Οικολογία: από την πολιτικολογία στην πολιτειολογία

Στην επερχόμενη κατάρρευση του κόσμου μας (της κοινωνικής, οικονομικής, τεχνολογικής και πολιτισμικής σκευής) η θρησκειολογία θα είναι παντελώς απούσα. Αν οι θρησκείες/εκκλησίες είχαν εγκαίρως επιδιώξει και είχαν πετύχει να εγκαταστήσουν μια ουσιαστική σχέση με την οικολογία, δεν θα ήμασταν σήμερα αυτοί που είμαστε και όπως είμαστε. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε “οικολογία” χρησίμευσε κατά βάση ως εργαλείο προβολής, πολιτικού αριβισμού, αποπροσανατολισμού, ακόμα και εκμετάλλευσης. Ενταγμένη σε ένα διεσταλμένο πολιτικό πεδίο, η οικολογία εξαντλήθηκε καταναλίσκοντας τον εαυτό της. Πώς άραγε θα μπορέσει να σώσει έναν πλανήτη, όταν το καλύτερο που έχει καταφέρει είναι να διευρύνει κατάτι τη χρωματική παλέτα του κοινοβουλευτικού τόξου;

Αλίμονο σε εκείνους που πίστεψαν και πιστεύουν το παραμύθι ότι η οικολογία μπορεί να χωρέσει και να παίξει στο υφιστάμενο παιχνίδι. “Μπράβο” σε εκείνους που κατάφεραν να πουλήσουν, και πουλάνε, αυτό το παραμύθι. Οι μεν ως ψηφοφόροι και “εξωραϊσμένοι” επαγγελματίες, οι δε ως δημαγωγοί και βουλευτάδες, εκκινούντες αμφότεροι συνήθως από τις φαινομενικά αβλαβείς ΜΚΟ, κατάφεραν να περιχαρακώσουν την οικολογία, να την υποβαθμίσουν σε πολιτική τσόντα, και να την κρατήσουν έξω από τη μεγάλη συζήτηση των ανθρωπίνων πολιτικών πραγμάτων. Η οικολογία είναι πρωτίστως, και πάνω απ’ όλα, πολιτειολογία.

Σ’ έναν οίκο όπου ο “συμμορίτης-νοικοκύρης” δίνει -στα τέσσερα-πέντε χρόνια συνήθως- τα “κλειδιά” σε έναν άλλο “συμμορίτη-νοικοκύρη”, και που το παιχνίδι αυτό ανακυκλώνεται σε ένα εκθειασμένο-αυτάρεσκο πλαίσιο κανόνων που κατ’ ευφημισμόν ονομάζεται μαζικο-δημοκρατικό καθεστώς, καμία πολιτεία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει, πολλώ δε μάλλον να μακροημερεύσει. Το πλιάτσικο στον οίκο, και από οίκο σε οίκο, επεκτείνεται σε όλον τον λεγόμενο “προοδευμένο κόσμο” και σε κάθε αποικία αυτού. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία της Δύσης αποδεδειγμένα εφευρέθηκε για να μην καταλογίζεται ευθύνη, μηδέ στους άρχοντες μηδέ στους αρχόμενους, για την καταλήστευση και τη σύληση της Γαίας. Εύλογα αναρωτιέται κανείς γιατί η πολιτειολογία, πέριξ και εντός του Διαφωτισμού, αγνόησε πλήρως την οικολογία, καίτoι πραγματεύτηκε κάθε λογής εννοιολογική πολιτειολογική μπούρδα. Εξαιρούμε τις ουτοπίες του καλλίστου είδους που μάλλον υπήρξαν, αλλά δεν χωρούσαν στην “καπιταλολογία” ένθεν και ένθεν.

Η πολιτειολογία των τελευταίων περίπου 300 ετών, όχι μόνο δεν υπήρξε οικολογική, αλλά έθαψε μανιωδώς την οικολογία. Οικολογία χωρίς αναγωγή σε πολιτειολογία δεν μπορεί να υπάρξει. Και μια πλήρης οικολογική πολιτειολογία θα απέκλειε, εξ ορισμού, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία δυτικού τύπου και τα παραφερνάλιά της. Τώρα πια, είναι αργά για την κυβερνητική των βιομηχανικών και μετα-βιομηχανικών ψευτοπολιτειών να θέσουν ως Νο1 πλανητικό πρόβλημα την οικολογική κατάρρευση (σ.σ. διότι περί αυτού πρόκειται), μασκαρεμένη ως “κλιματική αλλαγή”. Πολιτειακή προσαρμογή με γνήσιο οικολογικό χαρακτήρα, σε πλανητικό επίπεδο, προκειμένου για την διάσωση των οικοσυστημάτων μας, είναι σαφές ότι δεν μπορεί να προέλθει από την υφιστάμενη ένοχη κυβερνητική. Για την ακρίβεια, το οικολογικό πολιτειακό όχημα έχει χαθεί δια παντός. Τα κλειδιά τα έχει πλέον η βαριά πληγωμένη Γαία.

Υπήρξαν προειδοποιήσεις στο παρελθόν για αυτό που θα βιώσουμε, που έχουμε ξεκινήσει ήδη να βιώνουμε. Ζούμε μοναδικές στιγμές στην γνωστή (παραδεδεγμένη) ιστορία μας. Τελείως άτυχοι και “τυχεροί” μαζί, είμαστε υποχρεωμένοι να “τα δούμε όλα”, να υποστούμε τις συνέπειες της άπληστης επέκτασης και της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών μας πόρων, σε ένα “κατακλυσμικό” επεισόδιο άνευ προηγουμένου. Ας πάμε στα βασικά. Η εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα (κάρβουνο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) παραμένει στο 82% σε παγκόσμια κλίμακα, με τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων να μειώνονται συνέχεια. Ποια, και τι είδους “ενεργειακή μετάβαση” είναι ικανή, σε μόλις 25 χρόνια, να μάς μεταφέρει σε έναν κόσμο “καθαρής ενέργειας”; Αποτελεί τη μοναδική/πραγματική αιτία για την ενεργειακή μετάβαση η κλιματική αλλαγή, ή η τελευταία είναι η κορυφή του παγόβουνου μιας πολυκρίσης στην οποία έχουμε εισέλθει, και η επίκλησή της (σ.σ. της κλιματικής κρίσης) λειτουργεί, εν μέρει, ως πρόσχημα, ως “κράχτης” προκειμένου να μην ιδωθεί η συνολική, πολύ χειρότερη, εικόνα;

Υπάρχουν μείζονα ζητήματα. Οι πόροι μας δεν είναι άπειροι, κι αυτό αποδίδεται χαρακτηριστικά από την έννοια Peak Oil, μεταφραζόμενη ως “Κορύφωση παραγωγής πετρελαίου” και που “αναφέρεται στο σημείο όπου η παραγωγή πετρελαίου παγκοσμίως φτάνει σε ένα ανώτατο επίπεδο, μετά το οποίο σταδιακά μειώνεται[…] Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας παραδέχτηκε το 2010 πως η παραγωγή συμβατικού πετρελαίου είχε κορυφωθεί το 2006”. Είναι σαφές ότι όσο πιο δυσεύρετο γίνεται, όσο εξαντλείται το πετρέλαιο, τόσο πιο ακριβό γίνεται το κόστος εξόρυξής του. Αναγκαζόμενοι να πηγαίνουμε βαθύτερα και βαθύτερα για το “μαύρο χρυσό”, έρχεται η στιγμή που το κόστος εξόρυξης κάνει την επιχείρηση απαγορευτική.

Ανάλογοι όροι ισχύουν για το φυσικό αέριο και το κάρβουνο, που ανήκουν επίσης στα ορυκτά καύσιμα (Peak Gas, Peak Coal).

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα, για το πώς αυτό (σ.σ. το αυξημένο κόστος) θα μπορούσε να εμφανίζεται στην πραγματικότητά μας. Πριν από ένα χρόνο εμφανίστηκε μια είδηση σχετικά με σεισμικές έρευνες για ανεύρεση κοιτασμάτων αερίου, εδώ, στην Ελλάδα. Ένα μεγάλο κοίτασμα φέρεται να υπάρχει νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου και Κρήτης στους σχετικούς χάρτες. Αυτό όμως που δεν εξηγήθηκε είναι σε τι βάθος θα πρέπει να χτυπήσουν τα τρυπάνια για να φτάσουν σε αυτό το κοίτασμα. Η περιοχή νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου-Κρήτης είναι γνωστή ως “Ελληνική Τάφρος” (Hellenic Trench). Εκεί βρίσκεται το περιώνυμο “Φρέαρ των Οινουσσών”, το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου (5.269 μέτρα). Τα βάθη στην Ελληνική Τάφρο γενικώς ξεπερνούν τα 4000 μέτρα.

Θα μας σώσουν τα “μπαταριοκίνητα” αυτοκίνητα; Πού θα βρεθεί η ενέργεια για τη φόρτισή τους, και τι εξορύξεις χρειάζονται για να κατασκευαστούν οι μπαταρίες τους; Business όπως πάντα, με άλλα μέσα τώρα.

Ένα ζήτημα στο οποίο έχει δοθεί δυσανάλογα μικρή σημασία είναι το πρόβλημα του “υπερκερασμού” (overshoot), το οποίο βασίστηκε στην έννοια του “οικολογικού αποτυπώματος” που συνελήφθη το 1990 από τους Mathis Wackernagel και William Rees στο Πανεπιστήμιο της British Columbia. Σύμφωνα με υπολογισμούς, παγκόσμια καταναναλώνουμε 1.75 “Γαίες” κάθε χρόνο. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι έχουμε ξεπεράσει κατά πολύ την ικανότητα της φύσης να αναγεννάται και να αφομοιώνει/ανακυκλώνει τα βιομηχανικά απόβλητά μας. Φαίνεται ότι μας ενδιαφέρει κυρίως να επενδύουμε στο τεράστιο “σχήμα Πόνζι” που ονομάζεται “παγκόσμια οικονομία”, και το κάνουμε ρευστοποιώντας συνεχώς το βιο-φυσικό κεφάλαιο της γης, τα οικοσυστήματά της, την βάση που μας συντηρεί και μας τρέφει. Κοινώς, πριονίζουμε (ανέμελα) το κλαδί πάνω στο οποίο στεκόμαστε.

Μηχανισμοί άμυνας στην ψυχολογία μας μάς αναγκάζουν πολλές φορές να αρνούμαστε, να σκεπτόμαστε με όρους “άσπρο-μαύρο”, και έτσι μάς εμποδίζουν να κάνουμε μια σοβαρή συζήτηση αναφορικά με το πού πραγματικά βρισκόμαστε. Το ψευδές δίλημμα “πλανήτης ή ανθρωπότητα”, που συχνά-πυκνά εμφανίζεται σε αρθρογραφία, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Βασίζεται σε μια αυταπάτη, ότι εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε μέρος της φύσης, ότι είμαστε τόσο “εξαιρετικοί” που έχουμε παρακάμψει τους φυσικούς μας περιορισμούς. Σκεπτόμαστε σαν να είμαστε standalone είδος δηλαδή, και ειδικά τα τελευταία 100 χρόνια οργιαστικής επέκτασης βοήθησαν πολύ σε αυτή τη στρεβλωμένη, βολική αντίληψη. Ωστόσο, είμαστε και φυσικά όντα, μέρος της φύσης· αλλά εφόσον επιλέξαμε να την βλέπουμε ως αντίπαλο, θα πληρωθούμε με το ανάλογο νόμισμα.

“Όποιος κατουράει στη θάλασσα, το βρίσκει στ’ αλάτι” συνηθίζαμε να λέμε, αλλά τέτοιου είδους σοφία φαίνεται να έχει ξεχαστεί. Δεν σκεφτόμαστε όταν γεμίζουμε τους ωκεανούς με πλαστικά, χημικά και μέταλλα, καίτοι μας τα επιστρέφει η θάλασσα πίσω, στο πιάτο με τα ψάρια. Οι άνθρωποι και τα οικόσιτα ζώα τους αποτελούν πλέον το 96% της βιομάζας των θηλαστικών του πλανήτη, και τα άγρια θηλαστικά μόλις το 4%. Πόσα άγρια είδη ζώων έχουν εκτοπιστεί από τις δραστηριότητές μας; Πόσοι γνωρίζουν ότι περίπου 92 δισεκατομμύρια ζώα χρησιμοποιούνται και θανατώνονται ετησίως μόνο για να τραφούμε; Ο “κύκλος της ζωής” αποτυπωμένος σε ένα τσιμπούσι τρομακτικών διαστάσεων.

Σε ποιο βαθμό, λοιπόν, οι ελίτ ευθύνονται για αυτή την κατάσταση; Σίγουρα, μεγάλο μερίδιο ευθύνης πάει στις διάφορες ελίτ· για την ηλιθιότητα, την αθλιότητα, την απληστία, τις αυταπάτες, την ψυχοπάθειά τους, τη ρότα πού έδωσαν στον κόσμο. Στην τελική όμως φταίμε εμείς, οι καταναλωτές, ο καθένας μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, που έχουμε προσυπογράψει το momentum της αυτοκαταστροφής και απαιτούμε η “ευημερία” να συνεχιστεί με κάθε κόστος.

Θα καλύψει τις επισιτιστικές μας ανάγκες μια τεχνολογική ουτοπία με μπροστάρη την Τεχνητή Νοημοσύνη; Όχι βέβαια! Θα μας βοηθήσουν τα τσίγκινα διαστημόπλοια να “δραπετεύσουμε” στον Άρη ή στον πλανήτη Proxima B; Αστεία πράγματα. Ακόμα και να ήμασταν τεχνολογικά έτοιμοι να φύγουμε σε άλλο πλανήτη, πόσοι από εμάς θα “γλύτωναν”; Το 0,0001% (σ.σ. εννοείται εκείνοι με την καλύτερη φυσική διάπλαση και κατάσταση); Ποιον άραγε θα σώσουν τα “καταφύγια”, και υπό ποιες προϋποθέσεις θα κατοικεί σε αυτά, και για πόσο;

Είναι πολύ επώδυνο να συζητάει κανείς την επερχόμενη κατάρρευση. Αλίμονο, πολιτισμοί έχουν καταρρεύσει πολλοί στο διάβα του χρόνου. Ώρες-ώρες νομίζω ότι έχουμε εξελικτικά ελαττώματα. Ότι δεν είμαστε καλά σχεδιασμένοι: απληστία, αυταπάτη και εξαπάτηση, αυταρέσκεια, μυωπία. Μας τρέχουν τα μιμίδια. Παροιμιωδώς, ο Homo Sapiens απεδείχθη πως δεν έχει κανενός είδους σοφία (sapience) αναφορικά με τις μακρο-συνέπειες των πράξεών του.

Αν μπορούσαμε να φωτοσυνθέσουμε, να ζούμε με Ήλιο, ναι· τότε θα ήμασταν “φωτεινά όντα”, αυτοσυντηρούμενα, και δεν θα είχαμε πρόβλημα να φτάσουμε ακόμα και εκατοντάδες δισεκατομμύρια πάνω στον πλανήτη. Καθώς, όμως, δεν είμαστε, θα υποχρεωθούμε να βιώσουμε τον ανελέητο νόμο μιας πανταχόθεν βιασμένης φύσης.

Καπάκι