Μπάνκερ Ρόι: Μαθαίνοντας από το ξυπόλητο κίνημα

Έτσι το 1965, πήγα στο Μπιχάρ της Ινδίας την εποχή του χειρότερου λιμού στην περιοχή. και είδα, για πρώτη φορά, πείνα, θάνατο, ανθρώπους να πεθαίνουν από ασιτία. Άλλαξε τη ζωή μου. Γύρισα πίσω στο σπίτι, και είπα στη μητέρα μου: «Θέλω να πάω να ζήσω και να εργαστώ σ’ ένα χωριό». Η μητέρα μου έπεσε σε κώμα. (Γέλια) «Τι είν’ αυτά; Όλος ο κόσμος είναι στρωμένος στα πόδια σου, σε περιμένουν οι καλύτερες δουλειές, κι εσύ θέλεις να πας να δουλέψεις σε χωριό; Είσαι με τα καλά σου;» Απάντησα πως «Πήρα την καλύτερη εκπαίδευση. Μ’ έκανε να σκεφτώ κι ήθελα ν’ ανταποδώσω κι εγώ με τον τρόπο μου». «Τι θα κάνεις στο χωριό; Δεν έχει δουλειές, ούτε χρήματα, ούτε ασφάλεια, ούτε προοπτικές». Είπα: «Θέλω να ζήσω ανοίγοντας πηγάδια για πέντε χρόνια». «Ν’ ανοίγεις πηγάδια για πέντε χρόνια; Πήγες στο πιο ακριβό σχολείο και κολέγιο της Ινδίας, και θέλεις ν’ ανοίγεις πηγάδια για πέντε χρόνια;» Έκανε να μου μιλήσει πάρα πολύ καιρό, επειδή πίστευε πως απογοήτευσα την οικογένειά μου.

Έπειτα όμως είδα τις εξαιρετικές γνώσεις και δεξιότητες που διαθέτουν οι πολύ φτωχοί άνθρωποι, που δεν εντάσσονται ποτέ στην επικρατούσα τάση — που δεν αναγνωρίζονται ποτέ, δεν εκτιμώνται, δεν εφαρμόζονται σε ευρεία κλίμακα. Σκέφτηκα να ιδρύσω ένα Ξυπόλητο Κολέγιο — ένα κολέγιο μόνο για φτωχούς. Το κολέγιο θα εκπροσωπούσε όσα θεωρούν σημαντικά οι φτωχοί. Πήγα σ’ αυτό το χωριό για πρώτη φορά. Οι γέροντες ήρθαν και μου είπαν: «Σε κυνηγάει η αστυνομία;» Είπα «Όχι». (Γέλια) «Απέτυχες στις εξετάσεις;» Είπα «Όχι». «Δεν βρήκες θέση στο δημόσιο;» Είπα «Όχι». «Τι κάνεις εδώ; Γιατί είσαι εδώ; Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ινδία σε στρέφει προς το Παρίσι, το Νέο Δελχί και τη Ζυρίχη· τι κάνεις σ’ αυτό το χωριό; Μήπως έχεις κάποιο κουσούρι και δεν μας το λες;» Είπα «Όχι, θέλω να ιδρύσω ένα κολέγιο μόνο για τους φτωχούς. Το κολέγιο θα εκπροσωπεί αυτά που θεωρούν σημαντικά οι φτωχοί».

Έτσι οι γέροντες μου έδωσαν κάποιες πολύ καλές και σημαντικές συμβουλές: «Σε παρακαλούμε μην φέρεις κανέναν με πτυχίο και προσόντα στο κολέγιό σου». Γι’ αυτό πρόκειται για το μόνο κολέγιο στην Ινδία όπου αν έχεις διδακτορικό ή μεταπτυχιακό, δεν γίνεσαι δεκτός. Πρέπει να θεωρείσαι αποτυχημένος, περιθωριακός, ή ανεπαρκής για να έρθεις στο κολέγιό μας. Πρέπει να εργάζεσαι με τα χέρια σου. Πρέπει να έχεις την αξιοπρέπεια της εργασίας. Πρέπει να δείξεις πως έχεις μια ικανότητα που μπορείς να προσφέρεις παρέχοντας μια υπηρεσία στην κοινότητα. Έτσι ιδρύσαμε το Ξυπόλητο Κολέγιο κι επαναπροσδιορίσαμε τον επαγγελματισμό.

Ποιος είναι επαγγελματίας; Επαγγελματίας είναι αυτός που έχει έναν συνδυασμό ικανότητας, αυτοπεποίηθησης και πίστης. Ένας ραβδοσκόπος είναι επαγγελματίας. Μια παραδοσιακή μαμή είναι επαγγελματίας. Ο παραδοσιακός αγγειοπλάστης είναι επαγγελματίας. Αυτοί είναι επαγγελματίες σ’ όλο τον κόσμο. Τους βρίσκετε σε κάθε δυσπρόσιτο χωριό σ’ όλο τον κόσμο. Σκεφτήκαμε πως αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να αναγνωριστούν και να δείξουν πως οι γνώσεις και οι δεξιότητες που έχουν έχουν οικουμενική αξία. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν, να εφαρμοστούν, πρέπει να παρουσιαστούν στον κόσμο παραέξω — αυτές οι γνώσεις και οι δεξιότητες που είναι επίκαιρες ακόμη και σήμερα.

Το κολέγιο λειτουργεί ακολουθώντας το πρότυπο ζωής κι εργασίας του Μαχάτμα Γκάντι. Τρως στο πάτωμα, κοιμάσαι στο πάτωμα, εργάζεσαι στο πάτωμα. Δεν υπάρχουν συμβόλαια — γραπτά συμβόλαια. Μπορείτε να μείνετε μαζί μου για 20 χρόνια, ή να φύγετε αύριο. Κανείς δεν μπορεί να βγάλει πάνω από 100 δολάρια το μήνα. Αν έρχεστε για τα χρήματα, μην έρθετε στο Ξυπόλητο Κολέγιο. Αν έρχεστε για τη δουλειά και την πρόκληση, ελάτε στο Ξυπόλητο Κολέγιο. Εδώ θέλουμε να προσπαθήσετε να δημιουργήσετε ιδέες. Όποια ιδέα κι αν έχετε, ελάτε να τη δοκιμάσετε. Δεν έχει σημασία αν αποτύχετε. Ταλαιπωρημένοι και καταπονημένοι, ξαναδοκιμάζετε. Είναι το μόνο κολέγιο όπου δάσκαλος είναι ο μαθητής κι ο μαθητής είναι δάσκαλος. Είναι το μόνο κολέγιο στο οποίο δεν δίνουμε πτυχίο. Πιστοποιείστε από την κοινότητα που εξυπηρετείτε. Δεν χρειάζεστε ένα χαρτί να κρεμάσετε στον τοίχο για να δείχνετε πως είστε μηχανικός.

Όταν το είπα αυτό, μου απάντησαν: «Δείξε μας τι είναι εφικτό. Τι κάνεις; Όλα αυτά είναι ανοησίες αν δεν μπορείς να τα δείξεις στην πράξη». Έτσι χτίσαμε το πρώτο Ξυπόλητο Κολέγιο το 1986. Χτίστηκε από 12 Ξυπόλητους αρχιτέκτονες που δεν ξέρουν γραφή κι ανάγνωση, κόστισε 1,50 δολάριο το τ.μ. 150 άνθρωποι έζησαν εκεί, δούλεψαν εκεί. Κέρδισαν το Βραβείο Αρχιτεκτονικής Αγά Χαν, το 2002. Έπειτα όμως υποπτεύθηκαν πως υπήρχε αρχιτέκτονας από πίσω. «Ναι, έκαναν τα αρχιτεκτονικά σχέδια» είπα, αλλά οι Ξυπόλητοι αρχιτέκτονες κατασκεύασαν το κολέγιο». Ήμασταν οι μόνοι που επέστρεψαν το βραβείο των 50.000 δολαρίων, επειδή δεν μας πίστευαν και σκεφτήκαμε πως συκοφαντούσαν τους Ξυπόλητους αρχιτέκτονες της Τιλόνια.

Ρώτησα έναν δασολόγο — ειδικευμένος εμπειρογνώμονας με χαρτιά και ισχύ. Του είπα «Τι μπορείς να φυτέψεις σ’ αυτό το μέρος;» Έριξε μια ματιά στο έδαφος και είπε «Ξέχασέ το. Δεν γίνεται. Δεν αξίζει τον κόπο. Βραχώδες έδαφος, χωρίς νερό». Βρέθηκα σε δύσκολη θέση και είπα: «Εντάξει, θα πάω στον γέροντα στο χωριό και θα του πω ‘τι να καλλιεργήσω σ’ αυτό το σημείο;’» Με κοίταξε ήρεμα και μου είπε: «Θα φυτέψεις αυτό κι αυτό, θα βάλεις κι εκείνο και θα λειτουργήσει». Έτσι είναι σήμερα.

Ανέβηκα στη στέγη και όλες οι γυναίκες μου είπαν «Φύγε! Οι άντρες πρέπει να φύγουν! Δε θέλουμε να μοιραστούμε αυτήν την τεχνολογία μαζί τους. Στεγανοποιούμε την στέγη». (Γέλια) Έχει λίγο ζαχαρότευτλο, κάποια φυτά και κάποια άλλα πράγματα που δεν ξέρω. Αλλά δεν στάζει. Δεν έχει παρουσιαστεί διαρροή από το 1986. Αυτήν την τεχνολογία, οι γυναίκες δεν την μοιράζονται με τους άνδρες.

(Γέλια)

Είναι το μόνο κολέγιο που ηλεκτροδοτείται πλήρως από τον ήλιο. Όλη η ενέργεια προέρχεται από τον ήλιο. Πάνελ 45 κιλοβάτ στην οροφή και όλα λειτουργούν από τον ήλιο για τα επόμενα 25 χρόνια. Όσο ο ήλιος λάμπει, δεν θα έχουμε πρόβλημα με την ενέργεια. Το ωραίο όμως είναι πως εγκαταστάθηκαν από έναν ιερέα, έναν Ινδουιστή ιερέα, που έχει πάει μόνο οκτώ χρόνια στο δημοτικό — δεν έχει πάει ποτέ σχολείο, δεν έχει πάει ποτέ στο κολέγιο. Ξέρει περισσότερα για την ηλιακή ενέργεια από οποιονδήποτε άλλον γνωρίζω στον κόσμο, εγγυημένα.

Το φαγητό, αν έρθετε στο Ξυπόλητο Κολέγιο, μαγειρεύεται με ηλιακή ενέργεια. Αυτοί που κατασκεύασαν την ηλιακή αυτή κουζίνα είναι γυναίκες, αγράμματες γυναίκες, που κατασκεύασαν την πιο εξελιγμένη ηλιακή κουζίνα. Είναι μια παραβολική ηλιακή κουζίνα. Δυστυχώς, είναι σχεδόν Γερμανίδες, τόσο σχολαστικές. (Γέλια) Δεν θα βρείτε πουθενά Ινδές τόσο σχολαστικές. Μπορούν να φτιάξουν αυτή την κουζίνα μέχρι την τελευταία της λεπτομέρεια. Παράγει 60 γεύματα, δύο φορές τη μέρα, με ηλιακή ενέργεια.

Έχουμε οδοντίατρο — είναι μια γιαγιά, αμόρφωτη, που είναι οδοντίατρος. Περιποιείται τα δόντια 7.000 παιδιών. Ξυπόλητη τεχνολογία: αυτό έγινε το 1986 –κανένας μηχανικός ή αρχιτέκτονας δεν το σκέφτηκε– αλλά μαζεύουμε το νερό της βροχής από τις στέγες. Πολύ ελάχιστο νερό πάει χαμένο. Όλες οι στέγες συνδέονται υπόγεια με μια δεξαμενή 400.000 λίτρων, και δεν πάει χαμένο το νερό. Αν έχουμε τέσσερα χρόνια ξηρασία, θα συνεχίσουμε να έχουμε νερό στον καταυλισμό, επειδή μαζεύουμε το νερό της βροχής.

60 τοις εκατό των παιδιών, δεν πηγαίνουν σχολείο, επειδή πρέπει να φροντίζουν τα ζώα –πρόβατα, κατσίκες– να κάνουν δουλειές του σπιτιού. Σκεφτήκαμε ν’ αρχίσουμε ένα νυχτερινό σχολείο για τα παιδιά. Επειδή από τα νυχτερινά σχολεία της Τιλόνια, έχουν περάσει πάνω από 75.000 παιδιά. Επειδή έγιναν για τη διευκόλυνση του παιδιού· όχι για την ευκολία του δάσκαλου. Και τι διδάσκουμε σ’ αυτά τα σχολεία; Δημοκρατία, συμμετοχή στα κοινά, πώς να μετρήσεις τη γη σου, τι πρέπει να κάνεις αν σε συλλάβουν, τι πρέπει να κάνεις αν αρρωστήσει το ζώο σου. Αυτά διδάσκουμε στα νυχτερινά σχολεία. Όλα τα σχολεία έχουν ηλιακή ενέργεια.

Κάθε πέντε χρόνια έχουμε εκλογές. Παιδιά από έξι έως δεκατεσσάρων ετών συμμετέχουν σε μια δημοκρατική διαδικασία, και εκλέγουν πρωθυπουργό. Η πρωθυπουργός είναι 12 ετών. Προσέχει 20 γίδες το πρωί, αλλά το βράδυ είναι πρωθυπουργός. Έχει υπουργικό συμβούλιο, υπουργό παιδείας, υπουργό ενέργειας, υπουργό υγείας. Παρακολουθούν και εποπτεύουν 150 σχολεία, 7.000 παιδιά. Πήρε το Παγκόσμιο Παιδικό Βραβείο πριν από 5 χρόνια, και πήγε στη Σουηδία. Πρώτη φορά που έφυγε από το χωριό της. Δεν είχε δει ποτέ τη Σουηδία. Δεν μαγεύτηκε καθόλου από όσα συνέβαιναν. Η βασίλισσα της Σουηδίας, που ήταν εκεί, γύρισε και μου είπε: «Μπορείς να ρωτήσεις αυτό το παιδί, από πού αντλεί την αυτοπεποίθηση της; Είναι μόνο 12 ετών, και δεν ενθουσιάζεται με τίποτα». Το κορίτσι, που στέκεται στ’ αριστερά της, γύρισε σε μένα, κοίταξε τη βασίλισσα στα μάτια και είπε: «Πες της σε παρακαλώ, πως είμαι η πρωθυπουργός».

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Όπου το ποσοστό του αναλφαβητισμού είναι πολύ υψηλό, χρησιμοποιούμε το κουκλοθέατρο. Οι μαριονέτες είναι ο τρόπος επικοινωνίας μας. Να σας γνωρίσω τον Τζαοκίμ Τσάτσα που είναι τριακοσίων ετών. Είναι ο ψυχαναλυτής μου. Ο δάσκαλός μου. Είναι ο γιατρός μου. Ο δικηγόρος μου. Είναι ο χορηγός μου. Μαζεύει χρήματα και λύνει τις διαφωνίες μου. Λύνει τα προβλήματά μου στο χωριό. Αν υπάρχει ένταση στο χωριό, αν η προσέλευση στα σχολεία μειωθεί και υπάρχει τριβή μεταξύ γονέα και δασκάλου, η μαριονέτα καλεί τον δάσκαλο και τον γονιό μπροστά σε όλο το χωριό και λέει: «Δώστε τα χέρια. Η προσέλευση δεν πρέπει να μειωθεί». Αυτές οι μαριονέτες κατασκευάζονται από ανακυκλωμένες εκθέσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Έτσι με αυτή την αποκεντρωμένη, απομυθοποιημένη προσέγγιση των ηλιακών χωριών έχουμε καλύψει όλη την Ινδία από το Λαντάκ ως το Μπουτάν — όλα τα χωριά ηλεκτροδοτούνται με ηλιακή ενέργεια από ανθρώπους που έχουν εκπαιδευτεί. Πήγαμε στο Λαντάκ, και ρωτήσαμε αυτή τη γυναίκα — στους μείον 40 πρέπει να βγεις από τη σκεπή, διότι δεν υπάρχει χώρος, έχει χιόνι κι απ’ τις δυο μεριές — και ρωτήσαμε αυτή τη γυναίκα, «Ποιο ήταν το όφελος που είχες από την ηλιακή ενέργεια;» Σκέφτηκε για ένα λεπτό και είπε: «Είναι η πρώτη φορά που μπορώ να δω το πρόσωπο του άνδρα μου το χειμώνα».

(Γέλια)

Πήγαμε στο Αφγανιστάν. Ένα μάθημα που μάθαμε στην Ινδία είναι πως οι άνδρες είναι ανεπίδεκτοι εκπαίδευσης. (Γέλια) Οι άνδρες είναι ανήσυχοι, έχουν φιλοδοξίες, οι άνδρες είναι αεικίνητοι και θέλουν όλοι πτυχία. (Γέλια) Σε όλη τη υφήλιο, υπάρχει αυτή η τάση οι άνδρες να θέλουν πτυχία. Γιατί; Διότι θέλουν να φύγουν απ’ το χωριό να πάνε στην πόλη, να βρουν δουλειά. Βρήκαμε λοιπόν αυτήν την εξαιρετική λύση: Να εκπαιδεύσουμε γιαγιάδες. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος να διαδώσεις την πληροφορία σήμερα; Τηλεόραση; Όχι. Tηλέγραφος; Όχι. Τηλέφωνο; Όχι. Τη λες σε μια γυναίκα.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Πήγαμε λοιπόν για πρώτη φορά στο Αφγανιστάν, κι επιλέξαμε τρεις γυναίκες κι είπαμε πως θέλουμε να τις πάρουμε στην Ινδία. Απάντησαν «Αδύνατον. Δεν βγαίνουν καν απ’ το δωμάτιό τους, και θες να τις πας στην Ινδία;» Είπα «Θα κάνω μια παραχώρηση. Θα πάρω μαζί και τους συζύγους». Πήρα λοιπόν μαζί και τους συζύγους. Φυσικά, οι γυναίκες ήταν πολύ πιο έξυπνες από τους άνδρες. Πώς αλλάζουμε αυτές τις γυναίκες σε έξι μήνες; Με τη νοηματική. Δεν επιλέγεις τη γραφή. Δεν επιλέγεις την ομιλία. Επιλέγεις τη νοηματική. Και σε έξι μήνες μπορούν να γίνουν μηχανικοί ηλιακής ενέργειας. Γυρίζουν πίσω και ηλεκτροδοτούν με ηλιακή ενέργεια το χωριό τους.

Αυτή η γυναίκα επέστρεψε και ηλεκτροδότησε το πρώτο χωριό, έστησε ένα εργαστήριο — το πρώτο χωριό που ηλεκτροδοτήθηκε με ηλιακή ενέργεια στο Αφγανιστάν έγινε από τρεις γυναίκες. Αυτή η γυναίκα είναι μια εξαιρετική γιαγιά. Είναι 55 ετών και έχει ηλεκτροδοτήσει με ηλιακή ενέργεια 200 σπίτια για μένα στο Αφγανιστάν. Και δεν έχουν καταρρεύσει. Πήγε και μίλησε στο μηχανολογικό τμήμα του Αφγανιστάν και εξήγησε στον επικεφαλής του τμήματος τη διαφορά του εναλλασσόμενου ρεύματος, από το συνεχές. Εκείνος δεν την ήξερε. Αυτές οι τρεις γυναίκες έχουν εκπαιδεύσει άλλες 27 γυναίκες και έχουν ηλεκτροδοτήσει με ηλιακή ενέργεια 100 χωριά στο Αφγανιστάν.

Πήγαμε στην Αφρική, και κάναμε το ίδιο πράγμα. Γυναίκες από οκτώ-εννιά χώρες στο ίδιο τραπέζι, να μιλούν μεταξύ τους, χωρίς να καταλαβαίνουν λέξη, επειδή μιλούν διαφορετικές γλώσσες. Αλλά η γλώσσα του σώματός τους είναι εξαιρετική. Μιλούν η μια στην άλλη και γίνονται μηχανικοί ηλιακής ενέργειας. Πήγα στη Σιέρα Λεόνε, κι ήταν αυτός ο υπουργός που οδηγούσε μέσ’ τη νύχτα — και έφτασε σε ένα χωριό. Επιστρέφει, μπαίνει στο χωριό και λέει: «Τι έχουμε εδώ;» Του απάντησαν πως αυτές οι δύο γιαγιάδες… «Γιαγιάδες;» Ο υπουργός δεν μπορούσε να πιστέψει στ’ αυτιά του. «Πού πήγαν;» «Πήγαν στην Ινδία και γύρισαν». Πήγε κατευθείαν στον Πρόεδρο και του είπε: «Ξέρεις πως υπάρχει ένα ηλιακό χωριό στη Σιέρα Λεόνε;» Εκείνος απάντησε: «Όχι». Το μισό υπουργικό συμβούλιο πήγε την άλλη μέρα να δει τις γιαγιάδες. «Τι συμβαίνει εδώ;» Έτσι με φώναξε και μου είπε: «Μπορείς να εκπαιδεύσεις 150 γιαγιάδες;» «Δεν μπορώ κ. Πρόεδρε. Αλλά θα το κάνουν οι γιαγιάδες». Έτσι μου έχτισε το πρώτο Ξυπόλητο κέντρο εκπαίδευσης στη Σιέρα Λεόνε. 150 γιαγιάδες εκπαιδεύτηκαν εκεί.

Γκάμπια: Πήγαμε να επιλέξουμε μια γιαγιά στην Γκάμπια. Πήγαμε στο χωριό. Ήξερα ποια γυναίκα ήθελα να πάρω. Η κοινότητα μαζεύτηκε και είπε «Πάρε αυτές τις δυο γυναίκες». Είπα «Όχι. Θέλω να πάρω αυτή τη γυναίκα». «Μα γιατί; Δεν γνωρίζει τη γλώσσα. Δεν την ξέρεις». Απάντησα πως «μ’ αρέσει η γλώσσα του σώματός της. Μ’ αρέσει ο τρόπος που μιλά». «Δύσκολος σύζυγος· αδύνατον». Φώναξαν τον σύζυγο, εκείνος ήρθε, κορδωμένος σαν πολιτικός, με το κινητό στο χέρι. «Αδύνατον». «Γιατί όχι;» «Η γυναίκα· κοίτα πόσο όμορφη είναι». Απάντησα «ναι, είναι πολύ όμορφη». «Τι γίνεται αν το σκάσει με κανέναν Ινδό;» Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος φόβος του. Του είπα «Θα είναι χαρούμενη. Θα σου τηλεφωνεί στο κινητό». Έφυγε σαν γιαγιά κι επέστρεψε σαν τίγρης. Κατέβηκε από το αεροπλάνο και μίλησε σε όλον τον τύπο σαν να ήταν βετεράνος. Μίλησε με τους δημοσιογράφους και ήταν μια σταρ. Όταν επέστρεψα έξι μήνες αργότερα, τη ρώτησα: «Πού είναι ο άνδρας σου;» «Ε, κάπου θα ‘ναι. Δεν έχει σημασία». (Γέλια) Μεγάλη επιτυχία.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Θα ολοκληρώσω λέγοντας πως δεν χρειάζεται να ψάχνετε εξωτερικές λύσεις. Ψάξτε εσωτερικές λύσεις. Κι ακούστε τους ανθρώπους που έχουν τις λύσεις μπροστά σας. Βρίσκονται σε όλον τον κόσμο. Μην ανησυχείτε. Μην ακούτε την Παγκόσμια Τράπεζα, ακούστε τους ανθρώπους. Έχουν όλες τις λύσεις του κόσμου.

Θα κλείσω με ένα απόφθεγμα του Μαχάτμα Γκάντι. «Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν, κι έπειτα νικάς».

Σας ευχαριστώ.