Από την Αναγέννηση στην Καταλήστευση: Η σφοδρή αντεκδίκηση των προθέσεων

Το μέρος του λόγου που κακοποιήθηκε βάναυσα τα τελευταία 500 χρόνια είναι εκείνο των “προθέσεων”. Επιτήδειοι των “προθέσεων” κατάφεραν και έσπρωξαν τον άνθρωπο σε μια ρότα μετακινώντας το βάρος της γλώσσας από τη γραμματική στην ιδεολογία, και δη στην ιδεολογία του “ανθρωπισμού”. Οι άνθρωποι τσίμπησαν το παραισθησιογόνο δόλωμα και πέρασαν μαζικά στον παραισθητικό κόσμο της “προόδου” και της ύπαρξης μέσα από την κατανάλωση. Ο ενθουσιασμός του “ανά-” γρήγορα έδωσε τη θέση του (όχι τυχαία) στη βουλιμία του “κατά-” (βλ. κατάκτηση) και του “εκ-” (βλ. εξωραϊσμός), με τις προθέσεις να απαλλοτριώνονται πλήρως και να αποκόπτονται από το σώμα της γραμματικής, ήτοι των κανόνων της γλώσσας του νοήμονος όντος.

Θυμήθηκα, παρεμπιπτόντως, ένα motto του Ελληνικού Υπουργείου Ανάπτυξης, κάπου λίγο πριν η Ελλάδα σκάσει μαστουρωμένη από την κατανάλωση στα βράχια: “Ανάπτυξη παντού” έλεγαν τα ξεφτέρια της ελληνικής δημόσιας στρατηγικής, αφιονισμένα από τα Ευρω-πακέτα. Ο σοδομισμός πάνω στις προθέσεις υπήρξε κλειδί ώστε να καταστεί η διαστροφή ανθρώπινη αρετή και κοινωνική νόρμα. Από την Αναγέννηση στην Καταλήστευση, μέσω προθέσεων δόλια λειτουργημένων. Είναι πολλά 500+ χρόνια, και η διαστροφή δεν έχει αφήσει ούτε πέτρα αλώβητη. Λογικά, εδώ που έχουμε φτάσει ως άνθρωποι, απ’ άκρη σ’ άκρη στον πλανήτη θα ‘πρεπε ένα μονάχα σύνθημα να ακούγεται: “Μεταστροφή”. Δυστυχώς, νομοτελειακά θα λέγαμε, οι άνθρωποι δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος της μετάνοιας. Ως σύνθετη κόλαση αντιλαμβάνονται τη μεταστροφή, και επιχειρούν να διαφύγουν πάλι με δόλια πρόθεση δια της οδού του “μετανθρωπισμού”. Σκατά παντού.

Η αντεκδίκηση των “προθέσεων” έχει ήδη ξεκινήσει, προς αποκατάσταση πρωτίστως της γραμματικής τάξεως. Είναι και αυτή, ανθρωπολογική νομοτέλεια. Κι εδώ, το κόστος είναι αδιάφορο. Δεν ξέρουμε τι θα μείνει, τι θα έχει μείνει γύρω μας και έξω από εμάς, ακόμα και μέσα μας, όταν το βεβηλωμένο μέρος του λόγου επανέλθει στο σώμα του, κι όταν οι άνθρωποι, όσοι απομείνουν, ξαναπιάσουν τις “προθέσεις” στο στόμα τους.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο πλέον, έως αδύνατο, να βρεις μέσα στον καθολικά φαύλο λόγο μερικές αράδες γλώσσας που συλλαμβάνουν το είδος και ζυγίζουν το βάρος της μεγάλης Καταλήστευσης. Ο κινηματογραφικός παραγωγός Jeff Gibbs κάνει μια απόπειρα σε αυτή την κατεύθυνση με το ντοκυμαντέρ του “Ο Πλανήτης των Ανθρώπων” (Planet of the Humans).

Το ντοκυμαντέρ πραγματεύεται την πράσινη ανάπτυξη, την οποία αναδεικνύει ως φενάκη. Αναφέρεται στην προδοσία και την αποτυχία του περιβαλλοντικού κινήματος να επέμβει προς όφελος του πλανήτη. Βλέπει τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τις ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά συστήματα, και άλλες πράσινες πρωτοβουλίες να λαμβάνουν χώρα στο βωμό του business as usual (καλές δουλειές όπως πάντα) και στο βάθος η ανείπωτη οικολογική καταστροφή. “Πράσινη” και “ανάπτυξη”, μας λέει, δεν γίνεται, ούτε ατέρμονη οικονομική ανάπτυξη σε έναν πεπερασμένο πλανήτη, και οι μάζες είναι πολλές φορές έτοιμες να δεχτούν και να αποδεχτούν ό,τι αφήγημα, ό,τι ψευδαίσθηση θα επιτρέψει την συνέχιση του τρέχοντος καταναλωτικού τρόπου ζωής. Κατά τους συντελεστές της παραγωγής, η λεγόμενη “κλιματική κρίση” είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου, και δεν στρέφεται το βλέμμα στην αλυσίδα γεγονότων που μας έφεραν εδώ: καταστροφή οικοσυστημάτων, αποδεκατισμός της βιόσφαιρας, μαζικές εξορύξεις και εκτεταμένη αποψίλωση δασών, εκτοπισμός ειδών, υπεραλίευση, πλήρης εκβιομηχάνιση, ενεργειακές ανάγκες που συνεχώς αυξάνονται, και στο βάθος κοινωνική κατάρρευση λόγω παγκόσμιου υπερπληθυσμού.

Από την άλλη πλευρά, η κριτική επάνω στο ντοκυμαντέρ εστιάζει στο επιχείρημα ότι ο σκηνοθέτης προάγει την παραπληροφόρηση, τον ρατσισμό και την ευγονική:

Και οι δυο ανωτέρω θέσεις συμφωνούν στο θέμα της μείωσης της κατανάλωσης. Αλλά τι κίνητρα μπορεί να έχει η Δύση για μείωση της κατανάλωσης (σ.σ. επιπέδου ζωής) και εξίσωσής της με αυτή του αναπτυσσόμενου κόσμου, τη στιγμή που ήδη οι γεννήσεις της βρίσκονται κάτω από το όριο αναπλήρωσης; Η Δύση ήδη “αυτοθυσιάζεται” με όρους γεννήσεων, και εκτιμούμε ότι δεν θα εκχωρήσει άλλον χώρο στον αναπτυσσόμενο κόσμο για κανέναν “ανθρωπιστικό” λόγο, παρά μόνον εάν ο αναπτυσσόμενος κόσμος αποφασίσει να βάλει φρένο στις γεννήσεις και την πληθυσμιακή έκρηξή του. Και σε αυτή τη βάση θα μπορούσαν να εξηγηθούν οι πάσης φύσεως δυτικοί “εθνικισμοί”. Από την άλλη, οι “οικουμενισμοί” ήσαν υποχρεωμένοι να διαχειριστούν το πρόβλημα σε πλανητική κλίμακα, ήτοι να δώσουν ειλικρινείς και πειστικές εξηγήσεις για το κατά πόσο είναι βιώσιμος ο κόσμος με αυτό το μοντέλο πορείας, δεδομένης της εκτεταμένης οικολογικής καταστροφής, με αυτή την πυκνότητα παγκόσμιου πληθυσμού, αφήνοντας στην άκρη τα αδιαφοροποίητα “ανθρωπιστικά” προτάγματα της άλλοτε τάξης. Όμως τα Ηνωμένα Έθνη και άλλοι υπεροργανισμοί με την ξύλινη γλώσσα και τα διπλά στάνταρντ τους απέτυχαν παταγωδώς.

Ο γνωστός επιστήμων-οικολόγος William Rees προειδοποιεί ότι πρέπει να μειωθεί η “παραγωγική ικανότητα” (economic throughput, οικονομική απόδοση) κατά 69% παγκοσμίως, ως και 80% σε χώρες υψηλού εισοδήματος. Επιπλέον δε, για να διασφαλιστούν συνθήκες υλικής άνεσης παγκοσμίως, ο πληθυσμός της Γης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 2-3 δισεκατομμύρια. Εν προκειμένω, η προτροπή του συνοψίζεται ως εξής: “Σχεδιάστε και εφαρμόστε μια παγκόσμια στρατηγική γονιμότητας για τη μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού σε 2-3 δισεκατομμύρια που μπορεί να είναι σε θέση να ζήσουν με υλική άνεση σε αυτό τον ήδη πολύ κατεστραμμένο, μοναδικό πλανήτη Γη” (End game: the economy as eco-catastrophe and what needs to change/William Rees, 2019). Η πραγμάτευση του ζητήματος του ελέγχου των γεννήσεων (ένεκα υπερπληθυσμού) εγείρει, μεταξύ άλλων, ζητήματα πολιτικής ορθότητας και είναι εκ της φύσεώς της πολύ δύσκολη και άβολη· κάθε ανοιχτή συζήτηση ισοδυναμεί με αίρεση. Το ίδιο και η συζήτηση για μια τόσο δραστική μείωση της παραγωγικής ικανότητας (economic throughput). Προς τα πού θα πάνε τα πράγματα δεν ξέρουμε. Την πορεία θα τη δούμε στις οθόνες μας, στον αέρα μας και στον ορίζοντά μας, χωρίς να αποκλείονται τα τρελά, δυστοπικά σενάρια.

Δεν ασπαζόμαστε ακρίτως κινήματα που εργαλειοποιούν την πρόκληση με σκοπό την έλκυση προσοχής και τη δημοσιότητα, κινήματα που συστήνουν τον λεγόμενο κόσμο της “Κουλτούρας Θυματοποίησης” (Victimhood Culture), και τα οποία έχουν κατακλύσει πλέον την καθημερινή ύλη των ειδήσεων και έχουν εξυπηρετήσει φυσικά και τον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα της πολιτικής ατζέντας, που πλέον περιορίζεται (ή και αναγκάζεται) σε μια day-to-day διακυβέρνηση. Ίσως, εδώ που φτάσαμε να μην γίνεται αλλιώς· παρά οι ακραίες εκφράσεις και οι πάσης φύσεως “αξιώσεις δικαιωμάτων” να είναι ένα σύμπτωμα, ακόμα και ένας τρόπος που οι κοινωνίες εφευρίσκουν προκειμένου να “θεραπεύσουν” τον εαυτό τους, επιτιθέμενες ευθέως πλέον στο σώμα τους, ένα είδος “αυτοανοσίας”. Κι επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούν, ως φαίνεται, να συμφωνήσουν πουθενά στο περιβάλλον της “μετα-αλήθειας”, την εξέλιξη των πραγμάτων θα αναλάβουν προφανώς υπέρτερες δυνάμεις, πείτε το Φύση ή ιστορικές δυνάμεις ή όπως αλλιώς θέλετε.

Προβληματιζόμαστε, παράλληλα, με το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων φαίνεται να αξιώνει ρόλο ρυθμιστή-“νομοθέτη” στη διασύνδεση του ζητήματος της λήψης μέτρων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής με εκείνο της προληπτικής προστασίας ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων. Είναι εξόχως περίεργο το γεγονός ότι ένα διεθνές-περιφερειακό δικαστήριο ορισμένου, και δη περιορισμένου, σκοπού φέρεται να επιδιώκει να χαράξει δεσμευτικό δρόμο σε ένα πεδίο πρωτίστως και αμιγώς πολιτικό, και για ένα ζήτημα που είναι υπόθεση όλου του πλανήτη και όχι μόνο των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ή μήπως επιχειρείται, με έναν πλάγιο και εύσχημο τρόπο, η δέσμευση των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων σε μία μονόδρομη, αδιαφανή και μη δημοκρατική πολιτική και οικονομική προοπτική “πράσινης ανάπτυξης”, η οποία σαφέστατα είναι και ύποπτη και ατελέσφορη;

Σε έναν κόσμο με όλο και αυξανόμενες λειτουργίες και διασχέσεις, με εύθραυστη πολυπλοκότητα, το “οικοσύστημα” των κοινωνιών πλέον συνιστά μια εξαιρετικά ευαίσθητη συνθήκη. Οτιδήποτε πια είναι ικανό να διαταράξει την ισορροπία αυτή και να το στείλει σε οριστικά ανεξέλεγκτη πορεία. Χώρια που η πολυπλοκότητα δεν μπορεί να συλληφθεί πλέον από κανένα μυαλό ανθρώπου, αφού πρόκειται για χάος. Και αυτό απαντάει στο γιατί ανέλαβαν οι θεωρίες συνωμοσίας το “καθήκον” της επεξήγησης, οι οποίες διεκδικούν ένα μερίδιο στην κατανόηση και ερμηνεία του κόσμου, ως απάντηση στα κενά του κυρίαρχου μονολιθικού αφηγήματος. Νομοτελειακή λοιπόν και η έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης, με σχεδόν βέβαιη την προοπτική να υπερκεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στη διαχείριση των ανθρωπίνων πραγμάτων.