Ένα ερώτημα περί αυτεξουσίου. Η ψυχή αποτελεί ένα από τα βαθύτερα και πλέον αινιγματικά θέματα της ανθρώπινης σκέψης. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να διερευνήσει τη φύση και τη λειτουργία του αυτεξουσίου (του “ελευθερίου”) της ψυχής, ιδίως ως προς το αν η ελεύθερη βούληση προϋπάρχει της ενσωμάτωσης και εάν η είσοδος της ψυχής σε σωματική ύπαρξη αποτελεί προσωπική αποδοχή ή επιβολή.

Η έρευνα αντλεί στοιχεία κυρίως από την Καινή Διαθήκη, την πατερική θεολογία και τη φιλοσοφική σκέψη της αρχαίας Ελλάδας, με στόχο μια συγκριτική προσέγγιση, η οποία να αναδείξει κοινές αρχές, αποκλίσεις και υπαρξιακές προεκτάσεις.

Πέρα από τη θεολογική του διάσταση, το ερώτημα έχει και βαθύ ανθρωπολογικό χαρακτήρα, αν η ψυχή φέρει εξ αρχής την ελευθερία, τότε η ηθική, η ευθύνη και η αναζήτηση του αληθούς νοήματος της ζωής, αποκτούν διαφορετική δυναμική.

Η εργασία δεν επιδιώκει να δώσει “τελικές απαντήσεις”, αλλά να διεγείρει τον στοχασμό, στη βάση υπαρχουσών παραδόσεων και κειμένων.

Ο Θεός έδωσε το ελεύθερο θέλημα στον άνθρωπο από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του. Δεν είναι κάτι που το απέκτησε αργότερα, αλλά συστατικό της ύπαρξής του ως εικόνα Θεού.

Ακόμα και μετά την παρακοή στον Παράδεισο, ο Θεός δεν αφαίρεσε την ελευθερία του ανθρώπου. Αντίθετα, του έδωσε τη δυνατότητα μετάνοιας, επιστροφής και συνειδητής πορείας προς το Φως.

Η ελευθερία συνεχίζει να είναι η πιο ιερή δωρεά — και το πιο μεγάλο ρίσκο.
Γιατί ο Θεός δεν θέλει ρομπότ, αλλά πρόσωπα ικανά να Τον επιλέξουν ή να Τον αρνηθούν.

Άρα, το «ελεύθερον» δόθηκε: Όχι ως παραχώρηση εκ των υστέρων, αλλά ως θεμελιώδες δώρο από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του ανθρώπου.

Χωρίς αυτό, δεν θα υπήρχε αληθινή πίστη, αληθινή αγάπη, ούτε δυνατότητα σωτηρίας.

Όταν η ψυχή εισέρχεται στο σώμα, μεταφέρει και το “ελεύθερον” που της έχει δοθεί από τον Θεό.

Το ελεύθερο θέλημα δεν είναι κάτι που “κατακτάται” εκ των υστέρων, αλλά είναι δομικό στοιχείο της ψυχής, της θεόσδοτης ψυχής.

Πιο αναλυτικά: Ο Θεός δημιουργεί την ψυχή σε κάθε νέα ανθρώπινη ύπαρξη είναι δική Του πνοή ζωής. Από τη φύση Της, η ψυχή είναι λογική, νοερή, αυτεξούσια και ελεύθερη. Η ελευθερία είναι μέσα στο “κατ’ εικόνα”, όπως λένε και οι Πατέρες.

Ο Θεός είναι ελεύθερος. Επομένως και το πλάσμα Του, “κατ’ εικόνα Του”, έχει το δώρο της ελευθερίας.

Άρα, η ψυχή που έρχεται σε κάθε άνθρωπο, δεν έρχεται ως “λευκή κόλλα χαρτί” χωρίς ιδιότητες.

Έρχεται ήδη με την δυνατότητα του αυτεξουσίου, δηλαδή την ικανότητα, να επιλέξει, να κρίνει, να αγαπήσει ή να αρνηθεί, να κινηθεί προς το φως ή προς το σκοτάδι.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει: “Ἐκείνο ποὺ μας κάνει ἀληθινὰ ἀνθρώπους εἶναι τὸ ἀυτεξούσιο καὶ ἡ ἐλευθερία τῆς θελήσεως.”

Δηλαδή, χωρίς ελεύθερη βούληση, δεν θα ήμασταν πρόσωπα, αλλά μηχανές.

Και ο Θεός τι κάνει; Σέβεται την ελευθερία μας μέχρι τέλους. Δεν την καταργεί ούτε όταν κάνουμε λάθη. Η σωτηρία προϋποθέτει τη θέληση. Ο Θεός δεν “σώζει” κανέναν χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Σύμφωνα με την πνευματική παράδοση και τη θεολογική λογική, η ψυχή δεν έρχεται αναγκαστικά στο σώμα, συμμετέχει ελεύθερα σε αυτό το κάλεσμα ζωής.

Πώς το καταλαβαίνουμε αυτό; Αφού η ψυχή δημιουργείται από τον Θεό με ελευθερία (αυτεξούσιο), δεν είναι δυνατόν ο Θεός να την “εγκλωβίσει” σε ένα σώμα ή να την στείλει στη γήινη ζωή χωρίς τη δική της συγκατάθεση.”

Ο Θεός δεν παραβιάζει ποτέ την ελευθερία του προσώπου. Ούτε καν όταν αυτό το πρόσωπο είναι μια ψυχή πριν την είσοδο της σε σώμα”

Άρα, η διαδικασία έχει ως εξής. Η Θεία Πρόνοια καλεί μια ψυχή να εισέλθει στην επίγεια ζωή, σε ένα ανθρώπινο σώμα. Η ψυχή, πριν ενωθεί με το σώμα, έχει επίγνωση της αποστολής που πρόκειται να αναλάβει. Η ψυχή δίνει τη συγκατάθεσή της (μερικές παραδόσεις λένε ότι το κάνει “ενώπιον Θεού”). Και ομολογεί έμπροσθεν του Θεού. Τότε ενώνεται με το σώμα, τη στιγμή της σύλληψης.

Πού βασίζεται αυτό; Στην πατερική σκέψη (όπως των Καππαδοκών Πατέρων),

Στη φιλοκαλική παράδοση (όπου η ψυχή λογίζεται ως προορισμένη για ένωση, αλλά όχι βιασμένη),

Και σε ορισμένες αποκαλυπτικές εμπειρίες Αγίων ή συγχρόνων πνευματικών (όπως του Γέροντος Παΐσιου ή του Σωφρονίου του Έσσεξ).

Επιπλέον, κάποιοι σύγχρονοι Ορθόδοξοι θεολόγοι δέχονται ότι η ψυχή “προγευματίζει” τη ζωή που έρχεται και την αποστολή της, πριν την ενσάρκωση.

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Δεν γεννιέται κανείς τυχαία. Δεν είμαστε εδώ χωρίς την αποδοχή της ψυχής μας.

Γι’ αυτό και έχουμε ευθύνη, γιατί η ψυχή συναινετικά μπήκε στη ζωή.

Η ψυχή, όπως την κατανοούμε μέσα από την παράδοση, δεν είναι απλώς ένα “κομμάτι” του ανθρώπου, αλλά η πηγή της ζωής και της προσωπικότητας. Είναι δημιούργημα του Θεού, άυλη και αθάνατη. Από την αρχή της ύπαρξής της κουβαλά κάτι που κανένα άλλο ον στη δημιουργία δεν έχει με τέτοιο τρόπο, το αυτεξούσιο, τη δυνατότητα να επιλέξει το καλό ή το κακό, το φως ή το σκοτάδι.

Η Ψυχή και το Ελεύθερον

Πιστεύω ότι η ψυχή, όταν δημιουργείται από τον Θεό και προορίζεται να εισέλθει σε ανθρώπινο σώμα, φέρει ήδη μέσα της ένα ιερό δώρο: το ελεύθερον, δηλαδή τη δυνατότητα του αυτεξουσίου. Αυτό σημαίνει ότι η ψυχή δεν είναι ούτε παθητικό ον, ούτε σκλάβος προκαθορισμένων επιλογών. Έρχεται με πλήρη δυνατότητα να αποφασίσει, να αγαπήσει ή να απορρίψει, να προσεγγίσει το φως ή να χαθεί στο σκοτάδι, να υψωθεί ή να καταβυθιστεί. Αυτή η θεόσταλτη ελευθερία είναι σημάδι σεβασμού του Δημιουργού προς το πλάσμα Του. Δεν μας δημιουργεί για να μας ελέγχει, αλλά για να μας καλέσει ελεύθερα σε σχέση μαζί Του. Δεν πιστεύω ότι η ψυχή “φυλακίζεται” σε ένα σώμα δίχως τη συγκατάθεσή της. Αντίθετα, δέχεται την αποστολή της με ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΕΜΠΡΟΣΘΕΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ακόμη και αν αυτό ξεχνιέται κατά τη γέννηση. Από τη στιγμή που ενώνεται με το σώμα, συνεχίζει να φέρει αυτό το “ελεύθερον” ως φλόγα, που ποτέ δεν σβήνει, έστω και αν ασθενεί ή πολεμιέται από τον κόσμο, την ύλη ή την πλάνη.

Η Παλαιά Διαθήκη και το αυτεξούσιο

Η Π. Διαθήκη δεν χρησιμοποιεί τη λέξη “αυτεξούσιο” Η ίδια η λέξη δεν υπάρχει στα εβραϊκά ή στην ελληνική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης (Ο΄ = Ογδοήκοντα = Μετάφραση των Εβδομήκοντα).

Η Παλαιά Διαθήκη δεν ορίζει θεολογικά το αυτεξούσιο όπως το κάνει η Καινή Διαθήκη και οι Πατέρες

Ερώτηση : Γιατί ο Γιαχβέ κατάργησε το αυτεξούσιο;

Απάντηση: Ο Αληθινός Θεός δεν καταργεί το αυτεξούσιο. Στην ουσία της χριστιανικής πίστης (και των Πατέρων της Εκκλησίας), ο Θεός ποτέ δεν καταργεί το αυτεξούσιο, γιατί αν το κάνει, καταργεί και την αγάπη, και επομένως τον ίδιο Του τον Εαυτό. Άρα, Ο Θεός της Αγάπης, το αυτεξούσιο, δεν μπορεί να το καταργήσει. Τότε γιατί στην Παλαιά Διαθήκη το καταργεί;

Πολύ συχνά, στην Παλαιά Διαθήκη, ο Γιαχβέ (ο Θεός των Εβραίων) εμφανίζεται να, διατάζει σφαγές, να τιμωρεί ολόκληρους λαούς, να σκληραίνει τις καρδιές ανθρώπων (π.χ. του Φαραώ), να ενεργεί με τρόπο που ακυρώνει την ανθρώπινη ελευθερία. Πού φαίνεται αυτό;

Έξοδος 9:12: «Ὁ Κύριος ἐσκλήρυνεν τὴν καρδίαν Φαραώ, καὶ οὐκ ἤκουσεν αὐτῶν…»

Φαίνεται ότι ο ίδιος ο Θεός σκληραίνει την καρδιά του Φαραώ, άρα ο Φαραώ δεν επιλέγει ελεύθερα. Πού είναι το αυτεξούσιο;

Οι αρχαίοι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης περιγράφουν τον Θεό με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, γιατί δεν μπορούσαν να Τον κατανοήσουν αλλιώς. Δεν υπήρχε ακόμη η πλήρης αποκάλυψη του Θεού ως Αγάπη μέσω του Ιησού Χριστού. Ο Θεός ΤΟΤΕ παρουσιαζόταν ως βασιλιάς, ως πολεμιστής, ως κριτής, γιατί έτσι κατανοούσαν τη θεία εξουσία στην εποχή εκείνη.

Η Καινή Διαθήκη αποκαθιστά την εικόνα του Θεού

Ο Χριστός φανερώνει τον αληθινό Θεό, που δεν αναγκάζει κανέναν, που σέβεται απόλυτα το αυτεξούσιο, που πεθαίνει πάνω στον Σταυρό για να δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να διαλέξει το φως. “Ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω· ἐὰν τις ἀκούσῃ…”(Ἀποκ. 3:20) Ο Θεός χτυπάει την πόρτα, δεν την σπάει.

Μόνο μέσω του Χριστού καταλαβαίνουμε ποιος είναι πραγματικά ο Θεός και πώς λειτουργεί η ελευθερία μέσα στην αγάπη.

GEWKWN