Επιστημονισμός στην Ε.Φ.

Ο Επιστημονισμός στην Επιστημονική Φαντασία.

Επιστημονισμός είναι η άκριτη αποδοχή σαν αντικειμενική γνώση αυτού που ονομάζεται «επιστήμη» και πίστη στην απόλυτη αξία αυτού που λέγεται επιστημονικό.

Η Ε.Φ. [Επιστημονική Φαντασία] μπορεί να περιγράψει πραγματικές εναλλακτικές του παρόντος όσον αφορά στην εφαρμογή και στα προϊόντα της επιστήμης.

Η επιστήμη είναι μια κοινωνική πρακτική και η γνώση που παράγεται έτσι φέρει τα σημάδια της προέλευσής της και δεν θα πρέπει να θεωρείται ουδέτερη, είναι μια κοινωνική αλληλεπίδραση που ενσωματώνει τις αξίες της κοινωνίας μας. Σήμερα η επιστήμη εξυπηρετεί τις ανάγκες της άρχουσας τάξης. Όταν μεταμορφώνεται σε Ε.Φ. οι αξίες αυτές λειτουργούν σ’ ένα φανταστικό περιβάλλον και η αντικειμενικότητα της «επιστήμης» νομιμοποιείται από την επανάληψη μέσα στην διήγηση.

Έτσι μπορούμε να πούμε πως επιστημονισμός είναι η αντίληψη ότι τα ανθρώπινα κοινωνικά προβλήματα μπορούν να λυθούν με την ανάπτυξη της «επιστήμης» και όχι με την αλληλεπίδραση των κοινωνικών δυνάμεων.

Η Ε.Φ. παρέχει την ευκαιρία να ξεπεραστεί ο επιστημονισμός και να εξερευνηθούν τα όρια της επιστήμης σαν μέθοδος γνώσης, συχνά όμως η Ε.Φ. δεν ξεπερνά τις επιστημονιστικές μορφές έκφρασης. Η Ε.Φ. μπορεί να είναι ριζοσπαστική και προοδευτική, αλλά πολύ εύκολα μπορεί και να είναι μια επανάληψη της αντιδραστικής ιδεολογίας.

Ας δούμε λοιπόν, ποια είναι η σχέση ανάμεσα σε μια μορφή λογοτεχνίας που παρουσιάζεται ως οραματιστική και σε μια κοινωνική πρακτική που προσπαθεί να μεταμορφώσει τις ανθρώπινες σχέσεις μέσα σε μια αρμονικότερη και δικαιότερη κοινωνία.

Η Ε.Φ. μπορεί να είναι μια ριζοσπαστική μορφή λογοτεχνίας, περιγράφοντας το πώς οι άνθρωποι μεταμορφώνονται μέσω του αγώνα και της εμπειρίας. Αυτό γίνεται στο ουτοπιστικό News from Nowhere του William Morris, ή στο The Dίspossessed της Ursula Le Guin. Αντίθετα, μπορεί να αποτελέσει έπαλξη της άρχουσας τάξης, όταν με τον επιστημονισμό παρουσιάζει την σημερινή κοινωνική κατάσταση σαν αναπόφευκτη και μετά προβάλλει αυτή την παραδοχή στις μελλοντικές κοινωνικές σχέσεις.

Σαν πρώτο παράδειγμα

Έχουμε ένα μυθιστόρημα που παρουσιάζει ένα στατικό κοινωνικό σύστημα το οποίο κατορθώνει να αντιμετωπίσει επιτυχώς μια πανίσχυρη εισβολή:

Ήταν μια μικροκαμωμένη ξανθιά, όμορφη όσο και η Άλισον αλλά σαν σε μαζική παραγωγή, χωρίς όμως τίποτα να φανερώνει πως είχε κάποιο ίχνος από τις ικανότητες που έκαναν την Άλισον Λευκό Αστέρι. Φορούσε τον Πορφυρό Σταυρό. Αυτή ήταν η ισόβια αξιολόγησή της. Όντας Πορφυρός Σταυρός, μπορούσε να είναι απολύτως ελεύθερη στους τρόπους της, τα ρούχα της, την ομιλία της, την στάση της στη ζωή. Φορούσε ένα πλαστικό φόρεμα πάνω από ένα σλιπ που ήταν σεμνότατο από τα δεξιά και εξαιρετικά άσεμνο από τα αριστερά.

Σαν Πορφυρός Σταυρός ήταν πάνω από τους Καφέ και Μαύρους και Γκρίζους και Πορφυρούς Κύκλους – πάνω από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, δηλαδή.

Τα τεστ ήταν αξιόπιστα. Ηταν σχεδόν τέλεια, οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν πως ήταν τέλεια. Αλλά η τελειότητα δεν επιδέχεται βελτίωση, και τα Τεστ συνέχιζαν να αλλάζουν και να βελτιώνονται, έστω και ελάχιστα. Κάθε τεστ των ανθρώπινων ικανοτήτων μπορεί να είναι αξιόπιστο ως το σημείο που πλησιάζει το τρέχον όριο των ανθρώπινων ικανοτήτων, και μόνο’ αφότου πολλοί Λευκοί πέρασαν όλα τα τεστ και έπειτα δούλεψαν πολύ πάνω σ’ αυτά, τα ανώτερα όρια του Τεστ άρχισαν να πλησιάζουν τα κατώτερα όρια της τελειότητας και της αποτελεσματικότητας. (World Out of Mind, J.T. Mclntosh, 1955)

Το αισιόδοξο ύφος είναι ξεκάθαρο έχουμε ένα σύστημα που επέστρεψε την καθιέρωση μιας αρμονικής κοινωνίας, το μήνυμα που βυθίζεται στην συνείδηση του ανύποπτου αναγνώστη είναι το ότι τα τεστ είναι θαυμάσια. Το σύστημα αυτοδικαιώνεται από την επιτυχία του μέσα στην ιστορία και ο συγγραφέας δεν επιτρέπει αντίθετη θέση.

O Ραίγκμορ πέρασε γρήγορα τα τελευταία στάδια των Τεστ. Το προτελευταίο ήταν ένα τεστ υπευθυνότητας, ένα Τεστ που ουσιαστικά έκρινε το αν κάποιος ήταν τόσο θεμελιωδώς σταθερός και καλός που θα μπορούσε να κυβερνήσει τον κόσμο, με αυταπάρνηση, αν υπήρχε ανάγκη.

Η επιστημονική βάση από την πραγματικότητα γι’ αυτή την ιστορία είναι η σειρά των τεστ και αξιολογήσεων που αρχίζουν από το τεστ νοημοσύνης (IQ) και φτάνουν ως κάποιες εκπομπές στην τηλεόραση, και το καλυμμένο μήνυμα του έργου του συγγραφέα, το ιδεολογικό μήνυμα, είναι το ότι είναι δυνατόν να υπάρξει ένα ολοκληρωτικά αντικειμενικό εξεταστικό σύστημα ξέχωρο από την υπόλοιπη κοινωνία που δεν θα υπηρετεί μια ομάδα εις βάρος των άλλων.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με ό,τι ισχύει στον πραγματικό κόσμο, όπου υπάρχει γενική συμφωνία για το ότι τα τεστ νοημοσύνης είναι μεροληπτικά υπέρ της μιας ή της άλλης ομάδας, πως πρέπει να «κανονικοποιηθούν» για να μην έχουν οι γυναίκες καλύτερες επιδόσεις από τους άντρες και πως δεν υπάρχει χρησιμοποιήσιμη μέθοδος διαχωρισμού των περιβαλλοντικών και των γενετικών παραγόντων στα τεστ.

Στην ουσία η συλλογιστική του συγγραφέα είναι επιστημονισμός.

Παίρνει την πολιτική θέση πως είναι πιθανόν να λειτουργεί μια αντικειμενική, ελεύθερη αξιών επιστήμη στον χώρο των τεστ προσωπικότητας και νοημοσύνης, και πως αυτή η επιστήμη είναι το μόνο αληθινό μέτρο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων ή επιτευγμάτων.”Το μήνυμα πως η στρατιωτική έρευνα είναι αναπόφευκτη θα μπορούσε να προέρχεται εξίσου από τον R. Heinlein ή από τον Πρόεδρο Ρέιγκαν”

Μια άλλη όψη του επιστημονισμού παρουσιάζεται όταν η τεχνολογία αντιμετωπίζεται σαν να καθορίζει την πορεία της ζωής των ανθρώπων, κι όχι σαν παράγωγο κοινωνικών επιλογών. Στον κόσμο μας σήμερα έχουμε μια καπιταλιστική επιστήμη και, τεχνολογία που συχνά εξάγεται στους φανταστικούς κόσμους της Ε.Φ. Μας ζητούν να δεχτούμε αβασάνιστα την εξωτερική απειλή για την ανθρωπότητα σαν μια πλήρη εξήγηση μιας μιλιταριστικής κοινωνίας μ’ ένα μεγάλο μέρος του επιστημονικού δυναμικού ν’ ασχολείται με την παραγωγή όπλων παρά με την δημιουργία ενός πιο αρμονικού κόσμου.

Εδώ το συγκαλυμμένο επιστημονιστικό μήνυμα είναι πως η στρατιωτική έρευνα είναι αναπόφευκτη και αναγκαία: το μήνυμα θα μπορούσε να είναι από το Starship Troopers του Robert Heinlein ή από τον Πρόεδρο Ρέιγκαν. Το μήνυμα που εκφράζει την τωρινή κυρίαρχη ιδεολογία είναι ξεκάθαρο.

Η μυθιστοριογράφηση του μιλιταρισμού επιτυγχάνεται πειστικά από τον Larry Niven και τον Jerry Pournelle στο The Mote in God’s Eye. Η διαδοχή φαίνεται στο εξώφυλλο της αμερικανικής έκδοσης μ’ ένα σχόλιο του Heinlein: «’Ισως το καλύτερο μυθιστόρημα Ε.Φ. που διάβασα ποτέ».

Υπάρχουν δυο κλάδοι επιστήμης στο Μοte που αξίζει να εξετάσουμε: η τεχνολογική αιτιοκρατία ενός πολιτισμού που παρουσιάζεται να εξαρτάται από τον Κινητήρα Αλντερσον και το Πεδίο Λάνγκστον, και η βιολογική αιτιοκρατία της κοινωνίας του Mote. Και στους δύο κλάδους οι συγγραφείς έχουν μια επιστημονιστική άποψη της γνώσης για να ενισχύσουν τις πολιτιστικές και πολιτικές αξίες που οι ίδιοι (και o Heinlein) φαίνονται να υιοθετούν.

Εδώ θέλω να πω πως διάβασα και ξαναδιάβασα ευχάριστα το Mote σαν ένα θαυμάσιο παράδειγμα του είδους του, και είναι σημαντικό για μένα να αποκαλύψω τον επιστημονισμό που βρίσκεται κάτω από την πλοκή του μυθιστορήματος, και του παρέχει την «επιστημονική» του λογική, ακριβώς επειδή είναι ένα μυθιστόρημα Ε.Φ. που αφ’ ενός διαβάζεται ευχάριστα, αφετέρου ασκεί επιρροή στην ανάπτυξη των κοσμοθεωριών των αναγνωστών.

Πιστεύω πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που διαβάζουν Ε.Φ. βλέποντας με κριτικό μάτι τις οικονομικές και πολιτικές αντιφάσεις. Υποθέτω πως η πλειοψηφία των αναγνωστών είναι πιο συνειδητοποιημένοι απ’ ότι εγώ όταν για πρώτη φορά (στα δεκατρία μου) διάβασα το World Out of Mind -αφελής και χωρίς κριτικό πνεύμα.

Οι συγγραφείς ενδίδουν στον επιστημονισμό επιτρέποντας σε κάποιες φανταστικές τεχνολογίες να έχουν σαν απαραίτητη συνέπειά τους μια φεουδαρχική μιλιταριστική κοινωνία με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την επιστροφή στην καταπίεση των σεξουαλικών ηθών, την άρνηση της δυνατότητας σταθερής δημοκρατικής κυβέρνησης, κι έναν διαπλανητικό καπιταλισμό. H τεχνική φύση του Κινητήρα Αλντερσον όπως παρουσιάζεται δεν είναι απαραίτητο να οδηγήσει στην κοινωνία που περιγράφεται, αλλά όπως λέει ο πρόλογος: «Εξαιτίας του Κινητήρα Αλντερσον… λέμε πως η Δεύτερη Αυτοκρατορία του Ανθρώπου κυριαρχεί σε διακόσιους κόσμους…»

Ο επιστημονισμός δίνει μια ιδεολογική δικαίωση για την Δεύτερη Αυτοκρατορία κι έτσι, σαν συνεπαγωγή, και για την παρούσα κατάσταση του δυτικού μονοπωλιακού καπιταλισμού. Οι κοινωνικές αξίες της άρχουσας τάξης της Δεύτερης Αυτοκρατορίας είναι αυτές της ερμηνείας της Βικτωριανής ηθικής από την Μάργκαρετ Θάτσερ.

Η ερμηνεία του σημερινού κόσμου στο Mote συνεχίζεται με την κατασκευή της κοινωνίας του Mote.

Η όλη εικόνα που αντανακλά το σημερινό κόσμο και τις αξίες του είναι μονόπλευρη. Ο βιολογικός χωρισμός σε κάστες είναι πολύ κοντά στο ρατσιστικό σύστημα της Νότιας Αφρικής. H κοινωνία του Mote παρουσιάζεται σαν αποτέλεσμα της βιολογικής φύσης των εξωγήινων, και είναι χωρισμένη σε υπο-είδη σύμφωνα με την λειτουργία τους τα καθήκοντά τους, όπως και στους ανθρώπους του Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου, καθορίζονται από την φύση τους, και δεν υπάρχει η δυνατότητα ενός ‘Έψιλον ή ενός Καφέ να υπερβεί την ταξική του θέση στους φανταστικούς αυτούς κόσμους.

Η αντίθεση ανάμεσα στις δυο κοινωνίες και στον τρόπο που ο Huxley και οι Niven – Pournelle τις μεταχειρίζονται, είναι το ότι οι αξίες του Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου αμφισβητούνται κατηγορηματικά από τον Άγριο μ’ ένα τρόπο που οδηγεί σε κριτική σκέψη για την σημερινή κοινωνική μας οργάνωση, ενώ στην Δεύτερη Αυτοκρατορία του Ανθρώπου μας παρουσιάζεται μια γοητευτική εικόνα δύο κοινωνιών που είναι αυστηρά βασισμένες στον ταξικό διαχωρισμό, την ανθρώπινη και του Mote, βασισμένες κι οι δυο στην απολυταρχική διοίκηση και στο μιλιταρισμό, και συνεισφέρουν κι οι δυο μ’ έναν επιστημονιστικό τρόπο στην διάδοση της άρχουσας ιδεολογίας του ότι τα πράγματα είναι οργανωμένα όπως είναι τώρα επειδή είναι αναπόφευκτο.

Το βιβλίο των Niven – Pournelle έχει μια υπονοούμενη άποψη για την σημερινή επιστήμη που δεν είναι κριτική και αποδέχεται την βιολογική αιτιοκρατία, που χαρακτηρίζει τις ολοένα και πιο αμφισβητούμενες «Κοινωνιοβιολογικές» ιδέες του William E. Wilson. Για να συνεχίσουμε στην αντίθεση του τρόπου που ο Huxley και οι Niven – Pournelle χειρίζονται μια αυστηρά δομημένη κοινωνία: Ο Huxley καταλήγει προσπαθώντας να οραματιστεί έναν πιο αρμονικό κόσμο κοινωνικής δικαιοσύνης στο Νησί, ενώ οι Niven -Pournelle προτιμούν να γράψουν ένα μυθιστόρημα Ε.Φ. το Inferno, όπου ο αναγνώστης καλείται να αντιμετωπίσει με συμπάθεια τον φασίστα δικτάτορα Μουσολίνι στο ρόλο του ξεναγού στην Κόλαση.

‘Ενα σημαντικό κομμάτι της συζήτησης για τον επιστημονισμό στην Ε.Φ. σαν σύνολο είναι η τοποθέτηση της γυναίκας στην λογοτεχνία. Πρέπει να το αναγνωρίσουμε ο σεξισμός εμφανίζεται συχνά άκριτα στην Ε.Φ. και η πλειοψηφία της Ε.Φ. γράφεται από άντρες για άντρες. Υπάρχουν φυσικά οι τιμητικές εξαιρέσεις, αλλά συνήθως η περιγραφή των γυναικών στην ε.φ. είναι πεζή και αντικατοπτρίζει τα πορίσματα της προσανατολισμένης στον άντρα επιστήμης.

Το πολιτιστικό πλαίσιο στο οποίο δουλεύουν οι συγγραφείς Ε.Φ. είναι αυτό στο οποίο ο κυρίαρχος τρόπος σκέψης δεν είναι πια ο παλαιότερος, αυτός της θρησκείας, αλλά αυτός της επιστήμης. Και οι δυο όμως τρόποι εξήγησης του κόσμου βάζουν τις γυναίκες σε κατώτερη θέση.”Η παρουσίαση των γυναικών σε πιο ενεργητικούς ρόλους και σαν πρωταγωνιστές είναι εξαίρεση”

Στην Ε.Φ. βρίσκουμε «επιστημονικές» δικαιώσεις του σεξισμού πατριαρχικών κοινωνιών να παρουσιάζονται με κάθε είδους «δημιουργικό» τρόπο, χιλιάδες χρόνια στο μέλλον, εκατοντάδες έτη φωτός μακριά. Αυτό το θυμάμαι αρκετά καλά στο Time Enough for Love του Heinlein. Για πολλούς σοσιαλιστές, αλλά και για άλλους, μια αναδιάρθρωση των σχέσεων αντρών-γυναικών είναι ένα θεμελιώδες μέρος ενός κινήματος προς μια πιο αρμονική κοινωνία ισότητας όπου οι ανάγκες κάθε ατόμου ικανοποιούνται και οι ικανότητες του καθενός αφήνονται να αναπτυχθούν πληρέστερα. Η παρουσίαση των γυναικών σε πιο ενεργητικούς, ανεξάρτητους ρόλους στην Ε.Φ. και σαν πρωταγωνιστές, είναι εξαίρεση, όπως και μια συζήτηση ανάμεσα σε δυο γυναικείους χαρακτήρες:

[…] Κι άλλες αποβάθρες, είχαν βγει από τα δέντρα στην προκυμαία. Καθώς περπατούσαν μέσα στις σκιές των ψηλών καταρτιών που πλέκονταν πάνω στις πέτρες, η Νορέμα ρώτησε: «Βεν, θα μπορούσε να είναι ένα άλλο παράδειγμα για την ιδέα σου οι άντρες και οι γυναίκες; Θέλω να πω, αν υποθέσουμε πως κάπου υπήρχε ένα σχέδιο – σαν το σχέδιο για ένα πλοίο – του ιδανικού ανθρώπινου όντος κι αυτό το ιδανικό ανθρώπινο ον ήταν το αληθινό πρότυπο όλων; Ας υποθέσουμε πως οι άντρες φτιάχτηκαν πρώτοι, κατ’ εικόνα αυτού του προτύπου. Αλλά επειδή ήταν μόνο μια εικόνα, αντέστρεψαν όλες τις αξίες του – θέλω να πω οι άντρες είναι άπληστοι, μικροπρεπείς, τσακώνονται μεταξύ τους. Μετά λοιπόν φτιάχτηκαν oι γυναίκες από τους άντρες κι έτσι ήταν η εικόνα μιας εικόνας, και πήραν εντελώς άλλες αξίες αυτές»
«Ποιες;» ρώτησε η Βεν.
«Αυτές … οι γυναίκες».
Η Βεν έσκυψε προς το μέρος της.
“Εμείς” κορίτσι μου. Οχι “Αυτές» εμείς είμαστε οι γυναίκες[…] Tales of Neveryon, Samuel Delany

Το επικρατέστερο ύφος στην Ε.Φ. είναι αυτό των αντρών που μιλούν σε άντρες για θέματα που ενδιαφέρουν τους άντρες.

Είναι λογικό, φυσικά, να περιγράφονται οι κοινωνικές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένου του σεξισμού, όπως είναι σήμερα σε ένα μυθιστόρημα, και να χρησιμοποιείται αυτό το φόντο για να εξερευνηθεί ο ανθρώπινος χαρακτήρας και οι κοινωνικές δυνατότητες. Αν κοιτάξουμε το Timescape του Gregory Benford βλέπουμε τις ανθρώπινες σχέσεις να περιγράφονται όπως ήταν το 1963 και όπως θα μπορούσαν να είναι το 1998.

Είναι μια ωραία περιγραφή του πώς ήταν τα πράγματα και πώς θα μπορούσαν να είναι για συγκεκριμένους ανθρώπους και η επιστημονική κοινότητα είναι γνωστό πως είναι μάλλον συντηρητική, αλλά όταν αυτό το είδος διαγραφής χαρακτήρων γενικεύεται στο μεγαλύτερο μέρος της Ε.Φ. μπορούμε να δούμε το είδος σαν σύνολο να διακατέχεται από σεξισμό και επιστημονισμό στην παραγωγή και διάδοση της «γνώσης» που αποτελεί την βάση του σεξισμού.

“Οι πραγματικές ιστορίες όπως το σκάνδαλο Λόκχηντ ή η ιστορία της Σίλκγουντ είναι πιο συναρπαστικές από την Ε.Φ. που αναφέρεται στο χώρο της παραγωγής της επιστήμης”

Μια άλλη όψη του επιστημονισμού απαιτεί περισσότερη μελέτη της σημερινής δομής και ανάπτυξης της επιστήμης. Η επιστήμη παράγεται και αναπτύσσεται από ανθρώπους σε ιδιαίτερες εργασιακές καταστάσεις. Κάθε κατάσταση θέτει τους δικούς της περιορισμούς στο είδος της εργασίας που εκτελείται και στο είδος της γνώσης που παράγεται. Στις ΗΠΑ και την Μεγάλη Βρετανία σήμερα πάνω από τα μισά χρήματα που προσφέρονται για την έρευνα προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από τον στρατό και τις ανάγκες του.

Εφόσον τόσο μεγάλη προσπάθεια καταβάλλεται σε τέτοιου είδους έρευνα και ανάπτυξη, είναι αναπόφευκτο να παραχθεί μια επιστήμη που να έχει ενσωματωμένους μιλιταριστικούς και ανταγωνιστικούς στόχους. Αυτή η ερευνητική προσπάθεια ωφελεί πιο άμεσα τα συμφέροντα που κατασκευάζουν και προμηθεύουν στρατιωτικό εξοπλισμό, και είναι απαραίτητο για τα καπιταλιστικά κράτη να διατηρήσουν τον έλεγχό τους στις διεθνείς καταστάσεις. ‘Εχουμε έτσι ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων σε δραστηριότητες βασισμένες στην επιστήμη που υποστηρίζουν το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα.

Αυτό είναι ένα μεγάλο μέρος της άσκησης και παράγει μια επιστήμη και γνώση με μιλιταριστικές προκαταλήψεις. Προσπάθησα, αλλά δεν μπόρεσα να θυμηθώ κάποια ιστορία ε.φ. μ’ αυτό το φόντο. ‘Ισως δεν γράφονται γιατί οι πραγματικές ιστορίες σ’ αυτόν το χώρο είναι τελικά τόσο συναρπαστικές – το σκάνδαλο με τις δωροδοκίες της Λόκχηντ, η ιστορία της Κάρεν Σίλκγουντ, και λοιπά.

Τι παραδείγματα της παραγωγής της επιστήμης έχουμε στην Ε.Φ.

‘Εχει κάποιο απ’ αυτά κάποια σχέση με τον τρόπο που παράγεται η επιστήμη στην σημερινή κοινωνία μας; Ας δούμε ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα. ‘Εχουμε τον κόσμο της πανεπιστημιακής έρευνας, όπου διεξάγεται τώρα ένα μικρό μέρος της συνολικής επιστημονικής έρευνας. Παρ’ όλα αυτά είναι ο κόσμος που θα σκεφτούν οι περισσότεροι άνθρωποι αν τους ρωτήσουν πού γίνεται η επιστημονική έρευνα και πού παράγεται η επιστημονική «αλήθεια». Αφήνοντας κατά μέρος την κατεύθυνση της πανεπιστημιακής έρευνας που υπαγορεύεται από την βιομηχανία και το στρατό με τις αναπόφευκτες προκαταλήψεις της, τι κάνουν οι υπόλοιποι επιστήμονες; Ο Gregory Benford επιχειρεί να μας δείξει τι έκαναν το 1963, και τι θα μπορούσαν να κάνουν το 1998.

Είναι μια πολύ πειστική εικόνα του πώς σκέφτονταν και εργάζονταν οι επιστήμονες της εποχής εκείνης έχει το προσόν να δείχνει τις στενές σχέσεις μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής των επιστημόνων, αποφεύγοντας την επιστημονιστική παγίδα της παρουσίασης της δουλειάς των επιστημόνων σαν ουδέτερης και άσχετης με την κοινωνία. Η παραγωγή επιστήμης του Γκόρντον Μπερνστάιν, οι επιρροές στην σκέψη του, και η διαδικασία της εργασίας του παρουσιάζονται πειστικά.

Το 1998 ισχύουν οι ίδιοι κανόνες και η ίδια λεπτομερής περιγραφή, βλέπουμε τον τρόπο που δουλεύουν οι επιστήμονες την ώρα που ο κόσμος τους καταρρέει. Είναι κοινωνικά όντα, και η επιστήμη τους είναι προϊόν των κοινωνικών τους σχέσεων. Η επιστήμη τους αναβλύζει από την άποψή τους για την κοινωνία και τις πιέσεις και τις επιρροές που δέχονται.

Αντίθετα, οι επιστήμονες του Hal Clement στο Mission of Gravίty και οι ρομποτικοί επιστήμονες του Asimov είναι παραδείγματα του πώς παίρνεται σαν δεδομένο ότι η επιστήμη καθορίζει εντελώς την κοινωνική πραγματικότητα και όχι ότι κατασκευάζεται από τις κοινωνικές σχέσεις των τάξεων και των μεμονωμένων επιστημόνων.

Η αξία κάθε λογοτεχνίας στην προσπάθεια δημιουργίας μιας αρμονικότερης κοινωνικής τάξης πραγμάτων βρίσκεται είτε στην απεικόνιση των συνθηκών όπως είναι σήμερα, υποδεικνύοντας ότι «κάτι πρέπει να γίνει», είτε στην απεικόνιση των συνθηκών όπως θα μπορούσαν να είναι – δυστοπικά «δεν πρέπει να το αφήσουμε αυτό να συμβεί» και ουτοπικά «αυτό πρέπει να προσπαθήσουμε να πετύχουμε». Ο Dickens έκανε το πρώτο, και ο William Morris το τελευταίο. ‘Ισως το *Φαρενάιτ 451 είναι στην δυστοπική κατηγορία, δείχνοντας την δυνατότητα της ανθρώπινης αντίστασης σε μια καταπιεστική κοινωνική τάξη. (αναζήτησε το αντίστοιχο άρθρο)

Καταλήγοντας λοιπόν, μπορούμε να πούμε πως ο επιστημονισμός στην κοινωνία, μας δίνει έναν τρόπο αντιμετώπισης του κόσμου που μας συνηθίζει στην αποδοχή του κατεστημένου λέγοντας πως ο κόσμος, είναι όπως είναι κι έτσι θα έπρεπε να είναι, γιατί οι υποτιθέμενα αντικειμενικές επιστήμες έτσι λένε, ενώ αυτό που μπορεί να κάνει η Ε.Φ. είναι να περιγράφει πραγματικές εναλλακτικές του παρόντος όσον αφορά στην εφαρμογή και τα προϊόντα της επιστήμης.

***

terrapapers.com / 2015

@ Gavin Browning “Scientism in Science Fiction” που δημοσιεύτηκε στο θεωρητικό βρετανικό περιοδικό Foundation την Ανοιξη του 1985.

Ο Browning γεννήθηκε το 1948 στην Αγγλία και είναι καθηγητής Χημείας.