Η νέα μικρά Ελλάς, η Τουρκία και το ΔΝΤ…

Στην αυγή του 21ου αιώνα, μόνιμη ζητιάνα του ΔΝΤ, η Τουρκία προσπαθούσε να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της οικονομικής και πολιτικής καχεξίας. Τη δεκαετία 1998–2008 αναδείχθηκε στον μεγαλύτερο δανειστή, με το συνολικό ποσό των 46 δισ. δολαρίων. Mετά τo συναλλαγματικό και τραπεζικό κραχ του 2001, μπήκε σε 3ετές πρόγραμμα του ΔΝΤ το 2002. Στα τέλη του έτους έγιναν εκλογές, το ΑΚΡ τις κέρδισε με 34,26% και στις 14 Μαρτίου 2003 ο Ταγίπ Ερντογάν σχημάτισε κυβέρνηση, η οποία ανέλαβε την εφαρμογή ενός εξαιρετικά σκληρού προγράμματος, που πέτυχε. Αλλά ο Ερντογάν, διαπιστώνοντας ότι η Τουρκία δεν ήταν τελείως έτοιμη, δεν δίστασε να ζητήσει την ανανέωσή του για άλλη μία 3ετία, έως τον Μάιο 2008. Ολοκληρώθηκε επιτυχώς. Αλλά και πάλι ο Ερντογάν είχε τις αμφιβολίες του. Eτσι, τον Νοέμβριο 2008, άνοιξε μια συζήτηση μήπως χρειάζεται και τρίτο πρόγραμμα. Αλλά στις 10 Μαρτίου του 2010 ο Ερντογάν αποφάσισε να διακόψει δύο έτη διαπραγματεύσεων με το ΔΝΤ, γυρνώντας την πλάτη σε νέο δάνειο 40 δισ. δολαρίων. Καταλυτικό ρόλο έπαιξαν τα αλλεπάλληλα, εξοντωτικά «σταθεροποιητικά προγράμματα» που επέβαλε στη χρεοκοπημένη Τουρκία το ΔΝΤ τη δεκαετία του ’90, δημιουργώντας απέραντο μίσος στην κοινωνία.

Ομως, στην επιτυχία της η Τουρκία είχε δύο πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα, που δεν έχει η Ελλάδα. Η υποτίμηση κατά 50% της τουρκικής λίρας και το γεγονός ότι δεν είχε πρωτογενές έλλειμμα αλλά πλεόνασμα όταν ξέσπασε η κρίση. Ετσι η δημοσιονομική προσαρμογή βασίστηκε κυρίως στην πτώση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους και λιγότερο στην αύξηση του πρωτογενούς πλεονάσματος. Στο τέλος της εξαετούς επιτήρησης από το ΔΝΤ, οι δαπάνες για τόκους είχαν μειωθεί στο 5% του ΑΕΠ, το συνολικό δημοσιονομικό έλλειμμα είχε σχεδόν μηδενιστεί, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ ήταν σε σταθερά πτωτική τροχιά και η οικονομία είχε επιστρέψει σε αναπτυξιακή πορεία.

Ο Ερντογάν, μια ισχυρή φυσιογνωμία μεταρρυθμιστή λαϊκού ηγέτη, αναδείχθηκε δήμαρχος της Κωνσταντινούπολις σε ηλικία 40 ετών, φυλακίστηκε το 2001, αμέσως μετά την αποφυλάκισή του ίδρυσε το δικό του κόμμα (ΑΚΡ), τον Αύγουστο 2001, κέρδισε τις εκλογές το 2002 και σχημάτισε την πρώτη αυτοδύναμη (έπειτα από 19 χρόνια!..) κυβέρνηση της Τουρκίας. Η αναγέννηση της οικονομίας και της ισλαμικής κοινωνίας αποτελεί επίτευγμα ιστορικών διαστάσεων. Η συμμαχία του Ερντογάν με το τουρκικό κεφάλαιο των ανερχόμενων μεσαίων στρωμάτων και των νέων επιχειρηματιών της Ανατολίας και ο εναγκαλισμός με την επιχειρηματική ελίτ της Κωνσταντινούπολης συνέτριψαν το κεμαλικό κατεστημένο.

Η τόσο περίπλοκη πολιτική και κοινωνική μεταμόρφωση που συνεχίζει να συντελείται στην Τουρκία, ενέχει το στοιχείο της μοναδικότητας. Ο αδυσώπητος πόλεμος που κήρυξε ο Ερντογάν στην κεμαλική άρχουσα κοσμική ελίτ (δηλαδή τον στρατό, το δικαστικό σώμα, τους διπλωμάτες, τους γραφειοκράτες, τους ακαδημαϊκούς και τα ΜΜΕ), ανέδειξε ανέλπιστα ισχυρούς τους νεο–οθωμανούς. Η τουρκική άρχουσα τάξη είχε εθισθεί επί δεκαετίες να ασκεί την εξουσία από θέση ισχυρής ιδεολογικής και πολιτικής επιβολής. Αυτό το μόρφωμα που είχε στήσει το κεμαλικό βαθύ κράτος, και που ήταν εξόχως εθνο-φονταμενταλιστικό, αποδομήθηκε από τον Ερντογάν.

Αντίθετα, η νέα μικρά Ελλάς, με χαίνουσες πληγές από τη χρεοκοπία και την κοινωνική απελπισία, κλυδωνίζεται επώδυνα μέσα σε περιβάλλον που διαμορφώνει μείζονες γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Κακά τα ψέματα, το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό οικοδόμημα έχει εισαχθεί σε τροχιά κατάρρευσης. Αν δεν μας πεθάνει και δεν πεθάνει και η ίδια, η χώρα στην οποία θα ζήσουμε θα είναι διαφορετική από εκείνη που γνωρίζαμε. Ομως, η ελπίδα ότι σχεδόν ταυτόχρονα θα ξεκινήσει η αναγέννηση όπως στην Τουρκία με τον Ερντογάν, ακόμη δεν διαφαίνεται. Aλλά, τελικά, κοινωνική δυναμική που γεννιέται από τους οξυδερκείς εκτιμητές της ειλικρίνειας, όχι από τα αθύρματα της «σοβαροφανούς» κατεστημένης αντίληψης, κάποτε θα αναδυθεί…