«Ζωντάνεψαν» οι Θερμοπύλες !!!

Share
   Ένα πρωτοποριακό μουσείο και ένας ετήσιος θεσμός αναλαμβάνουν να αναστήσουν μίαν από τις λαμπρότερες στιγμές της ιστορίας του απανταχού Ελληνισμού.

Διαβάστε περισσότερα

Από την Ελλάδα ώς την Αυστραλία και από την Κύπρο ώς τον Καναδά, δεν νοείται Έλληνας που να μην έχει γαλουχηθεί με τις ιστορίες των ένδοξων μαχών των περσικών πολέμων και τα ηρωικά κατορθώματα του Σπαρτιάτη Λεωνίδα και των 300 πολεμιστών του, που θυσιάστηκαν πολεμώντας τον απέραντο στρατό του Ξέρξη μέχρι την τελευταία τους ανάσα, σε μία μάχη που γνώριζαν πολύ καλά ότι θα ήταν και η τελευταία τους… 2500 χρόνια μετά, ο θρύλος του Σπαρτιάτη βασιλιά και των γενναίων παλληκαριών του, όχι μόνο παραμένει άσβεστος στη μνήμη του Ελληνισμού, αλλά οι Θερμοπύλες αναγνωρίζονται παγκοσμίως ως το σημείο σύγκρουσης δύο πολιτισμών και ο τόπος μιας θυσίας, χάρη στην οποία η Ευρώπη δεν γνώρισε τον περσικό ζυγό.

Η μάχη των Θερμοπυλών εμπνέει τους ζωγράφους του ρομαντισμού και της Αναγέννησης, εξιστορείται από ποιητές και συγγραφείς, και μαγεύει τους φίλους του κινηματογράφου σε όλο τον κόσμο.

Παρ’ όλα αυτά, το μοναδικό στοιχείο που μαρτυρούσε την ιστορική σημασία και τις υψηλές ιδέες της τοποθεσίας των Θερμοπυλών όλα αυτά τα χρόνια, ήταν ένα μνημείο, που κάποιοι φιλότιμοι ομογενείς έστησαν στη μέση του πουθενά.

Κάλλιο αργά παρά ποτέ, όμως, ένα νέο, καινοτομικό μουσείο, ακριβώς πάνω στο πεδίο της μεγάλης μάχης, έρχεται να τιμήσει με τη δέουσα μεγαλοπρέπεια τους ήρωες της μάχης στον τόπο όπου έπεσαν, και να σώσει, εκείνους κι εμάς, από τον ύπουλο κίνδυνο της ιστορικής λήθης.

Πρότυπο μουσείο

Από την Τετάρτη 30 Αυγούστου, η ιστορία ξαναζωντανεύει στις Θερμοπύλες, χάρη στο «Καινοτομικό Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης», ένα ιδιαίτερο μουσείο, όπου δεν εκτίθενται καθόλου αρχαία ευρήματα, αλλά χρησιμοποιείται η τελευταία λέξη της τεχνολογίας, για να αφηγηθεί την ιστορία του τόπου με τρόπο σχεδόν βιωματικό.

Το Καινοτομικό Κέντρο Θερμοπυλών αποτελεί πρότυπο, τόσο στο σχεδιασμό, όσο και στις εφαρμογές του. Κατ’ αρχάς, η μορφή του είναι συμβολική:

Το κτίριο, επιφάνειας 880 m2 στο ισόγειο και 70 m2 στο υπόγειο, έχει μορφή αιχμής δόρατος, στραμμένης προς την κατεύθυνση απ’ όπου ήρθαν οι Πέρσες. Προορισμένο κυρίως για εκπαιδευτικούς σκοπούς και αναλύσεις της στρατηγικής και ιστορικής σημασίας των Θερμοπυλών, περιλαμβάνει αίθουσες τρισδιάστατων προβολών, καθώς και αίθουσες σεμιναρίων και διαλέξεων.

Διαθέτει ηλεκτρονικά εποπτικά μέσα τελευταίας τεχνολογίας για την τρισδιάστατη απεικόνιση της μάχης, διδακτικά εποπτικά όργανα, ομοιώματα στολών των αντιπάλων της εποχής, καθώς και πλήρες οπτικοακουστικό σύστημα περιγραφής των γεγονότων.

Με τη χρήση της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας, ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί από εξειδικευμένους ανθρώπους για τα γεγονότα και την εποχή της μάχης, για τον αντίκτυπο και τη διαχρονική απήχησή της στην ανθρωπότητα.

Τα δε προγράμματα ξενάγησης καλύπτουν όλες τις ηλικίες, καθώς υπάρχουν ειδικά προγράμματα για παιδιά και μαθητές, για ενήλικες και για την τρίτη ηλικία.

Όλα αυτά, πλαισιωμένα από ένα νέο θεσμό μνήμης και τιμής, τα «Θερμοπύλια», ένα σύμπλεγμα εκδηλώσεων που ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών τουριστικών ατραξιόν, ακόμη και με αρχαίες ενδυμασίες και αναπαραστάσεις ιστορικών γεγονότων, εφαρμόζοντάς τα στη μοναδικότητα της ελληνικής ιστορίας.

Οι φετινές εκδηλώσεις περιστράφηκαν βέβαια γύρω από τα εγκαίνια του καινοτομικού μουσείου.

Στα πλαίσια της διοργάνωσης έγινε και η παρουσίαση του βιβλίου της Ελένης Σαραντίτη «Η Θυσία», το οποίο αναφέρεται στο Λακεδαιμόνιο βασιλέα Λεωνίδα και στη θυσία του στις Θερμοπύλες, ζωγραφίζοντας με μοναδικό τρόπο το πορτρέτο του ήρωα, δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη πλευρά του, και η παρουσίαση του ντοκιμαντέρ του Δημ. Κολτσίδα, «Οι Πύλες της Φωτιάς- Το Έπος των 300 του Λεωνίδα».

Τα «Θερμοπύλια 2010» κορυφώθηκαν με μία υπαίθρια παράσταση στον ιστορικό χώρο της μάχης, στο λόφο του Κολωνού στις Θερμοπύλες. Εκατοντάδες θεατές που κατέκλυσαν από νωρίς το χώρο (τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί πολλές μέρες πριν) παρακολούθησαν τον «Οιδίποδα Τύραννο», σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, με πρωταγωνιστές τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη και την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη – μία παράσταση που περιόδευσε και στην Κύπρο την εβδομάδα που μας πέρασε.

Δρ Φανουρία Δακορώνια: Η γυναίκα «πίσω» από το μουσείο

ΠΙΣΩ από κάθε μεγάλο έργο κρύβονται πάντα κάποιοι εμπνευσμένοι οραματιστές. Στην περίπτωση του Καινοτομικού Κέντρου Ιστορικής Ενημέρωσης Θερμοπυλών, ο εμπνευσμένος οραματιστής είναι η Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων δρ Φανουρία Δακορώνια, στην οποία η Δήμαρχος Λαμιέων, Γιώργος Κοτρωνιάς, απένειμε τιμητική πλακέτα στην τελετή των εγκαινίων.

Καταγόμενη από μεγάλες ναυτικές οικογένειες της Σαντορίνης, η δρ Δακορώνια κατάφερε να ταράξει με την παρουσία της τα λιμνάζοντα νερά της αρχαιολογικής έρευνας στη Φθιώτιδα της δεκαετίας του 1970 και μέσα σε μια εικοσαετία έφερε μια περιοχή άγνωστη μέχρι τότε αρχαιολογικά, στο προσκήνιο της διεθνούς βιβλιογραφίας.

Είναι άλλωστε ο άνθρωπος στον οποίο οφείλουν την ίδρυση και τη λειτουργία τους ακόμη δύο αρχαιολογικά μουσεία, της Λαμίας και της Αταλάντης.

«Εκρηκτική και απρόβλεπτη σαν το ηφαίστειο, θυελλώδης σαν τους ανέμους του Αιγαίου, τολμηρή και αποφασιστική σαν τους μακρινούς της προγόνους, ανήσυχη και ριψοκίνδυνη σαν τους παππούδες της ναυτικούς», την περιγράφει η στενή της συνεργάτιδα Μαρία – Φωτεινή Παπακωνσταντίνου, Προϊσταμένη της ΙΔ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. «Με συστηματικές περιοδείες σε όλη την περιοχή αρμοδιότητας της Εφορείας στους νομούς Φθιώτιδας και Ευρυτανίας, εντόπισε νέους, άγνωστους αρχαιολογικούς χώρους, των οποίων έγινε καταγραφή, τοπογραφική αποτύπωση, φωτογράφηση και κήρυξη.

Σε μερικούς από αυτούς διενεργήθηκαν και σωστικές ανασκαφές, οσάκις κινδύνευαν αρχαιότητες με καταστροφή ή σύληση.

Έχει συγγράψει πληθώρα επιστημονικών άρθρων, που έχουν δημοσιευθεί σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συμμετείχε σε πολλά διεθνή συνέδρια με ανακοινώσεις και έχει κληθεί να δώσει διαλέξεις αρχαιολογικού περιεχομένου σε πολλά ιδρύματα και Πανεπιστήμια του εξωτερικού και του εσωτερικού, όπως π.χ. στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης, του Λονδίνου, του Εδιμβούργου, του Μάρμπουργκ, του Μονάχου, του Βερολίνου, της Χαϊδελβέργης, του Κορνέλ της Νέας Υόρκης και Πρίνστον των Η.Π.Α., ενώ κατά διαστήματα παραδίδει μαθήματα στο Ινστιτούτο Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Σάλτσμπουργκ ως έκτακτη λέκτωρ, με αντικείμενο θέματα της εποχής του Χαλκού», ανέφερε στην ομιλία προς τιμήν της δρος Δακορώνια η κ. Παπακωνσταντίνου, προσθέτοντας ωστόσο ότι «μια ακαδημαϊκή και αποστασιοποιημένη παρουσίαση της Φανουρίας Δακορώνια, θα ακύρωνε την ίδια την προσωπικότητά της», καθώς, όπως καταλήγει η ίδια, «είναι αυτή που έδωσε περιεχόμενο στους τίτλους και στα αξιώματα, και δεν απορροφήθηκε ούτε καθορίστηκε από αυτά.

Δεν εγκλωβίστηκε σε γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και κατάφερε με περιορισμένα μέσα, προσωπικό όραμα και άριστη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, να επιτελέσει ένα μεγάλο έργο».

Via militaris

«ΟΙ ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ αναφέρονται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο, σύμφωνα με τον οποίον οι κάτοικοι της περιοχής, «οι επιχώριοι και περίοικοι» όπως τους χαρακτηρίζει, την ονόμαζαν «Πύλαι», ενώ οι υπόλοιποι Έλληνες τις ονόμαζαν Θερμοπύλες.

Το όνομα οφείλεται αφενός στις θερμές πηγές που αναβλύζουν εδώ και ήταν ήδη γνωστές από την αρχαιότητα, αφετέρου στη διαμόρφωση του τοπίου και ειδικότερα του διαδρόμου που διαμορφωνόταν στην αρχαιότητα από τις κρημνώδεις απολήξεις του όρους Καλλίδρομου, που προβάλλονται σε τρία σημεία προς τη θάλασσα και δημιουργούν τρία στενά περάσματα, τα καλούμενα «Πύλες», τη δυτική, τη μεσαία και την ανατολική», εξηγεί στη «Σ» η δρ Φανουρία Δακορώνια.

«Ο χώρος των στενών σήμερα ελάχιστη σχέση έχει με αυτόν που περιγράφει ο Ηρόδοτος, όταν κατά την εποχή του το πέρασμα ήταν τόσο πλατύ όσο να διέρχεται μία άμαξα, όπως αναφέρει. Γεωφυσικές μελέτες και γεωτρήσεις που διενήργησε τη δεκαετία του ‘70 η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Loyola του Σικάγου, υπό τον καθηγητή Edward Kase, απέδειξαν ότι η θάλασσα πράγματι έφθανε μέχρι τους πρόποδες του όρους Καλλιδρόμου. Η σημερινή μορφή της περιοχής είναι αποτέλεσμα αλουβιακών αποθέσεων χιλιετιών των ποταμών και χειμάρρων που ρέουν εδώ, καθώς και κατολισθήσεων που συνέβαλαν στην πρόσχωση της ακτής», διευκρινίζει.

«Παλαιότερα πίστευαν, ακόμη και αναγνωρισμένοι επιστήμονες, ότι οι Θερμοπύλες ήταν η μόνη οδός προς τη νοτιότερη Ελλάδα.

Η σύγχρονη έρευνα και η ιστορία όμως απέδειξαν ότι αυτή η άποψη είναι μύθος, όπως και αυτή που θεωρεί ότι εδώ ήταν ο μόνος κατάλληλος διάδρομος για τη μετακίνηση στρατευμάτων. Αυτός ο μύθος διαψεύστηκε αφ’ εαυτού, κάθε φορά που οι Έλληνες πίστεψαν ότι υπερασπιζόμενοι τα στενά των Θερμοπυλών, θα απέτρεπαν κάθε εισβολή προς το νότιο κορμό του ελλαδικού χώρου.

Η ιστορία απέδειξε ότι πάντοτε τα στενά υπερκεράστηκαν και περικυκλώθηκαν.

Η έρευνα έχει αποδείξει ότι υπάρχουν αρκετές δυνατότητες επικοινωνίας μέσω ορεινών διόδων από βορρά προς νότο και τούμπαλιν στον κορμό της Ηπειρωτικής Ελλάδας, η δίοδος όμως των στενών των Θερμοπυλών είχε σημαντικά στρατηγικά πλεονεκτήματα, διότι ήταν ομαλή, σχεδόν επίπεδη, και μπορούσε να υποστηριχθεί από θαλάσσης από πολεμικό ναυτικό. Αυτοί ήταν οι λόγοι για τους οποίους είχε την προτίμηση των στρατευμάτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Τίτος Λίβιος τη χαρακτηρίζει ως «via militaris», δηλαδή οδό στρατιωτική.

O χαρακτηρισμός είναι απόλυτα επιτυχής, αν σκεφτεί κανείς ότι οι Θερμοπύλες υπήρξαν θέατρο πολεμικών συγκρούσεων τριάντα φορές από το 480 π.Χ. μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν Άγγλοι και Νεοζηλανδοί συγκρούστηκαν με τους Γερμανούς».

Αρχαιολογικός θησαυρός

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ απόπειρες αρχαιολογικής διερεύνησης των στενών των Θερμοπυλών έγιναν το 1939 από τον καθηγητής Σπυρίδωνα Μαρινάτο, με χρηματοδότηση της φιλαρχαίου Αμερικανίδας Elisabeth Hamlin Hunt.

Τα αποτελέσματα των πρώτων αυτών ανασκαφών ανακοινώθηκαν μάλιστα στο 6ο διεθνές συνέδριο Αρχαιολογίας στο Βερολίνο, που ήταν και το τελευταίο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το 1956 τοποθετήθηκε για πρώτη φορά φύλακας αρχαιοτήτων με έδρα τις Θερμοπύλες. «Η πρόσληψή του αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα αίσθησης χιούμορ της δημόσιας διοίκησης», μας υπενθυμίζει και πάλι η δρ Δακορώνια, άριστη γνώστρια όχι μόνο της επίσημης Ιστορίας, αλλά και όλων των επιμέρους, «πικάντικων» ιστοριών που αφορούν τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο των Θερμοπυλών.

«Ο φύλακας αυτός, ο κ. Λεωνίδας Κωνσταντόπουλος, επελέγη μεταξύ δύο υποψηφίων για τη θέση, εξαιτίας του ονόματός του! Ο Μαρινάτος είχε αποφανθεί ότι «ένας Λεωνίδας σύγχρονος ταιριάζει να φυλάει τις Θερμοπύλες»!

Σήμερα, η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πλήθος ευρημάτων από διαφορετικές χρονικές περιόδους, σε μεγάλη έκταση γύρω από τις Θερμοπύλες.

Ερείπια υδραγωγείου και νερόμυλου, λείψανα στοάς και σταδίου που πιστεύεται ότι ανήκαν σε ναό της Δήμητρας που δεν έχει ακόμη εντοπιστεί, μπανιέρες στις θερμές πηγές, τείχη, λείψανα οικοδομημάτων, τάφων και οχυρωματικών κατασκευών, που φθάνουν μέχρι τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, ακόμη και χαρακώματα του 1897.

Η δρ Φανουρία Δακορώνια τονίζει ότι πολλά πρέπει να γίνουν ακόμη για την ανάδειξη και την προστασία του ιστορικού αυτού τόπου για τις ερχόμενες γενιές.

«Σαν πρώτο βήμα πρέπει να γίνει ακριβής τοπογράφηση της περιοχής και καταγραφή των ερειπίων αρχαίων και νεωτέρων, της πανίδας, των πηγών και της γεωλογικής ιδιοσυγκρασίας της. Δεύτερο βήμα, να διευκρινιστεί και να λυθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου, διότι είναι ανεπίτρεπτο μνημεία σαν την πηγή του Λεωνίδα (εκεί όπου είχαν πλυθεί οι 300 πριν από τη μάχη) ή το τείχος των Φωκέων, να διεκδικούνται από ιδιώτες».

Έχοντας αφιερώσει χρόνια ολόκληρα στις ανασκαφές, τις μελέτες και την αξιοποίηση της περιοχής, η δρ Δακορώνια επισημαίνει ότι «οι Θερμοπύλες είναι ένα μέγεθος που δεν είναι δυνατόν να τον διαχειριστεί κανείς στα χρονικά όρια μία θητείας είτε κυβερνήσεων είτε τοπικών Αρχών. Είναι ένα μέγεθος που ξεπερνά τις δυνατότητες και τα όρια μίας γενιάς ή μίας τοπικής υπηρεσίας. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα ένα γειτονικό αρχαιολογικό χώρο, τους Δελφούς, οι οποίοι ερευνούνται και μελετώνται 120 χρόνια από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Είναι απορίας άξιον, πώς οι Θερμοπύλες, με την αίγλη και την παγκόσμια ακτινοβολία, δεν έχουν ελκύσει το ενδιαφέρον των μεγάλων επιστημονικών ιδρυμάτων».

Η νεολαία της Πάφου στις Θερμοπύλες

Η ΔΙΔΥΜΟΠΟΙΗΣΗ του Δήμου Πάφου με το Δήμο Λαμιέων έφερε αντιπροσωπία των νέων της Πάφου στα «Θερμοπύλια 2010».

«Οι δύο Δήμοι είναι αδελφοποιημένοι και τους ενώνουν ισχυροί δεσμοί εδώ και αρκετά χρόνια… Η αντιπροσωπία έτυχε εξαιρετικής φιλοξενίας από τους φίλους Λαμιώτες. Είχαμε την τύχη να βρεθούμε στα εγκαίνια του «Καινοτομικού Κέντρου Ιστορικής Ενημέρωσης Θερμοπυλών», επίσης επισκεφθήκαμε τη Στοά των Αμφικτιώνων, όπου ανευρέθησαν τα αρχαία χαλάσματα.

Η αντιπροσωπία μας συμμετείχε στο Α’ Συνέδριο Αμφικτιονίας Νέων μαζί με άλλες αντιπροσωπίες από χώρες των Βαλκανίων, όπου εξετάστηκε η σημασία της περιόδου των Αμφικτιωνιών.

Η Παφιακή Αντιπροσωπία προσφέρθηκε να διαθέσει τους εθελοντές της για την αποψίλωση της αρχαίας Ανθήλης και την εισήγηση στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, όπως οι Θερμοπύλες και η Λαμία να ενταχθούν και στις εκπαιδευτικές εκδρομές που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο από τα σχολεία της Κύπρου.

Ελπίζουμε αυτή η πρόταση να εισακουστεί, γιατί αποτελεί ουσιαστικό και ιστορικό σταθμό του πολιτισμού και της Ιστορίας της Ελλάδος», δήλωσε στη «Σ» ο Μάριος Νεοφύτου, μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Νεολαίας Δήμου Πάφου. Τα συνεχιζόμενα δεινά της Κύπρου δεν θα μπορούσαν βέβαια να αφήσουν αδιάφορους του συνέδρους.

«Οι νέοι καταδίκασαν τη συνεχιζόμενη κατοχή τμήματος της Κύπρου και με Ψήφισμα που εγκρίθηκε ομόφωνα από όλους τους συνέδρους, επαναβεβαιώθηκε η θέληση, έτσι ώστε να εξευρεθεί μια βιώσιμη και λειτουργική λύση του κυπριακού προβλήματος, στη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, όπως αυτή καθορίζεται στα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου Ασφαλείας, και όπως συνάδει με το Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκαιο», τόνισε ο κ. Νεοφύτου.

Το… μνημείο του «σκανδάλου»

Η ΔΡ Δακορώνια παραθέτει, επίσης, στη «Σ» την άγνωστη και ομολογουμένως… αστεία ιστορία που κρύβει το περίφημο μνημείο του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες.

«Πριν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποιος ομογενής της Αμερικής, ονόματι Δουσμάνης, Σπαρτιάτης την καταγωγή, πρόσφερε χρήματα για την ανέγερση μνημείου του Λεωνίδα στη Σπάρτη. Ανετέθη τότε στον γλύπτη Φαληρέα να κάνει άγαλμα. Λόγω του πολέμου, οι ενέργειες σταμάτησαν.

Μετά τον πόλεμο ο Φαληρεύς τελείωσε το άγαλμα, αλλά ο αρχικός χορηγός Δουσμάνης είχε πεθάνει. Έτσι ο γλύπτης φρόντισε και ήρθε σε επαφή με την οργάνωση ΑΧΕΠΑ, της οποίας ο τότε πρόεδρος Χάρης Μπούρας συγκέντρωσε τριακόσιους ομογενείς Σπαρτιάτες της Αμερικής, που προσέφεραν από 300 δολάρια ο καθένας για την ανέγερση του μνημείου στη Σπάρτη».

Τα ευτράπελα όμως μόλις τότε άρχιζαν. Σε πρώτη φάση, το άγαλμα του Σπαρτιάτη πολεμιστή σκανδάλισε τις εκκλησιαστικές Αρχές!

«Επειδή το άγαλμα του Λεωνίδα παριστάνεται γυμνό, ο τότε δεσπότης της περιοχής αντέδρασε στην κατασκευή του και τελικά αποφασίστηκε το μνημείο και το άγαλμα του Λεωνίδα να στηθεί στις Θερμοπύλες. Μάλιστα οι τριακόσιοι εκείνοι δωρητές έλαβαν τον τίτλο των Ιπποτών των Θερμοπυλών. Ζητήσανε, όμως, να γραφτούν τα ονόματά τους στην όψη του Μνημείου. Ο Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων, Σπ. Μαρινάτος, αντέδρασε και τελικά υπεχώρησε και δέχθηκε να γραφτούν τα ονόματα στην πίσω όψη του μνημείου.

Έτσι κι έγινε. Το γεγονός όμως σχολιάστηκε δυσμενώς πολλές φορές, και υπήρξαν μάλιστα και αστείες παρεξηγήσεις…

Πολλοί νόμιζαν ότι αυτοί ήταν οι τριακόσιοι Σπαρτιάτες του Λεωνίδα, που έπεσαν στη φημισμένη μάχη! Τελικά το 1968/69 δόθηκε εντολή και αφαιρέθηκαν αυτές τις πλάκες.

Αντικαταστάθηκαν με δύο άλλες, όπου γράφτηκαν τα ονόματα του αρχικού χορηγού και εμπνευστού του μνημείου Δουσμάνη και του προέδρου του ΑΧΕΠΑ Χάρη Μπούρα, που φρόντισε για τη συγκέντρωση του ποσού, τα ονόματα των τριών μελών της επιτροπής που εξετέλεσε το μνημείο και του γλύπτου Φαληρέα.

Μνημονεύεται επίσης ότι το μνημείο έγινε με δαπάνη τριακοσίων ομογενών της Αμερικής».