Η Απλότητα Είναι η Υπέρτατη Επιτήδευση

Τα απλά πράγματα είναι τα πιο ασυνήθιστα και μόνο οι μάγοι τα διακρίνουν!!

Η ζωή μας σπαταλιέται σε λεπτομέρειες. Απλοποιήστε, απλοποιήστε. ~ Χένρι Ντέιβιντ Θόρω, Walden (1854)

«Έρχεται τόσο γρήγορα η στιγμή που δεν υπάρχει πια τίποτα για να περιμένουμε. Αν μια μικρή ονειροπόληση είναι επικίνδυνη, η θεραπεία δεν είναι να ονειρευόμαστε λιγότερο, αλλά να ονειρευόμαστε περισσότερο, να ονειρευόμαστε όλη την ώρα. Ανέκαθεν τα όνειρα που κάνουμε στον ύπνο μας με ενδιέφεραν πάρα πολύ κι αυτό επειδή, αντισταθμίζοντας τη διάρκεια με τη ένταση, μας βοηθούν να κατανοούμε ό,τι είναι υποκειμενικό, για παράδειγμα ο έρωτας»

«Οι άνθρωποι μπορεί να έχουν πολλά διαφορετικά πάθη. Το αληθινό είναι αυτό για χάρη του οποίου είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν τους άλλους. Δεν μας απονέμεται η σοφία. Πρέπει να την ανακαλύψουμε μόνοι μας, μετά από ένα ταξίδι που κανένας δεν μπορεί να κάνει για λογαριασμό μας ή να μας γλιτώσει από αυτό.» ~ Μαρσέλ Προυστ

Το ξυράφι του Όκαμ

Αν συντονιστούμε στην συχνότητα της Δύναμης με Θέληση και Πάθος μπορούμε να βιώσουμε αυτό που ποθούν όλοι, μα το χαίρονται μόνον οι εκλεκτοί, είναι αυτοί οι παράξενοι άνθρωποι, που η μάζα τους αποκαλεί και Μάγους. Πως μπορούμε να γίνουμε Μάγοι; Η μοναδική του δυσκολία έγκειται στην υπέρτατη επιτήδευση, δηλαδή στην απλότητα του.

Είναι το λεγόμενο «Ξυράφι του Όκαμ» Το Ξυράφι του Όκαμ, (Novacula Occami) αποδίδεται και ως Λεπίδα του Όκαμ, είναι επιστημονική αρχή, η οποία αποδίδεται στον Άγγλο φιλόσοφο Λογικής και φραγκισκανό μοναχό του 14ου αιώνα, Γουλιέλμο του Όκαμ. Η αρχή αυτή αποτελεί την βάση της μεθοδολογικής απαγωγής και αποκαλείται επίσης αρχή της οικονομίας ή αρχή της απλότητας. Στην απλούστερη διατύπωσή του, το Ξυράφι του Όκαμ εκφράζεται ως εξής: «Κανείς να μην προβαίνει σε περισσότερες εικασίες απ’ όσες είναι απαραίτητες».

Η αρχή αυτή πρωτοδιατυπώνεται από του Πυθαγόρειους δυο χιλιετίες νωρίτερα, όπως μας πληροφορεί ο φιλόσοφος Πρόκλος, του οποίου το Πανεπιστήμιο είναι στην οδό Ηρώδου Αττικού, θαμμένο κάτω από το πεζοδρόμιο, μπροστά στο θέατρο του Διονύσου. Στα Ελληνικά διατυπώνεται ως εξής «τῶν μὲν Πυθαγορείων … παρακέλευσμα ἦν … δι’ ἐλαχίστων καὶ ἁπλουστάτων ὑποθέσεων ἐπειδὴ δὲ καὶ τοῖς κλεινοῖς Πυθαγορείοις» και «δεῖν γὰρ ἐπ’ ἐκείνων καὶ αὐτὸν παρακελεύεσθαι τὸν Πυθαγόραν ζητεῖν ἐξ ἐλαχίστων καὶ ἁπλουστάτων ὑποθέσεων δεικνύναι τὰ ζητούμενα·» Στα λατινικά διατυπώνεται ως: Pluralitas non est ponenda sine necessitate

Η φράση αυτή αποδίδεται πολύ ελεύθερα ως εξής: Όταν δύο θεωρίες παρέχουν εξίσου ακριβείς προβλέψεις, πάντα επιλέγουμε την απλούστερη. Ή διαφορετικά όταν έχεις ένα πρόβλημα και θέλεις να το λύσεις η καλύτερη λύση είναι αυτή που έχει τα λιγότερα βήματα μέχρι την απάντηση. Όταν θέλεις να πας από την Αθήνα στην Θεσσαλονίκη π.χ. η καλύτερη διαδρομή και η απλούστερη είναι η ευθεία. Φυσικά μπορείς να πας και μέσω Αμερικής, Νορβηγίας, Τουρκίας κλπ αλλά δεν είναι ο απλούστερος τρόπος ούτε αυτός με τα λιγότερα βήματα-στάδια.

Παρατηρούμε ότι ένα δέντρο έχει πέσει μετά από μια θύελλα. Βάσει του δεδομένου της θύελλας συνδυασμένου με αυτό του πεσμένου δέντρου, μία λογική εικασία θα ήταν να υποθέσουμε ότι η ισχύς της θύελλας ξερίζωσε και έριξε κάτω το δέντρο. Αυτή η υπόθεση δεν προσβάλλει την κριτική μας σκέψη, καθότι υπάρχουν ισχυροί λογικοί δεσμοί μεταξύ αυτού που ήδη γνωρίζουμε και αυτού που υποθέτουμε ότι έγινε δηλ. το ότι βλέπουμε και ακούμε τις θύελλες αποτελεί ισχυρή απόδειξη για την ύπαρξή τους και για το ότι είναι ικανές να ξεριζώσουν και να ρίξουν κάτω δέντρα.

Μία εναλλακτική υπόθεση είναι η υπόθεση ότι ένας γιγάντιος εξωγήινος ξερίζωσε το δέντρο. Αυτή η υπόθεση, ωστόσο, προϋποθέτει αρκετές περαιτέρω εικασίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διάφορες λογικές αδυναμίες που προκύπτουν από ασυνέπειες με τα όσα ήδη γνωρίζουμε (αναφορικά με την ύπαρξη των εξωγήινων, την ικανότητα και την πρόθεσή τους να εκτελούν διαστρικά ταξίδια, την ικανότητα και την πρόθεσή τους να ξεριζώνουν δέντρα -είτε επίτηδες είτε όχι- καθώς και την ύπαρξη εξωγήινης βιολογίας που τους επιτρέπει να έχουν 200 μέτρα ύψος παρά την βαρύτητα της γης), πράγμα που την καθιστά πιθανή αλλά απορριπτέα. Φυσικά μπορούμε να το ψάξουμε πολύ και να σπαταλήσουμε χρόνο που δεν διαθέτουμε αλλά πάλι η λύση είναι η απλούστερη, τουλάχιστον μέχρι να βρούμε γίγαντες, αρκούμαστε στις θύελλες.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι όταν ένας ασθενής χειρουργείται και πριν την εγχείριση ο γιατρός έχει αποφανθεί ότι οι πιθανότητες επιβίωσης του είναι μηδαμινές. Εάν τελικά ο ασθενής επιβιώσει η λογική με τις λιγότερες εικασίες είναι ότι ο γιατρός έκανε λάθος διάγνωση. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις επικρατεί η λογική του θαύματος, η οποία προϋποθέτει αρκετές περαιτέρω εικασίες. Στην αντίθετη περίπτωση που ο γιατρός έχει αποφανθεί ότι πρόκειται για μια απλή εγχείριση και τελικά ο ασθενής πεθαίνει, η απλή εικασία του ιατρικού λάθους υπερισχύει.

Το ξυράφι του Όκαμ συχνά διατυπώνεται ως Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem, ή αλλιώς, «Οι οντότητες δεν θα πρέπει να πολλαπλασιάζονται πέραν του απολύτως απαραίτητου». Αυτή η διατύπωση ωστόσο είναι μεταγενέστερη και δεν βρίσκεται σε κανένα από τα συγγράμματα του Όκαμ. Το ίδιο ισχύει και για την διατύπωση non est ponenda pluralitas sine necessitate που κυριολεκτικά σημαίνει «δεν θα πρέπει να προϋποτίθενται επαυξήσεις χωρίς να είναι απαραίτητο».

Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί με δύο ελάχιστα διαφορετικούς τρόπους. Σύμφωνα με τον πρώτο, από όλες τις θεωρίες που εξηγούν επαρκώς τα δεδομένα, προτιμάται η απλούστερη. Σύμφωνα με τον δεύτερο, προτιμάται το απλούστερο υποσύνολο μιας οποιασδήποτε θεωρίας η οποία εξηγεί επαρκώς τα δεδομένα. Η διαφορά έγκειται στο ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν δύο διαφορετικές θεωρίες οι οποίες να εξηγούν τα δεδομένα επαρκώς και οι οποίες να μην έχουν καμία σχέση μεταξύ τους και κανένα κοινό στοιχείο. Είναι γεγονός ότι σε αυτήν την περίπτωση το Ξυράφι του Όκαμ δεν εισηγείται κάποιας προτίμησης και ότι ισχύει μόνον όταν σε μία αυτάρκη θεωρία προστίθεται κάτι τό οποίο δεν βελτιώνει τα όσα η θεωρία ήδη προβλέπει. Έτσι, το Ξυράφι του Όκαμ απλώς κόβει και αφαιρεί όλα τα επιπρόσθετα θεωρητικά στοιχεία.

Η αρχή του Ξυραφιού του Όκαμ έχει αποτελέσει την έμπνευση για πολλές άλλες διατυπώσεις, όπως: «Οικονομία των αιτημάτων», «αρχή της απλούστευσης» και την έκφραση (σε ορισμένες ιατρικές σχολές του εξωτερικού) «όταν ακούτε καλπασμό, να σκέφτεστε άλογο και όχι ζέβρα».

Μία επαναδιατύπωση του Ξυραφιού του Όκαμ σε πιο επίσημη ορολογία υπάρχει διαθέσιμη από την Θεωρία της Πληροφορίας στα πλαίσια του μηνύματος ελαχίστου μεγέθους. «Όταν πρέπει να επιλεγεί ένα από δύο μοντέλα με ταυτόσημες προβλέψεις, επιλέγεται το απλούστερο». Αυτή η διατύπωση θέλει να πει ότι ένα απλούστερο μοντέλο δεν μπορεί να συμπεριληφθεί μεταξύ των μοντέλων που πληρούν τα κριτήρια της διατύπωσης, εάν οι προβλέψεις του δεν είναι ταυτόσημες.

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, που έζησε μετά τον Όκαμ διατύπωσε μία παραλλαγή του Ξυραφιού του Όκαμ. Η παραλλαγή του βραχυκυκλώνει την ανάγκη για επιτήδευση, εξισώνοντας την τελευταία με την απλότητα: Η απλότητα είναι η υπέρτατη επιτήδευση.

Το Ξυράφι του Όκαμ επίσης διατυπώνεται ως εξής: Μεταξύ δύο θεωριών ή εξηγήσεων, όταν όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες είναι ταυτόσημοι, προτιμάται η απλούστερη. Εφόσον αυτή η διατύπωση είναι κάπως ασαφής, ίσως να είναι προτιμητέα αυτή του Νεύτωνα: Δεν αποδεχόμαστε περισσότερες αιτίες για φυσικά φαινόμενα από όσες είναι ταυτόχρονα αληθείς και επαρκείς όσον αφορά την δικαιολόγηση της ύπαρξής τους. Στο πνεύμα του ίδιου του «Ξυραφιού» πολλές φορές λέγεται ότι: «Η απλούστερη εξήγηση είναι συνήθως η καλύτερη». Αυτό αποτελεί υπεραπλούστευση και είναι τουλάχιστον παροδηγητικό. Άλλωστε, αυτή η επαναδιατύπωση ενέχει πολλά σφάλματα και το μεγαλύτερο όλων είναι ότι το Ξυράφι του Όκαμ χρησιμεύει μόνον για τον διαχωρισμό μεταξύ δύο επιστημονικών θεωριών οι οποίες κάνουν τις ίδιες προβλέψεις.

Το δεύτερο σφάλμα είναι ότι το Ξυράφι του Όκαμ δεν διατείνεται ότι κάνει την επιλογή της «καλύτερης» θεωρίας, αλλά απλώς ότι η απλότητα είναι ο καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή μεταξύ δύο κατά τα άλλα ίσων θεωριών. Είναι δυνατόν, με την πάροδο του χρόνου, να γίνουν γνωστές πληροφορίες οι οποίες να καταστήσουν την περιπλοκότερη θεωρία ορθότερη. Το Ξυράφι του Όκαμ δεν διατείνεται σαφώς ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει αλλά μας προτρέπει να δεχόμαστε την απλούστερη θεωρία έως ότου έχουμε λόγους για να μην το κάνουμε.

Το Ξυράφι του Όκαμ είναι γνωστό με πολλές άλλες ονομασίες, όπως Αρχή της Οικονομίας, Αρχή της Απλότητας, διότι υπάρχει μία εμφανής σύνδεση μεταξύ της απλότητας, της οικονομίας και του Ξυραφιού. Πριν από τον 20ο αιώνα, επικρατούσε η αντίληψη ότι η υπεράσπιση του Ξυραφιού μεταφυσικώς αποτελούσε απλότητα, ότι η φύση ήταν κατά βάση απλή και ότι, συνεπώς, οι φυσικές θεωρίες θα πρέπει να αντανακλούν αυτήν την απλότητα.

Από την αρχή του 20ου αιώνα, ωστόσο, αυτές οι αντιλήψεις άρχισαν να χάνουν την δημοτικότητά τους, διότι οι επιστήμονες άρχισαν να σχηματίζουν μία όλο και πιο περίπλοκη εικόνα του φυσικού σύμπαντος, για να δώσουν με την πολυπλοκότητα μια κάποια έξτρα σημαία στο εγώ και την τσέπη τους. Αντιστοίχως, οι φιλόσοφοι εγκατέλειψαν την μεταφυσική υποστήριξη του Ξυραφιού και κατέφυγαν στην επιστημολογία, παρέχοντας επαγωγικά, πραγματολογικά και πιθανοτητολογικά επιχειρήματα, κατάσταση η οποία συνεχίζει κι έχει ξεφύγει πέραν του δέοντος.

To Ξυράφι και η Ανάγκη

Έτσι, το Ξυράφι του Όκαμ αποτελεί πλέον αρχή μεθοδολογίας. Ο Έλιοτ Σόμπερ δεν συμφωνεί με την επιστημολογική υποστήριξη του Ξυραφιού και πιστεύει ότι πρέπει να υφίσταται κάποια μεταφυσική προκατάληψη πίσω του, μολονότι δεν προσφέρει πιθανές αναλύσεις. (Sober, 1990).

Η αντιλογία του Chatton: Ο Walter του Chatton, ο οποίος ήταν σύγχρονος του Ουλιέλμου του Όκαμ (1287-1347), αντιτέθηκε στο Ξυράφι του Όκαμ και στις εφαρμογές του. Ως αντίλογο, επινόησε το αντι-ξυράφι του: «Εάν τρεις θέσεις δεν επαρκούν για να επιβεβαιώσουν μία καταφατική πρόταση για κάποιο ζήτημα, τότε πρέπει να προστεθεί και μια τέταρτη και ούτω καθ’εξής».

Αν και αρκετοί άλλοι φιλόσοφοι έχουν διατυπώσει παρόμοια «αντι-ξυράφια» μετά από τον Chatton, το αξίωμα του Chatton ποτέ δεν γνώρισε την επιτυχία του Ξυραφιού του Όκαμ. Άλλοι φιλόσοφοι, οι οποίοι διετύπωσαν δικά τους αντι-ξυράφια ήταν οι Γοτεφρείδος Ουλιέλμος Λάιμπνιτς (1646-1716), Εμμανουήλ Κάντ (1724-1804) και Καρλ Μένγκερ (20ος αιώνας). Η εκδοχή του Λάιμπνιτς ονομάστηκε «αρχή της πληρότητας» (Άρθουρ Λάβτζοϊ). Η ιδέα πάνω στην οποία βασιζόταν ήταν ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο με τον μέγιστο δυνατό αριθμό διαφορετικών πλασμάτων.

Ο Καντ θεώρησε ότι η αρχή του Όκαμ έπρεπε να μετριαστεί κάπως και έτσι διετύπωσε το δικό του αντι-ξυράφι: «Η ποικιλία των οντοτήτων δεν θα πρέπει να μειώνεται αβασάνιστα». Ο Κάρλ Μένγκερ θεωρούσε ότι τα μαθηματικά κάνουν υπερβολική οικονομία σε ό,τι αφορά τις μεταβλητές και συνεπώς διαμόρφωσε τον Νόμο κατά της Τσιγκουνιάς, σύμφωνα με τον οποίο «Οι οντότητες δεν θα πρέπει να μειώνονται σε βαθμό ανεπάρκειας» ή «είναι μάταιο να περιορίζουμε στο λίγο αυτό που χρειάζεται πολύ».

Ένα λιγότερο σοβαρό, ή ακόμη πιο ακραίο αντι-ξυράφι είναι η Παταφυσική, η «επιστήμη των φανταστικών λύσεων», την οποία επινόησε ο Άλφρεντ Τζάρι (1873-1907). Η Παταφυσική, ο απόλυτος αντι-απαγωγισμός, θεωρεί ότι το κάθε συμβάν εντός του σύμπαντος είναι εντελώς μοναδικό και διέπεται από δικούς του ιδιαίτερους νόμους.

Ο αργεντίνος συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ανέπτυξε αργότερα παραλλαγές σε αυτό το θέμα στο διήγημά του/ψευδοδιατριβή Tlön, Uqbar, Orbis Tertius. Επιπλέον, υπάρχει και το Ρόπαλο του Κάμπτρι, του οποίου η κυνική διατύπωση υπαγορεύει: «Δεν μπορεί να υφίσταται σύνολο αμοιβαία ασυνεπών παρατηρήσεων, για το οποίο η ανθρώπινη διάνοια να μην μπορεί να συλλάβει μία συνεκτική εξήγηση, ανεξάρτητα από το πόσο περίπλοκη είναι αυτή».

Στην επιστήμη: Το Ξυράφι του Όκαμ αποτελεί θεμελιώδη αρχή για όσους ακολουθούν την επιστημονική μεθοδολογία. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί, ότι το Ξυράφι αποτελεί ευρετικό επιχείρημα και ότι δεν αποδίδει απαραιτήτως ορθά αποτελέσματα. Είναι, στην ουσία, μία πυξίδα που δείχνει προς την γενική κατεύθυνση η οποία πρέπει να ακολουθηθεί προκειμένου να επιλεγεί η επιστημονική υπόθεση που (επί του παρόντος) περιέχει τον μικρότερο αριθμό μη αποδεδειγμένων εικασιών. Συχνά, πολλές θεωρίες είναι εξίσου «απλές», με αποτέλεσμα το Ξυράφι του Όκαμ να μην παρέχει καμία διαφοροποίηση.

Η απλότητα είναι η σφραγίδα της αλήθειας. ~ Ερμάς

Από την άλλη μεριά, χωρίς το Ξυράφι του Όκαμ επιστήμη δεν υφίσταται. Η πρωταρχική πράξη της επιστήμης, αυτή της σύνθεσης θεωριών και της επιλογής της πλέον αξιόλογης θεωρίας με βάση την συλλογική ανάλυση των δεδομένων, θα ήταν αδύνατη δίχως κάποια μεθοδολογία επιλογής μεταξύ των θεωριών που εκφράζουν τα διαθέσιμα στοιχεία.

Αυτό οφείλεται στο ότι για κάθε σύνολο δεδομένων αντιστοιχεί άπειρος αριθμός θεωριών που είναι συνεπείς ως προς τα εν λόγω δεδομένα (αυτό είναι γνωστό ως το Πρόβλημα του Υποπροσδιορισμού). Έστω, για παράδειγμα ότι κάποιος ερευνά την περίφημη θεωρία του Ισαάκ Νεύτωνα περί του ότι κάθε δράση έχει μία ίση αντίδραση. Είναι πολύ εύκολο να επινοηθούν εναλλακτικές θεωρίες οι οποίες εξηγούν τα δεδομένα εξίσου αποτελεσματικά.

Μία τέτοια θεωρία θα μπορούσε να υποστηρίζει ότι για κάθε δράση υπάρχει μία αντίδραση κατά το ήμισυ της αρχικής, ενώ ταυτόχρονα αόρατα πλάσματα ενισχύουν την αντίδραση με δική τους ενέργεια, ώστε η αντίδραση να γίνεται ίση με την δράση. Όλα αυτά τα πλάσματα θα πεθάνουν το έτος 2055 και τότε η φύση του παρατηρήσιμου σύμπαντος θα αλλάξει. Αυτή η θεωρία περιγράφει εξίσου καλά τις παρατηρήσεις μας όσο και η θεωρία του Νεύτωνα. Επιπλέον, δεν μας είναι δυνατόν να επιλέξουμε μέσω άμεσων αποδείξεων οποιαδήποτε θεωρία μέχρι το 2055. Επειδή η δεύτερη θεωρία υποστηρίζει ότι τα εν λόγω πλάσματα είναι αόρατα και μη ανιχνεύσιμα, δεν μπορούμε να κάνουμε διαχωρισμό μεταξύ των δύο θεωριών μέχρι το 2055.

Από την άλλη μεριά, κάθε θεωρία έχει εξαιρετικά μεγάλη επιρροή όσον αφορά το τι προσδοκούμε για το μέλλον, για παράδειγμα, ίσως επιλέξουμε να ζήσουμε διαφορετικά τις ζωές μας, εάν γνωρίζουμε ότι ο κόσμος όπως τον ξέρουμε θα πάψει να υπάρχει το 2055. Τελικά, διαφαίνεται επίσης ότι δημιουργείται άπειρος αριθμός παρόμοιων θεωριών, απλώς και μόνον αλλάζοντας το έτος. Με το έτος 2056 δημιουργείται νέα θεωρία. Το 2057 ορίζει άλλη μία, και ούτω καθεξής.

Επειδή υπάρχει ένας άπειρος αριθμός θεωριών οι οποίες αντιστοιχούν σε κάθε σύνολο παρατηρήσεων εξίσου καλά και οι προβλέψεις της καθεμίας είναι εξίσου πρωτότυπες, εάν η επιστήμη είναι ανίκανη να επιλέξει μεταξύ τους, τότε ποτέ δεν θα κατορθώσει να καθορίσει την χρήσιμη θεωρία. Μέχρι τώρα, ο μόνος γνωστός τρόπος για να επιλέγεται η χρήσιμη θεωρία μεταξύ των απείρων θεωριών που αντιστοιχούν σε ένα σύνολο παρατηρήσεων είναι το Ξυράφι του Όκαμ.

Γι’ αυτόν τον λόγο, το Ξυράφι του Όκαμ αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της επιστήμης, χωρίς το οποίο η επιστήμη παύει να λειτουργεί.

Για να πας από την Αθήνα στην Θεσσαλονίκη, υπάρχουν εκατομμύρια δρόμοι, αλλά ο Λογικός κι ευφυής άνθρωπος επιλέγει πάντα τον συντομότερο, δηλ. τον απλούστερο. Αυτή η έννοια δεν είναι μονοσήμαντη, (όπως τίποτε σε αυτό το φρακταλικό Σύμπαν) αλλά αμφίσημη κι αφηρημένη. Το μόνο που την κάνει απλή, είναι η Θέληση του Ανθρώπου.

«Το ταξίδι της ανακάλυψης δεν σημαίνει να ψάχνεις καινούργια μέρη αλλά να έχεις καινούργια μάτια.» Μαρσέλ Προυστ

«Στον πρόλογο της Παναγίας των Παρισίων ο αφηγητής διαβάζει χαραγμένη στον τοίχο της Νοτρ Νταμ την κρίσιμη ελληνική λέξη: ΑΝΑΓΚΗ. Τρεις δεκαετίες αργότερα στον πρόλογο των Αθλίων μιλάει ξανά για τούτη την ΑΝΑΓΚΗ: «όσο υπάρχει η εξαθλίωση του άντρα από την ανέχεια, το κατρακύλισμα της γυναίκας από την πείνα, η καχεξία του παιδιού από το νυχτέρι, με δυο λόγια όσο υπάρχει κοινωνική ασφυξία που καταδικάζει τους ανθρώπους σε φτώχεια και αμάθεια, βιβλία σαν κι αυτό δεν είναι ανώφελα». Τα μυθιστορήματα του Ουγκό δεν είναι τίποτε άλλο από την σπαρακτική λαχτάρα των ανθρώπων να μετουσιώσουν την ζωή τους σε πράξη: ο Κουασιμόδος, ο Γιάννης Αγιάννης, ο Ενζολωράς, ο Γαβριάς, ο γέρο Μαμπέφ μα και ο Κλοντ Φρόλο και ο Ιαβέρης, ψαύουν, ο καθένας με τον τρόπο του, αυτήν την πράξη, αποφασίζοντας με ποιους θα παν και ποιους θα αφήσουν. Αποφασίζουν για το διακύβευμα του καιρού τους. Διαβάστε τα στην Δεύτερη Προσοχή όμως και θ’ ανακαλύψετε μαγικά νοήματα και παράξενες προεκτάσεις, όπως και γιατί είναι τόσο μεγάλος, επίκαιρος κι άχρονος ο Ουγκώ.

ΑΝΑΓΚΗ: Σήμερα δεν έχει απομείνει τίποτε από την αλλόκοτη λέξη και το ολέθριο πεπρωμένο που έκρυβε μέσα της. Όποιος κι αν την έγραψε έχει φυσικά χαθεί, η λέξη έχει ξυθεί κι ίσως η Νοτρ Νταμ αφανιστεί κι αυτή με τη σειρά της. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για εκείνη τη λέξη. (Βίκτορ Ουγκό, Φεβρουάριος 1831, Πρόλογος στην πρώτη έκδοση της Παναγίας των Παρισίων.)

Ανακατεύοντας τα Βιβλία Ανακατεύεις την Τράπουλα

Χρειάστηκαν περίπου τετρακόσια χρόνια για να νιώσουν οι γραμματικοί πως το κείμενο γίνεται από τον αναγνώστη του όσο γίνεται κι από τον συγγραφέα του: ήταν εκείνοι οι τρομεροί γραμματικοί της Αλεξάνδρειας που, κλεισμένοι στο Μουσείο και τη μυθική Βιβλιοθήκη, κατάλαβαν πως αν ανακατέψεις τα βιβλία, μπορείς να ανακατέψεις και τον κόσμο.

Ο Συρακούσιος Θεόκριτος, ο Ρόδιος Απολλώνιος και ο Κυρηναίος Καλλίμαχος, ιδίως αυτός ο τελευταίος, πάλεψαν να ανακατώσουν τα κείμενα του ελληνικού κόσμου παραδίντας στα χέρια των (Λατίνων) επιγόνων τους μια πολλαπλασιασμένη επικράτεια μέσα σε έναν αινγματώδη καθρέφτη. Τα Αίτια ετούτου του Καλλιμάχου γράφηκαν σε ελεγειακό δίστιχο μα ίσως να είναι το πρώτο ενσυνείδητο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα. Τριακόσια χρόνια μετά ο πιο καλός μαθητής του, ο πιο καλός αναγνώστης του καθρέφτη των Αλεξανδρινών, ο Οβίδιος, έκανε μια μεγάλη ανασκόπηση ολόκληρης της ελληνικής περιπέτειας σε ένα ακόμη έμμετρο μυθιστόρημα: ήτανε οι Μεταμορφώσεις.

Δώδεκα αιώνες μετά τον Οβίδιο ένα ακόμη έμμετρο μυθιστόρημα που ξαναέγραφε τις Μεταμορφώσεις ένωσε την Δύση: η Κωμωδία του Δάντη Αλιγκιέρι ήταν μια περιπέτεια αναγέννησης μέσα στον χριστιανικό ορίζοντα. Κάπου στα 1600 ένας Ισπανός αξιωματικός όταν αποφάσισε να γράψει μια ανθρώπινη εκδοχή των Ομηρικών επών, προτίμησε τον πεζό λόγο: ο Δον Κιχώτης με τις ονειροφαντασίες του, τις κακοδαιμονίες και τις ήττες του είναι ο εαυτος μας ως Οδυσσέας που λογαριάζει τους ανεμόμυλους για γίγαντες.

Ο τίτλος Ανθρώπινη Κωμωδία που διάλεξε ο Μπαλζάκ για ένα σύνθεμα 150 μυθιστορημάτων του είναι ενδεικτικός για το πώς είδαν το μυθιστόρημα στο δέκατο ένατο αιώνα: ένα εργαλείο κάθε λογής ένωσης – ένωσης εθνικής, κοινωνικής, ιδεολογικής, εθνικής, ένα νέο ανθρώπινο έπος (για την ακρίβεια: κάτι σαν έπος). Έτσι ήρθαν ο Γκαίτε, ο Ουγκό, ο Σταντάλ, ο Φλωμπέρ, ο Μοπασάν, ο Ζολά, ο Βέρν, ο Ντίκενς, ο Μέλβιλ, ο Τουέιν, ο Λόντον, ο Γκόγκολ, ο Ντοστογιέφσκι, ο Τολστόι, ο Ανατόλ Φρανς, ο Τόμας Μαν, ο Χέρμαν Έσσε να ανακατέψουν και να ξαναενώσουν τον κόσμο που πια μπορούσες να τον γυρίσεις σε ογδόντα μέρες.

Τα χρόνια -χρόνο με τον χρόνο- περνάν. Στην ματιά της Τζοκόντα όμως απομένει και κάτι από ‘μας, είναι μια επανάληψη του περασμένου χρόνου, σημαίνει πως είναι κι ένα χρονικό του θανάτου μας. Σκέφτομαι τον Σεφέρη: τον σπαρακτικό τρόπο που ρωτά σε εκείνην την Τελευταία μέρα το «πώς θα πεθάνουμε;» Το ερώτημα πιθανώς να μην είναι ερώτημα μα ξόρκι, θα πεθάνουμε όπως και όπου αντέχουμε, ανάλογα με την Δύναμη μας, κάποιοι από εμάς, αν έζησαν στα βράχια του Λεονάρντο, σε ένα σταροχώραφο του Βαν Γκογκ, ή σε κάποια παρδαλή εκκλησία που τάζει παγερή αιωνιότητα, πιθανόν αυτή να είναι η εικόνα του θανάτου μας. Η Ζωή που ζούμε, το μονοπάτι που βαδίζουμε -Χρόνο με τον Χρόνο- δείχνει και το που θα πεθάνουμε.

Ο Έκο κλείνοντας το Όνομα του Ρόδου βάζει τον Άντζο της Μέλκ να γράφει: nomina nuda tenemus. Από την σκοπιά του ο Άντζο ίσως να έχει δίκιο, κάποιος άλλος, ωστόσο, γνωρίζει, πως τα ονόματα είναι μονάχα συμφωνίες, απλές δικαιοπραξίες, δηλαδή ανταλλαγές που σκορπάνε στον άνεμο, οπότε στα χέρια μας απομένουν γυμνές εικόνες, ανεξέλεγκτες σαν πληγές που μεγαλώνουν, ζωντανές σαν άνθη που ανοίγουν κάτω από έναν κι μοναδικό Θεό, τον Λαμπερό Ηλιο. Αυτό είναι η Ζωή μας, ανακατέψε την, γιατί αυτό είναι κι ο Θάνατος μας.

Το Να Αναρωτιέσαι

«Γνωρίζουμε ότι η συνείδηση ενοικεί σε κάθε ανθρώπινο ον, παρ’ όλα αυτά κατέχουμε την αντίληψη μόνο του δικού μας νου. Μερικές φορές ξυπνάμε, φευγαλέα μας παρουσιάζεται μία αινιγματική γνώση, είμαστε βέβαιοι ότι ο νους μπορεί να υπάρξει ξεχωριστά από εμάς. »Φυσικά, είναι πολύ παράξενο το γεγονός ότι υπάρχουμε. Επίσης, τελικά νιώθω ότι αυτή τη στιγμή δεν σε ονειρεύομαι, ή, ας το θέσουμε αλλιώς, ότι δεν με ονειρεύεσαι. Θα μπορούσε να συμβαίνει όμως, είναι συναρπαστική ιδέα, και γιατί να στερήσουμε από τον εαυτό μας την πιθανότητα ύπαρξης των συναρπαστικών πραγμάτων; Αλλά, το να αναρωτιέσαι για τη ζωή και για τη φύση της πραγματικότητας, είναι η αληθινή ουσία της Ποίησης. Ολόκληρη η Ποίηση συνίσταται στην αίσθηση ότι όλα τα πράγματα είναι παράξενα, ενώ ολόκληρη η Ρητορική στο να σκεφτόμαστε όλα τα πράγματα ως κοινότυπα, ως πολύ φανερά.

»Αν μας εξηγούνταν κάποτε το νόημα της ζωής, πιθανώς δεν θα το καταλαβαίναμε. Το να σκέφτεσαι ότι ένας άνθρωπος μπορεί να το ανακαλύψει, είναι παράλογο. Ζούμε χωρίς να καταλαβαίνουμε τι είναι ο κόσμος ή ποιοι είμαστε. Τα σημαντικά πράγματα είναι το ένστικτο της ηθικής και το ένστικτο της διανόησης. Το ένστικτο της ηθικής είναι αυτό που κρατάει σταθερό τον κόσμο. Το ένστικτο της διανόησης είναι αυτό που μας κάνει να αναζητούμε, ενώ ξέρουμε ότι δεν θα βρούμε ποτέ καμία απάντηση. Όλα μα όλα τα υπόλοιπα ανήκουν στην Φαντασία» @Χόρχε Λουίς Μπόρχες (1899-1986)

Ενα χρήσιμο δώρο στον Εαυτό

Είναι ένα χρήσιμο τεστ που αποτελείται από ερωτήσεις κι έχει ως στόχο ο άνθρωπος που υποβάλλεται στη διαδικασία να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Το τεστ ονομάστηκε «ερωτηματολόγιο του Προυστ». Αν και δεν είναι σίγουρο ότι το δημιούργησε ο ίδιος ο Προυστ, όμως πήρε το όνομά του όταν ο ίδιος υποβλήθηκε σ’ αυτό. Η επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι η φίλη του Μαρσέλ Προυστ, Αντουανέτα Φορ, έφτιαξε το ερωτηματολόγιο και ο Προυστ απάντησε σε αυτό όταν ήταν 13 και το επανέλαβε όταν ήταν 20 ετών. Το σίγουρο είναι ότι ο Προυστ από την εφηβική ηλικία είχε εκπαιδεύσει το πνεύμα του και ήταν σε θέση να αναζητήσει και να αντιμετωπίσει τους περισσότερους φόβους του και τους φιλοσοφικούς του προβληματισμούς. Το ενδιαφέρον στο τεστ είναι, ότι όταν υπάρχει χρονική απόσταση [αχ αυτος ο Παντοκράτωρ Χρόνος] στις απαντήσεις, παρατηρεί κάποιος πως αλλάζουν οι προτεραιότητες και τα κριτήριά του. Είναι σαν να βάζεις έναν καθρέφτη και να βλέπεις την ψυχή σου, χρόνο με τον χρόνο κι αν είσαι αρκετά ικανός, που πάει να πει, αρκετά Δυνατός, ίσως μπορέσεις να κοιτάξεις και «πίσω από τον καθρέφτη»

Χαρτί και Μολύβι λοιπόν κι Ανακατέψτε τον Κόσμο

Το ερωτηματολόγιο του Marcel Proust

Ποια είναι η αγαπημένη σου αρετή;
Ποιο θεωρείς το μεγαλύτερο προτέρημα ενός άντρα;
Ποιο θεωρείς το μεγαλύτερο προτέρημα σε μια γυναίκα;
Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου ελάττωμα;
Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου προτέρημα;
Τι εκτιμάς περισσότερο στους φίλους σου;
Ποια είναι η αγαπημένη σου ασχολία;
Τι σημαίνει για εσένα ευτυχία;
Τι θα αποτελούσε για εσένα η μεγαλύτερη δυστυχία;
Ποιος και πώς θα ήθελες να είσαι;
Σε ποια χώρα θα ήθελες να μένεις;
Ποιο είναι το αγαπημένο σου χρώμα;
Ποιο είναι το αγαπημένο σου λουλούδι;
Ποιο είναι το αγαπημένο σου πουλί;
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου εικαστικοί;
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου συγγραφείς;
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου ποιητές;
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου συνθέτες;
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας φανταστικοί ήρωες και ηρωίδες;
Ποιοι είναι οι αγαπημένες σου προσωπικότητες; (άντρες, γυναίκες)
Τα αγαπημένα σου ιστορικά πρόσωπα;
Τι απεχθάνεσαι περισσότερο;
Ποιο ιστορικό πρόσωπο απεχθάνεσαι περισσότερο;
Ποιο στρατιωτικό γεγονός εκτιμάς περισσότερο;
Ποιο φυσικό χάρισμα θα ήθελες να έχεις;
Πώς θα προτιμούσες να πεθάνεις;
Πώς νιώθεις αυτή τη στιγμή;
Ποια είναι η μεγαλύτερή σου αδυναμία για την οποία μετανιώνεις περισσότερο;
Το προσωπικό σου απόφθεγμα;

Το δικό μου αντί- ή μετά- Ξυράφι είναι: Ατμητότητα / Αρρητότητα.

Στα γραπτά του Καστανέντα, βρίσκουμε τον Δον Χουάν να λέει στον φέρελπι μάγο, ότι «στο μονοπάτι του πολεμιστή μπορούν να βαδίσουν μόνον, αυτοί που διαθέτουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται αφηρημένες έννοιες» Όπως βλέπεις από τις λέξεις και τις έννοιες τους ξεκινάει το ταξίδι ένας μάγος. Δώσε τεράστια σημασία στις λέξεις που χρησιμοποιείς και στην σημασία τους. Στην καθημερινή ζωή νοιώθει ο άνθρωπος την αδυναμία των λέξεων κι αν δεν τη νοιώθει, τότε αυτό σημαίνει ότι ζει (αν ζει) εντελώς επιφανειακά.

Από την άλλη, αν οτιδήποτε έζησε μέχρι τώρα μπορεί να μεταδοθεί με λέξεις, τότε αυτό σημαίνει ότι δεν έχει ζήσει καθόλου. Όταν για πρώτη φορά σου συμβαίνει κάτι που είναι πέρα από λέξεις, τότε είναι η μοναδική στιγμή αληθινής ΖΩΗΣ. Όταν το ΑΡΡΗΤΟΝ χτυπά την πόρτα, τότε μένεις απλά βουβός, άφωνος και ούτε καν μια λέξη ή σκέψη δεν σχηματίζεται. Αν τύχει και πεις κάτι, τότε αυτό φαίνεται τόσο ωχρό, τόσο νεκρό, τόσο ανούσιο, είναι αδύνατον να αναμεταδώσεις την εμπειρία που έζησες με λέξεις και μονάχα όποιος έχει την ίδια ή παρόμοια εμπειρία με εσένα μπορεί να καταλάβει -πάντα ΧΩΡΙΣ ΛΕΞΕΙΣ, τι εννοείς. Καταλαβαίνεις που πάει το πράγμα; Πρώτα χρειάζεται να γνωρίζεις με ακρίβεια τι σημαίνουν οι λέξεις που χρησιμοποιείς και ταυτόχρονα να μπορείς να ζήσεις χωρίς να τις χρησιμοποιείς. Απόλυτα φρακταλική κατάσταση κι όχι γραμμική.

Δεν υπάρχει ακριβής περιγραφή της κατάστασης του Άτμητον, γιατί εκτός από Άτμητον, είναι και Άρρητον, δηλ. δεν μπορεί να περιγραφεί με λέξεις ή να εκφραστεί με λόγια. Κάθε τι σημαντικό δεν μπαίνει σε λέξεις και υπάρχουν χιλιάδες εμειρίες- γεγονότα-καταστάσεις που βιώνω αλλά δεν μπορώ, δεν γίνεται να τα βάλω σε λέξεις. Αυτά είναι και τα σημαντικά. Άτομα που πέτυχαν αυτή την κατάσταση είναι ελάχιστοι μεταξύ των αρίστων, την πέτυχε ο Σιντάρτα Γκαουτάμα και … ποιός άλλος άραγε;

Παρατήρησε τον άνθρωπο- εγώ- τμητό, από τον τρόπο που περπατάει, που τρώει, που μιλάει, που στέκεται, που αναπνέει, που παντρεύεται, που ερωτεύεται, αγωνίζεται, πονάει, ζητάει, πεθαίνει. Από την σαπίλα των σκέψεων, των συναισθημάτων, των πράξεων του. Λέει «Εγώ» και πιστεύει, πως ο κόσμος πρέπει να του υποκλίνεται. «Έτσι είμαι Εγώ» «Εγώ θα πάω, θα κάνω θα φάω, θα πάρω, θα φέρω..» Εγώ, Εγώ, Εγώ …και μόνο ένα ασήμαντο «Εγώ» ένα τέρας με 5.000 κεφάλια, είναι αυτό που συντηρεί και ενισχύει αυτόν τον κόσμο και τα ανθρωπάκια, φαντάσματα, που σέρνονται πάνω στο πρόσωπο της γης, όλων των δημιουργιών.

Αυτό που κατασπαταλάει την Ενέργεια σου, την Δύναμη σου είναι η διατήρηση του «Εγώ». Αυτό είναι που Οργίζεται, Προσβάλλεται, Καταθλίβεται, Απειλεί με αυτοκτονία, μέχρι που να πετύχει την επιθυμητή επιβεβαίωση. Μια και γνωρίζει πως δεν έχει κάποια απτή ουσία, αναζητά συνεχώς να έχει δίκιο μέσα από τα άλλα ανθρώπινα όντα του εγώ, τα άψυχα όντα γιατί μόνο αυτά ασχολούνται με τέτοια ασήμαντα γεγονότα, τα οποία αποδέχονται και φέρονται λες και το «εγώ» είναι κάτι υπαρκτό. Μόνο με αυτό τον τρόπο το «Εγώ» ξεγελιέται και πιστεύει πως είναι αληθινό, ενώ γνωρίζει πως στην πραγματικότητα είναι ένα συνονθύλευμα από τίποτα. Ένα φάντασμα, σε ένα ολόγραμμα.

Τίποτα από αυτά, δεν μπορεί να συμβεί όταν έχεις αποδεχτεί την αληθινή Άτμητη και Άρρητη υπόσταση. Είμαστε Έμψυχα Ενεργειακά όντα, πέρα από σκέψεις, λέξεις, συναισθήματα. Είμαστε Ενεργειακά πακέτα. Και γι’ αυτό η Κβαντική Θεωρία πρέπει να σε απασχολεί, γιατί Κβάντα σημαίνει Πακέτο Ενέργειας. Ενέργεια = Δύναμη = Ελευθερία. Αλλά η Ελευθερία χρειάζεται Ανεξαρτησία, διαφορετικά, εγωιστικώς αυταπατάσαι.

Ενα πακέτο Ενέργειας που βρίσκεται σε συνεχή ανατάραξη-δράσης ΑΙΤΙΑΣ><ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ, καθημερινά και είναι συν-μέτοχος σε χοτικά, τυχαία συστήματα δημιουργίας. Γι’ αυτό πρέπει να σε ενδιαφέρει και η Θεωρία του Χάους με όλα τα συστήματα της, τους νόμους και τα καπρίτσια της, γιατί αυτά τα συστήματα / καπρίτσια, καθορίζουν τους δείκτες του χρηματιστηρίου κι ελέγχουν την ζωή σου. Κοινός γίνου ~ Σοφοκλής *Να είσαι απλός Το δικό σου Αντί-Ξυράφι ποιό είναι; Πως το χρησιμοποιείς; Τι εφαρμογές έχει στα οικονομικά σου; Πως το εφάρμοζες στην καθημερινότητα σου; Τα απλά πράγματα φέρνουν τη μεγαλύτερη ευτυχία. Ποιό είναι το προσωπικό σου απλό πράγμα; *** @Ηω Αναγνώστου: απόσπασμα από το βιβλίο “Ο Κυρίαρχος του Παιχνιδιού” terrapapers.com