Εναλλακτικοί Εαυτοί, ο Άνθρωπος Ζάρι και η αναζήτηση της Αυτοπραγμάτωσης του Ατόμου

Εναλλακτικοί Εαυτοί, ο Άνθρωπος Ζάρι και η αναζήτηση της Αυτοπραγμάτωσης του Ατόμου

Η ατομική ανάπτυξη, παιδεία, η κοινωνική μηχανή και ο αναγκαίος σχεδόν κομφορμιστικός της χαραχτήρας «συνωμοτούν» για και φέρουν τό άτομο αντιμέτωπο με κρίσιμες επιλογές.

Τι επάγγελμα να διαλέξει; Ποιον τρόπο ζωης να ακολουθήσει; Ποιές αξίες; Τι είδους σχέσεις να αναπτύξει με τους άλλους, πώς και γιατί να κάνει κάποιες επιλογές και όχι κάποιες άλλες.

Ο κόσμος μας είναι συνήθως πολύ περιορισμένος ώς πρός την δυνατότητα πραγματοποίησης διαφορετικών επιλογών, αντιδιαμετρικών πολλές φορές.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε κάνει ήδη τις επιλογές μάς και έχουμε αποδεχτεί καποιους συγκεκριμένους ρόλους και πλαίσια κίνησης μάς, ώστε η επιλογή μια ταυτότητας σέ ένα ενήλικο άνθρωπο αντίθετα απο ότι ένα παιδί δέν είναι πια το ζητούμενο.

Ο ενήλικας συνήθως έχει μια συγκεκριμένη ταυτότητα και μάσκα που έχει φορέσει στον εαυτό του και έχει ταυτιστεί μαζί της. Αντίθετα με τα χρόνια της παιδικής μας ηλικίας όπου μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον εαυτό μάς με διάφορες μάσκες και ρόλους: Μιά να είμαστε ο Μπάτμαν, μιά ο Σούπερ-Μαν, μιά ο ινδιάνος ή ο καούμποης, μια τολμηροί εξερευνητές στην φλοκάτη του δωματίου μάς με τα στρατιωτάκια μας.

Η κατάσταση αυτή στην ζωή του παιδιού εν αντιθέσει με αυτή ενός ενήλικα ώς προς την απόλυτη ταύτιση κάποιων συγκεκριμένων επιλογών και ενός ρόλου με τον εαυτό του,στην γλώσσα της ψυχολογίας ονομάζεται identity diffusion (διάχυση ταυτότητας).

Kαποιοι άνθρωποι τώρα, μετά το πέρασμα της παιδικής του ηλικίας έχουν την τάση να παραμένουν ακόμα παιδιά και να μήν έχουν αποδεχθεί κάποιον συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο όπως οι περισσότεροι ενήλικες.

O ψυχολόγος Erik Εrikson υποστηρίζει ότι συνήθως αυτή η τάση συναντάται στους δημιουργικούς ανθρώπους οι οποίοι παρατείνουν όσο μπορούν την περίοδο διάχυσης της ταυτότητας τους (identity diffusion) και αυτό γιατί η φαντασία τους προσφέρει μια μεγάλη γκάμα και φάσμα δυνατοτήτων, ώστε δέν είναι εύκολο για αυτούς να αποφασίσουν να επιλέξουν ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής μέ ένα συνεκτικό πρότυπο.

Η διάχυση ταυτότητας είναι δυσάρεστη συνήθως για αυτά τα άτομα. Είναι λιγότερο επώδυνο και κουραστικό να καταλήξει κάποιος σε μια συγκεκριμένη άποψη και να οργανώσει με συνέπεια την ζωή του. Όμως απο την άλλη μεριά, η επιλογή ταυτότητας, συνεπάγεται την απόρριψη πολλών άλλων πιθανοτήτων, εκδοχών ή προοπτικών για την ζωή μας. Αυτό ο William James το λέει εύστοχα «εγκαταλελειμμένο» ή «δολοφονημένο» εαυτό.

Τι κάνουμε δηλαδή όταν δεχόμαστε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο και μάσκα;
Στην ουσία σκοτώνουμε τους άλλους εαυτούς μάς.

Στο πολύ ενδιαφέρον μυθιστορήμα του Αμερικάνου συγγραφέα Luke Rhinehart με τον τίτλο The Diceman, ο συγγραφέας διερευνά πώς μπορεί να δοθεί εκφραστική διέξοδος σε αυτό που ο William James ονομάζει «εγκαταλελειμμένο» εαυτό.

Η μέθοδος που υιοθετεί ο νεουουρκέζος ψυχιάτρος-ο κεντρικός ήρωας το βιβλίου εν το μεταξύ-είναι να ελέγχει την ζωή του και να ακολουθεί τις πιθανές επιλογές που παρουσιάζονται στο μυαλό και την ζωή του όχι με βάση τον εαυτό του,ο οποιός ακουλουθά τον «πλειοψηφούντα εαυτό» μας όχι σύμφωνα με την ταυτότητα που έχουμε καταλήξει απο τις κομφορμιστικές(σημ:Kομφορμίστας: αυτός που προσαρμόζει τη στάση του στις εκάστοτε συνθήκες, που συμβιβάζεται και συμμορφώνεται με τις κυριαρχούσες απόψεις, ακόμα και όταν αυτές έρχονται σε σύγκρουση με τα βαθύτερα πιστεύω του ή με τις επιταγές της συνείδησής του)δυνάμεις του κοινωνικού γίγνεσθαι ,αλλά με βάση την βοήθεια της τύχης.

Σε κρίσιμες λοιπόν αποφάσεις της ζωής του,καταγράφει τις δυνατές επιλογές του,στις οποίες περιλαμβάνει και όσες ο ίδιος δε θα τις ακολουθούσε ποτέ του υπό άλλες συνθήκες και καθορίζει την ενέργεια του ρίχνοντας τα ζάρια.
Αυτό δέν είναι τόσο τρομερό όσο ακούγεται ίσως σε κάποιους,πολλοί απο μάς το κάνουμε αυτό στις ζωές μάς άσχετα άν είναι ένας λιγότερο τυποποιημένος τρόπος.Αλλάζοντας πχ δουλειά,κατοικία,τρόπο ζωής ή προσπαθώντας να αλλάξουμε συνειδητά τον τρόπο που αντιδρούμε,αισθανόμαστε κτλ ώστε να ξεφύγουμε απο τόν υπερβολικά περιχαρακωμένη ταυτοτητα μάς.

Το βιβλίο The Diceman είναι συγκλονιστικό απο αυτήν την οπτική και ανάλυση.Προσπαθεί να μάς επιφέρει μια ρήξη με το «οικείο» μας εαυτό, ώς προς τίς επιλογές στο κοινωνικό πλαίσιο εδώ βέβαια,αλλά μπορεί να πάρει και μέ συνεχόμενη πορεία, μορφή και νόημα ώς πρός τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, καταλαβαίνουμε και αντιδρούμε απέναντι στην ίδια την πραγματικότητα.

Ο άνθρωπος αυτός(ο ήρωας του βιβλίου) ακολουθώντας παράλληλα και συγχρόνως διαφορετικές επιλογές, αντιδράσεις και κατά συνέπεια διαφορετικές μάσκες και προσωπικότητες του Εγώ μάς, αντιλαμβάνεται ότι η ίδια η ιδέα μάς για τόν εαυτό μάς, η μάσκα που έχει κολλήσει πάνω μάς δέν είμαστε στην ουσία εμείς όπως νομίζουμε, αλλά απλά, μιά απο τις πολλές μάσκες και πιθανούς εαυτούς που έχουμε επιβάλει οι ίδιοι στον εαυτό μάς.

Εσύ δέν είσαι Εσυ. Ό Εαυτός σου δέν είναι ο Εαυτός σου. Η Μάσκα που φοράς δέν είναι ο πραγματικός Εαυτός σου.

Είναι μια πιθανή και «πλειοψηφική» συνεκδοχή τών πολλαπλών και άπειρων ίσως εαυτών μάς, που έχει επιβληθεί πάνω στους άλλους εαυτούς μάς και παίζει ένα θεατράκι μαζί μάς με το οποίο εμείς στο τελος, απο τήν διαρκή αυτη «παράσταση» και προβολή του πάνω μάς, ταυτιζόμαστε και νομίζουμε ότι είμαστε εκείνος. Πρόκειται για ένα παιχνίδι με καθρέφτες.

Ένας τρόπος διαφυγής μάς και συνειδητοποίησης απο αυτήν την ασυνείδητη ταυτισή μάς με ένα συγκεκριμένο Εγώ είναι η μέθοδος που πραγματεύεται το μυθιστόρημα The Diceman ή ακόμα και η ίδια η ανάγνωση του μάς βοηθούν πρός αυτήν την κατεύθυνση κατανόησης του γεγονότος αυτού.

Aπό το πρώτο άλμπουμ του Cosmopolis Project αναφέρω ένα πολύ ενδιαφέρον χωρίο:
«Όταν εγώ δέν είμαι εγώ,όταν εσύ θα μπορούσες να μήν είσαι εσύ,όταν μπορούμε να αλλάζουμε,τότε δε χειριζόμαστε τα μυστικά της προσωπικότητας?Αν δεν φτιάχνεις προσωπικότητα τότε δέν είσαι προσωπικότητα.Όταν είσαι κάτι και μπορείς να το αλλάζεις,κι έπειτα να το επαναφέρεις,τότε στα αλήθεια είσαι κάτι.¶μα δέν έχεις επιλογές δέν έχεις τίποτα.Το μυστικό της προσωπικότητας είναι η μυστική μάς προσωπικότητα.»

O Έριχ Φρόμ γράφει χαρακτηριστικά σε ένα δοκίμιο του:

«…Στήν πραγματικότητα τα ποιό πολλά απο αυτά που έχουν πού έχουν οι άνθρωποι στα συνειδητά μυαλά τους,είναι μύθος και αυταπάτη.Αυτό συμβαίνει όχι τόσο πολύ γιατί οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να δούν την αλήθεια,όσο εξαιτίας της λειτουργίας της κοινωνίας.Το μεγαλυτερό μέρος της ανθρώπινης ιστορίας(με εξαίρεση κάποιες πρωτόγονες κοινωνίες)χαραχτηρίζεται από το γεγονός ότι μια μικρή μειονότητα κυβερνάει και εκμεταλευέται την πλειονότητα των ομοίων της.Για να το πετύχει αυτό η μειονότητα χρησιμοποιεί συνήθως βία,αλλά η βία δεν είναι αρκετή.Στην μακριά πορεία,η πλειονότητα έπρεπε να δεχτεί να γίνει αντικείμενο εκμεταλευσής με την θέληση της-και αυτό είναι δυνατόν μόνο αν το μυαλό της γεμίσει με όλα τα είδη από ψέματα και μύθους που δικαιώνουν και εξηγούν την παραδοχή της για την επικράτηση της μειονότητας.Αυτό όμως δεν είναι ο μόνος λόγος για το γεγονός ότι τα ποιο πολλά από αυτά που έχουν συνειδητοποιήσει οι άνθρωποι για τους εαυτούς τους,τους άλλους,την κοινωνία κλπ είναι ψεύτικα.Στην ιστορική εξέλιξη κάθε κοινωνία αιχμαλωτίζεται από την ιδία την ανάγκη της να επιβιώσει με την ιδιαίτερη μορφή στην οποία αναπτύχθηκε.Συνήθως πετυχαίνει αυτή την επιβίωση,αγνοώντας τους πλατύτερους ανθρώπινους στόχους που είναι κοινοί για όλους τους ανθρώπους.Αυτή η αντίφαση ανάμεσα στο κοινωνικό και τον παγκόσμιο στόχο οδηγεί και στην <<παραγωγή>>(σε κοινωνική κλίμακα)όλων των ειδών μύθων και αυταπάτης,που έχουν την ιδιότητα να αρνούνται να ορθολογίζουν την διχοτόμηση ανάμεσα στους στόχους της ανθρωπότητας και κείνους μιας δοσμένης κοινωνίας.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε,πώς το περιεχόμενο της συνείδησης μάς είναι κατά μεγάλο μέρος,πλαστό και απατηλό και δεν αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα.Η συνείδηση σαν τέτοια,επομένως,δεν είναι κατι το επυθιμιτό.Μόνο αν η κρυμμένη πραγματικότητα(εκείνη που είναι ασυνείδητη)αποκαλυφθεί και ετσί δεν είναι πιά κρυμμένη(δηλαδη έχει γίνει συνείδητη)-έχει επιτευχθεί κάτι αξιόλογο.Αργότερα θα επανέλθουμε σε αυτή την συζήτηση.Τώρα,θέλω μόνο να τονίσω πώς τα περισσότερα από όσα υπάρχουν στην συνείδηση μας είναι «ψεύτικη συνείδηση» και πώς η κοινωνία είναι αυτή που μας γεμίζει με αυτές τις πλαστές και μη πραγματικές ιδέες…»

Aυτό που θέλει να μας πει εδώ ο κύριος Έριχ Φρόμ με πιο απλά λόγια είναι ότι πολλά από τα θέλω μας και επιλογές μας αλλά και συμπεριφορές μας κατ επέκταση, δεν είναι τίποτα άλλο παρά επιβολές της κοινωνικής διαμόρφωσης μέσα στην οποία κινούμαστε. Επειδή όμως,ίσως μοιάζει αοριστία και γενικολογία αυτό,ας φέρουμε και ένα παράδειγμα:

Υποθέστε ότι είστε μέλος μιάς φυλής πολέμαρχων που ζούν ληστεύοντας και σκοτώνοντας άλλες φυλές,η οποία έχει θεοποιήσει την έννοια και πράξη του Πολέμου.Μπορεί να υπάρξει ένα άτομο ή και πολλά, το οποίο νιώθει απέχθεια για αυτούς του πολέμους τους φόνους και ληστείες απέναντι σε άτομα και όντα του ίδιου είδους.Η κοινωνική διαμόρφωση και ο φόβος διαπόμπευσης του από την φυλή του όμως,δεν θα τον αφήσει να συνειδητοποιήσει τον παραλογισμό αυτού του πράγματος εώς ένα κρίσιμο και αναγκαίο βαθμό.Και αν αυτό το παράδειγμα σας μοιάζει άστοχο και αναχρονιστικό,σκεφτείτε ότι το ίδιο συμβαίνει και στην δικιά μας «πολιτισμένη» κοινωνία όταν ένα άτομο αρνηθεί να υπηρετήσει τον στρατό ή να πολεμήσει με κάποιον «εχθρο» του Κράτους.

Το ειρωνικό είναι ότι ονομάζεται παραδειγματικά «αντιρρησίας συννήδεισης» απο τα μέλη της υπόλοιπης κοινότητας,διότι αυτό το άτομο πράγματι είναι ένας αντιρρησίας της κοινής επιβεβλημένης συνείδησης της «φυλής» και του κράτους που ανήκει.Σκεφτείτε τώρα από μόνη σας,πόσα πράγματα μέσα στην καθημερινότητα μας λειτουργούν κατά αυτόν τον τρόπο,»υποχθόνια» μέσα στον ψυχισμό του ατόμου και κατά πόσο το άτομο μιάς κοινωνίας μπορεί πραγματικά να ισχυριστεί ότι δρά με την εσώτατη φωνή της συνείδησης του,αυτού που πραγματικά πιστεύει και θέλει.Αυτό που είναι η έκφραση ένος πιό πραγματικού,αληθινού,ελεύθερου και ειλικρινές Εαυτού.

Πολλά μυστικά και αόρατη μέχρι πρωτινός Γνώση, μπορούν να αποκαλυφθούν μπροστά στα μάτια μάς σε σχέση με τα μυστήρια του Εαυτού μας και του Κόσμου που μας περιβάλει άν έχουμε μιά διάθεση εξερεύνησης και αναζήτησης απέναντι σε μάς τους ίδιους.

H εξερεύνηση και αναζήτηση των άγνωστων πτυχών του Εαυτού-τών μας,είναι ένα «σκάψιμο» στα ενδότερα η οποία μπορεί να μας φέρει τελικά σε επαφή με την αυτοπραγμάτωση μας.

H λέξη της αυτοπραγματωσης ίσως φαντάζει βαρύγδουπη για κάποιους,αλλά δεν σημαίνει παρά-κατ εμέ- να είσαι ο Εαυτός σου.

Αυτό που εσύ πραγματικά στα βάθη της Καρδιάς σου θέλεις,με γενναιότητα και υπευθυνότητα, με ότι συνέπειες ακόμα αυτό μπορεί να επιφέρει.

*Το παρόν άρθρο αποτελεί,ανακατασκευή παλαιότερου μου πόστ στο Φόρουμ του Αντιδόγμα για τίς ανάγκες της παρούσας δημοσιεύσης.

antidogma.gr