Η ετήσια έκθεση EFSA–ECDC καταγράφει ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που αναφέρονται συχνότερα ως τόπος έκθεσης σε ενδοευρωπαϊκά ταξιδιωτικά κρούσματα σαλμονέλωσης

Η ετήσια έκθεση European Union One Health Zoonoses Report 2024 της EFSA και του ECDC αποκαλύπτει ότι, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ζωονόσοι μεταξύ των οποίων και οι τροφικές δηλητηριάσεις όχι μόνο δεν περιορίζονται, αλλά αυξάνονται σταθερά, με σοβαρές επιπτώσεις σε νοσηλείες και θανάτους. Το 2024 καταγράφηκαν στην ΕΕ περισσότερα από 168.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα καμπυλοβακτηρίωσης και σχεδόν 80.000 κρούσματα σαλμονέλωσης. Οι αριθμοί αυτοί αποτυπώνουν αδυναμίες στην αλυσίδα παραγωγής και διάθεσης τροφίμων. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η περίπτωση της λιστερίωσης, η οποία, αν και εμφανίζεται σπανιότερα, αποδεικνύεται η πιο θανατηφόρα ζωονόσος στην Ευρώπη, με σχεδόν καθολική ανάγκη νοσηλείας και εκατοντάδες θανάτους μέσα σε έναν χρόνο.

Παράλληλα, οι τροφιμογενείς επιδημίες αυξήθηκαν κατά 14,5% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Πίσω από αυτή την αύξηση βρίσκεται κυρίως η σαλμονέλλα, ένα παθογόνο που συνεχίζει να «περνά» από τα φίλτρα ελέγχου και να φτάνει στο πιάτο του καταναλωτή, συχνά χωρίς να εντοπίζεται εγκαίρως η πηγή.

Σε αυτό το ευρωπαϊκό περιβάλλον, η Ελλάδα εμφανίζεται μεν με χαμηλότερα από τον μέσο όρο σε αρκετές κατηγορίες ζωονόσων, όμως τα στοιχεία της ίδιας της έκθεσης δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι η απουσία νόσων, αλλά η ανεπάρκεια της επιτήρησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εχινοκοκκίαση. Το 2024 καταγράφηκαν έξι ανθρώπινα κρούσματα, αριθμός που εκ πρώτης όψεως μοιάζει αμελητέος. Ωστόσο, πρόκειται για μια νόσο που σχετίζεται άμεσα με ανεπαρκείς ελέγχους σε αγροτικές περιοχές, με την επαφή ανθρώπων με μολυσμένα ζώα και με την έλλειψη συστηματικής παρακολούθησης, στοιχεία που παραμένουν διαχρονικά προβληματικά στη χώρα.

Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η εικόνα στη βρουκέλλωση. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις λίγες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχουν καταφέρει να εξαλείψουν τη νόσο από τα κοπάδια τους και εξακολουθούν να βρίσκονται σε καθεστώς εκρίζωσης. Το 2024 καταγράφηκε αύξηση των θετικών κοπαδιών, γεγονός που δείχνει ότι τα προγράμματα ελέγχου είτε δεν εφαρμόζονται με συνέπεια είτε δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Η ίδια η ευρωπαϊκή έκθεση επισημαίνει ότι η ένταση των ελέγχων στην Ελλάδα είναι χαμηλότερη σε σχέση με άλλα κράτη-μέλη, κάτι που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο τα πραγματικά μεγέθη της νόσου να είναι μεγαλύτερα από όσα δηλώνονται.

Ιδιαίτερη σημασία έχει και ένα στοιχείο που αγγίζει άμεσα τον τουρισμό και την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα, η Ελλάδα καταγράφεται ως χώρα μόλυνσης σε ποσοστό 11,6% των ενδοευρωπαϊκών ταξιδιωτικών κρουσμάτων σαλμονέλλωσης. Πρόκειται για περιπτώσεις πολιτών άλλων χωρών της ΕΕ που ταξίδεψαν στην Ελλάδα, κατανάλωσαν τρόφιμα στη χώρα και διαγνώστηκαν με σαλμονέλλα μετά την επιστροφή τους. Το ποσοστό αυτό τοποθετεί την Ελλάδα στις πρώτες πέντε χώρες μόλυνσης εντός της Ένωσης.

Το εύρημα δεν εξηγείται μόνο από τον αυξημένο τουρισμό. Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα, η Ελλάδα καταγράφεται ως χώρα μόλυνσης σε σημαντικό ποσοστό ταξιδιωτικών κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, γεγονός που παραπέμπει σε ζητήματα ασφάλειας τροφίμων στη χώρα επίσκεψης. Η σύνδεση των κρουσμάτων με κατανάλωση τροφίμων, σε συνδυασμό με τα ευρήματα των επίσημων ελέγχων που εντοπίζουν περισσότερες υπερβάσεις από όσες δηλώνονται μέσω αυτοελέγχων, ενισχύει την εικόνα προβλημάτων στην εφαρμογή των κανόνων υγιεινής. Η καμπυλοβακτηρίωση, που σχετίζεται κυρίως με κοτόπουλο και προϊόντα πουλερικών, λειτουργεί ως πρόσθετος δείκτης των ίδιων αδυναμιών. Αν και τα διαθέσιμα στοιχεία για την Ελλάδα είναι περιορισμένα, τα ευρωπαϊκά δεδομένα της EFSA–ECDC δείχνουν ότι η λιστερίωση, ακόμη και με μικρό αριθμό κρουσμάτων, παραμένει ιδιαίτερα επικίνδυνη, ιδίως για ευάλωτες ομάδες και μέσω έτοιμων προς κατανάλωση τροφίμων.

Η Ελλάδα μπορεί να μη βρίσκεται στο επίκεντρο μιας ανοιχτής υγειονομικής κρίσης, όμως τα ευρωπαϊκά δεδομένα δείχνουν μια χώρα όπου οι κίνδυνοι καταγράφονται λιγότερο επειδή ελέγχονται λιγότερο. Οι χαμηλοί επίσημοι αριθμοί δεν αποτυπώνουν απαραίτητα καλύτερη υγειονομική εικόνα, αλλά την περιορισμένη ένταση επιτήρησης και τον μικρό αριθμό συστηματικών ελέγχων.

Τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της έκθεσης

Το 2024, οι πέντε πιο συχνά αναφερόμενες ζωονόσοι σε ανθρώπους ήταν η καμπυλοβακτηρίωση, με 168.396 κρούσματα και επίπτωση 55,3 κρούσματα ανά 100.000 άτομα, η σαλμονέλωση με 79.703 κρούσματα και 18,6 κρούσματα ανά 100.000 άτομα, οι λοιμώξεις από Escherichia coli που παράγει τοξίνη Shiga (STEC) με 11.738 κρούσματα και 3,5 κρούσματα ανά 100.000 άτομα, η λιστερίωση με 3.041 επιβεβαιωμένα διεισδυτικά ανθρώπινα κρούσματα Listeria monocytogenes και 0,69 κρούσματα ανά 100.000 άτομα, καθώς και η εχινοκοκκίαση με 984 κρούσματα και 0,22 κρούσματα ανά 100.000 άτομα.

Ο αριθμός των κρουσμάτων που αναφέρθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια έδειξε σημαντική αύξηση στη βρουκέλλωση, την καμπυλοβακτηρίωση, τη λιστερίωση, τη σαλμονέλωση και τις λοιμώξεις που προκαλούνται από STEC. Για τη λιστερίωση, η ανοδική τάση μπορεί να αντανακλά συνδυασμό παραγόντων, όπως οι δημογραφικές αλλαγές και οι εξελισσόμενες διατροφικές συνήθειες, ενώ για τις λοιμώξεις από STEC συνδέεται με τη χρήση πιο ευαίσθητων διαγνωστικών εξετάσεων. Για τις υπόλοιπες ζωονόσους, η αύξηση αποδίδεται κυρίως στις διαταραχές της επιτήρησης και της αναφοράς ασθενειών κατά τη διάρκεια των ετών της πανδημίας.

Ο αριθμός των τροφιμογενών κρουσμάτων που αναφέρθηκαν το 2024 ανήλθε σε 6.558 και αυξήθηκε κατά 14,5% σε σύγκριση με το 2023. Παράλληλα, αυξήθηκε και ο αριθμός των αναφερόμενων ανθρώπινων κρουσμάτων, που έφτασε τα 62.481, καθώς και των νοσηλειών, οι οποίες ανήλθαν σε 3.336, με αυξήσεις 19,7% και 15,2% αντίστοιχα. Αντίθετα, ο αριθμός των θανάτων μειώθηκε το 2024 κατά 18,5%, φτάνοντας τους 53. Τα είδη Salmonella, ο νοροϊός και το Campylobacter αποτέλεσαν τις συχνότερες αιτίες τροφιμογενών κρουσμάτων το 2024, με τον αριθμό των κρουσμάτων που προκάλεσαν να αυξάνεται σε σύγκριση με το 2023.

Η σαλμονέλα, σε συνδυασμό με αυγά και προϊόντα αυγών, προκάλεσε τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων και νοσηλειών και κατατάχθηκε τέταρτη ως προς τον αριθμό κρουσμάτων σε τροφιμογενείς εστίες. Σε συνδυασμό με χοιρινό κρέας και προϊόντα αυτού ή με λαχανικά, χυμούς και άλλα συναφή προϊόντα, η σαλμονέλα συγκαταλέχθηκε μεταξύ των δέκα συχνότερων ζευγών αιτιολογικών παραγόντων και τροφικών φορέων. Ο νοροϊός σε συνδυασμό με μικτά τρόφιμα αποτέλεσε το ζεύγος που προκάλεσε τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων.

Ο αριθμός των χωρών που πληρούν όλους τους καθορισμένους στόχους για τη μείωση της σαλμονέλας στους πληθυσμούς πουλερικών μειώθηκε, καθώς μόνο 14 κράτη μέλη πέτυχαν πλήρη συμμόρφωση το 2024, έναντι 15 το 2023 και 19 το 2022. Τα τελευταία δέκα χρόνια παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στην επικράτηση, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, των σμηνών Salmonella spp. και των σμηνών-στόχων θετικών για συγκεκριμένους ορότυπους Salmonella σε πτηνά αναπαραγωγής Gallus gallus και σε γαλοπούλες αναπαραγωγής. Για τις γαλοπούλες αναπαραγωγής, η ανοδική αυτή τάση καταγράφηκε και την τελευταία πενταετία.

Το ποσοστό των δειγμάτων θετικών σε Salmonella spp. και Campylobacter spp. στο σφαγείο ήταν υψηλότερο στις επίσημες δειγματοληψίες επιθεώρησης των κρατών μελών σε σύγκριση με τα δείγματα που συλλέχθηκαν από τους υπευθύνους επιχειρήσεων τροφίμων, υπερβαίνοντας το όριο υγιεινής της διεργασίας των 1.000 CFU/g. Ο όρος CFU αναφέρεται στις μονάδες σχηματισμού αποικιών και χρησιμοποιείται για την ποσοτικοποίηση της συγκέντρωσης βιώσιμων μικροοργανισμών σε ένα δείγμα.

Το 2024, η Listeria monocytogenes ήταν η ζωονόσος με το υψηλότερο ποσοστό νοσηλειών και θανάτων τόσο μεταξύ των κρουσμάτων όσο και των λοιμώξεων που δεν σχετίζονται με κρουσματική νόσο. Συγκεκριμένα, τα ποσοστά νοσηλειών και θανάτων στα κρούσματα ανήλθαν σε 72,1% και 8,3% αντίστοιχα, ενώ στις μη κρουσματικές λοιμώξεις έφτασαν το 97,3% και το 15,6%. Τα στατιστικά στοιχεία για τα θετικά δείγματα L. monocytogenes έδειξαν ότι το ποσοστό των έτοιμων προς κατανάλωση τροφίμων που υπερέβαιναν το όριο ασφάλειας των 100 CFU/g ήταν μηδενικό ή κάτω από 1% σε όλες τις κατηγορίες, με εξαίρεση τα προϊόντα κρέατος και τα ζυμωμένα λουκάνικα. Στην κατηγορία αυτή, το ποσοστό των θετικών δειγμάτων που υπερέβαιναν τις 100 CFU/g έφτασε το 3,0%, σημαντικά υψηλότερο σε σχέση με το 2023.

cibum.gr