Σύνδρομο των εσφαλμένων αναμνήσεων

Τι είναι, πως και πότε λειτουργεί

Στον αντίποδα των πεποιθήσεων του Πλάτωνα και του Φρόιντ για τη μνήμη, με τον μεν πρώτο να υποστηρίζει την απόλυτη μνήμη ως μία σφαίρα που αποθηκεύει όλο το παρελθόν του ατόμου και τον 2ο να τη περιγράφει ως κινηματογραφική ταινία τυλιγμένη σε ένα τμήμα του εγκεφάλου από το οποίο είτε ανακαλείται είτε απωθείται αμυντικά, βρίσκεται η άποψη της ψυχολόγου Elizabeth Loftus. Η Loftus, κλινική ψυχολόγος, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, ξεκινώντας ως βάση από την υποψία ότι η μνήμη είναι ολισθηρή και αναξιόπιστη, προσπάθησε με πολυάριθμα πειράματα να αποδείξει τον ισχυρισμό της και να σώσει εκατοντάδες ανθρώπους που κατά την άποψή της κατηγορούνταν άδικα αφού η μνήμη των κατήγορών τους ήταν διαστρεβλωμένη.

Στα πειράματα αυτά ενστάλαζε στα υποκείμενά της υπαινιγμούς και υποψίες τα οποία τελικώς επηρέαζαν και διαστρέβλωναν τη μνήμη τους. Η αρχική τους άποψη άλλαζε, η μνήμη τους ήταν εύπλαστη στα χέρια της Loftus και της ομάδας της. Κατάφερε να αποδείξει όχι μόνο ότι οι αναμνήσεις φθίνουν με το χρόνο αλλά και ότι οι ενθυμήσεις είναι δυνατό να μολυνθούν μέσω εμφύτευσης μιας εντελώς αναληθούς ανάμνησης. Ο νους αναμιγνύει τελικώς γεγονότα με μύθους και το αποτέλεσμα είναι τρομακτικό. Δεν πρόκειται απλώς για διαστρέβλωση της πραγματικότητας αλλά για εντελώς εσφαλμένες αναμνήσεις.

Το πείραμα «Χαμένοι στο Εμπορικό Κέντρο» (Lost in the Mall).

Στο εν λόγω πείραμα, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό American Psychologist, δόθηκε από την Loftus σε κάθε υποκείμενο από ένα βιβλιαράκι που περιείχε 3 πραγματικές παιδικές ιστορίες και 1 ψεύτικη. Η τελευταία περιέγραφε ένα παιδί που είχε χαθεί σε ένα εμπορικό κέντρο. Για την αφήγηση των αληθινών αλλά και της ψεύτικης ιστορίας, ζητήθηκε η συνεργασία των μελών της οικογένειας του υποκειμένου. Τα υποκείμενα απομονώθηκαν σε εργαστήριο, μελέτησαν τα βιβλιαράκια τους και στη συνέχεια κλήθηκαν να περιγράψουν αυτά που θυμόντουσαν, έχοντας ως επιλογή και το «δεν θυμάμαι».

Τα αποτελέσματα προκάλεσαν έκπληξη. Κατ’ αρχήν το 25% των υποκειμένων είχε πειστεί πως όντως είχε χαθεί σε κάποιο εμπορικό κέντρο. Αλλά το πιο καταιγιστικό ήταν οι λεπτομερείς περιγραφές τους. Έδιναν εκπληκτικές λεπτομέρειες σχετικά με το που χάθηκαν, πως, ποιους συνάντησαν και τόσα άλλα, όλα αποτελέσματα μυθοπλασίας καθώς δεν περιγράφονταν στο βιβλιαράκι που είχαν διαβάσει.

Στο πείραμα αυτό – και θεωρώντας η Loftus το 25% ως σημαντική μειοψηφία – στήριξε μία σειρά πειραμάτων για τις εσφαλμένες αναμνήσεις, κάποια από τα οποία ήταν πειράματα «ανέφικτης ανάκλησης μνήμης». Η Loftus προκάλεσε έκρηξη σε μία εποχή που έπεφταν τείχη παντού και άνθρωποι ανέσυραν αναμνήσεις από τα τρίσβαθα του εγκεφάλου τους, δίνοντας περαιτέρω ώθηση στη Loftus να αμφισβητήσει αναμνήσεις που ενδέχεται να είναι προϊόν ψυχανάλυσης ή υποβολής.

Η έκπληξη του Challenger
Η ομάδα της Loftus ερεύνησε τις αναμνήσεις ανθρώπων που υπήρξαν μάρτυρες της έκρηξης του διαστημικού λεωφορείου Challenger. Τα αποτελέσματα των απαντήσεων που συγκεντρώθηκαν έδειξαν σημαντική διαφοροποίηση σε εκείνες τις μαρτυρίες που είχαν δοθεί 1 ημέρα μετά την έκρηξη σε σχέση με εκείνες που δόθηκαν μία εβδομάδα μετά. Η έκπληξη των ίδιων των υποκειμένων για τις απαντήσεις τους ήταν έκδηλη.

Η Loftus δημιούργησε στη διάρκεια της πολυετούς καριέρας της πολλούς εχθρούς. Παιδιά που κακοποιήθηκαν από το συγγενικό τους περιβάλλον την μίσησαν ενώ οι συγγενείς τους, τους οποίους έσωζε από πολυετή κάθειρξη την ευγνωμονούσαν. Επικριτές της, έγκριτοι ψυχολόγοι και ψυχίατροι όπως η Judith Herman και ο Bessel van der Kolk υποστήριζαν την απώθηση και κωδικοποίηση μιας τραυματικής εμπειρίας με διαφορετικό τρόπο στον εγκέφαλο. Ένα είναι σίγουρο: η Loftus με τα πειράματά της για την ελαστικότητα της μνήμης αμφισβήτησε όχι μόνο τα όρια ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα αλλά και τη γνησιότητα του ατόμου.
Αν ενστερνιστούμε δε την άποψη του Ντοστογιέφσκι ότι χρειαζόμαστε κάποιες καλές αναμνήσεις ώστε να βρούμε τη πίστη μας στον κόσμο, τότε με αβέβαιες αναμνήσεις, η πίστη μας μπορεί να κλονιστεί;

The Mental Health Gate
www.thementalhealthgate.com