Φυτοφάρμακα: Ένας Σιωπηλός θάνατος

Σιωπηλός θάνατος: Το βαθύ πρόβλημα των φυτοφαρμάκων στην ΕΕ

Ο πόλεμος στην Ουκρανία άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για την επισιτιστική επάρκεια των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων στην Ευρώπη, λόγω της διατάραξης των εισαγωγών από Ουκρανία και Ρωσία.

Για την εντατικοποίηση όμως της ευρωπαϊκής παραγωγής, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες, οι Ευρωπαίοι θα καταβάλουν βαρύ τίμημα. Η ακραία χρήση φυτοφαρμάκων θα μπορούσε ήδη να λειτουργεί καταστρεπτικά και σιωπηρά, με τους επικριτές τους να συνδέουν την τοξικότητά τους με μια σειρά προβλημάτων στην βιοποικιλότητα και τον άνθρωπο.

Μετά το ξέσπασμα του πολέμου, έχουν ενταθεί οι πιέσεις από πλευράς εταιρειών και λόμπι, που θεωρούν ότι δεν πρέπει να μειωθεί η χρήση φυτοφαρμάκων και να διακινδυνεύσουν χαμηλότερες γεωργικές αποδόσεις σε μια εποχή που διακυβεύεται η παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Έτσι, οι κολοσσοί Bayer, BASF, Corteva και Syngenta, αν και ανταγωνιστές μεταξύ τους, ένωσαν τις δυνάμεις τους για την προώθηση των στόχων τους.

Μέσα στο 2022, χρηματοδότησαν, μέσω της ομάδας λόμπι Crop Life, ακαδημαϊκή μελέτη του Πανεπιστημίου Wageningen, η οποία αναφέρει πως οι πολιτικές μείωσης των φυτοφαρμάκων στην Ευρώπη «θα οδηγήσουν σε μείωση των ποσοτήτων που παράγονται ανά καλλιέργεια σε ολόκληρη την ΕΕ κατά μέσο όρο 10% ως 20%».

Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, είναι εκείνοι που επιμένουν ότι τώρα είναι η ώρα για δράση περιορισμού των φυτοφαρμάκων καθώς θα μας γυρίσει μπούμερανγκ τόσο χημικό στην γη. Ο εντομολόγος Josef Settele προβλέπει ότι εάν συνεχίσουμε με το τρέχον γεωργικό σύστημα«θέτουμε σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια ολόκληρου του ανθρώπινου γένους».

Πολύμηνη έρευνα του Investigate Europe, δείχνει πώς τα φυτοφάρμακα βλάπτουν τα ζώα, τα έντομα, τα φυτά και τους ανθρώπους ενώ μπορούν να συνδέονται και με καρκίνους, μεταλλάξεις και αναπαραγωγικές δυσλειτουργίες. Όσο οι Ευρωπαίοι απολαμβάνουν αγροτικά προϊόντα, ταυτόχρονα εκτίθενται σε βλαβερές χημικές ουσίες, δίχως να το αντιλαμβάνονται άμεσα.

Παρ’ όλα, αυτή η ΕΕ δεν φαίνεται να έχει αφυπνιστεί για το ζήτημα, καθώς έχει εγκρίνει περισσότερες από 400 διαφορετικές επικίνδυνες ουσίες φυτοφαρμάκων. Οι παγκόσμιες πωλήσεις έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία 20 χρόνια, σε περίπου 52 δισ. ευρώ το 2019. Η ευρωπαϊκή αγορά γεωργικών φυτοφαρμάκων είναι μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο, με πωλήσεις περίπου 12 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2019. Δεν χωράει αμφιβολία ότι οι Ευρωπαίοι οδηγούν την κούρσα στις εξαγωγές.

Είναι ενδεικτικό από το 2018, μόνο η Κίνα έχει εξάγει περισσότερα φυτοφάρμακα από την Γερμανία. Ακολουθούν, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, το Βέλγιο, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο ως οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς.

Κίνδυνος για την βιοποικιλότητα

Είναι αλήθεια ότι στην ΕΕ, για δεκαετίες, οι αγρότες βασίζονταν σε χημικές ουσίες για να παράγουν τα τρόφιμα που τροφοδοτούν την ήπειρο. Παρά το γεγονός, όμως, ότι οι κίνδυνοι των φυτοφαρμάκων είναι ευρέως γνωστοί, η χρήση τους παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτη θέτοντας σε θανάσιμο κίνδυνο την βιοποικιλότητα.

Σημειώνεται ότι βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία των οικοσυστημάτων, των ειδών και των γονιδίων που υπάρχουν στον κόσμο ή σε έναν συγκεκριμένο οικότοπο. Έχει ζωτική σημασία για την ευημερία του ανθρώπου διότι παρέχει υπηρεσίες οι οποίες στηρίζουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας.

Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική για τις υπηρεσίες που παρέχει η φύση, όπως η επικονίαση, η ρύθμιση του κλίματος, η αντιπλημμυρική προστασία, η γονιμότητα του εδάφους και η παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, ινών και φαρμάκων.

“Βρισκόμαστε σε μια κρίση βιοποικιλότητας. Τα είδη εξαφανίζονται γρηγορότερα από ό,τι για 65 εκατομμύρια χρόνια, από τότε που ο μετεωρίτης εξαφάνισε τους δεινόσαυρους. Και επιταχύνεται!” Προειδοποιεί ο εντομολόγος Dave Goulson, καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Sussex. Τα έντομα, όχι μόνο αποτελούν τα 2/3 όλων των γνωστών ειδών, αλλά είναι αυτά που επιτρέπουν σε άλλους ζωντανούς οργανισμούς να ζουν, κυρίως μέσω της επικονίασης.

Η γεωργία βιομηχανικής κλίμακας και οι μονοκαλλιέργειες τροφοδοτούν τον κόσμο, αλλά με τεράστιο κόστος για το περιβάλλον. Ένα τοξικό μείγμα φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων συνεχίζει να ψεκάζεται σε τεράστιες εκτάσεις, ενώ εκτάσεις φυσικής γης ισοπεδώνονται για καλλιέργειες, προκαλώντας ευρεία διάβρωση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας.

Έτσι, τα χημικά και οι αγροτικές επιχειρήσεις σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή στρώνουν τον δρόμο για την καταστροφή όπως αναφέρουν επιστήμονες.

Σημειώνεται ότι πριν από δύο χρόνια, η πολιτική Farm to Fork, η εμβληματική στρατηγική της ΕΕ για να καταστεί η ευρωπαϊκή γεωργία πράσινη και βιώσιμη, έθεσε στόχο να μειώσει την χρήση φυτοφαρμάκων κατά 50% έως το 2030.

Ο κανονισμός για την βιώσιμη χρήση φυτοφαρμάκων, επί του παρόντος συζητείται στις Βρυξέλλες, είναι κεντρικής σημασίας για αυτόν τον στόχο και θα είναι η πρώτη δεσμευτική νομοθεσία της ΕΕ για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ωστόσο, η Investigate Europe, περιμένει να δει εάν ο κανονισμός θα πετύχει.

Οι πολίτες φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει ότι τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν.

Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ευρωπαίοι υπέγραψαν το «Σώστε τις μέλισσες και τους αγρότες!» πρωτοβουλία, η οποία ζητούσε την σταδιακή κατάργηση των χημικών φυτοφαρμάκων έως το 2035.

Πολλές τοπικές κοινότητες στην Ευρώπη, πολλές εκ των οποίων επισκέφτηκαν οι ερευνητές του Investigate Europe, προσπαθούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούν. Αγρότες, από Ελλάδα, Νορβηγία, Πορτογαλία μέχρι Πολωνία λένε ότι θα ήθελαν να μειώσουν την χρήση φυτοφαρμάκων, εάν υπάρχουν προσιτές εναλλακτικές λύσεις.

Γεωργία εναντίον περιβάλλοντος

Πρόκειται για ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη, όπου η εκβιομηχάνιση της γεωργίας καταστρέφει τα βιολογικά της θεμέλια. Οι μονοκαλλιέργειες και η σχετική χρήση χημικών ουσιών, καθώς και η στενή αμειψισπορά ντοπαρισμένη με ανόργανα λιπάσματα είναι άφθονες. Τέτοιες πρακτικές οδηγούν στην υπερεκμετάλλευση της χλωρίδας και της πανίδας των γεωργικών τοπίων και των εδαφών τους.

Το τρέχον γεωργικό σύστημα «θέτει σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια ολόκληρης της ανθρωπότητας», προειδοποιεί ο Josef Settele, εντομολόγος από την Λειψία και ένας από τους κύριους συγγραφείς της Παγκόσμιας Έκθεσης Αξιολόγησης του IPBES για την Βιοποικιλότητα. Η έκθεση εκτίμησε ότι οι κίνδυνοι απώλειας βιοποικιλότητας είναι ισοδύναμοι με την κλιματική αλλαγή ως οι πιο επείγουσες ανησυχίες της ανθρωπότητας.

Όσοι βρίσκονται στην εξουσία γνωρίζουν πολύ καλά την καταστροφή που εκτυλίσσεται.

Η Βιομηχανική παραγωγή τροφίμων είναι «μία από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος», δήλωσε η Επιτροπή της ΕΕ όταν ενέκρινε το φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρύθμισης “Farm to Fork” το 2020. «Είναι επειγόντως απαραίτητο να μειωθεί η εξάρτηση από φυτοφάρμακα και τους αντιμικροβιακούς παράγοντες, να μειωθεί η υπερβολική χρήση λιπασμάτων, να ενταθεί η βιολογική γεωργία, να βελτιωθεί η καλή διαβίωση των ζώων και να αντιστραφεί η απώλεια της βιοποικιλότητας», ανέφερε η Επιτροπή.

Ανακοίνωσαν ότι η χρήση φυτοφαρμάκων και ορυκτών λιπασμάτων θα πρέπει να μειωθεί κατά το ήμισυ και ένα πέμπτο αντίστοιχα, έως το 2030.

Το παιχνίδι της αναβολής

Όμως, παρά την σαφή ανακοίνωση, καμία ορατή αλλαγή δεν έχει συμβεί στην πράξη. Όπως και τις προηγούμενες δεκαετίες με την προστασία του κλίματος, οι υπεύθυνοι τώρα αποφεύγουν τις ζωτικές αλλαγές που απαιτούνται για την προστασία του εδάφους και των ειδών. Ποιος είναι πίσω από αυτό; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι; Γιατί είναι τόσο δύσκολο το πρασίνισμα της γεωργίας;

Γι’ αυτό το θέμα μίλησαν οι δημοσιογράφοι του Investigate Europe με αγρότες, λομπίστες, αγροοικολόγους, ακτιβιστές και πολιτικούς σε όλη την Ευρώπη, από την Νορβηγία έως την Ελλάδα και από την Πορτογαλία έως την Πολωνία. Οι απαντήσεις τους μιλούν για φόβο και ελπίδα ταυτόχρονα. Στην διαμάχη για την επισιτιστική ασφάλεια, μια συμμαχία χημικών εταιρειών και ενώσεων μεγάλων αγροτών, μαζί με συντηρητικούς πολιτικούς, υπερασπίζονται πεισματικά το status quo.

Οι λομπίστες και οι συντηρητικοί πολιτικοί στον τομέα της χρησιμοποιούν με πολύ κυνικό τρόπο ακόμη και τον πόλεμο στην Ουκρανία και την επικείμενη επισιτιστική κρίση ως επιχείρημα» ενάντια στις μεταρρυθμίσεις της ΕΕ, σύμφωνα με την Nina Holland της ΜΚΟ Corporate Europe Observatory. Όμως, αντεπιτίθεται ένα αυξανόμενο κίνημα πολιτών, που υποστηρίζεται από έγκριτους γεωπόνους και βιολόγους.

Έντομα που εξαφανίζονται

Η διαμάχη σχετικά με την χρήση τοξικών χημικών ουσιών κατά εντόμων παρασίτων, μυκήτων και ζιζανίων συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες. Η βιολόγος Rachel Carson ξεκίνησε την συζήτηση το 1962 με μια ανησυχητική αναφορά για τις συνέπειες του εξαιρετικά τοξικού εντομοκτόνου DDT, το οποίο χρησιμοποιήθηκε παγκοσμίως εκείνη την εποχή.

Ανέφερε για «μυστηριώδεις ασθένειες» και για τοπία πάνω από τα οποία απλώνεται η “σκιά του θανάτου”. Προλόγισε την έρευνά της με μια μακάβρια πρόβλεψη. Το «μελλοντικό παραμύθι» της «σιωπηλής άνοιξης», όπου τα λουλούδια έχουν μαραθεί και τα πουλιά έχουν εξαφανιστεί, όπου οι μέλισσες δεν βουίζουν πια στα περιβόλια και η σιωπή απλώνεται στα χωράφια.

Η Αμερικανίδα οικολόγος Rachel Carson διεξήγαγε πρωτοποριακή έρευνα σχετικά με τους κινδύνους φυτοφαρμάκων την δεκαετία του 1960. «Αυτή η τραγωδία», έγραψε στο βιβλίο της Silent Spring, «προς το παρόν είναι μόνο αποκύημα της φαντασίας». Αλλά θα μπορούσε «εύκολα να γίνει σκληρή πραγματικότητα» αν δεν σταματήσει το «φάντασμα» της γεωργίας.

Φουλ τα γεωργικά δηλητήρια.

Εξήντα χρόνια μετά, το όραμά της πλησιάζει δυσοίωνα. Μια μελέτη ορόσημο του 2019 διαπίστωσε ότι περισσότερο από το 40% των ειδών εντόμων ήταν σε παρακμή, με την βιομηχανική γεωργία και την χρήση φυτοφαρμάκων να αναφέρονται ως κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν.

Η Βρετανική οργάνωση Kent Wildlife Trust εξόπλισε εκατοντάδες «επιστήμονες πολιτών» με συσκευές μέτρησης για τα αυτοκίνητά τους το καλοκαίρι του 2021 και διαπίστωσε ότι ο αριθμός των ιπτάμενων εντόμων που σκοτώθηκαν μειώθηκε σχεδόν κατά τα δύο τρίτα σε σύγκριση με μια παρόμοια έρευνα το 2004. Η μείωση συμβαίνει σε όλους τους οικοτόπους, είτε αστικούς, αγροτικούς είτε δασικούς.

Αλλά ειδικά σε αγροτικά τοπία, όπου ο αριθμός των ειδών που εξακολουθούν να ζουν μειώνεται, ανακάλυψαν πρόσφατα ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Würzburg όπου σύμφωνα με την μελέτη τους, 29% λιγότερα είδη και 56% λιγότερα είδη απειλούνται με εξαφάνιση ζουν εκεί σε σύγκριση με σχεδόν φυσικές περιοχές όπου κυριαρχούν τα δάση και τα λιβάδια.

Εξαφάνιση των επικονιαστών

Ο γεωργικός βιολόγος Josef Settele 62 ετών, είναι ένας συγκρατημένος άνθρωπος που ζυγίζει τα πράγματα προσεκτικά, αλλά σε αυτό το σημείο είναι ξεκάθαρος

«Αυτή η τάση προς την απώλεια ειδών στην ύπαιθρο δείχνει ότι έχουμε μια ομογενοποίηση ολόκληρου του τοπίου και ότι τα φυτοφάρμακα παίζουν σημαντικό ρόλο στην θνησιμότητα των εντόμων. Είναι πολύ επικίνδυνο, το αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στην επικονίαση. Περίπου το 75% των καλλιεργούμενων φυτών εξαρτώνται από την επικονίαση των εντόμων. Και το ίδιο ισχύει και για την έλλειψη βιταμινών στα φρούτα και τους ξηρούς καρπούς.

Με τις αυξανόμενες ακραίες καιρικές συνθήκες, ωστόσο, είναι αναμενόμενο ότι ορισμένα είδη εντόμων δεν θα μπορούν πλέον να συμβαδίσουν και θα αποτύχουν. Τότε θα μπορούσαν να πάρουν τη θέση τους άλλα που είναι σε καλύτερη θέση. Ένα μεγάλο φάσμα ειδών είναι επομένως ένα είδος φυσικής ασφάλισης». Αλλά αυτό τώρα κινδυνεύει να χαθεί και χάνουμε την προσαρμοστικότητά μας για το μέλλον. Σίγουρα, κανείς δεν ξέρει αν θα υπάρχουν ακόμα 580 είδη μελισσών στην Γερμανία στο μέλλον, όπως στο παρελθόν. Όσο περισσότερα είδη, τόσο περισσότερες πιθανότητες προσαρμογής υπάρχουν. Κανείς δεν μπορεί να πει πόσα ακριβώς χρειάζονται. Θα μάθουμε μόνο όταν είναι πολύ αργά. Το μέλλον των επικονιαστών όπως οι μέλισσες κινδυνεύει από την χρήση φυτοφαρμάκων.»

Πουλιά που εξαφανίζονται

Καθώς τα έντομα λιγοστεύουν, το ίδιο και τα πουλιά. «Σχεδόν όλα τα είδη πτηνών χρησιμοποιούν έντομα ως τροφή για τα μικρά τους», εξηγεί ο Ariel Brunner, επικεφαλής της ευρωπαϊκής φιλανθρωπικής οργάνωσης Bird Life International.

Τα μέλη του συλλέγουν δεδομένα από όλη την Ευρώπη εδώ και χρόνια και τα ευρήματά τους είναι ανησυχητικά. Εκτίμησε ότι οι πληθυσμοί των 168 κοινών ευρωπαϊκών ειδών πτηνών μειώθηκαν κατά 18% από το 1980. Όμως, την ίδια περίοδο, τα 39 είδη πουλιών του αγρού έχασαν έως και το 59% του προηγούμενου πληθυσμού τους.

«Αυτό δείχνει αδιαμφισβήτητα ότι τα γεωργικά μας συστήματα είναι που τους σκοτώνουν», λέει ο Brunner. «Η γεωργική γη μετατρέπεται σε οικολογική ερημιά».

Εξίσου νηφάλιος στην εκτίμησή του είναι ο Γάλλος βιολόγος διατήρησης, Benoït Fontaine που είπε στο Investigate Europe. «Πρόκειται για μια τεράστια πτώση, μια καταστροφή. Οδεύουμε να προσκρούσουμε σε έναν τοίχο και συνεχώς επιταχύνουμε»

***
@Harald Schumann / 2022

terrapapers.com