιτισμού χάνεται στα βάθη του χρόνου, κατά την ονομαζόμενη Αρχαϊκή περίοδο, υπάρχει πληθώρα σχημάτων στην ζωγραφική (τρίγωνα, ορθές γωνίες, ευθείες γραμμές, κύκλοι κ.α.), όπως και «σφιχτά», στατικά, αγάλματα με μικρές ενδείξεις κινήσεων, εκφράζοντας μία κοινωνία αυστηρή και συντηρητική. Η Αρχαϊκή τέχνη χαρακτηρίζεται από ευθείες γραμμές και γωνιώδη σχήματα, ως επί το πλείστον.

…………………………………………………………………………………………………………..

Στην φύση δεν υπάρχουν ευθείες γραμμές, αλλά μόνον καμπύλες. Ακόμα και αυτό που «φαίνεται» ως ευθεία π.χ. ο ορίζοντας της ήρεμης θάλασσας, στην πραγματικότητα είναι μέρος ενός τεράστιου κύκλου… Ο μαγνητισμός, επίσης, δρα καμπυλοειδώς, οπότε η έλξη των αντικειμένων προς την γη, δεν είναι ευθεία γραμμή αλλά, αυτό που φαίνεται ως ευθεία, είναι μέρος μίας τεράστιας καμπύλης…
Και βεβαίως, όχι μόνο δεν υπάρχουν ευθείες αλλά και, οι κινήσεις των φυσικών σωμάτων π.χ. πλανήτες, άστρα, γαλαξίες, οι διάφορες ακτινοβολίες όπως και το φως, έχουν ελλειπτικές, καμπυλοειδείς, σπειροειδείς ή κυματοειδείς τροχιές.

Οι ευθείες, όμως, ενυπάρχουν στον σχεδιασμό του Σύμπαντος από τον Θεϊκό Νου και έτσι, νοητικώς, συλλαμβάνονται από την ανθρώπινη διάνοια, καταγράφονται και διδάσκεται η χρήση τους. Τα παιδιά δεν χρησιμοποιούν ευθείες, μέχρι να τις διδαχθούν, δηλαδή μέχρι να τους δοθεί ο χάρακας και να τους ζητηθεί να σχεδιάσουν, με αυτόν, γραμμές.

Οι καμπύλες δε, εκφράζουν την ευαισθησία και το συναίσθημα.

…………………………………………………………………………………………………………..

Με την πάροδο των χρόνων εισάγονται περισσότερες καμπύλες και ελεύθερες κινήσεις στις απεικονίσεις των εκάστοτε θεμάτων. Στα Κλασικά χρόνια, δημιουργούνται ολόκληρες παραστάσεις με έντονες κινήσεις και αγάλματα, που απεικονίζουν τέλεια το ανθρώπινο σώμα και γενικότερα τα της φύσεως, χρησιμοποιώντας πλήθος συμβόλων, προσδίδοντας μία έντονη πνευματική διάσταση στα έργα και εκφράζοντας την αρμονία πνεύματος και ύλης. Η Κλασική περίοδος χαρακτηρίζεται από την ισορροπία μεταξύ ευθείας και καμπύλης. Για την ακρίβεια, σ’ αυτήν την φάση, δεν χρησιμοποιούνται ορατές ευθείες, αλλά κυρίως καμπύλες, ακόμα και στα κτίσματα, καταφέρνοντας αυτό που συμβαίνει στην φύση όπου:

• Υπάρχουν παντού καμπύλες.
• Τα πάντα κινούνται.
• Τα πάντα είναι μοναδικά και τέλεια, τόσο επιμέρους, όσο και στο όλον!

Έτσι, καμία πέτρα δεν είναι ίδια με κάποια άλλη σε κανέναν Ελληνικό Ναό, όπως π.χ. στον Παρθενώνα και αν εξεταστεί κάθε μέρος ενός αγάλματος (π.χ. χέρι, πόδι, κορμός, κεφαλή), κάθε επιμέρους τμήμα είναι τέλειο, όπως το όλον. Γιατί η τελειότητα στην Φύση, δεν βρίσκεται μόνο στο Όλον, αλλά και σε κάθε επιμέρους στοιχείο π.χ. η τελειότητα ενός λουλουδιού, ενός φύλλου, ενός οργάνου του ανθρώπινου  σώματος κ.λπ.

Οι αρχαίοι Έλληνες, μέσα από την τέχνη τους, κατάφεραν να εκφράσουν, όχι μόνο την ομορφιά ή την τελειότητα της φύσης αλλά και τη δομή της.

Όπως φαίνεται, αυτοί γνώριζαν ότι στην φύση υπάρχουν μόνο ορατές καμπύλες, όπου αυτές και αποτύπωσαν. Όπως γνώριζαν, επίσης, ότι πίσω από όλα αυτά που βλέπει το μάτι, υπάρχει Σχέδιο και ο κάθε σχεδιασμός «απαιτεί» ευθείες, γωνιώδη σχήματα και βεβαίως το Μέτρον!

Έτσι σχεδίαζαν με ευθείες, αλλά «έπλαθαν» με καμπύλες, ακριβώς όπως είναι δομημένο το Σύμπαν. Και παντού «κρύβονται» πληροφορίες είτε συμβολικές, είτε μετρικές-μαθηματικές, όπου κυριαρχεί η Αρμονία.

Γυρίζοντας πίσω σε αυτά που ήδη γνωρίζει ο αναγνώστης, η ευθεία είναι νοητή γραμμή και όχι φυσική, όπως και για τα γωνιώδη σχήματα ειπώθηκε ότι παραπέμπουν στην λογική και το πνεύμα. Πίσω από κάθε ευθεία, στο Σύμπαν, βρίσκεται ο Θεϊκός Νους. Και πάλι, σύμφωνα με τις γνώσεις για τις καμπύλες, ο αναγνώστης γνωρίζει ότι εκφράζουν το συναίσθημα.

Έτσι, το τελικό φιλοσοφικό συμπέρασμα, από αυτήν την «περιήγηση», είναι ότι το Σύμπαν έχει σχεδιαστεί με Λογική και έχει πλαστεί με συναίσθημα! Και αυτό ακριβώς εξέφρασε η Αρχαία Ελληνική Τέχνη.

Ολοκληρώνοντας την πορεία της σύντομης περιήγησης στα βασικά χαρακτηριστικά της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, το τελευταίο στάδιο είναι η ονομαζόμενη Ελληνιστική περίοδος. Αυτό που χαρακτηρίζει την τέχνη αυτής της εποχής είναι η έντονη παρουσία της καμπύλης, που χρησιμοποιείται αφειδώς, ακόμα και στον σχεδιασμό.

Αυτό δίνει στα έργα μία συναισθηματική φόρτιση, χάνοντας όμως την ισορροπία μεταξύ ευθείας – καμπύλης, που υπήρχε στα έργα της προηγουμένης περιόδου. Η παρακμή είναι εδώ και το τέλος της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης δεν είναι πλέον μακριά…

Ο ίδιος καλλιτεχνικός κύκλος θα επαναληφθεί κατά τις περιόδους:

Μεσαίωνας – Αναγέννηση – Μπαρόκ.

Έτσι, η συντηρητική Μεσαιωνική τέχνη των ευθειών και της αυστηρότητας, θα δώσει την θέση της στην απομίμηση της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης κατά την Αναγέννηση, στην προσπάθεια να ισορροπήσουν ευθείες και καμπύλες, νους και συναίσθημα… Τέλος, η χλιδή και το φορτωμένο καμπύλες Μπαρόκ, φέρνει την παρακμή στην τέχνη για άλλη μία φορά, φορτώνοντας με άκρατο συναίσθημα τα έργα και αποδυναμώνοντας την πνευματική τους υπόσταση.

Ίσως το πιο δύσκολο κατόρθωμα τού ανθρώπου, στο φυσικό επίπεδο, είναι να μπορέσει να καταστήσει κυρίαρχο τον νου του, σε αρμονία και ισορροπία με τη Φύση.

Αποσπάσματα από το βιβλίο της Φωτεινής Τυράσκη

«Φύση,  Τέχνη  και  Υποσυνείδητα  Μηνύματα» – A’ Μέρος – Ένας οδηγός για τον αρχέγονο κώδικα της Οπτικής Επικοινωνίας, εκδόσεις «Νάξιος» – naxios.gr

Η Φωτεινή Τυράσκη είναι πτυχιούχος των Τ.Ε.Ι. Αθηνών, της Σχολής Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών, του Τμήματος Γραφιστικής, με ειδικότητα στη Γραφιστική Κινηματογράφου, το Κινούμενο Σχέδιο και τα Ειδικά Εφέ.