Η Haaretz αποθεώνει τον Zelenskyy ως πρότυπο «Επαναστάτη Εβραίου Ήρωα»

Άρθρο του Eitan Nechin (Haaretz) / ΚΟ

Το καλοκαίρι του 2019, περπατώντας στους δρόμους του Κιέβου, ο πατέρας μου και εγώ πέσαμε πάνω στο πιο περίεργο και ειρωνικό ορόσημο που μπορεί να συναντήσει ένας Εβραίος: Στη μέση της πλατείας της Σοφίας, ένα κολοσσιαίο μνημείο του Bohdan Khmelnytsky, του πρώτου Κοζάκου Hetman (στρατιωτικός διοικητής).

Ο Χμελνίτσκι ηγήθηκε μιας εξέγερσης του 17ου αιώνα που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πρωτο-ουκρανικού κράτους. Και επιδίωξε επίσης να εξαλείψει τους Εβραίους από αυτό. Περίπου 50.000 Εβραίοι σφαγιάστηκαν από τους Κοζάκους και τους συμμάχους τους σε μια δεκαετία τρόμου.

Ήταν περίεργο γιατί ενώ αγάλματα συνομοσπονδιακών στρατηγών έπεφταν (sic) στις ΗΠΑ, ήταν τρομακτικό να βλέπεις ένα μνημείο να κοσμεί μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που ονομάζεται “Νέο Βερολίνο” για τη νυχτερινή ζωή και τον πολιτισμό του αφιερωμένο σε κάποιον του οποίου η περιγραφή στην εβραϊκή ιστορία πλαισιώνεται μόνο με όρους που αρμόζουν στον Χίτλερ.

Αλλά αυτό που έκανε αυτό το γκροτέσκο άγαλμα τόσο ειρωνικό είναι ότι μόλις τρεις μήνες πριν, ένας κωμικός Εβραίος ηθοποιός – ο Volodymyr Zelenskyy – εξελέγη πρόεδρος της Ουκρανίας.

Κοιτάζοντας πίσω, είναι αδιανόητο ότι μόλις τρία χρόνια αργότερα, αυτός ο τύπος του Ζελένσκι θα γινόταν το πρόσωπο της ανθρωπότητας και της ελευθερίας σε πείσμα της τυραννίας και της βίας. Αν μπορούσα να είχα πει στον προπάππου μου, ο οποίος έφυγε από την Ουκρανία για να γλιτώσει από τον ρατσισμό και τις διώξεις, ότι ένας Εβραίος κωμικός πρωτοστατούσε σε μια εξέγερση κατά του σύγχρονου Ρώσου Τσάρου, πιθανότατα θα πίστευε ότι ήταν ένα κακόγουστο αστείο. Αλλά ο χαρακτήρας αυτού του κωμικού-προέδρου δεν είναι αστείο. Και ούτε η εβραϊκότητά του.

Εκ πρώτης όψεως, ο Εβραϊσμός του Zelenskyy είναι σχεδόν τυχαίος. Σε συνέντευξή του στους Times of Israel, ο Zelenskyy είπε ότι προέρχεται από “μια συνηθισμένη σοβιετική εβραϊκή οικογένεια. Οι περισσότερες εβραϊκές οικογένειες στη Σοβιετική Ένωση δεν ήταν θρησκευόμενες”. Στη Σοβιετική Ένωση, η άσκηση της θρησκείας δεν ήταν ανεκτή. Υπήρξαν 80 χρόνια θρησκευτικής καταστολής.

Ο Ζελένσκι μίλησε περισσότερο για τον παππού του που υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό πολεμώντας τους Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά σχεδόν ποτέ για τους τρεις θείους του που δολοφονήθηκαν από τους Ναζί, μεταξύ των 1,5 εκατομμυρίων Ουκρανών Εβραίων που δολοφονήθηκαν στο Ολοκαύτωμα.

Κατά τη διάρκεια της υποψηφιότητάς του, το γεγονός ότι ήταν Εβραίος ήταν μια υποσημείωση. Και εκτός από το γεγονός ότι ο ίδιος, όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των ρωσόφωνων Εβραίων, «έχει συγγενείς στη Χάιφα και στην Ασντόντ», δεν υπήρχε τίποτα κυρίως «εβραϊκό» γι’ αυτόν στο ισραηλινό κοινό.

Εξάλλου, ήταν από την Ουκρανία, την (εβραϊκή) διασπορά, όπου αιώνες διώξεων, αφανισμού και αναπόφευκτης φυγής των Εβραίων έκαναν την Ουκρανία μαύρη τρύπα της εβραϊκής ιστορίας. Για πολλούς Εβραίους, η Ουκρανία είναι συνώνυμη με τον Χμελνίτσκι, με τα πογκρόμ, με τη σφαγή του Μπάμπι Γιαρ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Όμως, η κατάρρευση του Zelenskyy στην πιο συνεπακόλουθη κρίση του 21ου αιώνα είναι μια υπενθύμιση ότι όσο η Ουκρανία είναι μια χώρα ιστορικής εβραϊκής δυστυχίας, είναι το χωνευτήριο της σύγχρονης εβραϊκής ιστορίας.

Ενώ οι Εβραίοι ήταν εγκλωβισμένοι στο Pale of Settlement (“Όρια Εγκατάστασης”, η περιοχή της αυτοκρατορικής Ρωσίας όπου ήταν αναγκασμένοι να ζουν οι Εβραίοι) και δεν μπορούσαν να μετακινηθούν ελεύθερα στη ρωσική αυτοκρατορία, οι ουκρανικές πόλεις και κωμοπόλεις πρόσφεραν στους Εβραίους ένα μέρος για να ζήσουν, να συγκεντρωθούν, να μιλήσουν και να σκεφτούν ελεύθερα. Μέχρι το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το ένα τρίτο του πληθυσμού της Οδησσού και του Κιέβου ήταν Εβραίοι. Στο πλήθος των Εβραίων στην Ουκρανία σε μεγάλη κλίμακα, οφείλονταν τόσο καταστροφές, όσο και πολιτιστικές και πολιτικές αναζωπυρώσεις, επειδή υπήρχαν τόσοι πολλοί Εβραίοι που ζούσαν και επηρέαζαν τη ζωή, τη σκέψη και την πολιτική καθώς ο κόσμος μεταμορφωνόταν στον 20ό αιώνα.

Σκεφτείτε το μόνο αυτό: Η Ουκρανία είναι η γενέτειρα τριών Ισραηλινών πρωθυπουργών και δύο Ισραηλινών προέδρων. Εκεί τα μέλη του (κινήματος) Bilu ονειρευόντουσαν μια εβραϊκή αγροτική ουτοπία, όπου ένας νεαρός Ντέιβιντ Μπεν-Γκουριόν μπήκε σε θορυβώδεις διαφωνίες για τον σιωνισμό στα καφέ της Οδησσού, όπου ο Ze’ev Jabotinsky άρθρωσε μια πιο εθνικιστική άποψη για μια πατρίδα, και τα μέλη του (κόμματος) Bund συσπειρώθηκαν εναντίον του, όπου ο Λέον Τρότσκι οραματιζόταν έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο.

Εβραίοι συγγραφείς και ποιητές όπως ο Isaac Babel, ο Vasily Grossman, ο Sholem Aleichem, ο Shaul Tchernichovsky και ο Haim Nachman Bialik όχι μόνο απαθανάτισαν μια εβραϊκή φωνή, αλλά διατύπωσαν τη ζωή και το όραμα του τι θα σήμαινε να είσαι Ισραηλινός, Σοβιετικός, τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, σε στιγμές χαράς και πολέμου.

Μουσικοί, καλλιτέχνες και στοχαστές όπως ο Leonard Bernstein, ο Bob Dylan, ο Noam Chomsky και ο Steven Spielberg, των οποίων οι γονείς κατάγονταν από την Ουκρανία, βοήθησαν περισσότερο από τους περισσότερους στη συγγραφή της αμερικανικής εμπειρίας. Και η γενεαλογία των κωμικών ουκρανικής καταγωγής, όπως ο Mel Brooks και ο Jon Stewart, αναμφίβολα πάει πίσω στην Οδησσό, την Πόλη του Χιούμορ, όπου Εβραίοι λιμενεργάτες, κλέφτες αλόγων και ποιητές κάθονταν σε υπόγεια μπαρ ακονίζοντας τα αστεία τους.

Παρά τα δεινά και τη φρίκη, οι πόλεις και οι κωμοπόλεις της Ουκρανίας ήταν εκεί όπου γεννήθηκε ένα μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα. Χωρίς την Οδησσό και το Κίεβο, δεν θα υπήρχε το Τελ Αβίβ ή η Ιερουσαλήμ – και δεν θα υπήρχε η Νέα Υόρκη.

Για τους περισσότερους από εμάς, ειδικά όσους μεγάλωσαν στο Ισραήλ, η ιστορία των Ουκρανών Εβραίων τελειώνει με μια φυγή στον κόσμο της εβραϊκής διασποράς του 20ού αιώνα. Αλλά ο Zelenskyy διαψεύδει αυτή την ιστορία ώστε να επαναληφθεί. Αυτό που τον κάνει επαναστάτη Εβραίο ηγέτη είναι το γεγονός ότι έμεινε.

Αυτός ο ηθοποιός, σε αντίθεση με τους στρατηγούς που έγιναν πολιτικοί ντυμένοι με γκροτέσκες στολές ή τζάκετ Uniqlo, ο Zelenskyy εμφανίζεται ως γνήσιος. Προέρχεται από το να είσαι ένας λαός που πιέζεται, διώκεται, ελέγχεται, μια ανθεκτικότητα που δεν προέρχεται από μια μεγάλη ιδεολογία, αλλά από την παρόρμηση να ζεις με αξιοπρέπεια.

Η αξιοπρέπεια είναι το κλειδί στις ομιλίες του Ζελένσκι, είτε μιλάει με Ρώσους πολίτες, είτε με τη Δύση, είτε με Εβραίους και το ισραηλινό κοινό. Αυτός είναι ο λόγος που βάζει εμάς, τη «Δύση», να ντρεπόμαστε όταν επιπλήττει τον κόσμο ότι δεν καθιέρωσε ζώνη απαγόρευσης πτήσεων ή το Ισραήλ επειδή δεν στέκεται επαρκώς στο πλευρό του ουκρανικού λαού, όταν μιλά για τα δεινά των προσφύγων που εγκαταλείπουν τη χώρα, εκείνων που έχουν κολλήσει και εκείνων που επιλέγουν να μείνουν και να πολεμήσουν.

Καθώς η Ρωσία ετοιμάζεται να καταβροχθίσει την Ουκρανία και να στοχοποιήσει προσωπικά τον Ζελένσκι για αυτό που είναι και αυτό που πρεσβεύει, η εβραϊκή του ιδιότητα έχει γίνει συμβολική για κάτι πολύ πιο σημαντικό: ότι παρά τους αιώνες που είμαστε ξένοι και διωκόμενοι, μπορούμε να ανήκουμε, μπορούμε να ενωθούμε γύρω από οικουμενικά ανθρώπινα ιδανικά.

Η παραμονή του στη θέση του μας θυμίζει επίσης ότι υπήρχαν πάντα Εβραίοι εκεί, ότι η ζωή έξω από το Ισραήλ ή τη Νέα Υόρκη ή το Παρίσι δεν τελείωσε το 1945 ή το 1948, ή ακόμα και το 1991. Η εβραϊκή ζωή έχει πάρει διαφορετικές μορφές και η εμπειρία του Zelenskyy είναι ένα λαμπρό παράδειγμα αυτής.

Και η άνθηση αυτών των υβριδικών και ποικίλων ταυτοτήτων ενισχύεται εκθετικά όταν υπάρχει αστική και πολιτική ελευθερία, όχι η ισοπέδωση και η διαγραφή της ταυτότητας που είναι εγγενής στη σοβιετική κυριαρχία. Όπως το θέτει ο Ουκρανός Εβραίος αντιφρονών Josef Zissels: «Πιστεύω ότι μια τέτοια ταυτότητα όπως αυτή ενός Βρετανοεβραίου, του Γαλλοεβραίου ή του Ουκρανοεβραίου είναι δυνατή μόνο σε μια ελεύθερη, ανεξάρτητη χώρα και, κατά προτίμηση, μια δημοκρατική χώρα».

Σε αντίθεση με τους θρησκευόμενους Εβραίους, ο Ιουδαϊσμός του Zelenskyy – ή ο Εβραϊσμός του – δεν είναι συνδεδεμένος με τις ιουδαϊκές γραφές και τις μίτζβα. Είναι πιο επεκτατικός, σχεδόν άφατος, ένα πνεύμα ενός σύγχρονου, ελεύθερου κόσμου, όπου όλοι είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.

Τα ιδανικά του ενσωματώνουν την οικογένεια των εβραϊκών ιδεωδών και εντολών που επικεντρώνονται γύρω από τους κανόνες του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να συμπεριφέρονται προς τον γείτονά τους και την κοινωνία τους. Όταν ο Ζελένσκι είπε, «Ο ναζισμός γεννιέται στη σιωπή», μας ζητά να σηκωθούμε και να μιλήσουμε ενάντια στις παραβιάσεις.

Ο τυχαίος εβραϊκός ηρωισμός του Zelenskyy αντιστοιχεί στις αξίες του Ταλμούδ όπως και στον Χάρτη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Είναι ένας Mordechai Anielewicz όσο και ένας Lech Walesa. Και στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η εικόνα του είναι τόσο ενός ανθρώπου που μοιάζει με τη Βαβέλ όσο και ενός influencer.

Η αφήγηση των Εβραίων διαμορφώθηκε σημαντικά από αυτό που τους πρόβαλε η κοινωνία: το μίσος, τον ρατσισμό και τις προκαταλήψεις εναντίον τους. Αντίθετα, παρά το γεγονός ότι προέρχεται από μια εβραϊκή οικογένεια της οποίας η οικογένεια σκοτώθηκε από τους Ναζί και τους Κοζάκους πριν, ο Zelenskyy κατάφερε να παρακινήσει τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να προβάλουν τα ιδανικά, τις επιθυμίες και την ελπίδα τους σε αυτόν τον κατά τύχη ηγέτη.

Ίσως αυτό δίνει πολύ νόημα σε έναν μόνο άντρα. Ίσως όμως ο κόσμος να ξεσηκώνεται γύρω από τον Zelenskyy επειδή ενσαρκώνει την ήσυχη, απλή αλλά θαρραλέα πράξη ηγεσίας, αλληλεγγύης και μαρτυρίας που υποστηρίζει ο Εβραίος σοφός Hillel: «Όπου δεν υπάρχει άνθρωπος, γίνε εσύ άνθρωπος».

Ή, περισσότερο σε ένα εβραιο-ουκρανικό πνεύμα, όπως έγραψε ο Isaac Babel στο “The Red Cavalry”: “Μπορεί να μην μπορέσετε να μετακινήσετε αυτούς τους Εβραίους [της Οδησσού], αλλά υπάρχουν πολλά που μπορείτε να μάθετε από αυτούς”.

Ο Eitan Nechin είναι Ισραηλινός συγγραφέας και συντάκτης με έδρα τη Νέα Υόρκη.

ΚΟ / πηγή