Έρχεται Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος;

Έρχεται Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος;

«Τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι πιο φανερό στους ανθρώπους των αρχών του 20ού αιώνα, πέρα από την ταχύτητα με την οποία ο πόλεμος γινόταν απαράδεκτος. Αλλά δεν το είδαν. Δεν το είδαν, μέχρι που οι ατομικές βόμβες έσκασαν στα αδέξιά τους χέρια» The World Set free, Χ. Τζ. Γουέλς, 1914

ΕΤΟΙΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ;

Πως θα μπορούσε να ξεκινήσει σήμερα ένας ακόμη «αδιανόητος» Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως έγινε και το 1914; Ποιες δυνάμεις σπρώχνουν την ανθρωπότητα προς αυτή την κατεύθυνση και ποια είναι τα θερμότερα σημεία έκρηξης ενός Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου; Ποια είναι τα δυο πιθανά αντίπαλα στρατόπεδα και πως θα συγκρουστούν; Μήπως τελικά οδεύουμε προς έναν Αποαμερικανοποιημένο κόσμο;

Η «Μεγάλη Ψευδαίσθηση»

Φέτος (2016) συμπληρώθηκαν 102 χρόνια από την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και 71 χρόνια από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, του τελευταίου Μεγάλου Πολέμου που συγκλόνισε την ανθρωπότητα. Σχεδόν τρεις γενιές ανθρώπων μεγάλωσαν σ’ έναν ειρηνικό σε γενικές γραμμές κόσμο, που γνώρισε μόνον κάποιες τοπικές ή περιφερειακές συγκρούσεις, αλλά όχι έναν Μεγάλο Πόλεμο. Ειδικά η τελευταία γενιά, που μεγάλωσε σ’ έναν κόσμο χωρίς Ψυχρό Πόλεμο, χωρίς αντίπαλο δέος, και με την Παγκοσμιοποίηση να έχει εξαπλωθεί παντού, άρχισε να θεωρεί αδιανόητη την έκρηξη ενός Μεγάλου Πολέμου και να καλλιεργεί την ψευδαίσθηση πως οι οικονομικές σχέσεις, το παγκόσμιο εμπόριο και η ευημερία έχει καταστήσει αδύνατη μια παγκόσμια σύγκρουση. Ωστόσο παρόμοια «Μεγάλη Ψευδαίσθηση» έτρεφαν και οι άνθρωποι στις παραμονές του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. «Το Νέο Έτος ξεκινά με ελπίδα, με ευκαιρίες, με τη βεβαιότητα για όμορφα πράγματα, καλές επιχειρηματικές εξελίξεις και μυαλά δίχως σκοτούρες, αν αξιοποιηθεί η ευκαιρία», έγραφαν οι New York Times, στις 1 Ιανουαρίου 1914.

Από την «Μεγάλη Ψευδαίσθηση» στο Μεγάλο Πόλεμο

Στις αρχές του 1914 οι Ευρωπαίοι, που είχαν σχεδόν έναν αιώνα να ζήσουν ένα Μεγάλο Πόλεμο στο έδαφός τους (οι πολυαίμακτοι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι είχαν, βλέπετε, τελειώσει το 1815), είχαν αρχίσει να θεωρούν την ειρήνη ως κάτι το δεδομένο, αν και «βαρετό» -ευτυχώς πάντως που υπήρχαν και οι αποικίες όπου εκτονώνονταν σε «εκπολιτιστικές» πολεμικές περιπέτειες. Θεωρούσαν πως η πρώιμη παγκοσμιοποίηση της οικονομίας τους, η εξάπλωση του εμπορίου και της ευημερίας, οι συγγενικές και φιλικές σχέσεις μεταξύ των γαλαζοαίματων που τους κυβερνούσαν, αλλά και η αύξηση του κόστους και της καταστροφικότητας -εξαιτίας της βιομηχανοποίησης και της μαζικής στράτευσης- ενός ενδεχόμενου πολέμου, θα απέτρεπε το ξέσπασμα ενός Μεγάλου Πολέμου. Είχαν έτσι όλοι πέσει στη λεγόμενη παγίδα της «Μεγάλης Ψευδαίσθησης»

Κι όμως, μετά τη δολοφονία του Αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκου Φερδινάρδου στο Σεράγεβο στις 28 Ιουνίου του 1914, από τις σφαίρες του νεαρού Σερβοβόσνιου εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ο «αδύνατος» πόλεμος έγινε αναπόφευκτος. Τέσσερα χρόνια αργότερα, περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν σκοτωθεί στα πεδία των μαχών, σ’ έναν εξοντωτικό πόλεμο φθοράς, που έμοιαζε περισσότερο με βιομηχανοποιημένη πολιορκία. Ούτε η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, ούτε το εμπόριο, ούτε και οι στενές σχέσεις της αριστοκρατικής ελίτ της Ευρώπης, απέτρεψαν το ξέσπασμα του «αδιανόητου» πολέμου, καθώς επικράτησε τελικά ο εθνικισμός και η πολεμική προπαγάνδα των λαϊκιστών πολιτικών και των φτηνών εφημερίδων που ήθελαν να πουλήσουν ξεσηκώνοντας τα πλήθη.

Μήπως η ίδια «Μεγάλη Ψευδαίσθηση», η ιδέα πως η οικονομική ιδιοτέλεια θα έκανε παρωχημένους τους πολέμους -βλέπε «Το Τέλος της Ιστορίας» του Φρ. Φουκουγιάμα- επικρατεί ακόμη και σήμερα; Είναι γνωστός άλλωστε ο σύγχρονος μύθος ότι δεν υπήρξε ποτέ πόλεμος μεταξύ δύο χωρών που έχουν ΜacDonalds! Παρόμοιες πεποιθήσεις είχαν και οι άνθρωποι στις αρχές του 20ου αιώνα: Ο οικονομολόγος και αρθρογράφος με επιρροή στη Βρετανία, ο Ανατόλι Καλέτσκι γράφει χαρακτηριστικά: «Η αλήθεια, όπως ανακάλυψε ο κόσμος το 1914 και ανακαλύπτει πάλι σήμερα στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή και στις θάλασσες της Κίνας, είναι ότι τα οικονομικά συμφέροντα παραμερίζονται μπροστά στον εθνικιστικό ή τον θρησκευτικό μιλιταρισμό».

Σύμφωνα με τον Καλέτσκι μπορεί σήμερα να φαίνεται σχεδόν αδύνατο ότι οι ΗΠΑ θα κάνουν κανονικό πόλεμο στην Κίνα για να υπερασπιστούν κάποιες ακατοίκητες ιαπωνικές βραχονησίδες, που διεκδικούνται από το Πεκίνο. Ή ότι θα επιτεθεί στη Ρωσία για κάποιο διεκδικούμενο ρωσόφωνο χωριό στο Ντονμπάς της ανατολικής Ουκρανία, αν βέβαια ποτέ η Ουκρανία ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Ή ότι η Ρωσία θα ξεκινήσει πόλεμο με την Τουρκία λόγω της Συρίας. Ωστόσο στις αρχές του 1914 φάνταζε εξίσου αδιανόητο η Βρετανία και η Γαλλία ότι θα έκαναν πόλεμο στη Γερμανία για να υπερασπιστούν της Ρωσία, κατά της Αυστρο-Ουγγαρίας, εξαιτίας μιας διαμάχης με την Σερβία, που ξεκίνησε από μια δολοφονία στο Σεράγεβο.

Η νέα «Ισορροπία του Τρόμου»

Υπήρχαν όμως δύο βασικά στοιχεία αποσταθεροποίησης τόσο το 1914, όσο και το 2016, που ήταν και είναι σε θέση να οδηγήσουν σε παγκόσμια σύγκρουση:

Πρώτον ήταν άνοδος ορισμένων Μεγάλων Δυνάμεων και η παρακμή ορισμένων άλλων.

Δεύτερον ήταν η εμμονή και ο υπερβολικός ζήλος για την τήρηση των συμφωνιών αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής.

Για παράδειγμα το 1914 η Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν δυνάμεις σε παρακμή. Ανερχόμενη δύναμη ήταν όμως η Γερμανία του Κάιζερ. Στο μεταξύ η Βρετανία, με μικρότερους εταίρους την Γαλλία και την Ρωσία, προσπαθούσε να διατηρήσει την κυριαρχία και το Status Quo στην Ευρώπη. H Γερμανία επέλεξε να συμμαχήσει με δύο δευτερεύουσες δυνάμεις σε παρακμή, προκειμένου να ανατρέψει ένα Status Quo που δεν την ικανοποιούσε. Ταυτόχρονα υπήρχε κι ένα ολέθριο πλέγμα των αμυντικών συνθηκών και συμμαχιών που δεσμεύουν τις Μεγάλες Δυνάμεις να πολεμήσουν για λογαριασμό άλλων χωρών.

Σήμερα υπάρχει ένα αντίστοιχο περιβάλλον με συμμαχίες (ΝΑΤΟ) και αμυντικές συμφωνίες, που δεσμεύουν κυρίως τις ΗΠΑ, ενώ η ισορροπία δυνάμεων δέχεται πιέσεις. «Σήμερα, η Ρωσία είναι μια δύναμη σε παρακμή. Η Κίνα βρίσκεται σε άνοδο, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να διατηρήσουν την ισορροπία ισχύος του 20ου αιώνα, με την Ευρώπη και την Ιαπωνία ως μικρότερους εταίρους», υποστηρίζει ο Καλέτσκι.

Από αυτή την άποψη είναι λογικό σήμερα για την Κίνα και την Ρωσία να συνεργαστούν μεταξύ τους εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ιαπωνίας. Έτσι η κρίση στην ανατολική Ουκρανία, στη ανατολική κινεζική θάλασσα, στη χερσόνησο της Κορέας, αλλά και στη Συρία, μπορούν να ειδωθούν ως σημεία θερμής επαφής ανάμεσα στα δύο γιγαντιαία αντικρουόμενα μπλοκ που μπορούν να οδηγήσουν σε γενικευμένη ανάφλεξη, αν δεν δε σβήσουν εγκαίρως.

Η Ρωσία, που προσπαθεί να ανακτήσει την επιρροή της στο πρώην σοβιετικό χώρο, αισθάνεται όλο και πιο περικυκλωμένη από τις στρατιωτικές βάσεις και τους πυραύλους του ΝΑΤΟ και της Αμερικής. Η Κίνα, που είναι ανερχόμενη υπερδύναμη, ανησυχεί μήπως δημιουργηθεί κάποιος αντικινεζικός συνασπισμός με πυρήνα τις ΗΠΑ κι επιδιώκει μεγαλύτερη υπερπόντια παρουσία και θαλάσσια προβολή της ισχύος της. Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ, που θεωρούν φυσιολογικό να συμπεριφέρονται ως η ηγέτιδα δύναμη του κόσμου, να κάνουν ό,τι θέλουν και να μη δίνουν λογαριασμό σε κανέναν, δεν επιθυμούν να ξαναμοιραστεί η τράπουλα, αλλά αντίθετα να διατηρηθεί η υπάρχουσα ισορροπία ισχύος που τους ευνοεί. Και φαίνονται αποφασισμένες να αναλάβουν επιθετικές πρωτοβουλίες, ώστε να αποτρέψουν την ανατροπή του Status Quo που τους ευνοεί ακόμη και καταφεύγοντας σε «προληπτικούς» πολέμους.

Το κλειδί βρίσκεται στην Ασία