Η επιβίωση της Τουρκίας στην κόψη του ξυραφιού – Ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα

Στο δεύτερο άρθρο της σειράς του OnAlert για την Τουρκία θα δούμε πως επηρεάζει ο ανθρώπινος παράγοντας και πώς η Τουρκία έφτασε στην Κλίνη του Προκρούστη.

Διαβάστε το πρώτο άρθρο: Ποιες οι πιθανότητες τουρκικής στρατιωτικής πρόκλησης το 2017 ΕΔΩ

Γράφει ο Παναγιώτης Ήφαιστος

Εκτιμήσεις υψηλού ρίσκου εν μέσω αμέτρητων μεταβλητών που συμπλέκονται

Προβλέψεις στα πεδία του διεθνούς συστήματος είναι σε κάθε περίπτωση εξαιρετικά δύσκολες. Οι αστάθμητες μεταβλητές που συμπλέκονται μέσα στην δίνη της διεθνούς πολιτικής είναι πολλές και ενίοτε μεγάλης κύμανσης. Τα αίτια συγκεκριμένων γεγονότων δεν είναι πάντα ορατά. Οι μεταβλητές αφορούν τις στάσεις και αποφάσεις ατόμων, ομάδων και κρατών. Ιεραρχούνται σε εξαρτημένες και ανεξάρτητες, το ίδιο και πιο ορατές στρατηγικές των εμπλεκομένων μικρών και μεγάλων κρατών ή συμμαχιών και γενικότερα οι στάσεις και αποφάσεις όσων δρώντων συμπλέκονται στα πεδία της διεθνούς πολιτικής.

Στα άρτια οργανωμένα κράτη που συνήθως είναι οι μεγάλες δυνάμεις, οι αποφάσεις αντλούνται από μια δεξαμενή σεναρίων και εναλλακτικών σχεδίων των επιτελείων τους, τα οποία προσαρμόζουν ανά πάσα στιγμή τις δράσεις ανάλογα με το πώς εξελίσσονται τα πράγματα. Κανονικώς εχόντων των πραγμάτων, μονίμως και αδιάλειπτα, κρατικά επιτελεία παρακολουθούν, κατασκοπεύουν, πληροφορούνται, συνομιλούν με αντίστοιχα επιτελεία άλλων κρατών, αναλύουν, σταθμίζουν, σταθεροποιούν εκτιμήσεις και χαράσσουν τις εναλλακτικές αποφάσεις σύμφωνα με τα πλανητικά, περιφερειακά και τοπικά συμφέροντα του κράτους. Την εκάστοτε κρίσιμη στιγμή λήψης απόφασης μετράει επίσης το στρατηγικό και ηγετικό ταλέντο και ο στρατηγικός ορθολογισμός των πολιτικών και στρατιωτικών ηγεσιών. Το ίδιο αλλά για αντικειμενικούς λόγους σε μικρότερη κλίμακα κάνουν και λιγότερο ισχυρά πλην άρτια οργανωμένα κράτη, σε αναφορά κυρίως με την περιφέρεια στην οποία ανήκουν.

Ας μην υποτιμάται αυτή η παράμετρος: Στο επίπεδο τουλάχιστον της θεσμικής οργάνωσης το κύριο μέσο είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Ένταξη σε καλά οργανωμένους επιτελικούς θεσμούς πολλών καταρτισμένων και ταλαντούχων κρατικών λειτουργών ή συνεργαζόμενων ειδικών σε ad hoc βάση, δεν είναι πολυδάπανη επένδυση. Συγκριτικά με άλλα μέσα εθνικής ασφάλειας μιας χώρας για τα οποία δεσμεύονται σπάνιοι πόροι η επένδυση στον ανθρώπινο παράγοντα με την δημιουργία άρτιων επιτελείων συγκριτικά δεσμεύει ελάχιστους εάν όχι αμελητέους σπάνιους πόρους.

Η διαλεκτική σχέση μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων σκοπών και αποφάσεων με τις βραχυχρόνιες τακτικού χαρακτήρα αποφάσεις.

Οι μεγάλες δυνάμεις αδιάκοπα αναμετριούνται στις περιφέρειες επιδιώκοντας την βέλτιστη για αυτές κατανομή ισχύος και συμφερόντων. Τα στρατηγικά σχέδια συμπεριλαμβάνουν εναλλακτικές αποφάσεις ανάλογα με τις περιστάσεις και την εξέλιξη των πραγμάτων. Στις εναλλακτικές αποφάσεις πάγια εξετάζεται, μεταξύ άλλων, ποιο κράτος είναι αναλώσιμο, ποιο είναι ισχυρό και ικανό να επιβιώσει, ποιο είναι εσωτερικά αδύναμο, ποιο είναι θεσμικά οργανωμένο και ποιο είναι με τέτοιο τρόπο προσανατολισμένο ούτως ώστε μια μεγάλη δύναμη να δύναται να προχωρήσει μαζί του σε πελατειακές συναλλαγές [βλ. «Πελατειακές σχέσεις» (patron-clientrelations) μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών ]. Αντίστοιχα, ποια κράτη είναι υποψήφια για να τοποθετηθούν πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων, αντιπαραθέσεων και συναλλαγών.

Όποιο λιγότερο ισχυρό κράτος δεν γνωρίζει αυτή την ανελέητη πραγματικότητα είναι ανά πάσα στιγμή υποψήφιο για κατακρεούργηση. Θα αποτολμούσαμε μια εκτίμηση: Παρά τα προαναφερθέντα αντικειμενικά μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα της Τουρκίας μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ερντογάν/Νταβούτογλου, οι Τούρκοι ηγέτες σε αντίθεση με τους δικούς μας γνωρίζουν πολύ καλά αυτή την ανελέητη πραγματικότητα. Εάν μη τι άλλο το πραξικόπημα του Ιουλίου 2015 σίγουρα εμπέδωσε στην σκέψη τους τον ανελέητο χαρακτήρα των στρατηγικών παιγνίων των μεγάλων δυνάμεων.

Μια πιθανή ερμηνεία των τουρκικών στάσεων τους τελευταίους μήνες είναι το γεγονός πως επειδή εξ αντικειμένου η Τουρκία έφθασε πολύ κοντά στην Κλίνη του Προκρούστη, οι ηγέτες της αναλαμβάνουν –απελπισμένα αλλά όχι κατ’ ανάγκη σπασμωδικά και ασχεδίαστα– ολοένα και μεγαλύτερα διπλωματικά και στρατιωτικά ρίσκα με δύσκολο να εκπληρωθεί σκοπό την αντιστροφή των τάσεων ή την ελαχιστοποίηση των ζημιών ή και για να κερδίσουν χρόνο ούτως ώστε να εκμεταλλευτούν αλλαγές στις σχέσεις των μεγάλων δυνάμεων για να διαπραγματευτούν και διεκδικήσουν μια απρόσμενη θέση και ρόλο στις επερχόμενες στρατηγικές ανακατατάξεις. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, η Τουρκία βρίσκεται σε πολύ δύσκολη και επικίνδυνη θέση.

Ακόμη πιο επικίνδυνη είναι όμως και η θέση της Ελλάδας καθότι όσον αφορά τα στρατηγικά παίγνια φαίνεται ελάχιστοι να γνωρίζουν ότι λαμβάνουν χώρα (ο μεταψυχροπολεμικός πλανήτης είναι ανθόσπαρτος, λένε οι πλείστοι νεοέλληνες τις τρεις τελευταίες δεκαετίες).

Την ίδια στιγμή που γεγονότα και δικές μας στάσεις και συμπεριφορές συντείνουν στην εθελούσια τοποθέτηση των νεοελλήνων πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη πολλοί κοιμούνται τον ύπνο του αξύπνητου ενώ η κοινωνική συνοχή και το ηθικό των πολιτών κατεδαφίζονται με τρόικες και μνημόνια. Η ποιο χαρακτηριστική περίπτωση αφορά τις στρατηγικές συνέπειες της ένταξης της Μεγαλονήσου Κύπρου στα πεδία της Τουρκικής επικυριαρχίας, ζήτημα που εδώ και αλλού τονίζουμε ξανά και ξανά, καθότι εκτιμάται ότι είναι το μεγαλύτερο στρατηγικό ζήτημα της Ελλάδας. Εάν διαφορετικά ήταν τα πράγματα όσον αφορά την δική μας επίγνωση των κινδύνων δεν θα γίνονταν κάποιες δηλώσεις, δεν θα «αφηνόταν» ο ολοφάνερα αυτοκτονικά ανορθολογικός κύπριος Πρόεδρος να πάει στην Ελβετία και δεν θα «αφηνόταν» να συμβεί η ντροπιαστική υπερψήφιση από την Κυπριακή Βουλή η ανάκληση του δικαιώματος μνήμης για τους αγώνες ελευθερίας των Κυπρίων.

Και πολλά άλλα, βέβαια, τα οποία εάν προκαλέσουν την ένταξη της Μεγαλονήσου στα Ερντογανικά πεδία οι συσχετισμοί θα αλλάξουν ριζικά. Ποιων θα αρχίσει η κατακρεούργησή τους πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη είναι κάτι που λογικά επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις.

Τα ερείσματα και οι επιλογές μιας αναβαθμισμένης Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο η οποία θα ελέγχει την Μεγαλόνησο Κύπρο θα είναι πολύ περισσότερες και Ελληνικές αποφάσεις σε παρόντα χρόνο ενδέχεται να διασώζουν και αναβαθμίζουν την Τουρκία σε μελλοντικό χρόνο, συμπεριλαμβανομένου του κ Ερντογάν.

Στο ίδιο πλαίσιο όσον αφορά τις μεγάλες δυνάμεις πρέπει να ξέρουμε ότι οι τοπικές συγκρούσεις στις περιφέρειες και τα καθημερινά γεγονότα είναι τακτικού χαρακτήρα και ο στρατηγικός τους σχεδιασμός τα εντάσσει διαρκώς στην λογική εκπλήρωσης των μακροπρόθεσμων επιδιώξεων. Έτσι, ενώ φαινομενικά διαφωνούν ή δυσανασχετούν ή και δηλώνουν αντίθετοι, τα δρομολογούν με τρόπο που ενώνει νήματα που επηρεάζουν την κατανομή ισχύος στο πλαίσιο των μακροχρόνιων πλανητικών στρατηγικών σκοπών και επιδιώξεων.

Κλίνη Προκρούστη και η επιβίωση της Τουρκίας στην κόψη του ξυραφιού

Συγκρατώντας τις επισημάνσεις στις προηγούμενες γραμμές και σύμφωνα με πάγιες τυπολογίες, η αβεβαιότητα του μέλλοντος του νεοτουρκικού κράτους λόγω μεγάλων εσωτερικών διαιρέσεων και περιφερειακής αστάθειας στην οποία και το ίδιο συνέβαλε, ενδέχεται ανά πάσα στιγμή να δημιουργήσουν γεγονότα εκτός ελέγχου. Ο υπαινιγμός εδώ είναι ότι όσο ορθολογιστής και ικανός και να είναι ή να μην είναι ο Ερντογάν, για ολοφάνερους αντικειμενικούς λόγους η επιβίωσή της Τουρκίας εδώ και καιρό βρίσκεται πάνω στην κόψη του ξυραφιού.

Λογικά οι μεγάλες δυνάμεις έχουν ήδη τοποθετήσει την Τουρκία πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη, ιδιαίτερα όσον αφορά το Κουρδικό, αλλά ενδεχομένως όχι μόνο.
Ερωτάται λοιπόν: Πως θα μπορούσε διαμέσου μιας σύγκρουσης να βρεθεί στην ίδια Κλίνη κατακρεούργησης και η Ελλάδα;

Αφού πούμε ότι με δεδομένη την κατάσταση στην Τουρκία η σύγκρουσή της με την Ελλάδα είναι για αυτή σε κάθε περίπτωση υψηλού ρίσκου, η απάντηση για το πως θα μπορούσε να εμπλακεί ή να μην εμπλακεί η Ελλάδα δεν είναι γραμμική και εύκολη. Μπορούμε εν τούτοις να προβληματιστούμε για αυτό με προσοχή. Μια σταθερά είναι η προαναφερθείσα πιθανή παραχώρηση –κυριολεκτικά εθελούσια, άσκοπη και αυτοκτονική παραχώρηση– της Μεγαλονήσου Κύπρου στην Τουρκία. Όπως ήδη υπογραμμίσαμε θα είναι καθοριστική εξέλιξη και θα αναβαθμίσει τα ερείσματα και την διαπραγματευτική ισχύ της Άγκυρας. Όποιος και να είναι ο ηγέτης τώρα ή μελλοντικά στην Άγκυρα γιατί οι μεγάλες δυνάμεις βλέπουν την μεγάλη και μακροχρόνια εικόνα που αφορά τις γεωπολιτικές ισορροπίες, τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους και τις ανακατανομές ισχύος.

Για να προβληματιστούμε γόνιμα απαιτείται απαραιτήτως να εξηγήσουμε ακόμη περισσότερο απ’ ότι πιο πάνω τη διαλεκτική σχέση μακροπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων σκοπών και στρατηγικών προσανατολισμών με τις βραχυχρόνιες και τακτικές στάσεις και αποφάσεις οι οποίες ακόμη και εάν δεν είναι ορατές εκπληρώνουν μακροπρόθεσμους σκοπούς. Οι εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία ενδέχεται να παίζουν κάποιο ρόλο στις αποφάσεις των ηγετών της πλην συνεκτιμούν δεόντως το ολοένα και πιο επικίνδυνο για αυτούς εξωτερικό περιβάλλον.
Καταληκτικά και ανάλογα με το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, ο πιο καθοριστικός παράγοντας των Τουρκικών αποφάσεων είναι οι στάσεις και ενέργειες των μεγάλων δυνάμεων με τις οποίες ο Ερντογάν μετά το πραξικόπημα του τελευταίου Ιουλίου σχοινοβατεί διπλωματικά και στρατιωτικά. Βέβαια, ο ρόλος των μεγάλων δυνάμεων ναι μεν είναι πρωταρχικός και καθοριστικός πλην οι αποφάσεις τους επηρεάζονται και συγκεκριμενοποιούνται ανάλογα με τις στάσεις και αποφάσεις όλων των άλλων πάνω στο μόνιμο «στρατηγικό σκάκι». Πόσο έμαθε από τα παθήματα ο Ερντογάν και πόσο πιο προσεκτικός θα είναι όταν υποχρεωτικά γι’ αυτόν θα συνεχίσει να σχοινοβατεί;

Οι μεσοπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι στρατηγικοί σκοποί των μεγάλων δυνάμεων αποτελούν σταθερές των στρατηγικών προσανατολισμών τους, πλην οι αποφάσεις σε βραχυχρόνιο και τακτικό επίπεδο διαρκώς προσαρμόζονται στα εν εξελίξει γεγονότα με μόνιμη μέριμνα να οδηγούν τα πράγματα με τρόπο που εκπληρώνει τα συμφέροντά τους μακροχρόνια. Η σχέση βραχυχρόνιων και μακροπρόθεσμων σκοπών και αποφάσεων, τονίζουμε και υπογραμμίζουμε, δεν είναι πάντα ορατή και ενίοτε ενώ φαντάζει αντιφατική κατά βάση δεν είναι καθότι συντείνει στην εκπλήρωση μελλοντικών στρατηγικών σκοπών που εκπληρώνονται με μια διόλου γραμμική διαρκή διαχείριση των κατανομών και ανακατανομών ισχύος.

Ενδέχεται για παράδειγμα να αποσκοπεί στο να προκαλέσει κατατριβή σε ένα ή περισσότερα κράτη, να μεταφέρει βάρη, να μεταδίδει μηνύματα σε άλλες μεγάλες δυνάμεις, να δρομολογεί εσωτερικές και εξωτερικές αλλαγές και να φέρνει ένα ή περισσότερα κράτη (η ιστορική εμπειρία δείχνει «εχθρούς» και «φίλους» και εναλλασσόμενους «εχθρούς» και «φίλους») σε μειονεκτική θέση ενόψει διαπραγματεύσεων ή μιας σχεδιαζόμενης σύγκρουσης που αφορά την πλανητική κατανομή ισχύος. Παράγοντες που επηρεάζουν τις βραχυχρόνιες αποφάσεις είναι για παράδειγμα, οι ενέργειες άλλων κρατών, κυμάνσεις του πολιτικού τους συστήματος που προκαλούν αστάθεια και τυχαία γεγονότα. Πολλά γεγονότα, εξάλλου, δεν είναι κατ’ ανάγκη τυχαία. Κατασκευάζονται για να αιτιολογήσουν μια δράση που εξυπηρετεί μακροχρόνια σχέδια πλην το μαθαίνουμε, εάν το μάθουμε, μετά από πολλές δεκαετίες και εάν ανοίξει κάποιο αρχείο.

Στο βάθος του χρονικού ορίζοντα είναι η πλανητική κατανομή ισχύος, η αναζήτηση ισορροπίας που διασφαλίζει την επιβίωση μιας μεγάλης δύναμης εάν και όταν μια άλλη μεγάλη δύναμη επιχειρήσει να είναι πλανητικός ηγεμόνας και ο κίνδυνος άμεσης μεταξύ τους σύγκρουσης που θα έφερνε πολύ κοντά το πλανητικό πυρηνικό ολοκαύτωμα. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι, όπως εξάλλου θεμελιώνεται έξοχα στο αριστούργημα του John Mearsheimer «Η τραγωδία των μεγάλων δυνάμεων» (Εκδόσεις Ποιότητα), τα πεδία των βραχυχρόνιων (ή ακόμη και μεσοπρόθεσμων) ανταγωνισμών είναι οι περιφέρειες όπου και επιχειρείται να ελέγχονται οι προσδιοριστικές για τις πλανητικές ισορροπίες και ανακατανομές ισχύος.

Απόψε: Οι εξελίξεις στην Τουρκία και η θέση της Ελλάδας

onalert.gr