Η διάσπαση της προσοχής στην εποχή του internet

Δεν θα διαβάσεις αυτό το κείμενο μέχρι το τέλος. ​Έχουμε όλα κι όλα οκτώ δευτερόλεπτα για να τραβήξουμε την προσοχή σου. Τόσο μένει συγκεντρωμένος ο σύγχρονος άνθρωπος: για οκτώ δευτερόλεπτα. Τα χρυσόψαρα για εννιά.

Χρόνος ανάγνωσης:
11

Τα οκτώ δευτερόλεπτα πέρασαν. Και είσαι ακόμη εδώ. [ουφ] Και τώρα κοίτα πάνω αριστερά. Όχι, όχι στα ανοιχτά tabs του browser. Πάνω αριστερά σε αυτή τη σελίδα. Εκεί που λέει: «Χρόνος ανάγνωσης: 11 λεπτά». Tο παραδεχόμαστε: τα οκτώ δευτερόλεπτα ήταν μπλόφα.

Αλλά και τα έντεκα λεπτά που σου ζητάμε δεν είναι πολλά. Τόσα χρειάζονται για να βράσεις φαρφάλες. Τόσο χρειάζεται ένας εργένης για να πλύνει τα πιάτα. Έντεκα μόνο λεπτά για να διαβάσεις αυτό το κείμενο μέχρι τέλους. Μοιάζουν ελάχιστα, αλλά η στατιστική είναι εις βάρος μας.

Σύμφωνα με την εταιρεία ανάλυσης online δεδομένωνChartbeatΤι κάνει η εταιρεία;, πάνω από το 60% των αναγνωστών δεν φτάνει ούτε στο μέσο ενός άρθρου που δημοσιεύεται στο internet. Προσοχή: δεν ισχυριζόμαστε ότι διαβάζει το μισό άρθρο. Σκρολάρει μέχρι τη μέση της σελίδας. Βλέπει τα μισά pixels.

Σε παλαιότερη έρευναHow Little Do Users Read? του Nielsen Norman Group, οι σχετικοί αριθμοί είναι ακόμη πιο απογοητευτικοί (τουλάχιστον για μας, τους παραγωγούς περιεχομένου): το 33% των αναγνωστών θα εγκαταλείψει τη σελίδα πριν διαβάσει τις πρώτες 150 λέξεις του κειμένου.

[Αγχώνομαι, έχουμε ήδη φτάσει τις 167.]

Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, το 50% θα κλείσει το tab πριν διαβάσει 400 λέξεις. 400 λέξεις ισοδυναμούν με ενάμιση, το πολύ δύο λεπτά ανάγνωσης. [Κρύος ιδρώτας] Και το πράγμα χειροτερεύει: στο τέλος του κειμένου θα φτάσει μόνο το 15%. Ένας στους έξι. Σε εσένα αγαπητέ αναγνώστη θα απευθύνομαι στο εξής: στον ΈνανΑποΤουςΕξι.

Μα πού πήγαν όλοι οι άλλοι;

Μαζί θα αναρωτηθούμε, αγαπητέ αναγνώστη, πού πήγαν οι άλλοι πέντε. Μήπως πάτησαν “Back” για να διαβάσουν κάποιο άλλο άρθρο μέσα στο site; Λες να βλέπουν το νέο clip των Radiohead στο youtube, να διαβάζουν tweets υπό το hashtag #Foustanela; [αληθινή ιστορία] Έλαβαν άραγε μια ειδοποίηση για να ανοίξουν το email με τίτλο «Ηλεκτρονικό Τσιγάρο | Λάδι Μαλλιών | Κρεβάτι Σκύλου | Αιώρα από Αλεξίπτωτο;» [επίσης αληθινή ιστορία] Μήπως μπήκαν στο Facebook για να δουν τις 111 φωτογραφίες ενός album με τίτλο «Πάσχα 2016»; [επώδυνα αληθινή ιστορία]

Αλλά, για μια στιγμή! Γιατί να αποδώσουμε την ευθύνη στον αναγνώστη και όχι στον συντάκτη του κειμένου; Είναι σαν να κατηγορούμε κάποιον που παρασύρθηκε από τα κύματα ενός τσουνάμι, επειδή βράχηκαν τα ρούχα του. Γιατί περί αυτού πρόκειται: ο σύγχρονος αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με ένα τσουνάμι πληροφοριών που κατακλύζει τα καλώδια και τα ραδιοκύματα. Αρκετά όμως με τις μεταφορές. Οι μεταφορές διώχνουν τον αναγνώστη. Ο αναγνώστης θέλει γεγονότα, νούμερα, εικόνες.

Να, όπως αυτή:

Πηγή: useit.com

Στο παραπάνω γράφημα απεικονίζεται η κίνηση των ματιών των αναγνωστών σε τρία websites περιεχομένου. Τα μάτια έμειναν περισσότερο στις περιοχές που χρωματίζονται με κόκκινο, ακόμη λιγότερο στις κίτρινες και ελάχιστα στις μπλε. Στις γκρι περιοχές δεν έπεσε ούτε βλέμμα.

Τι μας αποδεικνύει το γραφικό αυτό; Ότι οι χρήστες του internet διαβάζουν επιλεκτικά. Ή ορθότερα, σκανάρουν. Ρίχνουν μια κάθετη σχεδόν ματιά στη σελίδα, ψάχνουν για motto, φωτογραφίες, λεζάντες.

Και κυρίως διαβάζουν ό,τι υπάρχει στα αριστερά της σελίδας.

Όσο τέλος πάντων διαβάζουν.

Στη συνέχεια επανέρχονται στην αρχή του κειμένου. Στην αρχή. Θυμάσαι; Εκεί που σου ζητούσαμε τα έντεκα λεπτά. Δεν έχουν περάσει ούτε τα δύο. Και στο μυαλό σου φαντάζουν σαν ένας μακρόσυρτος αιώνας. Κάτι μας λέει, ότι εντωμεταξύ θα έχεις τσεκάρει το email σου (ξανά), θα έχεις κάνει like σε δυο-τρεις από τις φωτογραφίες του album «Πάσχα 2016». Σίγουρα θα έχεις ρίξει και μια ματιά στο instagram στο κινητό. Κι ας έχεις ανοιχτό το PC. Κι ας παίζει δίπλα σου το ραδιόφωνο.

Προσοχή χρυσόψαρου

Αλλά είπαμε, δεν φταις εσύ. Η διάρκεια προσοχής του σύγχρονου ανθρώπου έχει πέσει στα οκτώ δευτερόλεπτα. Ένα λιγότερο από την αντίστοιχη επίδοση του χρυσόψαρου. Το 2000 το αντίστοιχο διάστημα ήταν τα 12 δευτερόλεπτα. Για τον άνθρωπο. Για το χρυσόψαρο είναι διαχρονικά το ίδιο. Τι άλλαξε λοιπόν;

Η απάντηση είναι μία και προφανής: η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών και η σαρωτική εισβολή του internet σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Πλέον δεν υπάρχει το δίπολο είμαι online/offline, αλλά κυριαρχεί το είμαι online/κοιμάμαι. Είμαστε μονίμως συνδεδεμένοι, διαρκώς διαθέσιμοι, σε ένα ιδιότυπο πνευματικό standby, έτοιμοι να λάβουμε μηνύματα, ειδήσεις, ειδοποιήσεις· εν τέλει «ευάλωτοι» σε κάθε είδους περισπασμούς.

Αλλά το πρόβλημα (αν θεωρεί κανείς πρόβλημα την έλλειψη συγκέντρωσης) μάλλον δεν συσχετίζεται με την ψηφιακή τεχνολογία. Ή τουλάχιστον, όχι μόνο με την ψηφιακή τεχνολογία. Το 1969 ο Donald A. NormanWikipediaδημοσίευσε το βιβλίο Memory and Attention: An Introduction to Human Information ProcessingTo βιβλίο στο amazon. Σε αυτό ανέλυε τη διαπίστωση ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίζει σημαντικές δυσκολίες συγκέντρωσης.

Το 1969. Πολλά χρόνια πριν σταλεί το πρώτο email. Πολλά χρόνια πριν κατασκευαστεί το πρώτο κινητό. Απέδιδε το φαινόμενο στο σύγχρονο τρόπο ζωής και το στρες. Ο ίδιος ο Norman δεκαετίες αργότερα, και αφού πέρασε από το Διοικητικό Συμβούλιο της Apple, συνεχίζει να δημοσιεύει σχετικές μελέτες και βιβλία. Σε ένα από αυτά ισχυρίζεται ότι η τεχνολογία όχι μόνο δεν δυσχεραίνει τις προσπάθειες μας να μείνουμε συγκεντρωμένοι, αλλά τις διευκολύνει.
[Για των λόγων το αληθές: άνοιξα τον browser για να αντιγράψω το link του άρθρου.

Πάτησα “αντιγραφή”. Είχα σκοπό να επιστρέψω στο Word για να κάνω “επικόλληση”. Δεν. Είδα μια ειδοποίηση στο Twitter. Κάποιος μου έκανε fav. Πάτησα το avatar του χρήστη που μου έκανε fav. Σκρόλαρα στο timeline του. Οκτώ, εννιά δευτερόλεπτα. Χρυσόψαρο. Πάτησα σε ένα retweet που είχε κάνει. Άνοιξα το link. Σκρόλαρα στην είδηση χωρίς να τη διαβάζω. Σχεδόν κάθετα. Θυμήθηκα τη φωτογραφία. Θυμήθηκα ότι οι αναγνώστες θέλουν φωτογραφίες. Θυμήθηκα τους αναγνώστες. Θυμήθηκα εσένα, αγαπητέ ΈνανΑποΤουςΕξι. Και επέστρεψα.]

Στο άρθρο αυτόThe Future of Education: Lessons Learned from Video Games and Museum Exhibits για το μέλλον της εκπαίδευσης, ο Norman παρακολουθεί εφήβους να παίζουν videogames και συμπεραίνει ότι η προσοχή τους όχι μόνο δεν διασπάται, αλλά διατηρούνται σε διαρκή εγρήγορση χωρίς κανένας από τους εξωτερικούς περισπασμούς –έντονα φώτα, θόρυβοι, φωνές, περαστικοί– να τους αποσπά από το απαιτητικό (εκτός εισαγωγικών) καθήκον τους.

Επομένως, ο βαθμός συγκέντρωσης σχετίζεται και με το μέγεθος του ενδιαφέροντός μας για το εκάστοτε περιεχόμενο του μηνύματος. Προφανώς η τελική μάχη σε ένα game είναι απείρως πιο ενδιαφέρουσα για έναν δεκαεξάχρονο από τη συζήτηση στη Βουλή για το Ασφαλιστικό. (#pun_intended).

Από την άλλη, αυτός που παρακολουθεί τη συνεδρίαση του Κοινοβουλίου και παράλληλα τουιτάρει την άποψή του (ή ένα κακόγουστο αστείο), κατορθώνει να συγκεντρώνεται σε δύο πηγές ερεθισμάτων που εκπέμπουν παράλληλα μηνύματα. Με αυτό τον τρόπο, εκτός από παθητικός δέκτης, γίνεται ταυτόχρονα και ενεργητικός.

Μετατρέπεται, δηλαδή, σε έναν ικανότατο multitasker. Το δευτερογενές, ενδεχομένως αυθαίρετο, συμπέρασμα είναι ότι σε αμφότερες τις περιπτώσεις η ψηφιακή τεχνολογία ενισχύει τη στόχευση της προσοχής. Ακόμη κι αν αυτή είναι επιλεκτική.

Multitasking μέχρι τελικής πτώσης

Οι αναγνώστες, όμως, δεν θέλουν αυθαίρετα συμπεράσματα. Θέλουν στοιχεία. Νούμερα. Αλλιώς βαριούνται· πατούν “Back”. Ορίστε λοιπόν: Στις ΗΠΑ το 79% των χρηστών δήλωσε σε έρευναA Null Relationship between Media Multitasking and Well-Being του Εθνικού Κέντρου Βιοτεχνολογίας ότι χρησιμοποιεί συχνά δύο ή και περισσότερες οθόνες παράλληλα. Χωρίς πρόβλημα. Ή τέλος πάντων, χωρίς να το θεωρεί πρόβλημα. Το ιδιότυπο αυτό multitasking δεν αφορά μόνο όσους παρακολουθούν ένα τηλεοπτικό show ή έναν ποδοσφαιρικό αγώνα στην τηλεόραση και σχολιάζουν παράλληλα στο Twitter ή το Facebook.

Αφορά και τους υπαλλήλους γραφείου οι οποίοι ελέγχουν το email τους κατά μέσο όρο τριάντα φορές την ώρα. 30. Μία φορά κάθε δίλεπτο. Ελέγχουν το email τους ενώ παράλληλα γράφουν, μιλούν στο τηλέφωνο. Ίσως και να χαζεύουν τις 111 φωτογραφίες του album «Πάσχα 2016». Κι όμως τα καταφέρνουν.

Και τα καταφέρνουν καλύτερα από τις παλιότερες γενιές που έμεναν συγκεντρωμένες περισσότερα δευτερόλεπτα. (Ποιος ξέρει; Χωρίς internet και τηλεόραση ίσως να έμεναν συγκεντρωμένοι και για ώρες ολόκληρες). Όχι απαραίτητα γιατί είναι εξυπνότεροι. Τα καταφέρνουν γιατί ο εγκέφαλος έχει τη θαυμαστή ιδιότητα να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες. Ακόμη κι αν η συνθήκη είναι μια συνεδρίαση στη Βουλή ή η Eurovision. Αντί λοιπόν να αναφερόμαστε σε ελλειμματική προσοχή, καλύτερα να υιοθετήσουμε τους όρους «εναλλασσόμενη» ή «επιλεκτική» προσοχή.

Αυτό όμως δεν ισχύει μόνο για τους νεότερους. Στο εργαστήριο Gazzaley του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια διεξήχθη ένα αξιοπρόσεκτο πείραμαVideo game training enhances cognitive control in older adults. Η επιστημονική ομάδα σχεδίασε έναν 3D εξομοιωτή οδήγησης, το NeuroRacer, και ζήτησε από τους συμμετέχοντες να οδηγήσουν το virtual αυτοκίνητο, ενώ παράλληλα τους «ενοχλούσαν» με παρεμβολές.

Στα εντυπωσιακά ευρήματα που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό NatureRevving up brain skills, youtube αναφέρεται ότι η ηλικιακή ομάδα 60-85 ετών σημείωσε καλύτερες επιδόσεις ακόμη και από εικοσάχρονους. Τα οφέλη από την πνευματική «προπόνηση» που προσέφερε το videogame στους ηλικιωμένους είχαν μάλιστα θετική συνεισφορά στην ενίσχυση της μνήμης και της διατήρησης της προσοχής για τουλάχιστον έξι μήνες μετά τη διεξαγωγή του πειράματος.