Ηφαίστεια: Στο μικροσκόπιο το «ηφαιστειακό περιδέραιο του Αιγαίου

Με απώτερο στόχο την κατάρτιση χαρτών επικινδυνότητας, επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό εξετάζουν το «ηφαιστειακό περιδέραιο» του Αιγαίου – Τι δείχνουν οι πρόσφατες μετρήσεις που πραγματοποίησαν, ποιες είναι οι κρίσιμες παράμετροι

Χωρίς μεταβολή οι παράμετροι

Οπως δείχνουν αυτή τη στιγμή τα αποτελέσματα των μετρήσεων, δεν υπάρχουν ενδείξεις μεταβολής των ηφαιστειολογικών παραμέτρων όπως είναι η θερμοκρασία και η σύσταση των αερίων φάσεων. Υπάρχουν όργανα γι’ αυτό, που όμως πρέπει να συνδυαστούν με αναβάθμιση του τρόπου συλλογής των δεδομένων που παρέχουν – απαιτείται online τρόπος λειτουργίας, για ακόμη και ανά λεπτό καταγραφή και μεταφορά των δεδομένων σε κεντρικό υπολογιστή που θα δίνει στους ερευνητές άμεση πρόσβαση σε αυτά. Διότι με τα σημερινά τεχνολογικά μέσα που διαθέτει ο άνθρωπος το πλήθος και η πυκνότητα των στοιχείων τού παρέχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει εξελιγμένες μεθόδους για την ορθή αξιολόγηση και εκτίμηση του ηφαιστειακού κινδύνου. Οχι μόνον για έναν πιθανό και ούτως ή άλλως εύκολα αισθητό κίνδυνο, αλλά και για την ύπουλη διαρροή επιβλαβών αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακα.

Ο κ. Κυριακόπουλος τονίζει ότι «κάθε ηφαίστειο έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στοιχεία και για την πρόβλεψη της μελλοντικής συμπεριφοράς του πρέπει να διεξάγονται συνεχείς και εξειδικευμένες μελέτες, ώστε να ακτινογραφείται το γεωδυναμικό καθεστώς της εκάστοτε περιοχής. Διότι στη συνέχεια οι αρμόδιες αρχές πρέπει με βάση και το τοπικό ανάγλυφο να εκπονούν σχέδια δράσης και καθοδήγησης αστυνομικών, υγειονομικών, κατοίκων σε περίπτωση κινδύνου».

 39 είναι τα ηφαίστεια στον ελλαδικό χώρο και από αυτά τα 5 θεωρούνται «ενεργά

Μοναδικά υπαίθρια εργαστήρια

Κατά τον καθηγητή, «είναι γεγονός ότι τα ηφαίστεια πάντως, ως εξωτερική έκφραση του εσωτερικού της Γης, είναι το μοναδικό φυσικό φαινόμενο το οποίο δημιουργεί έδαφος. Στο σύνολο των περιπτώσεων τα ηφαίστεια είναι μοναδικά υπαίθρια εργαστήρια όπου επέρχονται μεταβολές όπως η συνεχής και άοκνη δημιουργία νέων δευτερογενών ορυκτών. Τα οφέλη από τα ηφαίστεια είναι σημαντικά διότι μας προσφέρουν πετρώματα και ορυκτά, εύφορα εδάφη, αστείρευτη γεωθερμική ενέργεια και ιδιαίτερα σημαντικές προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης».

Επιστημονικά τεχνάσματα

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στο περιδέραιο Νίσυρος – Κως – Γυαλί – Μήλος – Σαντορίνη – Μέθανα – Σουσάκι είναι επιβεβλημένο να παρακολουθείται κάθε λεπτό. Είτε πρόκειται για χιλιοστά ή εκατοστά του μέτρου όπου ένας κρατήρας μπορεί να παρουσιάσει ανύψωση και αυτό να «συλληφθεί» από ένα καταγραφικό GPS είτε πρόκειται για αλλαγές στη θερμοκρασία του εδάφους σε μια φουμαρόλα (δηλαδή ένα άνοιγμα στην επιφάνεια του εδάφους από όπου διαφεύγουν ηφαιστειακά αέρια). Ενα ολόκληρο απόγευμα μας εξηγούσε ο κ. Μαρσέλλος τα τεχνάσματα που κάνει κάθε χρόνο (με προμήθειες από το e-Bay!) προχωρώντας σε ιδιοκατασκευές σε όργανα, ενώ παράλληλα πρέπει να εξασφαλίσει χρήματα για φοιτητές και μαθητές (!) που έρχονται από την Αμερική βοηθώντας στο όλο σχέδιο για να επισκευάζεται-εξοπλίζεται με ελάχιστα χρήματα το ούτως ή άλλως ελλιπές (και αφύλακτο) δίκτυο που θα του επέτρεπε να έχει συνεχή ροή δεδομένων από τα επίμαχα ηφαίστεια.

Τα δεδομένα, από τα οποία είναι απαραίτητα όσο περισσότερα γίνεται, τα επεξεργάζεται στη συνέχεια με κατάλληλες μεθόδους ιδίως όταν υπάρχουν χρονοσειρές από ιδιαιτέρως πολλά στοιχεία. Πρόκειται για το λεγόμενο «Time series forecasting», δηλαδή τη χρήση στατιστικών μεθόδων για μελλοντικές προβλέψεις συμπεριφορών, βασισμένες σε ιστορικά δεδομένα. Διαχωρίζοντας με ειδικά φίλτρα (π.χ. μέθοδος Κολμογκόροφ-Ζουρμπένκο χαμηλών συχνοτήτων) τη χρονοσειρά, για να προσδιοριστούν η τάση, ο επηρεασμός από εποχικότητα και τα όποια κυκλικά φαινόμενα. Μετά μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για το πόσο απειλητικό ενδέχεται να γίνει στο μέλλον κάποιο φυσικό φαινόμενο.

Για παράδειγμα, μια τέτοια ανάλυση δεδομένων έδειξε πως τα πλημμυρικά φαινόμενα σε κάποιο σημείο στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης μπορούν να προβλέπονται με βάση στοιχεία που έχουν συλλεγεί μακροχρόνια και όχι από στοιχεία των τελευταίων μηνών.
Ολα τα παραπάνω δεν στοιχίζουν ένα σεντ στο Ελληνικό Δημόσιο, ενώ έτσι κάθε χρόνο καινούριοι ή μελλοντικοί επιστήμονες κάνουν τη γνωριμία τους με τον ελλαδικό χώρο.

Συλλογή στοιχείων εξ αποστάσεως

Το Πανεπιστήμιο της Αθήνας, στο πλαίσιο των ερευνητικών δραστηριοτήτων του, συνεργάζεται με επιστημονικές ομάδες από άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού. Ενα από αυτά είναι το Γεωλογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Hofstra της Νέας Υόρκης. Εκεί είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωλογίας ο Αντώνης Μαρσέλλος. Αμέσως μόλις μιλήσεις μαζί του καταλαβαίνεις το πόσο πολύ παραμένει συνδεδεμένος με την Ελλάδα.

Κάθε καλοκαίρι από το 2014 βρίσκεται εδώ και δεν παραλείπει να κάνει και ένα ιδιόρρυθμο island-hopping στο Αιγαίο. Σίγουρα όχι για τουρισμό. Νίσυρος – Σαντορίνη – Μέθανα και Σουσάκι είναι ηφαιστειακά κέντρα τα οποία λογοτεχνικά συγκροτούν ένα ελκυστικό «περιδέραιο» νησιών, γεωλογικά ένα ηφαιστειακό τόξο, που παρουσιάζει μακροχρόνια ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Καθώς η τεχνολογία επιτρέπει σήμερα στους γεωλόγους να καταγράφουν ακόμα και από μακριά κάθε λεπτό τους «παλμούς» των ηφαιστείων, ο κ. Μαρσέλλος ακόμα και όταν βρίσκεται στη Νέα Υόρκη διατηρεί καλή και αποτελεσματική επαφή με τα εδώ ηφαιστειακά κέντρα. Κυρίως τα καλοκαίρια οι ερευνητικές ομάδες προσπαθούν να οργανώσουν ένα δίκτυο παρακολούθησης των ηφαιστείων που αποτελείται από επιστημονικά όργανα καταγραφής δεδομένων, όπως θερμόμετρα εδάφους, συσκευές GPS και ηλεκτρονικά συστήματα με αισθητήρες μετάδοσης στοιχείων. Επίσης οι επιστήμονες με τη βοήθεια drones καταγράφουν σαρώνοντας με θερμική κάμερα τις περιοχές με ιδιαίτερο ηφαιστειολογικό ενδιαφέρον, όπως κρατήρες των ηφαιστειακών κέντρων και τα διάφορα σημεία διαφυγής αερίων.

tovima.gr/