Ο εγκέφαλός μας δεν βγαίνει ποτέ στη σύνταξη

Share

Από πλήθος ιατρικών δημογραφικών μελετών προκύπτει ότι στο άμεσο μέλλον θα υπάρξει μια σημαντική αύξηση των λεγόμενων νευροεκφυλιστικών παθήσεων, των ασθενειών δηλαδή που οφείλονται στον σταδιακό εκφυλισμό και εν τέλει στον μαζικό «θάνατο» των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να πλήττονται βασικές νοητικές λειτουργίες του ατόμου, όπως η μνήμη, η ικανότητα λεκτικής έκφρασης, η έκφραση συναισθημάτων, αλλά και η κινητικότητα. Διαβάστε περισσότερα

Τέτοιες ασθένειες είναι η Αλτσχάιμερ, η Πάρκινσον, η Χάντιγκτον, η πλάγια μυοτροφική σκλήρυνση. Επειδή ο κίνδυνος για την εκδήλωση τέτοιων ασθενειών αλλά και η νοσηρότητά τους αυξάνουν με την ηλικία, και δεδομένου ότι ο μέσος όρος ζωής στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης έχει αυξηθεί σημαντικά, διατυπώνεται ολοένα και συχνότερα η δυσοίωνη πρόβλεψη ότι μέχρι το 2030 περίπου το 50% του πληθυσμού των αναπτυγμένων χωρών θα υποφέρει από κάποια νευρολογική ασθένεια! Συνεπώς, η διαχείριση της ψυχοσωματικής υγείας των ηλικιωμένων, ώστε η αύξηση του προσδόκιμου της ζωής τους να συνεπάγεται παράταση όχι μόνο του βιολογικού αλλά και του νοητικού τους βίου, αποτελεί σήμερα ένα μείζον κοινωνικό και επιστημονικό ζήτημα.
Τα τελευταία χρόνια η εντυπωσιακή πρόοδος των νευροεπιστημών οδήγησε και σε ένα άλλο εντυπωσιακό συμπέρασμα: ο εγκέφαλος δεν βγαίνει ποτέ στη σύνταξη, και όπως οφείλουμε να ασκούμε το σώμα μας για να το διατηρήσουμε σε καλή φυσική κατάσταση, έτσι πρέπει να εξασκούμε και τον νου μας, ώστε γερνώντας να διατηρήσουμε την πνευματική μας ετοιμότητα και διαύγεια. Αναπτύχθηκε λοιπόν μια άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο ακριβής επιστημονική φιλολογία σχετικά με τα οφέλη του λεγόμενου «brain training» (της εγκεφαλικής εξάσκησης), χωρίς ποτέ να διευκρινίζεται επαρκώς ούτε ποιες δραστηριότητες «ακονίζουν το μυαλό» ούτε πόσο συχνά πρέπει κάποιος να τις επαναλαμβάνει προκειμένου να αναστείλει την εμφάνιση της άνοιας.
Μια εντελώς νέα διάσταση στο όλο ζήτημα ήρθε να δώσει πρόσφατη έρευνα, αποδεικνύοντας ότι όταν πρόκειται για ένα τόσο πολύπλοκο όργανο όπως ο ανθρώπινος εγκέφαλος, δεν έχει νόημα να συζητούμε με όρους «άσπρο-μαύρο». Ετσι, ο νευροψυχολόγος Ρόμπερτ Γουίλσον, καθηγητής στο Rush University Medical Center, στο Σικάγο, και η ερευνητική του ομάδα, σε μελέτη τους που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Neurology» (επίσημο όργανο της Αμερικανικής Ακαδημίας Νευρολογίας), υποστηρίζουν ότι οι πιο δραστήριοι διανοητικά υπερήλικες αργούν πολύ περισσότερο από τους νοητικά πιο «αδρανείς» συνομηλίκους τους να εκδηλώσουν τα πρώτα σημάδια νοητικού εκφυλισμού. Δυστυχώς όμως, απέδειξαν ότι οι δραστηριότητες που διατηρούν τον εγκέφαλό μας σε νοητική εγρήγορση, όπως η ανάγνωση βιβλίων και εφημερίδων, η ακρόαση μουσικής ή ραδιοφωνικών εκπομπών, η επίλυση γρίφων και σταυρολέξων, η ενασχόληση με ένα χόμπι, ενώ αναβάλλουν την εμφάνιση νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως π.χ. η νόσος Αλτσχάιμερ, εν τούτοις δεν την αποτρέπουν ολοσχερώς. Αντίθετα, εάν εκδηλωθεί μια τέτοια ασθένεια σε ένα δραστήριο νοητικά άτομο, τότε η εξέλιξή της θα είναι πολύ πιο ταχεία από ό,τι σε ένα άτομο που δεν «εξασκεί» τον νου του.
Πώς όμως ο Γουίλσον και οι συνεργάτες του κατέληξαν σε αυτό το εντυπωσιακό συμπέρασμα; Και πώς το ερμηνεύουν; Ηδη από το 1993 άρχισαν να αξιολογούν τη νοητική υγεία περίπου 1.100 ατόμων, ηλικίας 65 ετών και άνω, διαφορετικής εθνικής και κοινωνικής προέλευσης, καταγράφοντας τις καθημερινές τους συνήθειες και εστιάζοντας στη συχνότητα με την οποία επιδίδονταν σε δραστηριότητες που πιστεύεται ότι συμβάλλουν στη διανοητική εγρήγορση (ανάγνωση βιβλίων, επισκέψεις σε μουσεία, ενασχόληση με επιτραπέζια παιχνίδια που απαιτούν σκέψη, όπως το σκάκι).
Σημειωτέον δε ότι όταν ξεκίνησε η έρευνα κανένα από αυτά τα άτομα δεν έπασχε από Αλτσχάιμερ ή άλλης μορφής άνοια. Κάθε εθελοντής βαθμολογούνταν βάσει μιας κλίμακας που μετρούσε το πόσο διανοητικά δραστήριος ήταν. Κάθε τρία χρόνια γινόταν επαναξιολόγηση για να διαπιστωθεί κατά πόσο είχε αλλάξει η βαθμολογία και αν ο εθελοντής παρέμενε διανοητικά υγιής. Με τα χρόνια περίπου το 12% από τους συμμετέχοντες στην έρευνα εκδήλωσαν Αλτσχάιμερ (148) και το 30% ελαφρύτερες μορφές άνοιας (395). Συγκρίνοντας τον χρόνο μέχρι την εμφάνιση της νόσου με τη βαθμολογία στην κλίμακα νοητικής εγρήγορσης οι ερευνητές διαπίστωσαν τότε ότι όσο υψηλότερη ήταν η βαθμολογία τόσο πιο αργά εμφανιζόταν η νόσος. Επιπλέον, παρατήρησαν ότι όσοι είχαν υψηλή βαθμολογία είχαν έως και 80% λιγότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν Αλτσχάιμερ. Από την άλλη πλευρά όμως, διαπίστωσαν ότι όσα από τα άτομα αυτά εκδήλωσαν την ασθένεια, παρουσίαζαν μεγαλύτερη και ταχύτερη νοητική έκπτωση σε σύγκριση με τα άτομα που είχαν χαμηλότερες βαθμολογίες.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Κατά τον Γουίλσον, η εγκεφαλική εγρήγορση δεν αναστέλλει τη νευροβιολογία της νόσου, η οποία εργάζεται συνεχώς υπογείως, μολονότι για ένα διάστημα καταφέρνει να αναβάλει την εμφάνιση των εκδηλώσεών της. Αυτή όμως η αρχικά ωφέλιμη παράταση αποβαίνει εν τέλει εις βάρος της εξέλιξης της νόσου, η οποία είναι ραγδαία μόλις εκδηλωθεί. Τα νέα αυτά ευρήματα είναι εύκολο να παρερμηνευθούν. Πράγματι, αρκετοί δημοσιογράφοι έσπευσαν να συμπεράνουν ότι η ενασχόληση των υπερηλίκων με διανοητικές εργασίες επιταχύνει την έλευση της άνοιας. Στην πραγματικότητα όμως, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος ο Γουίλσον, όχι μόνο δεν την επιταχύνει, αλλά μειώνει σημαντικά τον χρόνο από τη ζωή μας που θα τον περάσουμε σε κατάσταση νοητικής ανεπάρκειας ή αναπηρίας. Αυτό έχει ανυπολόγιστα οφέλη τόσο για τα ίδια τα άτομα όσο και για τον στενό οικογενειακό περίγυρο και την κοινωνία ολόκληρη που καλείται να αναλάβει τη φροντίδα τους.