Αργεντινή

«Κέρδισαν τον κόσμο, αλλά έχασαν την ψυχή τους. Ντύνονται σαν τα πρόβατα, αλλά είναι λύκοι. Είναι ψεύτης, είναι κλέφτης. Ελέγχει τα όπλα και το χρέος, τη ζωή και το θάνατο. Είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο». Οι στίχοι απ’ το τραγούδι «Vampires» των Thievery Corporation συμπυκνώνουν αρκετά ανάγλυφα την πολιτική που εφαρμόζει το ΔΝΤ.

Τα οικονομικά δεδομένα της ιστορίας της Αργεντινής είναι λίγο–πολύ γνωστά. Η οργή των πολιτών, εξαιτίας της οικονομικής κατάρρευσης της χώρας τους, πλημμύρισε τους δρόμους του Μπουένος Άιρες στις 19 Δεκέμβρη του 2001 και αποτέλεσε εφαλτήριο μιας εξέγερσης που διάρκεσε μήνες, με δεκάδες συγκεντρώσεις και πολιορκίες κυβερνητικών κτηρίων απέναντι σε μιαν άγρια καταστολή, με πάνω από 40 νεκρούς διαδηλωτές.

Οι «Μητέρες της Πλατείας Μαΐου», οι μανάδες των 30.000 αγνοουμένων της δικτατορίας του Βιντέλα, χτυπήθηκαν για πρώτη φορά από την αστυνομία σ’ αυτές τις διαδηλώσεις.

Το cacerolato (χτύπημα κατσαρόλας) έγινε δημοφιλής μορφή διαμαρτυρίας και η εισβολή στα σούπερ μάρκετ με την απαλλοτρίωση προϊόντων, συλλογική οργανωμένη δράση απέναντι στην εξαθλίωση. Το σύνθημα «que se vayan todos» (να φύγουν όλοι) ήταν αρκετά δυνατό, ώστε να διαρραγεί το πολιτικό σύστημα και να παραιτηθούν έξι πρόεδροι σε εννέα ημέρες.

Οι καταλήψεις εργοστασίων και η λειτουργία τους σε καθεστώς αυτοδιαχείρισης ήταν μια μαχητική απάντηση που προκρίθηκε απέναντι στις κλειστές επιχειρήσεις που άφηναν χιλιάδες ανέργους. Τις πρώτες εβδομάδες πραγματοποιήθηκαν 3.100 τέτοιες καταλήψεις, 250 εκ των οποίων υφίστανται ακόμη. Η κεραμοποιία Ζανόν στην επαρχία Νεουκέν δεν είναι μόνο η πιο γνωστή και υποδειγματική περίπτωση, αλλά και η ζωντανή πραγματικότητα της ουτοπίας μιας παραγωγής που επιτελείται χωρίς αφεντικά, αλλά ισότιμα και σχεδιασμένα υπό εργατικό έλεγχο. Οι εργάτες της Ζανόν υπερασπίστηκαν με αποφασιστικότητα το εγχείρημά τους, κόντρα σε όλες τις διώξεις, και συνεχίζουν σήμερα τη λειτουργία τους, διοχετεύοντας μέρος των κερδών τους στην ίδρυση παιδικών σταθμών και κέντρων υγείας και στη στήριξη των κοινωνικά αποκλεισμένων.
Οι πρωτοβουλίες αυτές δεν πυροδοτήθηκαν από την επίσημη συνομοσπονδία CGT, η οποία είχε προ πολλού απαξιωθεί και διασπαστεί, αλλά από νέες δυναμικές οργανώσεις των εργαζομένων,
όπως οι piqueteros, στους οποίους καταγράφεται και η πρακτική των μπλόκων στους εθνικούς δρόμους.
Πλάι σ’ αυτούς, οι αγρότισσες που είχαν χάσει τη γη τους μπλοκάρισαν τους πλειστηριασμούς εισερχόμενες στις αίθουσες και τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο όσες φορές χρειαζόταν, ώστε να εξαντληθεί η υπομονή των παρευρισκομένων. Μ’ αυτά τα σπάνια δείγματα μεθοδικότητας και φαντασίας ακυρώθηκαν τελικά 262 πλειστηριασμοί αγροτικής γης. Τη σκυτάλη πήραν οι φοιτητές, καταλαμβάνοντας τα πανεπιστημιακά ιδρύματα και μετατρέποντάς τα σε εστίες δημιουργικής συζήτησης και άμεσης δημοκρατίας. Επί πλέον, οι φοιτητές συνέδραμαν τα αυτοδιαχειριστικά πειράματα στα εργοστάσια, καθώς προσέφεραν την επιστημονική τους γνώση και την τεχνογνωσία τους για την κατάρτιση προγραμμάτων παραγωγής
Βασικό κύτταρο πολιτικοποίησης, όμως, πεδίο συνεύρεσης και συντονισμού των δράσεων, αποτέλεσαν οι λαϊκές συνελεύσεις στις γειτονιές. Σε σύντομο χρονικό διάστημα σχηματίστηκαν πάνω από 150 τέτοιες συνελεύσεις στο Μπουένος Άιρες και σε άλλες κεντρικές πόλεις και οργανώθηκαν σε συντονιστικά πόλεων και σε εθνικό επίπεδο.

Στο εσωτερικό τους επιχειρήθηκε μια ισότιμη και πλουραλιστική συζήτηση, σφυρηλατήθηκαν δεσμοί εμπιστοσύνης μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικών υποκειμένων και κατοχυρώθηκαν ως κατώφλι επικοινωνίας. Κυρίως τροφοδότησαν μια τεράστια δύναμη χειραφέτησης, διακόπτοντας τις αφηγήσεις της εξουσίας και αρθρώνοντας έναν εναλλακτικό λόγο των αγωνιζόμενων κοινωνικών στρωμάτων. Από κει ξεπήδησαν τα συσσίτια, τα αυτόνομα κοινωνικά κέντρα, οι χώροι αντιδιαπραγμάτευσης στη βάση της ανταλλακτικής αξίας.

Η τέχνη και η διανόηση δεν έμειναν αδιαπέραστες από την εξέγερση. Καλλιτέχνες όπως η Mercedes Sosa και οι Bersuit Vergarabat έδωσαν συναυλίες σε κατειλημμένους χώρους. Συγγραφείς όπως ο Ernesto Sabato, ο Eduardo Galeano, ο Carlos Fuentes επέλεξαν με τόλμη και σαφήνεια σε ποια πλευρά του οδοφράγματος θα σταθούν. Ο σκηνοθέτης Fernado Solanas, που δέχτηκε 6 σφαίρες από παραστρατιωτικούς όταν κατήγγειλε την ιδιωτικοποίηση της εταιρείας πετρελαίου, έφτιαξε ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ («Memorial del Saqueo») αποτυπώνοντας τη διαδρομή από την κοινωνική εξαθλίωση στην αντίσταση. Ακόμη και οι ποδοσφαιριστές, όταν έβαζαν γκολ, σήκωναν την μπλούζα τους για να φανεί το σύνθημα «Όχι στο ξεπούλημα».

Το γεγονός ότι η εξέγερση της Αργεντινής δεν εκπλήρωσε όλους τους στόχους που έθεσε είναι αντικείμενο μιας πολιτικής συζήτησης που παραμένει ανοιχτή. Έδειξε, όμως, ότι η κοινωνική αντίσταση ως αστάθμητος παράγοντας της Ιστορίας μπορεί να προκαλεί ρωγμές στο τείχος της συναίνεσης, να αμφισβητεί την πεπατημένη και να ψηλαφίζει διαδρομές ελευθερίας. Η αποκρυστάλλωση αυτής της εμπειρίας είναι το ζητούμενο για μας, τώρα που η σκανδάλη είναι πατημένη και το μοναδικό όπλο που μπορεί να αντιταχθεί είναι αυτό της κοινωνικής αλληλεγγύης. Το Argentinazo δεν είναι διήγηση από το παρελθόν, αλλά εικόνα από το μέλλον, ίσως και πυξίδα γι’ αυτό το «ταξίδι προς την Ιθάκη».

Από τις χώρες που αξιοποιήθηκαν ως εργαστήρια για την ανάπτυξη ακραίων νεοφιλελεύθερων πειραματισμών ξεχωρίζει η εμπειρία της Αργεντινής. Τη δεκαετία 1991–2001 η Αργεντινή παραδόθηκε στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, που –σε αγαστή συνεργασία με την εγχώρια διεφθαρμένη πολιτική ελίτ– προχώρησαν σε αθρόες ιδιωτικοποιήσεις στρατηγικών τομέων της οικονομίας, σε υπερδανεισμό με υψηλά επιτόκια από ξένες τράπεζες και στην απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Αποτέλεσμα όλων αυτών, η μείωση του ΑΕΠ της χώρας κατά 22%, η εκτίναξη του ποσοστού του πληθυσμού που ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας στο 60%, με κορύφωση την 29η Νοεμβρίου 2001, όταν όλες οι ξένες τράπεζες απέσυραν τα αποθεματικά τους από την Αργεντινή και στη συνέχεια η κυβέρνηση, με το γνωστό coralito, δέσμευσε όλες τις καταθέσεις των πολιτών.
Εγκλήματα εν καιρώ ειρήνης
Του Κώστα Ήσυχου*
Η μεγάλη κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική τραγωδία στην Αργεντινή τις τελευταίες δύο δεκαετίες, με την άμεσα εμπλοκή ιμπεριαλιστικών μηχανισμών, οδήγησε στην «κοινωνική γενοκτονία» εκατομμυρίων πολιτών μέσω των λεγόμενων προγραμμάτων στήριξης και δημοσιο-οικονομικής εξυγίανσης, που τώρα εφαρμόζονται και στην Ε.Ε. (Λετονία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Ελλάδα…).
Οι αχαλίνωτες ιδιωτικοποιήσεις του δημόσιου πλούτου, η κατάρρευση της δημόσιας παιδείας, της περίθαλψης, του ελάχιστου κοινωνικού κράτος αποτελούν «ειδεχθή εγκλήματα κατά λαών εν καιρώ ειρήνης». Οι θύτες και τα θύματα έχουν ονοματεπώνυμο. Η αποτροπή τέτοιων εγκληματικών μεθόδων είναι ο πραγματικός μονόδρομος για τους ανέργους, τη νεολαία, τις γυναίκες, τους πολλούς που διακινδυνεύουν να χάσουν και αυτά τα ελάχιστα που τους έχουν απομείνει.

*Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μπουένος Άιρες. Είναι μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ.

Δεν υπάρχει άλλος δρόμος
Ο Claudio Kats είναι οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες. Μιλά στο «Υποβρύχιο» για την τραγωδία που έζησε ο λαός του, αλλά και για την εξέγερση, την αντίσταση και τη νέα προοπτική που άνοιξε για ολόκληρη τη Λατινική Αμερική το Argentinazo.

– Αργεντινή 2001, Ελλάδα 2011. Δέκα χρόνια μετά η ιστορία επαναλαμβάνεται;
«Αναμφισβήτητα, οι ομοιότητες είναι πολλές. Ο ελληνικός λαός υφίσταται την ίδια αδικία που υποστήκαμε κι εμείς, με μια πολιτική μείωσης των ελλειμμάτων μέσω απολύσεων, περικοπών σε μισθούς και συντάξεις και συρρίκνωσης των κοινωνικών δαπανών. Οι κυρίαρχες τάξεις εφαρμόζουν τώρα την ίδια συνταγή και σε άλλες χώρες του κόσμου. Ζητούν από τους εργαζομένους να πληρώσουν ένα τοκογλυφικό χρέος για το οποίο δεν είναι υπεύθυνοι κι ούτε τους ωφέλησε ποτέ κοινωνικά. Η Αργεντινή παρέμεινε εγκλωβισμένη στον εκβιασμό των διεθνών οικονομικών παραγόντων, σε σημείο που η χρεοκοπία πλησίαζε. Ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει να έχεις μια κυβέρνηση που υποκύπτει στις απαιτήσεις των πιστωτών. Και στην περίπτωση της Αργεντινής το τελεσίγραφο το έθεσε το ΔΝΤ. Εσείς έχετε να αντιμετωπίσετε επί πλέον και τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

– Η εξέγερση στην Αργεντινή, όμως, απέρριψε το τελεσίγραφο;
«Υπήρξε μεγάλη αντίσταση. Ισχυρά συνδικάτα και ριζοσπαστικά κινήματα βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Η εμπειρία μας δείχνει ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος για την ανατροπή».
– Είχε αποτέλεσμα;
«Ασφαλώς. Το 2001-2003 ζήσαμε μια πραγματική τραγωδία φτώχειας και ανεργίας, αλλά χάρη στην εξέγερση περιορίσαμε το μέγεθος της αδικίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν καταφέραμε να ξανακαταχτήσουμε αξιοπρεπή επίπεδα εργασίας και μισθών. Κυρίως, όμως, η αντίσταση συνέβαλε στην αφύπνιση της κοινωνικής συνείδησης όχι μόνο στην Αργεντινή, αλλά γενικά στη Λατινική Αμερική».
– Υπάρχει, δηλαδή, εναλλακτική απάντηση στον ακραίο νεοφιλελευθερισμό;
«Αυτό έδειξαν οι αγώνες μας. Με μια σειρά από προτάσεις, όπως το σπάσιμο των διαπραγματεύσεων με το ΔΝΤ, τη στάση πληρωμών στο χρέος, την εισαγωγή προοδευτικής φορολογίας, την κρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Αυτή η εμπειρία της Λατινικής Αμερικής μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη για χώρες όπως η Ελλάδα που δοκιμάζονται σήμερα».

Μακάρι κι η Ελλάδα να πράξει το ίδιο
Ο Mempo Giardinelli είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Αυτό είναι το μέιλ που μας έστειλε από το Μπουένος Άιρες:

«Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2001 η παρακάτω εικόνα έκανε το γύρο του κόσμου: Αργεντινοί θυμωμένοι βγαίνουν στους δρόμους χτυπώντας κατσαρόλες και αντιμετωπίζουν την αστυνομία με τόλμη, στο καθεστώς έκτακτης ανάγκης του προέδρου Fernando de la Rúa. Ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός, που ανάγει τα πάντα σε μεταβλητές μικροοικονομίας δίχως να λαμβάνει υπόψη τους ανθρώπους, οδήγησε στην κατάρρευση της χώρας. Το σημαντικό σ’ αυτές τις καταστάσεις είναι να προστατευτεί η κοινωνική αλληλεγγύη σε όλες τις εκφάνσεις της. Στην Αργεντινή μάς στοίχισε πολύ να το μάθουμε αυτό. Σήμερα, αν και έχουμε ακόμα πολλά προβλήματα, απελευθερωμένοι πλέον από το ΔΝΤ, μπορούμε να βλέπουμε το μέλλον με αισιοδοξία. Μακάρι και η Ελλάδα να πράξει το ίδιο το συντομότερο δυνατό!»
Είναι σαν να βλέπω την ίδια κακή ταινία
Ο Ariel Horatsio Fuhr είναι χορευτής. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αργεντινή, αλλά από το 2007 ζει μόνιμα στην Ελλάδα. Ζητήσαμε τη γνώμη του για όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα στη χώρα μας:
«Είναι σαν να βλέπω την ίδια κακή ταινία. Οι ίδιοι άνθρωποι που πληρώνουν την κρίση στην Αργεντινή, την πληρώνουν κι εδώ. Οι πλούσιοι πουθενά δεν πληρώνουν. Η πίεση για την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους δημιουργεί κοινωνική ασφυξία. Είναι σαν να βλέπω την ίδια κακή ταινία. Όταν όμως δεν έχεις, δεν πληρώνεις! Υπάρχει ζωή αν δεν πληρώσεις και ξαναδιαπραγματευτείς το χρέος. Και ίσως είναι και καλύτερη. Ο κόσμος πρέπει να αντιδράσει».
ypovrixio.gr