Με
άλλα λόγια, ενώ αναγνωρίζουμε ότι η Φύση είναι τόσο «σοφή» ώστε να
δημιουργήσει απίστευτα περίπλοκες δυνατότητες όπως αυτές του εγκεφάλου
μας, πιστεύουμε ταυτόχρονα ότι είναι τόσο ανόητη που δεν κατασκεύασε
κανέναν μηχανισμό για την αποθήκευση και τη διάσωση του Νου και της
Σκέψης και της Μνήμης, αυτών των χαρακτηριστικών που είναι καθοριστικά
για την επιβίωσή μας.Είναι όμως έτσι; Μήπως διαθέτουμε –αντίθετα με ό,τι
πιστεύει σήμερα η επίσημη επιστήμη– μηχανισμούς που αποθηκεύουν, σε
κυτταρικό επίπεδο, τις γνώσεις και τις εμπειρίες, όχι μόνο τις δικές
μας, αλλά και όλων των προγόνων μας;

Μήπως
στα κύτταρά μας είναι κατά κάποιον τρόπο εγγεγραμμένη η ιστορία
εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης, και μπορούμε να την ανασύρουμε, να τη
«θυμηθούμε»;Οι βιολόγοι αρνούνται ότι υπάρχει άλλος μηχανισμός
καταγραφής μέσα στο κύτταρο πέρα από το DNA. Όπως όμως θα δούμε
παρακάτω, μάλλον πολλά μυστικά των κυττάρων μας δεν τα έχουμε ανακαλύψει
ακόμη, και όσα έχουμε ανακαλύψει τα θεωρούμε «ταμπού» και προτιμάμε να
μην τα συζητάμε…Ακολουθείστε τα tabs παρακάτω, για να διαβάσετε ολόκληρο
το άρθρο του Λουκά Καβακόπουλου, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 82 του
περιοδικού Strange….

«TABULA RASA»: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Το
μυαλό έρχεται γεμάτο… Οτιδήποτε, από τις ικανότητες αντίληψης μέχρι την
αφηρημένη Φυσική και τους κανόνες των κοινωνικών ανταλλαγών, όλα
βρίσκονται μέσα στο μυαλό. Αυτά τα πράγματα δεν τα μαθαίνουμε,
βρίσκονται έτοιμα, προεγκατεστημένα από το εργοστάσιο…Dr. Michael
Gazzaniga, νευροψυχολόγος, 1998Η αλήθεια είναι ότι τα πρώτα χρόνια της
ζωής τους, τα παιδιά μοιάζουν πράγματι να μη γνωρίζουν απολύτως τίποτε.
Ακόμη και τα πιο βασικά πράγματα, εκείνα που οι γονείς τους
επαναλαμβάνουν σε όλη τους τη ζωή, όπως π.χ. το πώς να τρώνε, το πώς να
πηγαίνουν στην τουαλέτα, το πώς να επικοινωνούν με τους γύρω τους, τους
είναι τελείως άγνωστα.
Πώς
να πιστέψει λοιπόν κανείς ότι διαθέτουν μνήμες και εμπειρίες
εκατομμυρίων ετών;Βασισμένος στην τελευταία παρατήρηση, ο Άγγλος
φιλόσοφος Τζον Λοκ (1632-1704), διατύπωσε τον 17ο αιώνα τη θεωρία τής
«tabula rasa», του «κενού πίνακα». Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο άνθρωπος
γεννιέται με κενό Νου, τελείως άδειο όπως ένα άγραφο χαρτί. Σύμφωνα με
τον Λοκ δεν υπάρχουν προδιαθέσεις, δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες ή μνήμες
που κάνουν τον έναν άνθρωπο να ξεχωρίζει από τον άλλον. 

Νομίζω
ότι ο φιλόσοφος δεν ήθελε να καταλήξει σε ένα βιολογικό συμπέρασμα.
Ήταν σίγουρα αρκετά παρατηρητικός για να προσέξει ότι κάθε άνθρωπος
γεννιέται με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Χρησιμοποιούσε
όμως αυτή την επιχειρηματολογία για να υποστηρίξει κάτι που ήταν
απαραίτητο για την εποχή του, τότε που οι άνθρωποι χωρίζονταν με πολύ
άσχημο τρόπο σε «αφέντες» και «υπηκόους»: Ήθελε να τονίσει ότι όλοι οι
άνθρωποι γεννιούνται όμοιοι, με την ίδια μορφή, με ίσα δικαιώματα, και
δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρούνται άλλοι ως ανώτεροι και άλλοι ως
κατώτεροι…Τη θεωρία τού Λοκ όμως χρησιμοποίησε αργότερα κυριολεκτικά ο
«πατέρας της ψυχανάλυσης», ο Σίγκμουντ Φρόιντ, για να στηρίξει τις δικές
του θεωρίες. Επειδή όμως τα μωρά έχουν ολοφάνερα διαφορετικές
προσωπικότητες και δεν μπορείς με τίποτε να τα δεις σαν «κενούς
πίνακες», ο Φρόιντ αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι το άγραφο χαρτί του
ανθρώπου δεν είναι τελικά και τόσο… άγραφο. Επάνω του, είπε, υπάρχουν
προγραμμένα κάποια βασικά ένστικτα, όπως το ένστικτο της επιβίωσης και
το ένστικτο της αναπαραγωγής. Αλλά αυτά είναι τελείως ζωώδη και απλοϊκά,
και λειτουργούν ως απλοί μηχανισμοί που διασφαλίζουν την επιβίωση του
οργανισμού, τόνιζε.Όλα αυτά βόλεψαν πολύ στους αρχηγούς των ισχυρότερων
πολιτικών συστημάτων του 20ού αιώνα, του καπιταλισμού και του «υπαρκτού»
κομμουνισμού, οι οποίοι ήθελαν –και θέλουν– να βλέπουν τον άνθρωπο ως
μια μηχανή, ως ένα απρόσωπο και εύκολα καθοδηγούμενο πρόβατο προς
άρμεγμα, χωρίς ταυτότητα και ιστορία.

Έτσι,
οι θεωρίες τού Φρόιντ προωθήθηκαν από διάφορα –πολιτικά, στην ουσία–
κέντρα ως η «ανώτερη ερμηνεία» της ανθρώπινης ψυχολογίας. Και έτσι, από
τότε, ο σημερινός άνθρωπος πείθεται ότι δεν έχει ταυτότητα, ότι είναι
ένα «κοσμικό ατύχημα». Αυτή η «φιλοσοφική» στάση, τον οδηγεί πολύ συχνά
στην απογοήτευση και στην αυτοκαταστροφή…

Αργότερα,
όταν οι ερευνητές της ανθρώπινης ψυχής άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι η
θεωρία τής tabula rasa είναι τελικά ύποπτη και στην ουσία είναι απλά μια
πολιτική προπαγάνδα, άρχισαν να την ονομάζουν –υποτιμητικά– «Τυπικό
Μοντέλο των Κοινωνικών Επιστημών» (Standard Social Science Model) και να
απομακρύνονται από αυτήν. Εξάλλου, όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις
έδειχναν ότι δεν ίσχυε. Όμως ο ερχομός του Ναζισμού και των φασιστικών
πολιτικών συστημάτων μετέτρεψε την υπόνοια της ύπαρξης μιας «γενετικής
μνήμης» σε εφιάλτη, και έτσι οι περισσότεροι επιστήμονες προτίμησαν να
αποσιωπήσουν το όλο θέμα. (Σκέφτεστε τι θα γινόταν αν ο Δυτικός κόσμος
αποδεχόταν τη δεκαετία τού 1930 την ύπαρξη της γενετικής μνήμης;)Όμως η
αλήθεια δεν κοιτάζει τις κοινωνικές αναγκαιότητες και αργά ή γρήγορα
βγαίνει στην επιφάνεια.

Ακόμη
και οι πιο σκληροπυρηνικοί ακόλουθοι του Φρόιντ άρχισαν να παρατηρούν
ότι στο «άγραφο χαρτί» της ανθρώπινης ψυχής ήταν γραμμένες και πολλές
άλλες… σημειώσεις, πολύ σημαντικές για να μπορέσουν να τις αρνηθούν και
να τις αποσιωπήσουν.Το 1904, ο Γερμανός βιολόγος Ρίχαρντ Σέμον έγραψε
για την ιδέα του «εγγράμματος» (engram) το οποίο αναφερόταν σε ίχνη
μνήμης που περιέχονται σε κάθε ζωντανή ύλη και τα οποία μπορούν να
«ανασυρθούν». (Αυτή την ιδέα «δανείστηκε» αργότερα ο Ρον Χάμπαρντ, ο
αμφιλεγόμενος ιδρυτής της Σαϊντολογίας, και την έκανε κεντρική ιδέα στις
θεωρίες του που έχουν προκαλέσει αμέτρητες διαμάχες τα τελευταία
χρόνια.)Ο διασημότερος μαθητής τού Φρόιντ, ο Καρλ Γιουνγκ, ήρθε σύντομα
σε σύγκρουση με τον δάσκαλό του.

Ο
Γιουνγκ παρατήρησε ότι σε κάθε ανθρώπινη ομάδα υπάρχουν ψυχολογικά
μοτίβα που είναι κοινά σε όλους. Αυτά ο Γιουνγκ τα ονόμασε «αρχέτυπα»
και τα όρισε ως κομμάτια της «φυλογενετικής κληρονομιάς» του κάθε
ανθρώπου, απέφυγε όμως να αναλύσει πώς μεταδίδονται από τον έναν άνθρωπο
στον άλλον. Επειδή οι εκφράσεις «φυλογενετική κληρονομιά», «φυλετική
μνήμη» κλπ, θύμιζαν πολύ τις ιδέες των Ναζί και των διαφόρων
φασιστοειδών που είχαν αρχίσει από τις αρχές του αιώνα να στοιχειώνουν
την Ευρώπη, ο Γιουνγκ προτίμησε τελικά τον όρο «συλλογικό ασυνείδητο».
Μαζί
του, η επιστημονική κοινότητα αποφάσισε να κρατήσει κι αυτή το στόμα
της κλειστό και προτίμησε να συνεχίσει να δηλώνει ότι η μόνη
«επιστημονική αλήθεια» ήταν η θεωρία τής tabula rasa…

«ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΓΡΑΜΜΕΝΑ ΣΤΟ DNA»;
Mετά
τον πόλεμο και τη συντριβή, ευτυχώς, των φασιστικών καθεστώτων, οι
ανακαλύψεις για τη «γενετική κληρονομιά» δεν μπορούσαν να κρατηθούν κι
άλλο στο σκοτάδι και έπρεπε να αρχίσουν να βγαίνουν στο φως. Δεν είναι
λοιπόν καθόλου τυχαίο, κατά τη γνώμη μου, που το DNA ανακαλύφθηκε μόνο
μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1953…

Με
την ανακάλυψη του DNA άρχισαν όλοι να μιλούν για την περίφημη «γενετική
προδιάθεση». Σήμερα, σχεδόν καθημερινά ακούμε ανακοινώσεις όπως:
«Βρέθηκε το γονίδιο που προκαλεί τη διάθεση να λέμε ψέματα» (Dr. Adrian
Raine, University of Southern California) ή «Βρέθηκε το γονίδιο που μας
κάνει εργατικούς ή τεμπέληδες» (Dr. Bouchard, Pennington Biomedical
Research Centre) κ.ο.κ. Όπως καταλαβαίνετε, η θεωρία του άγραφου χαρτιού
πήγε περίπατο. Οι περισσότεροι βιολόγοι πιστεύουν πλέον ότι ο άνθρωπος
γεννιέται «προγραμματισμένος» από το DNA. Όμως οι ηθικοί περιορισμοί του
2ου Π. Πολέμου ισχύουν ακόμη, έτσι είμαστε αναγκασμένοι να
υποστηρίζουμε, για το ευρύ κοινό τουλάχιστον, ότι ο άνθρωπος γεννιέται
χωρίς γενετικές μνήμες…

Όμως
για τους λίγους που μπορούν να τις αποκωδικοποιήσουν, οι σύγχρονες
μελέτες λένε παράξενα πράγματα, τα οποία ξεφεύγουν και από τα όρια του
«γενετικού προγραμματισμού» που περιέχεται στο DNA: Οι διάσημοι και
πολυβραβευμένοι εξελικτικοί βιολόγοι Τζον Τούμπι και Λήδα Κοσμίδη,
γράφουν στο βιβλίο τους Ο Προσαρμοσμένος Νους: «Τα αποτελέσματα της
Ψυχολογίας, της μελέτης της αντίληψης, της εξελικτικής Βιολογίας, της
τεχνητής νοημοσύνης, της Φιλοσοφίας και της Γλωσσολογίας, συγκλίνουν στο
ίδιο συμπέρασμα: Μια ψυχολογική αρχιτεκτονική που αποτελείται από
ισοδύναμους, γενικούς, ανεξάρτητους περιεχομένου ή χωρίς περιεχόμενο
μηχανισμούς, δεν θα μπορούσε να εκτελέσει με επιτυχία τις λειτουργίες
που ο ανθρώπινος νους ολοφάνερα μπορεί να εκτελέσει…» (John Tooby και
Leda Cosmides, The Adapted Mind, Oxford University Press, 1992).Αν
χρειάζεστε μετάφραση, ρωτήστε τον βιολόγο της γειτονιάς σας, τον ίδιο
που θα σας αρνηθεί ότι υπάρχει κυτταρική ή γενετική μνήμη, να σας
εξηγήσει για ποιο πράγμα μιλάει αυτή η παράγραφος…

Η
ψηφιακή πληροφορία μπορεί να γραφτεί σε μοριακό επίπεδο… Τα μόρια της
πληροφορίας δεν είναι νεκρή ύλη, αλλά παρουσιάζουν δυνατότητα ζωής, που
αλλού εκφράζεται με τη μορφή του ιού…William S. Burroughs, Nova
ExpressΣήμερα, λοιπόν, ζούμε σε έναν παραλογισμό. Οφείλουμε να
πιστεύουμε στη θεωρία του άγραφου χαρτιού, οφείλουμε όμως ταυτόχρονα να
πιστεύουμε ότι το DNA μας περιέχει σχεδόν τα πάντα για εμάς: το σχήμα
του προσώπου μας, τη συμπεριφορά μας, το ύψος μας, το πάχος μας, τις
ικανότητές μας, τις διαθέσεις μας, τα ταλέντα μας.Από τότε που
ανακαλύφθηκε, το DNA διαφημίζεται συνεχώς ότι περιγράφει το «πρότυπο»
της μορφής και της προσωπικότητας του ανθρώπου, και ότι μονάχα μικρές
αποκλίσεις μπορούν να γίνουν από αυτό το πρότυπο στη διάρκεια της
ανάπτυξής μας.

Φτάσαμε
έτσι στο σημείο να πιστεύουμε ότι αν κλωνοποιηθεί ένας άνθρωπος, αν
δηλαδή αναπαραγάγουμε από την αρχή ένα ανθρώπινο σώμα χρησιμοποιώντας το
ίδιο DNA, θα φτιάξουμε έναν πανομοιότυπο άνθρωπο, ακριβώς τον αρχικό
άνθρωπο εις διπλούν.Όμως, ένα πρόσφατο πείραμα διέψευσε αυτή την ιδέα.
Τον Φεβρουάριο του 2002, κάποιοι γενετιστές (A&M University, Τέξας)
κλωνοποίησαν μια γάτα (τη Rainbow), ο κλώνος της οποίας (η γάτα με το
αστείο όνομα Carbon-Copy ή CC) όχι μόνο δεν μοιάζει με την πρωτότυπη
γάτα, αλλά έχει και …διαφορετικό χρώμα τριχώματος.

Φυσικά,
οι βιολόγοι έσπευσαν να δικαιολογήσουν το αποτέλεσμα, λέγοντας ότι το
περιβάλλον επηρεάζει την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του οργανισμού
περισσότερο από το DNA. «Άρα», καταλήγουν φάσκοντας και αντιφάσκοντας,
«ναι μεν το DNA ορίζει ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά του οργανισμού,
αλλά δεν τα καθορίζει κιόλας». Από εκεί και πέρα, αρνούνται
κατηγορηματικά ότι υπάρχει κάποιο άλλο «αρχείο» μέσα στα κύτταρά μας που
να περιέχει πληροφορίες για εμάς. Ό,τι είναι καταγεγραμμένο είναι
καταγεγραμμένο μέσα στο DNA, λένε και βάζουν τελεία.Κι όμως, στη Φύση
υπάρχει μια περίπτωση κλωνοποίησης που ανατρέπει το προηγούμενο
συμπέρασμα.

Υπάρχουν
δίδυμοι, οι λεγόμενοι «μονοζυγωτικοί» που προέρχονται από το ίδιο
αρχικό κύτταρο, που ακόμη κι αν μεγαλώνουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα,
τις περισσότερες φορές παραμένουν επί πολλά έτη ίδιοι και σχεδόν
απαράλλαχτοι στα σωματικά τους χαρακτηριστικά, κάτι που γίνεται
ιδιαίτερα φανερό ειδικά αν τους ντύσεις με τα ίδια ρούχα και το ίδιο
χτένισμα.Τι συμβαίνει λοιπόν;
Είναι
τελικά –ή δεν είναι– το DNA ο «χάρτης» που περιγράφει την ανάπτυξη και
την εξέλιξη του οργανισμού; Γιατί στη μια περίπτωση οι δύο γάτες, που
έχουν το ίδιο DNA και μεγάλωσαν σε εργαστήριο βγαίνουν διαφορετικές, ενώ
στην άλλη, σε τυχαία και ανεξέλεγκτα περιβάλλοντα, οι δίδυμοι βγαίνουν
πανομοιότυποι;Η απάντηση κρύβεται μάλλον στη μόνη βασική διαφορά που
υπάρχει ανάμεσα στα δύο πειράματα. Οι δίδυμοι παρήχθησαν από το ίδιο
αρχικό κύτταρο, που διασπάστηκε κάποια στιγμή σε δύο παρόμοια αλλά
ξεχωριστά κύτταρα, τα οποία με τη σειρά τους αναπτύχθηκαν σε δύο
ξεχωριστά όντα. Οι γάτες παρήχθησαν από διαφορετικά κύτταρα και μόνο το
DNA ήταν όμοιο και στις δύο. Αυτό αναγκαστικά οδηγεί στην υπόθεση ότι
στο κύτταρο πρέπει να υπάρχουν κι άλλες ουσίες που περιέχουν γενετικές
πληροφορίες (πρωτεΐνες; RNA; αμινοξέα;). Ίσως αυτές οι ουσίες να μη
βρίσκονται μέσα στο κύτταρο, αλλά γύρω του. Ίσως στο αμνιακό υγρό της
μάνας, ίσως στις αρχικές πρωτεΐνες που περικύκλωσαν και δημιούργησαν το
αρχικό κύτταρο, ίσως ποιος ξέρει πού αλλού, να κρύβονται κι άλλες
πληροφορίες, κι άλλες γενετικές μνήμες…

Οι
παρατηρήσεις μάς οδηγούν να αποδεχτούμε ότι υπάρχει και κάτι άλλο μέσα
στο κύτταρο που «καταγράφει» πληροφορίες, κάτι πέρα από το DNA. Το DNA
εξάλλου δεν θα μπορούσε να κρύψει πάρα πολλές πληροφορίες μέσα του. Έχει
μονάχα 30.000 γονίδια και η περιγραφή της δομής του χωράει άνετα σε μια
παλιά δισκέτα υπολογιστή, οπότε είναι δύσκολο να δεχτούμε ότι θα
μπορούσε να περιέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται για να
κατασκευαστεί ένας ζωντανός οργανισμός. (Παραδόξως, το ρύζι, το φυτό,
έχει πάνω από 60.000 γονίδια, διπλάσια από τον άνθρωπο. Τι μυστικά
κρύβει άραγε η γενετική του δομή, για να απαιτούνται τόσα πολλά
γονίδια;)

ΑΙΜΑ ΠΟΥ ΨΙΘΥΡΙΖΕΙ
Οι
έρευνες έχουν καταγράψει διάφορα παράξενα φαινόμενα, που δεν εξηγούνται
αλλιώς, παρά μόνο αν δεχτούμε ότι υπάρχει ένα είδος μνήμης στα κύτταρα
των ζωντανών οργανισμών στην οποία καταγράφονται επίκτητα
χαρακτηριστικά.

Σε
ένα διάσημο πλέον πείραμα, οι βιολόγοι εκπαίδευσαν κάποια σκουλήκια να
αντιδρούν όταν πέσει φως πάνω τους: Τους έκαναν ηλεκτροσόκ κάθε φορά που
άναβε το φως. Έτσι, υπακούοντας στα επίκτητα «παβλοφιανά»
αντανακλαστικά, όταν έπεφτε φως επάνω τους τα σκουλήκια αντιδρούσαν και
τυλίγονταν γύρω από τον εαυτό τους. Μετά, οι πειραματιστές
εκμεταλλεύτηκαν την ικανότητα των σκουληκιών να αναπαράγουν κάποιο
κομμάτι τους που έχει κοπεί. Έκοψαν λοιπόν τα σκουλήκια στη μέση,
αφαιρώντας το κομμάτι όπου βρίσκεται ο εγκέφαλος. Στα ακέφαλα σκουλήκια
«φύτρωσε» μετά από μερικές μέρες ένας καινούργιος εγκέφαλος. Το επίκτητο
ανακλαστικό όμως συνεχίστηκε όταν άναβε το φως, κι ας ήταν ο εγκέφαλος
καινούριος και κανονικά δεν έπρεπε να γνωρίζει τίποτε για το ηλεκτροσόκ.

Πού
κρυβόταν η μνήμη, αφού σύμφωνα με την κατεστημένη άποψη οι εμπειρίες
και οι γνώσεις όλων των ζώων καταγράφονται μονάχα στον εγκέφαλο και όχι
στα κύτταρα;Ένα άλλο μυστήριο που προβληματίζει τους βιολόγους είναι τα
«ένστικτα». Γιατί το νεογέννητο ποντίκι γνωρίζει ότι μια γάτα είναι
εχθρική απέναντί του και τρέχει να κρυφτεί, μόλις τη δει; Η θεωρία της
εξέλιξης προσπαθεί να το εξηγήσει λέγοντας ότι μόνο τα ποντίκια που
έχουν γενετική προδιάθεση να απομακρύνονται από τις γάτες επιβίωσαν
στους αιώνες, αφού αυτά τα δύο πλάσματα ζούσαν σε κοινούς χώρους και τα
θαρραλέα ποντίκια πολύ απλά, δεν επιβίωσαν για να αναπαραχθούν. Όμως αν
βάλεις ένα νεογέννητο κοτόπουλο δίπλα σε ένα γεράκι, καταλαβαίνει κι
εκείνο τον κίνδυνο και πανικοβάλλεται. Τα κοτόπουλα όμως δεν ζούσαν σε
κοινούς χώρους με τα γεράκια, ούτε το κοτόπουλο μπορεί να γλιτώσει από
το γεράκι, όσο κι αν προσπαθήσει. Πώς λοιπόν μεταφέρθηκε η πληροφορία
στο νεογέννητο κοτόπουλο ότι το γεράκι είναι κάτι εχθρικό;
Ο Καρλ Γιουνγκ αναφέρει ένα αινιγματικό περιστατικό, το οποίο υπονοεί την ύπαρξη γενετικής μνήμης, αυτή τη φορά στον άνθρωπο.

Ένας
ψυχασθενής έβλεπε ότι ο Ήλιος έχει φαλλό (πέος). Πίστευε επίσης ότι
μπορούσε να μετακινήσει τον φαλλό και μπορούσε έτσι να ελέγχει τον
άνεμο. Αρχικά ο Γιουνγκ αντιμετώπισε την όλη ιστορία ως μια απλή
παραδοξότητα ενός άρρωστου μυαλού. Διαβάζοντας όμως τους αρχαίους μύθους
ανακάλυψε κάποια στιγμή ότι υπήρχε ένας μύθος του Μιθραϊδισμού που
περιέγραφε ακριβώς την ίδια «αυταπάτη», σχετικά με τον φαλλό του Ήλιου
και τον έλεγχο του ανέμου.