Οι Ιδιωτικές Εταιρείες Έκλεψαν την Θάλασσα

Υπεραλίευση, εκμετάλλευση βυθού, εταιρική απληστία.

Ας πάρουμε πίσω τον έλεγχο του θαλάσσιου περιβάλλοντος για το κοινό καλό.

Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, οι ωκεανοί θεωρήθηκαν ως ένα παγκόσμιο κοινό αγαθό, τα οφέλη και οι πόροι του οποίου ανήκουν σε όλους μας εξίσου.

Αλλά οι θάλασσές μας – και το θαλάσσιο περιβάλλον στο σύνολό του – καταστρέφονται από την εκμετάλλευση για το κέρδος λίγων επιχειρήσεων.

Το αποτέλεσμα είναι μια κοινωνική, οικονομική και οικολογική κρίση που απειλεί το σύστημα υποστήριξης της ζωής της Γης.

Οι ωκεανοί καλύπτουν το 80% της επιφάνειας του πλανήτη, παρέχουν πάνω από το μισό οξυγόνο που αναπνέουμε και βοηθούν στο κλίμα του πλανήτη, απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα. Περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε παράκτιες κοινότητες και εξαρτάται από τους ωκεανούς, τους παράκτιους και θαλάσσιους πόρους για την διαβίωση και την ευημερία του.

Πολλά από τα κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τις θάλασσες απαιτούν διεθνή δράση. Αυτά περιλαμβάνουν την εξαφάνιση πληθυσμών των ψαριών από επιδοτούμενες βιομηχανοποιημένες αλιευτικές δραστηριότητες. Καταστροφή του βυθού και των ζωτικών κοραλλιογενών υφάλων από πετρελαϊκές πολυεθνικές. Εξαφάνιση της απειλούμενης βιοποικιλότητας από την εξόρυξη ορυκτών βαθέων υδάτων. και την απερίσκεπτη εξάπλωση της εμπορικής υδατοκαλλιέργειας.

Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς του 2022, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο στην Λισαβόνα, παρουσίασε πολλά ωραία λόγια και υποσχέσεις, αλλά τίποτα που θα μπορούσε να αντιστρέψει αυτές τις τακτικές. Λίγο πριν από την διάσκεψη, έπειτα από περισσότερες από δύο δεκαετίες διαπραγματεύσεων, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου ολοκλήρωσε μια αδύναμη συμφωνία για τις επιδοτήσεις της αλιείας, στην οποία η αρχική δέσμευση για την κατάργηση των “επιβλαβών επιδοτήσεων” διαγράφηκε από το τελικό κείμενο.

Μόνο οι απλοί άνθρωποι έχουν απτό και συναισθηματικό συμφέρον για την διατήρηση του θαλάσσιου τοπίου και την βιώσιμη χρήση των πόρων των θαλασσών. Και θα πρέπει να αποζημιωθούν για την “απώλεια” των ωκεανών, με «κοινά μερίσματα» που χρηματοδοτούνται από εισφορές στην εκμετάλλευση για ιδιωτικό κέρδος.

Ιδιωτικοποίηση της θάλασσας

Από το 1945, όταν οι ΗΠΑ διεκδίκησαν μονομερώς την κυριότητα της υφαλοκρηπίδας και των τμημάτων της ανοιχτής θάλασσας γύρω από τις ακτές τους, μεγάλο μέρος των θαλάσσιων κοινών ωφελειών έχει μετατραπεί σε ιδιωτική ιδιοκτησία.
Το 1982, η UNCLOS (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας) ενέκρινε τη μεγαλύτερη περίφραξη στην ιστορία, παραχωρώντας στις χώρες αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (ΑΟΖ) που εκτείνονται σε 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές τους. Αυτό δρομολόγησε διαδικασίες και θεσμικούς μηχανισμούς που επέκτειναν την ιδιωτικοποίηση και την χρηματιστικοποίηση σε όλα τα τμήματα της θαλάσσιας οικονομίας.

Ενίσχυσε επίσης τη νεοαποικιοκρατία, παραχωρώντας σε πρώην αυτοκρατορικές χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια γύρω από εδάφη μακριά από τις ακτές τους – τα λεγόμενα «υπερπόντια εδάφη» τους.

Είναι δύσκολο να υπερβάλλουμε στο πόσο είναι το μέγεθος της λεηλασίας των ωκεανών στην περίοδο της νεοφιλελεύθερης οικονομικής κυριαρχίας από την δεκαετία του 1980. Οι θάλασσες έχουν γίνει το σύνορο του παγκόσμιου καπιταλισμού των ενοικιαστών. Τα μεγάλα κοφτερά νύχια του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου είναι εμφανή σχεδόν παντού, με τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια να αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία.

Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος, με μπροστάρη την Παγκόσμια Τράπεζα, έχει καθοδηγήσει την πολυδιαφημισμένη στρατηγική της «γαλάζιας ανάπτυξης», υποσχόμενη έναν απίθανο συνδυασμό οικονομικής ανάπτυξης, ανακούφισης της φτώχειας και περιβαλλοντικής βελτίωσης. Οι επιλογές για κέρδος φαίνονται δελεαστικότατες. Αν οι θάλασσες ήταν χώρα, το εισόδημα από όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες θα την καθιστούσε την έβδομη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, η οποία (τουλάχιστον πριν από τον Covid) αναμενόταν να δει ταχεία ανάπτυξη που τροφοδοτείται από τον τουρισμό, τα λιμάνια και την ναυτιλία.

Αγγλοσαξονικά προβλήματα.

Ορισμένα ζητήματα που επηρεάζουν το θαλάσσιο περιβάλλον είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τους Αγγλοσάξονες. Συνολικά, δικαιολογούν την δημιουργία μιας «εθνικής επιτροπής για την γαλάζια οικονομία», για την επαναφορά της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής σχετικά με τα νερά τους.

Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου εφαρμόζει ένα οπισθοδρομικό, ασθενώς διοικούμενο σύστημα αλιευτικών ποσοστώσεων που παρέχει δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε εμπορικές αλιευτικές εταιρείες. Το μεγαλύτερο μέρος της αλιευτικής ποσόστωσης του Ηνωμένου Βασιλείου πηγαίνει σε κάποιες μεγάλες εταιρείες. Πάνω από το ένα τέταρτο έχει δοθεί σε μόλις πέντε οικογένειες, όλες μέσα από την λίστα των πλουσίων της Sunday Times. Μόνο ένα γιγάντιο σκάφος –νηολογημένο στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά Ολλανδικής ιδιοκτησίας- έχει το 23% της Αγγλικής ποσόστωσης.

Το σύστημα με το οποίο κατανέμεται η αλιευτική ποσόστωση είναι αδιαφανές και επιρρεπές στην διαφθορά. Αλλά ο νόμος της κυβέρνησης για την αλιεία του 2020, ο οποίος ρυθμίζει την αλιεία μετά το Brexit, δεν έκανε αλλαγές. Έχει οδηγήσει σε χρόνια υπεραλίευση –συχνά παράνομη– που επιδεινώνεται από το γεγονός ότι οι παραβιάσεις αντιμετωπίζονται ως ήπια αστικά αδικήματα και όχι ως ποινικά.

Για να πάρουμε μόνο ένα παράδειγμα: το 2015, η Ολλανδικής ιδιοκτησίας αλιευτικό σούπερ-συρόμενο πιάστηκε με 632.000 κιλά παράνομα αλιευμένο σκουμπρί. Του επιβλήθηκε πρόστιμο μόλις 102.000 λιρών και στην συνέχεια του επετράπη να πουλήσει τα ψάρια έναντι 437.000 λιρών και να κρατήσει το μερίδιο του ποσοστού της.

Για να επιδεινωθεί αυτή η ασυδοσία, το Βασιλικό Ναυτικό και η Επιθεώρηση Θαλάσσιας Αλιείας της Σκωτίας διαθέτουν μόνο 12 «σκάφη θαλάσσιας προστασίας» για να παρακολουθούν τις αλιευτικές πρακτικές σε μια θαλάσσια περιοχή τρεις φορές το μέγεθος της χερσαίας έκτασης του Ηνωμένου Βασιλείου. Εν τω μεταξύ, ο Οργανισμός Διαχείρισης Θαλάσσης (MMO), ο ρυθμιστικός φορέας της Αγγλίας, μειώθηκε στον προϋπολογισμό του ως μέρος της λιτότητας, οδηγώντας σε απότομη πτώση των επιθεωρήσεων και ερευνών για παραβιάσεις της αλιείας και παρόμοια μείωση των προειδοποιήσεων και των διώξεων.

Θαλάσσια προστασία μόνο ονομαστικά

Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει κάνει μεγάλο μέρος του ισχυρισμού της ότι επεκτείνει την προστασία της θάλασσας και των θαλάσσιων ειδών μέσω θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (MPAs), που ονομάζονται επίσης θαλάσσιες ζώνες διατήρησης. Αυτά καλύπτουν σχεδόν το ένα τέταρτο των χωρικών υδάτων του Ηνωμένου Βασιλείου. Ωστόσο, τα περισσότερα MPA προστατεύονται ελάχιστα, με εξαιρετικά καταστροφικές μεθόδους αλιείας, όπως η τράτα βυθού και η βυθοκόρηση, που επιτρέπεται σε πολλές από αυτές.

Πρόσφατα, το MMO άσκησε αγωγή κατά της Greenpeace για ρίψη ογκόλιθων σε υποτιθέμενες προστατευόμενες περιοχές για να διαταραχθεί η τράτα. Ο δικαστής είχε τη λογική να πετάξει την υπόθεση ως «παράλογη», παροτρύνοντας το MMO να κάνει την δουλειά του και να μην παρενοχλήσει εκείνους που παρακινήθηκαν να ενεργήσουν στην θέση του. Εν τω μεταξύ, η BP έλαβε πρόσφατα το πράσινο φως από άλλη κυβερνητική ρυθμιστική αρχή να απορρίψει χιλιάδες τόνους χαλύβδινων σωλήνων και καλωδίων από μια παροπλισμένη εξέδρα πετρελαίου σε μια MPA στην Βόρεια Θάλασσα.

Σύμφωνα με το κοινό δίκαιο στο Ηνωμένο Βασίλειο, η μοναρχία και η κυβέρνηση υποτίθεται ότι είναι διαχειριστές ή υπεύθυνοι για την διατήρηση των αγαθών ως έχουν για τις μελλοντικές γενιές. Αντ’ αυτού, παρέδωσαν τα κοινά αγαθά στις πολυεθνικές για να τα εκμεταλλευτούν με σκοπό το κέρδος, με ελάχιστη περιβαλλοντική προστασία ή αποζημίωση για τους κοινούς θνητούς – το Βρετανικό κοινό.

Για παράδειγμα, σε ένα άλλο ξεπούλημα των «θαλάσσιων αγαθών», η Crown Estate (η εταιρεία ακινήτων της Βασίλισσας Ελισάβετ) επιτράπηκε να δημοπρατήσει μεγάλες εκτάσεις του βυθού γύρω από την Βρετανία σε πολυεθνικές εταιρείες για υπεράκτια αιολικά πάρκα. Ο τελευταίος γύρος το 2021 θα συγκεντρώσει έως και 9 δισεκατομμύρια λίρες σε διάστημα δέκα ετών για την Βασιλική οικογένεια και το Υπουργείο Οικονομικών. Αυτές είναι μπίζνες!!

Εξόρυξη βαθέων υδάτων – και τα χειρότερα έρχονται

Έρχονται ακόμη μεγαλύτερες ανησυχίες: προοπτική εξόρυξη βαθέων υδάτων (γνωστή και ως «συγκομιδή βυθού») για ορυκτά και επέκταση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στους «θαλάσσιους γενετικούς πόρους» (MGRs), που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιατρική.

Η UK Seaabed Resources, θυγατρική της Αμερικανικής εταιρείας όπλων Lockheed Martin, σε συνεργασία με την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, κατέχει άδειες αναζήτησης στον Ειρηνικό για τοποθεσίες εξόρυξης βαθέων υδάτων. Η υψηλή ζήτηση για ορυκτά όπως το κοβάλτιο και το λίθιο είναι σημαντικά για τις βιομηχανίες ηλεκτρονικών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σημαίνει ότι η εξόρυξη βαθέων υδάτων υπόσχεται να είναι ιδιαίτερα κερδοφόρα – αλλά απειλεί να προκαλέσει δυνητικά καταστροφική ζημιά στα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η Διεθνής Αρχή Θαλάσσιου Βυθού (ISA), η ρυθμιστική αρχή για την εξόρυξη βαθέων υδάτων σε περισσότερες από τις μισές ωκεάνιες περιοχές του κόσμου, έχει εντολή να προωθεί «την ομαλή, ασφαλή και ορθολογική διαχείριση» των πόρων του βυθού. Επιφορτίζεται με τον μετριασμό των ζημιών από την εξόρυξη του βυθού, αλλά όχι με την διακοπή ή ακόμα και τον περιορισμό της, παρά τις εκκλήσεις κορυφαίων επιστημόνων για μορατόριουμ. Και ο θλιβερός προϋπολογισμός του ISA δεν είναι αρκετά μεγάλος για να παρακολουθεί τι κάνουν οι γιγάντιες εταιρείες.

Εάν ο ISA δεν συμφωνήσει για έναν κωδικό εξόρυξης, μετά από χρόνια καθυστέρησης, η μη ελεγχόμενη εμπορική εξόρυξη βυθού θα μπορούσε να ξεκινήσει το επόμενο έτος.

Εταιρείες σε τρεις μόνο χώρες, την Γερμανία, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, κατέχουν περισσότερα από τα τρία τέταρτα των χιλιάδων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που έχουν ήδη εκδοθεί για θαλάσσιους γενετικούς πόρους. Παραδόξως, μόνο μία πολυεθνική, ο Γερμανικός χημικός γίγαντας BASF, κατέχει σχεδόν τα μισά διπλώματα ευρεσιτεχνίας.

Αυτά τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας θα εγγυηθούν μονοπωλιακές εισοδηματικές ροές από την γαλάζια οικονομία για πολλά χρόνια και θα δώσουν στις πλούσιες εταιρείες πλούσιων χωρών ιδιωτικό έλεγχο σε ένα βασικό πρόγραμμα έρευνας και ανάπτυξης που επηρεάζει ολόκληρο τον κόσμο.

***
@Guy Standing / 2022/ Kαθηγητής ερευνητής στο Πανεπιστήμιο SOAS του Λονδίνου. Το νέο του βιβλίο είναι «The Blue Commons: Rescuing the Economy of the Sea» (Pelican, 2022)

Σε ελεύθερη διασκευή και μετάφραση GYPAS /terrapapers.com