Η Κομφουκιανική φιλοσοφία

Η Κομφουκιανική φιλοσοφία

Η προσωπικότητα του Κουγκ Φου Τσε, ή Κομφούκιου στη λατινική του μεταγλώττιση, είναι μια από τις σημαντικότερες στην ιστορία της Κινέζικης Φιλοσοφίας και ακόμα και σήμερα οι ιδέες και οι συμβουλές του εμπνέουν τη συμπεριφορά και τη φιλοσοφική διαμόρφωση εκατομμυρίων νέων στην Κίνα αλλά και πολλών ειλικρινών ερευνητών της αλήθειας και του “ορθού τρόπου του ζην” σε όλο τον κόσμο. Μερικές από τις ιδέες που θεμελιώνει, κυρίως στην κοινωνικοπολιτική κατεύθυνση, δεν μπόρεσαν ακόμα να εφαρμοστούν, αλλά εξακολουθούν να είναι “κατευθυντήριο φως” για τις γενιές του σήμερα και του μέλλοντος, όχι μόνο της Ανατολής μα και του υπόλοιπου κόσμου γενικότερα.

Με τον Κομφούκιο η φιλοσοφία ανεξαρτητοποιείται πλήρως από τη γραφειοκρατία της Αυλής, γιατί ως εκείνη την εποχή οι φιλόσοφοι, όπως και οι λόγιοι και οι καλλιτέχνες, ήταν μορφωμένοι αριστοκράτες της Αυλής, εκείνοι δηλαδή που είχαν πρόσβαση στα αρχεία και τις βιβλιοθήκες των Ανακτόρων. Την εποχή του Κομφούκιου, λόγω κάποιων συγκεκριμένων παραγόντων, οι λόγιοι αριστοκράτες αναγκάστηκαν να φύγουν από τα παλάτια και να ανοίξουν ιδιωτικές σχολές για να αποκτήσουν τα προς το ζειν. Αυτοί οι παράγοντες ήταν κυρίως η προοδευτική παρακμή της βασιλικής εξουσίας και η ανάπτυξη ανεξάρτητων φεουδαρχικών κρατών, που είχε σαν συνέπεια τη μείωση των αυλικών αξιωμάτων και της γραφειοκρατίας καθώς και την κατάργηση του κληρονομικού δικαιώματος των κρατικών αξιωμάτων. Με την απομάκρυνσή τους από την αποπνικτική ατμόσφαιρα των ανακτόρων και την ίδρυση δικών τους σχολών, οι λόγιοι και οι φιλόσοφοι αισθάνθηκαν πλέον ελεύθεροι ν’ αναπτύξουν τις ιδέες τους όπως έκριναν οι ίδιοι, χωρίς να περιορίζονται από τις κρίσεις και τα συμφέροντα του βασιλιά και των ανωτέρων αξιωματούχων της αυλής. Ένας από αυτούς τους αριστοκράτες φιλοσόφους ήταν ο Κομφούκιος, που υπήρξε ο πρώτος μη γραφειοκράτης-αυλικός δάσκαλος στη χώρα του.

Πηγές για τη ζωή και τα έργα του Κομφούκιου είναι το δικό του βιβλίο “Ανάλεκτα” αλλά και το τεράστιο εγκυκλοπαιδικό έργο “Τα Ιστορικά Χρονικά” του Σου Μα Τσιεν, που έζησε γύρω στον 2ο αιώνα π.Χ. Επίσης σημαντικά στοιχεία για τον μεγάλο φιλόσοφο βρίσκουμε και στα έργα των οπαδών της Σχολής του, όπως είναι ο Μέγκιος και ο Χσουν Τσε, αλλά και των αντιπάλων της, όπως είναι ο Μο Τσε (479-381 π.Χ.) και ο Χαν Φέι Τσε του 3ου αι. π.Χ. ή ακόμα και στο έργο του Ταοϊστή φιλοσόφου Τσουάνγκ Τσε.

Ο Κομφούκιος, σύμφωνα με την αποδεκτή παράδοση, γεννήθηκε το 551 π.Χ. στο χωριό Τσου του κρατιδίου Λου όταν η δυναστεία των Τσόου βρισκόταν προς το τέλος της. Η οικογένειά του καταγόταν από τον υποκόμη Βέι που ήταν ο μικρότερος γιός του τελευταίου βασιλιά Σανγκ, ο οποίος είχε παραδώσει την εξουσία στον πρώτο βασιλιά της δυναστείας Τσόου, τον Βου (1122-1116 π.Χ.) και στο θείο του, τον Δούκα του Τσόου, που όπως είδαμε επεξεργάστηκε τα εξάγραμμα του Ι Τσινγκ και τον οποίο τόσο εκτιμούσε ο Κομφούκιος. Σύμφωνα με μια εσωτερική παράδοση, ο Κομφούκιος ήταν η μετενσάρκωση του Δούκα του Τσόου έξι αιώνες αργότερα.

Από μικρό παιδί ο Κομφούκιος έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τα παλιά έθιμα και τις αρχαίες ιεροτελεστίες της Κίνας, τις οποίες και τελούσε ο ίδιος -μιμούμενος τους ιερείς – καθώς έπαιζε μικρός. Σε νεαρή ηλικία ασχολήθηκε πολύ έντονα με τη μελέτη της αρχαιότητας, των παλιών συγγραμμάτων της ιστορίας και της φιλοσοφίας και η φήμη του ως μεγάλου διδασκάλου διαδόθηκε γρήγορα, όχι μόνο στο κρατίδιο του Λου αλλά και σε όλη την Κίνα. Σκοπός του, με την ίδρυση της Σχολής του, δεν ήταν μόνο να διαμορφώσει τους νέους που έρχονταν κοντά του από τις διάφορες περιοχές της Κίνας, αλλά και να προκαλέσει το ενδιαφέρον των Αρχόντων για τις φιλοσοφικές του θεωρίες σχετικά με την ιδανική διακυβέρνηση του κράτους, με σκοπό να μπει στην υπηρεσία ενός από τους βασιλιάδες και να μπορέσει έτσι να τις θέσει σε εφαρμογή, όπως θα επιχειρήσει έναν αιώνα αργότερα στην Ελλάδα ο Πλάτωνας. Όμως η υπερβολική του ευσυνειδησία δεν του το επέτρεψε και τα κρατικά αξιώματα που ανέλαβε ήταν σχετικά ασήμαντα για την επίτευξη ενός τέτοιου ονείρου. Ο ίδιος έλεγε με πίκρα: “Αχ, δεν βρήκα κανέναν ακόμη που ν’ αγαπά την αλήθεια τόσο όσο αγαπά τις ωραίες γυναίκες!”, εννοώντας την έκλυση των ηθών των Κινέζων ηγεμόνων. Χρόνια όμως μετά το θάνατό του μερικοί μαθητές του έγιναν σύμβουλοι βασιλέων και κατάφεραν να εφαρμόσουν εν μέρει τις φιλοσοφικές πολιτικές του ιδέες.

Μετά από διάφορες προσπάθειες για την εφαρμογή των ιδεών του στην πράξη, τις οποίες έκανε ταξιδεύοντας στην Κίνα και ερχόμενος σε επαφή με διάφορους άρχοντες, επέστρεψε απογοητευμένος στην πατρίδα του και περιορίστηκε στη μετάδοση των ιδεών του μέσω της διδασκαλίας.

Ο Κομφούκιος ασχολήθηκε και με την επανέκδοση των αρχαίων ιερών κειμένων, μερικά από τα οποία έφθασαν μέχρι την εποχή μας χάρη στην προσπάθειά του. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε πολύ με το Ι Τσινγκ και σχετικά μ’ αυτό λέει ο ίδιος στα «Ανάλεκτά» του: “Αν μου δίνονταν μερικά ακόμα χρόνια ζωής, θα τα’ αφιέρωνα στη μελέτη του Ι Τσινγκ με την ελπίδα ότι έτσι θ’ απέφευγα να περιπέσω σε μεγάλα σφάλματα”.

Για την προσωπικότητά του προκύπτουν μερικά στοιχεία από τα «Ανάλεκτα», όπου περιγράφει ο ίδιος τον εαυτό του: “…απλός και συμπαθής στις ελεύθερες ώρες του…” και “…καλοκάγαθος και σταθερός, επιβλητικός, όχι όμως και αυστηρός, αξιοπρεπής και ευχάριστος. Ανέμενε τον δέοντα σεβασμό από τους άλλους και πίστευε ότι έπρεπε να συμπεριφέρεται με αξιοπρέπεια ανάλογη με τη θέση του”. Ήταν ισορροπημένος χαρακτήρας και καθόλου δογματικός. Λέγεται ότι το ανάστημά του ήταν ασυνήθιστο για τους Κινέζους και οι ερευνητές το υπολογίζουν σε 1,92 μέτρα. Μετά το θάνατό του τού έκτισαν ναό και καθιερώθηκαν επίσημα λατρευτικές θυσίες προς τιμήν του τρεις φορές το χρόνο. Η φήμη του διαδόθηκε γρήγορα και αργότερα θεοποιήθηκε και καθιερώθηκε η λατρεία του σε όλες τις επαρχίες της Κίνας με αυτοκρατορικό διάταγμα του 555 μ.Χ. Ακόμα και μέχρι το 1906, πριν από την πτώση του αυτοκρατορικού θεσμού, λατρευόταν ως θεός, ισάξιος με τον Ουρανό και τη Γη.

Η Φιλοσοφία του

Ο Κομφούκιος είχε μεγάλο Ηθικό υπόβαθρο και αυτό το στοιχείο χαρακτηρίζει όλη του τη φιλοσοφία. Υπήρξε αφοσιωμένος στο ιδανικό μιας κοινωνίας βασισμένης στην Ηθική και στους πανάρχαιους τελετουργικούς κανόνες, όπου όλοι θα συνεργάζονταν οικειοθελώς και όχι με εξαναγκασμό. Στην όλη ιδιοσυγκρασία του και στις ιδέες του βρίσκεται έντονα και καθαρά το στοιχείο της 7ης Ακτίνας, της Τελετουργικής Μαγείας (την οποία εξηγήσαμε στο βιβλίο “Τα Τρία Κέντρα του Μυστηρίου”, εκδ. Νέα Ακρόπολη), κύριο εκπρόσωπο της οποίας μπορούμε να θεωρήσουμε, στο μακρινό παρελθόν, αυτόν το φιλόσοφο.

Μια από τις κύριες φιλοσοφικές ιδέες του Κομφουκιανισμού είναι η έννοια της Ανθρωπιάς ή Τζεν (JEN), που πρέπει να διαποτίζει όλες τις ανθρώπινες πράξεις για να μπορεί να λειτουργεί σωστά κάθε κοινωνική σχέση. Η έννοια της ανθρωπιάς στον Κομφούκιο αντικαθιστά κατά κάποιο τρόπο την αναγκαιότητα του εξωτερικού νόμου. Όταν υπάρχει ανθρωπιά δεν χρειάζεται να επιβληθεί ο νόμος, γιατί οι κοινωνικές και οι ανθρώπινες σχέσεις δεν βασίζονται πια σε “αμοιβές και τιμωρίες” αλλά στην καλή θέληση και την αγάπη. Έτσι η ανθρωπιά οδηγεί στην άλλη μεγάλη αρετή, που για τον Κομφούκιο είναι η Σου, η αμοιβαιότητα. Όταν μια φορά του ζήτησαν να συνοψίσει τον ηθικό του κώδικα σε μια λέξη, αυτός είπε τη λέξη “Σου”, που σημαίνει όχι μόνο αμοιβαιότητα, αλλά και μεγαλοψυχία, δηλαδή ότι πρέπει ο καθένας ν’ ακολουθήσει ελεύθερα την ανώτερη φύση του.

Πέντε είναι ακόμη οι αρετές που χαρακτηρίζουν τον ηθικό Κώδικα του Κομφούκιου: η καλοσύνη, η ευθύτητα, η ευπρέπεια, η φρόνηση και η ειλικρίνεια. Και ο ηγεμόνας πρέπει να είναι για το λαό του παράδειγμα αυτών των αρετών. Από την αρετή του ηγεμόνα θα εξαρτηθεί η ευημερία της χώρας του και του λαού του. Και με το παράδειγμά του ο κάθε πολίτης θα τείνει να γίνει και ο ίδιος ενάρετος. Για την Κομφουκιανική φιλοσοφία ο πιο ταιριαστός χρυσός κανόνας είναι αυτός που λέει: “Κάθε βελτίωση της κοινωνίας αρχίζει μ’ αυτήν του ανθρώπου”.

Η φιλοσοφία του Κομφούκιου, έντονα διαποτισμένη από κοινωνικοπολιτικό ενδιαφέρον και ηθική θεώρηση, αποτελεί σημαντικό σταθμό για τη διαμόρφωση του ορθού ανθρώπου που επιχειρεί πρόσβαση στον πνευματικό κόσμο του Εσωτερισμού και στη διάσταση της Υπερβατικής Ηθικής, της αδέσμευτης από μεταβλητούς και παροδικούς νόμους, που ο Κομφούκιος μάς προσδιορίζει με την έννοια της Τζεν και κυρίως της Σου.

Επιδιώκοντας την άσκηση αυτής της πρακτικής και ηθικής άποψης του φιλοσοφικού στοχασμού, ο Κομφούκιος απέφευγε γενικά ν’ ασχοληθεί στις διδασκαλίες του με υψηλές μεταφυσικές έννοιες και όταν το έκανε, αναγκασμένος από τους μαθητές του, ήταν πάντα λακωνικός και απόκρυφος. Ωστόσο, από τη φιλοσοφία του συμπεραίνουμε ότι πίστευε στη μεταθανάτια ζωή της ανθρώπινης ψυχής -και γι’ αυτό δικαιολογούσε την προσφορά θυσιών στους νεκρούς- καθώς και στην ύπαρξη ενός υπέρτατου Όντος, που το ταύτιζε με την Δύναμη του Ουρανού και εκφραζόταν με την έννοια του Ταό. Ποτέ δεν έδωσε ο Κομφούκιος σαφή ορισμό για το τι εννοούσε με τη λέξη Ταό, αλλά συμπεραίνουμε ότι γι’ αυτόν ήταν ο Δρόμος του Ουρανού, ένα είδος “ηθικής προσταγής” που ακολουθεί πάντα ο Ανώτερος άνθρωπος.

Ανώτερος Άνθρωπος είναι αυτός που, κατά τον Κομφούκιο, έχει μέσα του κυρίως τις αρετές της Ορθότητας, της Aνθρωπιάς και της Eυπρέπειας. Στα «Ανάλεκτα» του Κομφούκιου υπάρχουν πολλές αναφορές για τον Ανώτερο Άνθρωπο που καθορίζουν ακριβώς τα χαρακτηριστικά του. Όμως θα μπορούσαμε όλες να τις συνοψίσουμε σ’ αυτήν τη φράση του: “Ο Ανώτερος Άνθρωπος σέβεται την Εντολή του Ουρανού”

Πηγή: nea-acropoli-athens.gr