Η νότια Ευρώπη στερεύει από νερό

Επιμέλεια: Αλέξανδρος Παπαδόπουλος

Τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων ετών φαίνεται πως θα βιώσει η νότια Ευρώπη, το καλοκαίρι που έρχεται. Οι προσδοκίες που υπήρχαν ότι ο χειμώνας με τις βροχές και τα χιόνια του θα μετρίαζαν κάπως τα φαινόμενα ξηρασίας που βiωσε τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη, δυστυχώς στην πράξη διαψεύστηκαν οικτρά.

Ήδη από τον Απρίλιο, πολλές χώρες του νότου, ουσιαστικά πάνω από το ένα τέταρτο της Γηραιάς Ηπείρου, βρίσκονται αντιμέτωπες με συνθήκες ξηρασίας και προετοιμάζονται για ένα δύσκολο καλοκαίρι, ανάλογο του περυσινού, ενδεχομένως και χειρότερο.

Ιδιαίτερα ανησυχητικά τα φαινόμενα σε Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία

Ο μεγάλος ταμιευτήρας νερού στην Καταλονία, που αποτελεί βασική πηγή υδροδότησης εκατομμυρίων Καταλανών έχει αδειάσει, με την κατάσταση να διαγράφεται δραματική. Η ξηρασία, επισήμανε ο Ισπανός πρωθυπουργός, Πέδρο Σάντσεθ την περασμένη εβδομάδα, «θα είναι ένα από τα κεντρικά πολιτικά και εδαφικά θέματα αντιπαράθεσης στη χώρας τα προσεχή χρόνια».

Ελλείψει βροχοπτώσεων, στους ταμιευτήρες νερού, όπου συγκεντρώνεται το βρόχινο νερό για να χρησιμοποιηθεί τους ξηρότερους μήνες, έχει καλυφθεί μόνον το ένα τέταρτο της χωρητικότητάς τους στην περιοχή. Κάποιοι αγρότες αναγκάστηκαν να μην καλλιεργήσουν, σε πολλές περιοχές νερό μεταφερόταν σε υδροφόρες ενώ σε τουλάχιστον μία περίπτωση, αγρότες υποχρεώθηκαν να αναβάλουν επ’ αόριστον τη σπορά.

Στην Ιταλία, το ερευνητικό ίδρυμα CIMA κατέγραψε μείωση χιονόπτωσης κατά 64% έως τα μέσα Απριλίου. Η στάθμη του μεγαλύτερου ποταμού του Πάδου έχει ήδη υποχωρήσει στα επίπεδα του περασμένου Ιουνίου, ενώ το επίπεδο των υδάτων της λίμνης Γκάρντα είναι χαμηλότερο και από το μισό της μέσης στάθμης της.

Η Γαλλία βίωσε τον πιο ξηρό χειμώνα των τελευταίων 60 ετών, καθώς για τουλάχιστον 30 συναπτά 24ωρα δεν έπεσε ούτε σταγόνα βροχής τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, ενώ η αδυναμία παροχής νερού σε πολλά χωριά, έχει προκαλέσει δημόσια αντιπαράθεση και συγκρούσεις στη νότια Γαλλία.

Εν τω μεταξύ, μια πρόσφατη μελέτη με τη χρήση δορυφορικών δεδομένων επιβεβαίωσε πως η Ευρώπη πλήττεται από σοβαρή ξηρασία την τελευταία πενταετία, με τις ολοένα και υψηλότερες θερμοκρασίες να προκαλούν μια έντονη επισφάλεια νερού, ιδίως στις χώρες του νότου.

«Πριν από λίγα χρόνια θα έλεγα πως έχουμε αρκετό νερό στην Ευρώπη. Τώρα, φαίνεται πως είμαστε αντιμέτωποι με πρόβλημα λειψυδρίας» σημειώνει ο Τόρστερ Μάγιερ-Γκιρ, ο επικεφαλής της μελέτης δορυφορικών δεδομένων.

Οι ειδικοί προειδοποιούν πως ακόμη και μια βροχερή άνοιξη δε θα μπορούσε να εξισορροπήσει την κατάσταση. Και με το καλοκαίρι προ των πυλών, οι κυβερνήσεις αγωνίζονται να βρουν λύση όχι μόνο για τις υφιστάμενες δυσκολίες, αλλά και για τις μελλοντικές ελλείψεις.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Σε ότι αφορά την χώρα μας, την Ελλάδα, ας ξεκινήσουμε πρώτα με την καλή είδηση. Η χώρα μας δεν φαίνεται να επηρεάζεται από την εικόνα ξηρασίας που υφίσταται το τελευταίο διάστημα σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Δεν έχει πληγεί υπερβολικά από την ξηρασία. Οι ταμιευτήρες νερού, που καλύπτουν τις ανάγκες υδροδότησης μεταξύ άλλων της Αθήνας είναι γεμάτες. Σε σχέση με ορισμένα νησιά του νότιου Αιγαίου από την άλλη πλευρά, το πρόβλημα είναι γνωστό. Η ξηρασία αποτελούσε πάντα πρόβλημα, και σε ορισμένα νησιά, όπως για παράδειγμα τη Φολέγανδρο, το νερό μεταφέρεται με πλοία ή σε άλλα γίνεται αφαλάτωση του θαλασσινού νερού, το οποίο χρησιμοποιείται ως πόσιμο, με τη βοήθεια φωτοβολταϊκών συστημάτων.

Αλλά και στην Ελλάδα οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής δεν μπορούν να κρυφτούν και προβληματίζουν τους εμπειρογνώμονες. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως οι δυνατές βροχοπτώσεις, η βαρυχειμωνιά με ασυνήθιστα πολύ χιόνι και η ακραία ζέστη το καλοκαίρι, έχουν αυξηθεί τελευταία, αλλά δεν φαίνεται προς το παρόν τουλάχιστον να θέτουν σε κίνδυνο τη φετινή τουριστική σεζόν με περιορισμούς στην κατανάλωση του νερού.

Έρχεται το θερμότερο καλοκαίρι στην Ελλάδα; Τι απαντούν Λέκκας και Ζάνης στην ΕΡΤ

Στο μεταξύ, νέο “καμπανάκι” για το κλίμα στην Ελλάδα, κρούουν οι ειδικοί, με τις προβλέψεις να είναι δυσοίωνες. Το φετινό καλοκαίρι μάλιστα αναμένεται να είναι το πιο ζεστό, δεδομένου του ότι η Ισπανία ζει ήδη ένα άνευ προηγουμένου για την εποχή κύμα καύσωνα.

Ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ, Ευθύμιος Λέκκας, μιλώντας στην ΕΡΤ, τόνισε ότι το κλίμα είναι ένα θέμα το οποίο ταλανίζει όχι μόνο τον ελληνικό χώρο αλλά και τον ευρύτερο μεσογειακό χώρο και τον παγκόσμιο. «Βλέπουμε τις εξελίξεις των γεγονότων στην Ισπανία αλλά και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, που θα πρέπει να σημειώσουμε ότι είναι ένα hotspot ουσιαστικά της κλιματικής κρίσης σε όλο τον κόσμο. Βλέπουμε όλα αυτά τα γεγονότα και προβληματιζόμαστε με βάση βεβαίως τις διεθνείς καταγραφές και τα διεθνή στοιχεία τα οποία υπάρχουν. Θεωρείται ότι πάμε σε μία αύξηση της διαδικασίας για πιο θερμές θερμές περιόδους και μέσα στα πλαίσια αυτά έχουμε και την μεγάλη πιθανότητα να έχουμε ένα πιο θερμό καλοκαίρι φέτος».

Αφού εξήγησε ότι δεν μπορούν οι ειδικοί να προβλέψουν με ακρίβεια το αμέσως επόμενο καλοκαίρι τι ακριβώς θα συμβεί, τόνισε ότι η προϊούσα αύξηση της θερμοκρασίας επιφέρει τεράστιες αλλαγές όχι μόνο στο περιβάλλον αλλά και κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. «Εκείνο το οποίο θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι αύξηση των βαθμών και της θερμοκρασίας την καλοκαιρινή περίοδο αλλά και τις άλλες περιόδους σημαίνει ότι έχουμε πιο μεγάλη ξηρασία. Σημαίνει ότι έχουμε μεγάλη πιθανότητα πυρκαγιών. Στη συνέχεια έχουμε διαστήματα με έντονα καιρικά φαινόμενα, δηλαδή πλημμυρικά φαινόμενα, διαβρώσεις, κατολισθήσεις και όλος αυτός ο κύκλο, που είναι ένας κύκλος που επιταχύνεται συνέχεια, οδηγεί στην περιβαλλοντική υποβάθμιση, οδηγεί σε ένα φαινόμενο το οποίο δεν έχει χαρακτήρα επιστροφής. Το φαινόμενο της ερημοποίησης».

Από πλευράς του ο καθηγητής Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας, Πρόδρομος Ζάνης σημείωσε ότι δεν είναι εφικτό επιχειρησιακά να γίνει πρόβλεψη για το τι καλοκαίρι θα έχουμε. «Υπάρχουν μόνο εποχιακές προβλέψεις οι οποίες είναι σε ερευνητικό επίπεδο από μεγάλους διεθνείς οργανισμούς και από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικού Οργανισμό. Υπάρχουν κάποιες εκτιμήσεις για το φετινό φετινό καλοκαίρι ότι κατά πάσα πιθανότητα θα είναι πιο θερμό, αλλά αυτό πρέπει να το κοιτάμε λίγο με κάποια επιφυλακτικότητα», ανέφερε και πρόσθεσε στη συνέχεια.
«Η επιστήμη βασίζεται στο τι παρατηρούμε, στην κατανόηση αυτών που παρατηρούμε και από εκεί και πέρα στο τι μπορεί να εκτιμήσουμε για το μέλλον. Η αλήθεια είναι ότι αν κοιτάξουμε με τα παρατηρησιακά δεδομένα. Θα δούμε ότι αυξάνει η συχνότητα εμφάνισης τέτοιων ακραίων επεισοδίων. Τώρα και με βάση τα μελλοντικά σενάρια οδεύουμε σε μία περαιτέρω αύξηση. 5 και 6 επεισόδια ισχυρού καύσωνας ανά δεκαετία».

Νερό με το δελτίο στα καλοκαιρινά θέρετρα του μεσογειακού νότου; 

Διαφορετική ωστόσο είναι η εικόνα στην Ισπανία. Όποιος αυτές τις ημέρες βρίσκεται στην Βαρκελώνη, οι θερμοκρασίες έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τους 20 βαθμούς. Αυτό είναι καταρχήν θετικό για όποιον έρχεται από την ακόμη χειμωνιάτικη βόρεια Ευρώπη, αλλά στις παραλίες οι τουρίστες θα πρέπει να κάνουν ουρά για να κάνουν ντους μετά το μπάνιο. Η πρωτεύουσα της Καταλονίας έχει θέσει περιορισμούς και έχει βάλει σε λειτουργία μόνο ένα ντους ανά παραλία. Ο λόγος; Η ακραία ξηρασία που βιώνει εδώ και πολλούς μήνες η περιοχή και έχει οδηγήσει αναπόφευκτα σε περιορισμούς στην κατανάλωση του νερού σε περισσότερους από 200 δήμους της βορειοανατολικής Ισπανίας. Παρόμοια, αν και λιγότερο σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζει η Ανδαλουσία αλλά και άλλες περιοχές που κατατάσσονται στους ευρωπαϊκούς παραδείσους για διακοπές.

Λίγο πριν την έναρξη της θερινής σεζόν δεν είναι μόνο η τουριστική βιομηχανία που ανησυχεί. Όλο και περισσότεροι λάτρεις του μεσογειακού καλοκαιριού αναρωτιούνται εάν θα βρουν γεμάτες πισίνες ή εάν θα πρέπει να κάνουν ντους με το …δελτίο. Οι φόβοι δεν είναι εκτός πραγματικότητας. Στην Καταλονία οι ταμιευτήρες νερού είναι γεμάτοι μόνο στο 26% κατά μέσον όρο. Και για να έχουμε μέτρο σύγκρισης πέρυσι ήταν στο 58%. Από το φθινόπωρο του 2021 οι βροχοπτώσεις έχουν μειωθεί και είναι σπάνιες. Οι ειδικοί κάνουν λόγο για τη χειρότερη ξηρασία στην Καταλονία από την έναρξη των καταγραφών το 1914. Οι ειδικοί αποδίδουν αυτή την αρνητική εξέλιξη σε μεγάλο βαθμό στην κλιματική αλλαγή με ευθύνη του ίδιου του ανθρώπου.

«Οι ξηρασίες θα γίνουν πιο συχνές και μεγαλύτερης διάρκειας»

«Λόγω της κλιματικής αλλαγής, πρέπει να περιμένουμε ότι οι ξηρασίες θα γίνουν πιο συχνές, πιο έντονες και μεγαλύτερης διάρκειας τις επόμενες δεκαετίες» προειδοποιεί ο Χαβιέ Μαρτίν Βίδε, καθηγητής Φυσικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. «Ακόμη και βραχυπρόθεσμα, η κατάσταση δεν είναι ρόδινη, δεν υπάρχει ορατό τέλος αυτής της ξηρασίας» επισημαίνει στη συνέχεια.

Από την δική του πλευρά ο Φρεντ Χάτερμαν, υδρολόγος στο Ινστιτούτο Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσδαμ, εξηγεί: «Οι χειμερινές βροχοπτώσεις είναι ζωτικής σημασίας ιδίως για τις μεσογειακές χώρες. Υπάρχουν τρεις τρόποι μέσω των οποίων η υπερθέρμανση του πλανήτη θα εντείνει την ξηρασία στην Ευρώπη.

Πρώτον, όσο οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν, τόσο περισσότερο νερό εξατμίζεται. «Ουσιαστικά, θα πρέπει να έχουμε μια σταθερή αύξηση των βροχοπτώσεων για να αντισταθμίσουμε την αύξηση της εξάτμισης.

Δεύτερον, η κλιματική αλλαγή αποδυναμώνει τον ευρωπαϊκό αεροχείμαρρο, κάτι που σημαίνει πως η ατμοσφαιρική πίεση μπορεί να διαταραχθεί, προκαλώντας παρατεταμένες περιόδους ζέστης και ξηρασίας -όπως συνέβη πέρυσι- ή παρατεταμένες έντονες βροχοπτώσεις, όπως συνέβη κατά τις φονικές πλημμύρες του 2021.

Τρίτον, οι παγετώνες και η χιονοκάλυψη της Ευρώπης συρρικνώνονται ραγδαία εξαιτίας της ανόδου της θερμοκρασίας, γεγονός που στερεί τη ζωτικής σημασίας υδροδότηση από μεγάλα ποτάμια, όπως ο Ρήνος, ο Δούναβης, ο Ροδανός ή ο Πάδος» σημειώνει ο Γερμανός υδρολόγος.

Φέτος, το νερό από το λιώσιμο των πάγων στους ταμιευτήρες της Ευρώπης «θα είναι πραγματικά πολύ λιγότερο από το σύνηθες» εκτιμά ο Αντρέα Τορέτι, ερευνητής στο Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Σύμφωνα με τον ίδιο, Ισπανία, νότια Πορτογαλία, Ιταλία και Γαλλία θα αποδειχτούν ιδιαίτερα ευάλωτες.

Τα πρώτα μέτρα εξοικονόμησης νερού σε Καταλονία και Ανδαλουσία

Παρά τα μέτρα εξοικονόμησης νερού που υιοθετήθηκαν από το τέλος Φεβρουαρίου στην Καταλονία και την Ανδαλουσία, η στάθμη των υδάτων συνεχίζει να μειώνεται με ραγδαίο ρυθμό. Οι αγρότες πρέπει να καταναλώνουν 40% λιγότερο νερό, η βιομηχανία 15%. Μεταξύ άλλων, απαγορεύεται το πότισμα δημόσιων και ιδιωτικών χώρων πρασίνου και ο καθαρισμός των δρόμων με πόσιμο νερό.

Τα σχέδια για την απαγόρευση να γεμίζουν οι πισίνες των ξενοδοχείων και των κολυμβητηρίων μπήκαν πρόσφατα στο συρτάρι. Όμως τα ιδιωτικά νοικοκυριά στις περιοχές με παρατεταμένη ξηρασία και με συνολικά έξι εκατομμύρια κατοίκους δύσκολα θα μπορούν να απολαμβάνουν το κολύμπι σε ιδιωτικές πισίνες λόγω του ορίου κατανάλωσης των 230 λίτρων ανά κάτοικο και ημέρα. Κι αν η κατάσταση είναι τόσο άσχημη τώρα, φαντάζεται κανείς πώς θα είναι το κατακαλόκαιρο, όταν δεν θα βρέχει καθόλου ή ελάχιστα, οι τουρίστες θα καταφθάνουν μαζικά και η κατανάλωση του νερού θα εκτοξευτεί στα ύψη. Φέτος η Ισπανία περιμένει ρεκόρ επισκεπτών. Στο Lloret de Mar, λίγο έξω από τη Βαρκελώνη, ένα θέρετρο που προσελκύει κυρίως νεαρής ηλικίας τουρίστες, και είναι δημοφιλές και στους Γερμανούς, στους 40.000 κατοίκους θα προστεθούν 100.000 τουρίστες το καλοκαίρι.

 «Ξεπρόβαλαν» νέα τουριστικά θέλγητρα

Σε ολόκληρη την Κόστα Μπράβα, ο “πληθυσμός” αυξάνεται από 265.000 σε περίπου 1,2 εκατομμύρια τον Αύγουστο. Η καταλανική Αρχή Υδάτων ACA έχει δώσει λήξη συναγερμού, τουλάχιστον προς το παρόν: Στα μέτρα περιορισμού έχουν ληφθεί υπόψη και οι καλοκαιρινές τουριστικές ροές, έτσι ώστε το νερό να επαρκεί, όπως ανέφερε ο επικεφαλής της Σάμουελ Ράιες.  Αλλά οι επισκέπτες είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, για παράδειγμα στα ξενοδοχεία, τα οποία ήδη έχουν μειώσει την πίεση του νερού. Μια σύντομη “περιπλάνηση” και σε άλλους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς δείχνει τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Στην Ιταλία οι κάτοικοι του βορρά ανησυχούν ιδιαίτερα. Στη λίμνη Γκάρντα, δημοφιλή προορισμό, και στον Πάδο, μεγαλύτερο ποταμό της Ιταλίας, η στάθμη του νερού είναι ανησυχητικά χαμηλή. Αλλά η τουριστική βιομηχανία είναι προσηλωμένη στα κέρδη, κάνει λόγο για κινδυνολογία και διαμαρτύρεται για μια “καμπάνια ξηρασίας”, όπως την αποκαλεί, η οποία έχει βλάψει την εικόνα της περιοχής και έχει προκαλέσει και μείωση του αριθμού επισκεπτών. „Κανείς δεν αποκρύπτει το γεγονός ότι πρόκειται για μια έκτακτη κατάσταση, αλλά η τρέχουσα στάθμη των υδάτων της λίμνης Γκάρντα δεν θέτει σε κίνδυνο καμία από τις κύριες τουριστικές ή αθλητικές δραστηριότητες που γίνονται εδώ”, ανέφερε η εφημερίδα «L’Adige» επικαλούμενη εκπρόσωπο της τουριστικής ένωσης της περιοχής γύρω από τη λίμνη. Ωστόσο οι επισκέπτες και οι εργαζόμενοι καλούνται να εξοικονομούν νερό.

Αλλά η ξηρασία έχει και την άλλη πλευρά, γιατί δημιουργεί ακόμη και νέα αξιοθέατα που προσελκύουν τουρίστες. Το περασμένο καλοκαίρι οι αρχές της Καταλονίας αναγκάστηκαν να περιορίσουν την πρόσβαση στον ταμιευτήρα Sau, βόρεια της Βαρκελώνης, λόγω του πλήθους των ανθρώπων που ήθελαν να δουν την εκκλησία Sant Romá του 11ου αιώνα, η οποία διαφορετικά θα ήταν καλυμμένη μέσα στο νερό. Στη λίμνη Γκάρντα στις αρχές του χρόνου το νησί San Biagio έγινε ξαφνικά προσβάσιμο με τα πόδια λόγω της έλλειψης νερού προς μεγάλο ενθουσιασμό πολλών. Όμως είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο τουρισμός αυξάνει τις πιέσεις στη βιοποικιλότητα και τους υδάτινους πόρους.

Στη Γαλλία επίσης οι περισσότεροι παραθεριστές έρχονται ακριβώς όταν το νερό είναι πιο σπάνιο το καλοκαίρι. Σε ένα τμήμα του Εθνικού Πάρκου Calanques κοντά στη Μασσαλία ο συνωστισμός των επισκεπτών έχει οδηγήσει σε σοβαρή διάβρωση, οι επισκέπτες μόνο με προκράτηση μπορούν να επισκεφτούν τον κόλπο Sugiton. Ωστόσο, οι άνθρωπο του κλάδου δεν χάνουν την αισιοδοξία τους. «Πέρυσι, η ξηρασία ήταν ήδη ανησυχητική και παρόλα αυτά οι επαγγελματίες στις δραστηριότητες του νερού ήξεραν πώς να προσαρμοστούν. Η σεζόν ήταν πολύ καλή», δήλωσε ο Φρανσουά ντε Κανσόν, πρόεδρος της γαλλικής τουριστικής ένωσης ADN Tourisme, σχετικά με την κατάσταση στη νοτιοδυτική Γαλλία. Και φέτος λοιπόν οι επαγγελματίες καλούνται να προσαρμοστούν. Σε κάθε περίπτωση η Γαλλία, όπου οι επιμέρους περιοχές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους τουρίστες, προσπαθεί να καταστήσει τον τουρισμό βιώσιμο. Στον ίδιο δρόμο και η Μαγιόρκα, που θέλει να ενισχύσει το οικολογικό αποτύπωμα και να επενδύσει περισσότερο σε βιώσιμες τουριστικές υποδομές.

Πηγές: ΕΡΤ NEWS – POLITICO –  DEUTSCHE WELLE

zougla.gr