Βίλχελμ Ράιχ -Συγκινησιακή Πανούκλα

Αυτή ακριβώς η μεγάλη ένταση της βιολογικής του ενέργειας κάνει το άτομο ευάλωτο στη συγκινησιακή πανούκλα, επειδή, εξαιτίας της μυϊκής και χαρακτηρολογικής του ακαμψίας, δεν μπορεί να αναπτυχθεί φυσικά. Το πανουκλιασμένο άτομο είναι αποτέλεσμα της αυταρχικής ψυχαναγκαστικής εκπαίδευσης. Εξαιτίας των μεγάλων ικανοτήτων του, που παραμένουν ανεκπλήρωτες, εξεγείρεται εναντίον της πολύ περισσότερο από τον ήσυχο και παραιτημένο νευρωτικό χαρακτήρα. Διαφοροποιείται από τον γενετήσιο χαρακτήρα στο ότι η επανάστασή του είναι κοινωνικά άστοχη και δεν μπορεί να επιφέρει ορθολογικές αλλαγές για τη βελτίωση της κοινωνίας. Διαφοροποιείται επίσης από τον νευρωτικό χαρακτήρα ως προς το ότι δεν παραιτείται.

Ο γενετήσιος χαρακτήρας καταφέρνει να επιβληθεί στις αντιδράσεις της πανούκλας από τις οποίες προσβάλλεται διότι, βασιζόμενος στην πραγματικά ορθολογική δομή του χαρακτήρα του, τις αισθάνεται ξένες και άνευ νοήματος. Ακόμη, είναι σε τέτοιο βαθμό προσηλωμένος στις ορθολογικές διαδικασίες, ώστε αντιλαμβάνεται αμέσως τους κίνδυνους που μπορεί να απειλήσουν τη ζωή του από τις ενδεχόμενες παράλογες τάσεις του. Συνεπώς, είναι προικισμένος με την ικανότητα του αυτοελέγχου. Το άτομο που έχει προσβληθεί από συγκινησιακή πανούκλα, από την άλλη, αντλεί δευτερογενή σαδιστική ηδονή από τη συμπεριφορά του σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάθε προσπάθεια βελτίωσης είναι αδύνατη. Οι πράξεις του υγιούς ατόμου πηγάζουν άμεσα από τη δεξαμενή της βιολογικής του ενέργειας.

Οι πράξεις του πανουκλιασμένου, αν και είναι αληθές ότι πηγάζουν από την ίδια δεξαμενή, διαφοροποιούνται από το γεγονός ότι η ενέργειά του είναι αναγκασμένη να διαπεράσει τη χαρακτηρολογική και τη μυϊκή θωράκιση, με αποτέλεσμα ακόμα και τα υγιέστερα κίνητρα να μετατρέπονται σε αντικοινωνικές και παράλογες πράξεις. Για να διαπεράσουν τη θωράκιση, οι πράξεις αλλάζουν λειτουργία. Δηλαδή το κίνητρο έχει αρχικά ορθολογική βάση, η θωράκιση όμως καθιστά αδύνατη τη φυσική και οργανική ανάπτυξή της. Το πανουκλιασμένο άτομο βιώνει αυτή την κατάσταση ως αφόρητη αναστολή, ενώ η ίδια η ενόρμηση, για να εκφραστεί, πρέπει πρώτα να διαπεράσει τη θωράκιση και κατά τη διαδικασία αυτή η αρχική πρόθεση και ο ορθολογικός στόχος χάνονται.

Έτσι, το αποτέλεσμα της πράξης περιέχει ελάχιστη από την αρχική, ορθολογική πρόθεση. Αντικατοπτρίζει την καταστροφικότητα που χρειάστηκε να επιστρατεύσει το άτομο για να διαπεράσει τη θωράκιση. Δηλαδή, η αγριότητα του πανουκλιασμένου ατόμου αντιστοιχεί με την αποτυχία του να διαλύσει τη μυϊκή και τη χαρακτηρολογική θωράκιση. Όμως η διάλυση της θωράκισης είναι αδύνατη, επειδή η πράξη στην οποία οδηγεί η πανούκλα δεν επιφέρει οργασμική εκφόρτιση της ενέργειας και επιπλέον δεν προσδίδει στο άτομο κάποια ορθολογική αυτοπεποίθηση. Υπό το φως αυτό, πολλές αντιφάσεις στη δομή των πανουκλιασμένων ατόμων γίνονται κατανοητές. Ένα τέτοιο άτομο μπορεί να λαχταρά την αγάπη και μπορεί να βρει μια γυναίκα που να πιστεύει ότι μπορεί να την αγαπήσει. Όταν αποδειχθεί ότι είναι ανίκανος να βιώσει έντονα συναισθήματα, αναπτύσσει σαδιστική μανία εναντίον του εαυτού του ή της γυναίκας που αγαπά, που συχνά μπορεί να καταλήξει σε φόνο.

Το άτομο που υποφέρει από συγκινησιακή πανούκλα βασικά χαρακτηρίζεται από την αντίφαση μεταξύ της έντονης λαχτάρας για τη ζωή και της ταυτόχρονης αδυναμίας του να επιτύχει την αντίστοιχη ικανοποίηση, εξαιτίας της θωράκισής του. Ο προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να διαπιστώσει ότι ο πολιτικός παραλογισμός στην Ευρώπη χαρακτηρίστηκε από αυτή ακριβώς την αντίφαση: η λογική του ψυχαναγκασμού οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα ακόμα και τις καλύτερες προθέσεις.

Πιστεύω ότι ο μηχανισμός της συγκινησιακής πανούκλας που περιγράφτηκε μπορεί πολύ απλά να παρομοιαστεί με τη δράση ενός γκάνγκστερ, εάν βέβαια δεν επικεντρωθούμε μόνο στο αποτέλεσμά της, αλλά αναζητήσουμε και τα αίτια της αναστολής της ορθολογικής ενόρμησης, που οδηγούν σε πράξεις που αποτελούν συνέπεια της συγκινησιακής πανούκλας.

Διαφοροποιήσεις χρησιμοποιώντας παραδείγματα από την καθημερινή ζωή

Ως πρώτο παράδειγμα θα εξετάσουμε τη σύγκρουση για την κηδεμονία του παιδιού, που συνήθως συμβαίνει σε περιπτώσεις διαζυγίου. Επί του ζητήματος αυτού αναμένουμε μία από τις τρεις ακόλουθες διαφορετικές αντιδράσεις: την ορθολογική, την αντίδραση του νευρωτικού χαρακτήρα που κυριαρχείται από τις αναστολές του και την αντίδραση του ατόμου που νοσεί από συγκινησιακή πανούκλα.

α. Ορθολογική αντίδραση

Ο πατέρας και η μητέρα αγωνίζονται για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού σε ορθολογική βάση και με ορθολογικούς τρόπους. Μπορεί να συμφωνούν επί θεμάτων αρχής, οπότε τα πράγματα απλοποιούνται, ή να έχουν απόψεις διαμετρικά αντίθετες. Σε κάθε περίπτωση, θα αποφύγουν τις ύπουλες τακτικές, διότι αυτό υπαγορεύει το συμφέρον του παιδιού. Θα μιλήσουν ειλικρινά στο παιδί και θα το αφήσουν να αποφασίσει. Δεν θα επιτρέψουν να επηρεαστεί η απόφαση για την κηδεμονία του παιδιού από το προσωπικό τους συμφέρον, αλλά θα οδηγηθούν σε αποφάσεις με γνώμονα τις προτιμήσεις του παιδιού. Αν κάποιος από τους δυο είναι αλκοολικός ή ψυχασθενής, πρέπει με διακριτικό τρόπο να δώσουν στο  παιδί να κατανοήσει το γεγονός αντιμετωπίζοντάς το ως κακοτυχία την οποία πρέπει να αντέξει. Το κίνητρο είναι να αποφευχθεί η δημιουργία προβλημάτων στο παιδί. Η στάση των γονέων καθορίζεται από την αποποίηση κάθε προσωπικού συμφέροντος.

β. Χαρακτηρονευρωτική αντίδραση

Η σύγκρουση για την κηδεμονία του παιδιού περιστρέφεται γύρω από κάθε είδους άσχετες σκέψεις όπως ο φόβος της κοινής γνώμης. Δεν καθορίζεται με άξονα το συμφέρον του παιδιού, αλλά προσαρμόζεται στην κοινή γνώμη. Οι χαρακτηρονευρωτικοί γονείς υιοθετούν τις επικρατούσες απόψεις γι’ αυτά τα ζητήματα, όπως εκείνη που πρεσβεύει ότι το παιδί πρέπει, ανεξαρτήτως συνθηκών, να παραμείνει με τη μητέρα ή αφήνουν να αποφασίσει κάποια μορφή εξουσίας όπως το δικαστήριο. Στην περίπτωση που ένας από τους συζύγους είναι αλκοολικός ή ψυχασθενής, η τάση είναι να θυσιαστούν αποσιωπώντας το γεγονός, με αποτέλεσμα το παιδί και ο άλλος σύζυγος να υποφέρουν και να βρίσκονται σε κίνδυνο. Το διαζύγιο αποφεύγεται. Το κίνητρο αυτής της συμπεριφοράς συνοψίζεται στη φράση: «Ας μη γίνουμε θέαμα». Η στάση διέπεται από παραίτηση.

γ. Αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας

Οι γονείς υποκρίνονται ότι ενεργούν με κίνητρο το συμφέρον του παιδιού, αλλά εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι το πλασματικό αυτό κίνητρό τους δεν εκπληρώνεται. Το πραγματικό κίνητρο είναι η εκδίκηση, όπου ο κάθε γονέας προσπαθεί να στερήσει από τον άλλον την ευχαρίστηση να απολαμβάνει το παιδί. Έτσι, κατά τη σύγκρουση για την κηδεμονία του παιδιού χρησιμοποιούν μεθόδους όπως η συκοφαντία του άλλου γονέα, ανεξάρτητα αν ο άλλος γονέας είναι πράγματι υγιής ή άρρωστος. Η έλλειψη οποιασδήποτε μέριμνας για το παιδί αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η αγάπη του παιδιού για τον άλλο γονέα δεν λαμβάνεται ποτέ υπόψη. Για να αποξενώσουν το παιδί, του λένε ότι ο άλλος γονέας είναι αλκοολικός ή ψυχασθενής, δηλώσεις που είναι τελείως αναληθείς. Το αποτέλεσμα είναι το παιδί να υφίσταται βλάβη και το κίνητρο δεν είναι η αγάπη προς το παιδί, αλλά η καταστροφική εκδίκηση του άλλου γονέα και η κυριαρχία επί του παιδιού.

Το παράδειγμα αυτό έχει άπειρες παραλλαγές, αλλά τα βασικά του γνωρίσματα είναι τυπικά και έχουν γενική κοινωνική σημασία. Για να εκδικαστεί μια τέτοια υπόθεση ορθολογικά, θα πρέπει να δίνεται από το δικαστήριο ιδιαίτερο βάρος στις διαφοροποιήσεις που περιγράψαμε, πριν καταλήξει σε απόφαση. Μπορούμε με αρκετή βεβαιότητα να προβλέψουμε ότι ο αριθμός των διαζυγίων θα αυξηθεί σημαντικά και να διαβεβαιώσουμε ότι μόνο οι καλά καταρτισμένοι ψυχίατροι και οι παιδαγωγοί που έχουν ειδικευτεί στη θεραπευτική υποστήριξη είναι σε θέση να εκτιμήσουν το μέγεθος της ζημιάς που προκαλούν οι πανουκλιασμένες αντιδράσεις κατά τα διαζύγια.

Ένα άλλο παράδειγμα όπου η συγκινησιακή πανούκλα εκδηλώνεται περίτρανα είναι η περίπτωση απιστίας του ερωτικού συντρόφου.

α. Ορθολογική αντίδραση: Το υγιές άτομο, σε περίπτωση επαπειλούμενης ή πραγματικής «απιστίας» του ερωτικού του συντρόφου, αντιδρά, σε γενικές γραμμές, με έναν από τους τρεις ακόλουθους τρόπους:

*Διακόπτοντας τη σχέση με τον σύντροφό του. *Βελτιώνοντας τον εαυτό του για να ανταγωνιστεί τον αντίζηλο και να προσπαθήσει να επανακτήσει τον σύντροφο του, ή *Ανέχεται την κατάσταση, αν η νέα σχέση δεν είναι ιδιαίτερα σοβαρή και έχει περιστασιακό χαρακτήρα. Έτσι, το υγιές άτομο δεν καταφεύγει στη νεύρωση. Δεν προβάλει αξιώσεις κτητικότητας και θυμώνει μόνο αν όσα διαδραματίζονται είναι ανέντιμα.

β. Χαρακτηρονευρωτική αντίδραση: Ο σύντροφος είτε υπομένει μαζοχιστικά την απιστία είτε εξαιτίας της θωράκισης αρνείται να παραδεχτεί την ύπαρξή της. Διακατέχεται από πολύ μεγάλο φόβο χωρισμού και πολύ συχνά εκδηλώνει νευρωτικές συμπεριφορές ή καταφεύγει στον αλκοολισμό, σε υστερικές κρίσεις ή σε παραίτηση.

γ. Αντίδραση συγκινησιακής πανούκλας: Κατά κανόνα, η απιστία δεν οφείλεται στην ερωτική έλξη προς κάποιον άλλο σύντροφο, αλλά στην κούραση που δημιουργείται από την μακροχρόνια σχέση με τον ίδιο σύντροφο.[6] Στην περίπτωση που εξετάζουμε, ο απατημένος σύντροφος προσπαθεί με διάφορους τρόπους να κρατήσει τον άλλον στο σπίτι, να τον κάνει να λυγίσει με υστερικά ξεσπάσματα, να του επιβληθεί με σκηνές του απεχθέστατου είδους ή φτάνει ακόμα και στο σημείο να βάλει ντετέκτιβ να τον παρακολουθούν. Συχνά καταφεύγει και στον αλκοολισμό, ώστε να διευκολύνει την κακοποίηση του συντρόφου του. Το κίνητρο δεν είναι η αγάπη προς τον σύντροφο, αλλά ο πόθος της εξουσίας και η κτητικότητα.

Οι οφειλόμενες στη ζηλοτυπία τραγωδίες αποτελούν μεγάλο τμήμα του πεδίου δραστηριότητας της συγκινησιακής πανούκλας. Σήμερα δεν υπάρχουν ούτε ιατρικές ούτε κοινωνικές ούτε νομικές προτάσεις και μέτρα για την αντιμετώπιση αυτού του τεράστιου και γεμάτου απόγνωση τομέα της ζωής.

Ειδική Αντίδραση Πανούκλας

Ακολούθως θα εξετάσουμε έναν ιδιαίτερα εντυπωσιακό, αλλά τυπικό τρόπο αντίδρασης της συγκινησιακής πανούκλας, που έχουμε ονομάσει ειδική αντίδραση πανούκλας. Η ειδική αντίδραση πανούκλας αρέσκεται να χρησιμοποιεί τη σεξουαλική, δηλαδή την ηθική συκοφαντία. Λειτουργεί παρόμοια με τον μηχανισμό προβολής που συναντάμε στις παραληρητικές ιδέες καταδίωξης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια διεστραμμένη παρόρμηση διαπερνά τη θωράκιση και προβάλλεται σε άτομα ή αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου. Δηλαδή, εκείνο το οποίο στην πραγματικότητα αποτελεί εσωτερική παρόρμηση παρερμηνεύεται και θεωρείται απειλή που έρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον.

Το ίδιο ισχύει για τις αισθήσεις που αναδύονται από τα νευροφυτικά πρωτοπλασματικά ρεύματα.[7] Εκείνο το οποίο για το υγιές άτομο αποτελεί μέρος της ηδονικής εμπειρίας της ζωής, στον σχιζοφρενή —ως αποτέλεσμα της θωράκισης του χαρακτήρα του— μετατρέπεται σε μια μυστηριώδη μηχανή που υποτίθεται ότι χρησιμοποιείται από κάποιον εχθρό για να καταστρέψει το σώμα του με τη βοήθεια ηλεκτρικών ρευμάτων. Αυτοί οι παραληρητικοί μηχανισμοί προβολής είναι ιδιαίτερα γνωστοί στην ψυχιατρική. Το λάθος που έκανε η τελευταία ήταν να τους περιορίσει στους ψυχωτικούς ασθενείς. Παρέβλεψε το γεγονός ότι ο ίδιος ακριβώς μηχανισμός προβολής εμφανίζεται γενικευμένα στην κοινωνική ζωή με τη μορφή της ειδικής αντίδρασης πανούκλας, σε ανθρώπους που υποτίθεται ότι είναι φυσιολογικοί. Σ’ αυτό ακριβώς το θέμα θα υπεισέλθουμε στη συνέχεια.

Ο βιοψυχικός μηχανισμός είναι ο ακόλουθος

Η ψυχαναγκαστική ηθικολογία που υπάρχει στην εκπαίδευση και τη ζωή δημιουργεί σεξουαλική λαγνεία. Η τελευταία δεν έχει κανένα κοινό σημείο με τη φυσική ερωτική ανάγκη, αλλά αντιπροσωπεύει μια πραγματικά δευτερογενή παρόρμηση, όπως είναι, για παράδειγμα, ο σαδισμός ή ο μαζοχισμός. Εφόσον απουσιάζει πλέον η νευροφυτική ζωντάνια στη φυσική αίσθηση της ηδονής, τη θέση της παίρνουν η λαγνεία και το κουτσομπολιό επί σεξουαλικών θεμάτων, ως δευτερογενείς ψυχαναγκαστικές ορμές. Όπως λοιπόν ο σχιζοφρενής προβάλλει τα δικά του νευροφυτικά ρεύματα και τις διεστραμμένες παρορμήσεις του σε άλλους ανθρώπους και τα βιώνει ως απειλές προερχόμενες από αυτούς, έτσι και το άτομο που υποφέρει από συγκινησιακή πανούκλα προβάλλει τη δική του λαγνεία και διαστροφή στους άλλους.

Διαφοροποιείται από τον ψυχωτικό, διότι δεν βιώνει τις προβαλλόμενες στους άλλους παρορμήσεις του μαζοχιστικά, δηλαδή ως απειλές. Αντίθετα, κουτσομπολεύει και συκοφαντεί σαδιστικά τους άλλους, αποδίδοντάς τους εκείνο που δεν τολμά να συνειδητοποιήσει ότι συμβαίνει στον ίδιο. Αυτό ισχύει τόσο για τη φυσική γενετησιότητα όσο και για τις δευτερογενείς, διεστραμμένες παρορμήσεις. Ο τρόπος ζωής του γενετήσια υγιούς ατόμου υπενθυμίζει με οδυνηρό τρόπο στο πανουκλιασμένο άτομο τη δική του γενετήσια αδυναμία, αποτελώντας έτσι απειλή για τη νευρωτική του ισορροπία. Το μόνο που του μένει είναι να διασύρει τη φυσική γενετησιότητα του συνανθρώπου του, επιβεβαιώνοντας την παροιμία «όσα δεν φτάνει η αλεπού -».

Επιπλέον, επειδή το ηθικολογικό του προσωπείο δεν μπορεί να κρύψει τελείως τη διεστραμμένη λαγνεία του, την αποδίδει στο θύμα του κουτσομπολιού του. Σε κάθε τέτοια περίπτωση αντίδρασης πανούκλας αποδεικνύεται ότι αποδίδονται στο υγιές άτομο εκείνα ακριβώς τα χαρακτηριστικά τα οποία το άτομο που υποφέρει από πανούκλα προσπαθεί μάταια να αποφύγει ή τα αποδέχεται μεν, αλλά του δημιουργούν ενοχές. Ο μηχανισμός της ειδικής αντίδρασης της πανούκλας επεκτείνεται εύκολα από σεξουαλικά σε μη σεξουαλικά θέματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι συνήθως κάποιος άλλος και όχι εμείς οι ίδιοι πρέπει να επωμισθεί το βάρος των πράξεών μας και να πληρώσει γι’ αυτό που εμείς κάναμε ή θέλουμε να κάνουμε ή έχουμε την πρόθεση να κάνουμε.

Ακολούθως θα περιγράψουμε την ειδική αντίδραση πανούκλας με μερικά τυπικά παραδείγματα από την καθημερινή ζωή:

Υπάρχει ο τύπος του «διανοούμενου» που πάντοτε μιλά για τις «πολιτιστικές αξίες». Αυτοί οι άνθρωποι αναφέρονται συνεχώς στους κλασικούς συγγραφείς, χωρίς ποτέ να έχουν καταλάβει ή να αισθάνονται τα σοβαρά θέματα που περιγράφει ο Γκαίτε ή ο Νίτσε, για παράδειγμα. Ταυτόχρονα, είναι κυνικοί και πιστεύουν ότι είναι μοντέρνοι και φιλελεύθεροι, απαλλαγμένοι από συμβατικότητες. Ανίκανοι να έχουν κάποια σοβαρή εμπειρία, θεωρούν τη σεξουαλική αγάπη ένα είδος παιχνιδιού. Άνδρες και γυναίκες, περνούν μαζί τις θερινές διακοπές τους μαζί, σαν αγέλη. Τη νύχτα διασκεδάζουν με αυτά που αποκαλούν «παιδικά παιχνίδια».

Το επόμενο πρωί, κατά τη διάρκεια του πρωινού, αστειεύονται για τα «παιδικά παιχνίδια» με εύθυμο και έξυπνο τρόπο. Με διφορούμενους υπαινιγμούς προσπαθούν να κάνουν κάποια «ένοχη» να κοκκινίσει από ντροπή. Όλα αυτά ανήκουν στον μοντέρνο φιλελεύθερο και απαλλαγμένο από συμβάσεις τρόπο ζωής. Είναι εύθυμοι και έχουν χιούμορ. Υπαινίσσονται πόσες φορές έπαιξαν το προηγούμενο βράδυ το παιχνίδι και αφήνουν να εννοηθεί λέγοντας εξυπνάδες, ότι ήταν πολύ «ωραία», ότι εκείνη ήταν «υπέροχη» κτλ. Ο σοβαρός ακροατής μιας τέτοιας συζήτησης, που ξέρει για την αβυσσαλέα σεξουαλική δυστυχία των ανθρώπινων μαζών και τον καταστροφικό ρόλο της έλλειψης σοβαρότητας επί του ζητήματος της σεξουαλικότητας, γνωρίζει ότι αυτή η λαγνεία πηγάζει από τη σεξουαλική πείνα και οφείλεται στην οργασμική ανικανότητα.

Αυτά τα «καλλιεργημένα» άτομα έχουν την τάση να θεωρούν ότι η σεξουαλική οικονομία, η οποία —αντιμετωπίζοντας τεράστια εμπόδια— αγωνίζεται εναντίον της συγκινησιακής πανούκλας των μαζών, είναι προϊόν διεστραμμένου μυαλού. Τα ίδια άτομα κατέχουν πολύ καλά την τέχνη της «διπλωματίας». Μιλούν συνεχώς για τις «πολιτιστικές αξίες» που θα πρέπει να διατηρηθούν, αλλά γίνονται έξαλλοι αν κάποιος μετατρέψει τη θεωρητική αναφορά επί των πολιτιστικών αξιών σε κοινωνική πρακτική μαζικής κλίμακας.

Η έλλειψη «ευφυΐας» και «καλλιέργειας» αυτών των ατόμων φαίνεται από το γεγονός ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν τη φροϊδική θεωρία της λίμπιντο όσον αφορά στη γένεση των νευρώσεων και αντί γι’ αυτό προσπαθούν να αναζητήσουν τη λίμπιντο στις διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ εγκεφάλου και υπόλοιπου σώματος. Παρ’ όλο τον περίπλοκο και «ιδιοφυή» τρόπο σκέψης τους, η βιοσεξουαλική ενέργεια παραμένει γι’ αυτούς ακατανόητη, γιατί εξαρχής δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη θερμότητα, όπως έχει αποδείξει η οργονική φυσική. Η «επιστημονική έρευνά» του είναι αδιέξοδη και χωρίς προοπτικές εξέλιξης.[8] Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή είναι ανίκανοι να ζήσουν μια αληθινή σεξουαλική εμπειρία.

Ακολουθεί μια ειδική αντίδραση πανούκλας.

Ένα τέτοιο άτομο συναντήθηκε τυχαία με μια γυναίκα που είχε πρόθεση να έρθει να σπουδάσει κοντά μου. Όταν η συζήτηση έφθασε στο ζήτημα του έργου μου, εκείνος την προειδοποίησε λέγοντάς της ότι δεν θα έστελνε σ’ εμένα ούτε τον χειρότερο εχθρό του, εφόσον, όπως είπε, ήμουν «ο διευθυντής ενός οίκου ανοχής που λειτουργεί χωρίς άδεια». Αμέσως συγκάλυψε την δήλωσή του υποστηρίζοντας ότι από την άλλη μεριά ήμουν εξαίρετος κλινικός γιατρός. Αυτή η συκοφαντία —που έχει όλες τις ενδείξεις της ειδικής αντίδρασης πανούκλας— επαναλήφθηκε και αλλού. Η γυναίκα ήρθε τελικά να μελετήσει την παιδαγωγική προσέγγιση της σεξουαλικής οικονομίας και κατανόησε γρήγορα τι είναι αυτό που ονομάζουμε συγκινησιακή πανούκλα.

Σε τέτοιες περιστάσεις, είναι δύσκολο να παραμείνει κανείς αντικειμενικός και σωστός. Από τη μία υπάρχει η δικαιολογημένη παρόρμησή του να βιαιοπραγήσει εναντίον ενός τέτοιου ανθρώπου έτσι ώστε να μην συκοφαντήσει ξανά, στην οποία δεν μπορεί να ενδώσει γιατί δεν θέλει να λερώσει τα χέρια του. Από την άλλη, αν αγνοήσει ένα τέτοιο συμβάν, σημαίνει ότι πράττει αυτό ακριβώς που το πανουκλιασμένο άτομο αναμένει για να μπορέσει να συνεχίσει να βλάπτει την κοινωνία. Απομένει η αγωγή για συκοφαντική δυσφήμηση. Με τον τρόπο αυτό όμως παύει να συγκρούεται με τη συγκινησιακή πανούκλα ιατρικά και υποβιβάζεται στο επίπεδό της.

Όλα αυτά μας οδηγούν προς την απόφαση να αφήσουμε τα πράγματα να ακολουθήσουν την πορεία τους, με κίνδυνο να βρεθούν και άλλα πανουκλιασμένα άτομα που θα δώσουν συνέχεια στο θέμα και να καταγραφεί ιστορικά ότι διευθύναμε κρυφά οίκο ανοχής, από κάποιον «χρονογράφο της επιστήμης» που θα βρεθεί ανάμεσά τους. Στο σημείο αυτό α ήθελα να προσθέσω ότι θα προτιμούσα πολύ περισσότερο να συναναστραφώ —κοινωνικά και ανθρώπινα— με μια πόρνη, παρά με έναν τέτοιο πανουκλιασμένο άρρωστο. Οι πόρνες δεν χρειάζεται να προσποιούνται. Οι κοινωνικές καταστάσεις, η ανάγκη και το υπάρχον σεξουαλικό χάος τις οδήγησαν σ’ αυτό το επάγγελμα, για να ικανοποιούν ναύτες και στρατιώτες, οι οποίοι θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους.

Πολλοί ηγεμόνες και ιερείς έχουν υπάρξει, λόγω ανάγκης, επισκέπτες οίκων ανοχής. Αυτά που γράφω δεν αποτελούν μομφή ούτε έπαινο, είναι απλώς μια εκτίμηση των πραγματικών γεγονότων. Το ζήτημα είναι σοβαρό, με δεδομένο ότι η συγκινησιακή πανούκλα έχει καταφέρει επανειλημμένα να συντρίψει πολλά έντιμα και σημαντικά επιτεύγματα διασπείροντας τέτοιες φήμες. Όλα αυτά καθιστούν τον αγώνα εναντίον της συγκινησιακής πανούκλας κοινωνική αναγκαιότητα, εφόσον είναι καταστροφικότερη από χιλιάδες όπλα. Αρκεί να διαβάσει κανείς την περιγραφή της συκοφαντίας την οποία υπέστη, εξαιτίας της συγκινησιακής πανούκλας ο Ντε λα Μετρί, ο φυσικός του 17ου αιώνα, όπως καταγράφεται από τον μεγάλο φυσικό φιλόσοφο Φρίντριχ Λάνγκε. Εκτός από το γεγονός ότι ο Ντε λα Μετρί στο έργο του

Η φυσική ιστορία της ψυχής είχε κατανοήσει τις ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ αντίληψης και φυσιολογικού ερεθίσματος, είχε περιγράψει ορθά και τη σύνδεση μεταξύ του ζητήματος σώματος-πνεύματος και βιολογικής σεξουαλικής διεργασίας. Αυτό ήταν πάρα πολύ για να το αντέξουν οι Φιλισταίοι, που πάντα είναι περισσότεροι από τους έντιμους και θαρραλέους ερευνητές. Άρχισαν να διαδίδουν φήμες ότι ο Ντε λα Μετρί μπόρεσε να αναπτύσσει τέτοιες αντιλήψεις επειδή ο ίδιος ήταν «ακόλαστος».

Έτσι, ακόμα και στις μέρες μας υπάρχει η φήμη ότι πέθανε τρώγοντας μια πίτα την οποία καταβρόχθισε με τον τυπικό τρόπο των ηδονιστών. Από ιατρική σκοπιά, όλα αυτά είναι ανοησίες και αποτελούν τυπικό παράδειγμα διάδοσης φημών από τη συγκινησιακή πανούκλα, φήμες που διαιωνίζονται από ανθρώπους ανίκανους να νιώσουν ηδονή, αμαυρώνοντας έναν έντιμο άνθρωπο άνευ λόγου και αιτίας. Είναι εύκολο να καταλάβουμε τον καταστροφικό ρόλο που παίζουν οι αντιδράσεις πανούκλας αυτού του είδους στην κοινωνική ζωή.

Θα παραθέσω ένα ακόμα παράδειγμα, στο οποίο η συκοφαντία εμφανίζεται καθαρά ως μηχανισμός προβολής της συγκινησιακής πανούκλας. Παλαιότερα, όταν ζούσα στη Νορβηγία, έμαθα ότι κυκλοφορούσε η φήμη ότι είχα αρρωστήσει από σχιζοφρένεια και ότι είχα νοσηλευτεί για κάποιο διάστημα σε ψυχιατρικό άσυλο. Ερχόμενος στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1939, ανακάλυψα ότι η ίδια φήμη ήταν πιο διαδεδομένη εδώ από ό,τι στην Ευρώπη, όπου το έργο μου ήταν περισσότερο γνωστό. Σύντομα έγινε αντιληπτό ότι η φήμη προερχόταν από την ίδια πηγή που τη διέδωσε στην Ευρώπη.[9]

Η ιστορία έχει και μια ειρωνική πτυχή: Το άτομο αυτό, λίγο μετά τη διακοπή των σχέσεών μου με την Ψυχαναλυτική Εταιρεία, έπαθε νευρικό κλονισμό και χρειάστηκε να περάσει μερικές εβδομάδες στο ψυχιατρείο. Αυτό το έμαθα από έναν καθηγητή πανεπιστημίου, ο οποίος είχε αξιόπιστη πληροφόρηση. Το περιστατικό του νευρικού κλονισμού προκάλεσε προφανώς μεγάλο αντίκτυπο στον μετέπειτα διασπορέα των φημών.

Εκείνη την εποχή αντιμετώπιζε μια δυσεπίλυτη σύγκρουση: Από τη μία συνειδητοποιούσε την ορθότητα της επιστημονικής μου εργασίας και από την άλλη ήταν ανίκανος να διαχωρίσει τη θέση του από τον συγκεκριμένο οργανισμό ο οποίος βρισκόταν σε οξεία αντιπαράθεση με αυτήν. Όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν έχασε την ευκαιρία να αποσπάσει την προσοχή του από τον ίδιο και να τη στρέψει προς εμένα, που την εποχή εκείνη βρισκόμουν στο κέντρο μιας οξύτατης διαμάχης. Είχε πειστεί ότι δεν είχα καμία ελπίδα, και ο πειρασμός να μου καταφέρει ένα ακόμα χτύπημα ήταν πολύ μεγάλος. Η αντίδρασή του ήταν μια προβολή, κατά το συνηθισμένο μοντέλο της συγκινησιακής πανούκλας. Δεν υπήρξα ποτέ ψυχασθενής ούτε νοσηλεύτηκα σε ψυχιατρείο.

Αντίθετα, μετέφερα ένα βαρύτατο φορτίο μέχρι σήμερα χωρίς να διαταραχτεί στο ελάχιστο η ικανότητά μου να εργάζομαι και να αγαπώ. Άλλωστε, η ψυχασθένεια δεν είναι ντροπή. Όπως όλοι οι έντιμοι ψυχίατροι, συμπονώ βαθιά τους ψυχασθενείς και συχνά θαυμάζω τον τρόπο που χειρίζονται τις συγκρούσεις τους. Ο ψυχασθενής είναι πολύ σοβαρότερος και βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στη λειτουργικότητα της ζωής από έναν Μπάμπιτ[10] ή ένα κοινωνικά επικίνδυνο πανουκλιασμένο άτομο.

Η συκοφαντία αυτή ήταν σκόπιμη και είχε σκοπό να καταστρέψει εμένα και το έργο μου. Προκάλεσε μερικές απειλητικές και δύσκολες καταστάσεις. Για παράδειγμα, η συκοφαντία μού δημιούργησε το επιπρόσθετο καθήκον να πείθω πολλούς σπουδαστές ότι δεν υπήρξα ψυχασθενής. Υπάρχουν ορισμένα στάδια της νευροφυτοθεραπείας,* που με τυπικό τρόπο εμφανίζεται ένας συγκεκριμένος μηχανισμός της συγκινησιακής πανούκλας: Μόλις ο ασθενής ή ο σπουδαστής έρθει σε επαφή με τα πρωτοπλασματικά του ρεύματα, αναπτύσσει έντονο άγχος οργασμού.

Στο στάδιο αυτό, ο νευροφυτοθεραπευτής θεωρείται «βρομερό σεξουαλικό γουρούνι» ή «τρελός». Τονίζω το γεγονός ότι η αντίδραση εμφανίζεται σε όλα τα περιστατικά ανεξαιρέτως. Οι περισσότεροι λοιπόν από τους σπουδαστές είχαν ακούσει την εν λόγω φήμη. Η δε θεωρία της σεξουαλικής οικονομίας είναι από πολλές απόψεις τόσο επαναστατική, που είναι πολύ εύκολο να χαρακτηριστεί «τρελή». Πρέπει επίσης να προσθέσουμε ότι η φήμη αυτή είχε ως αποτέλεσμα ορισμένες καταστάσεις που ήταν πολύπλοκες να οδηγούν στο σημείο ώστε να απειληθούν ζωές. Οι αντιδράσεις πανούκλας που οδηγούν σε τέτοιου είδους συνέπειες πρέπει να εμποδίζονται με κάθε νόμιμο μέσο. Στη δική μου περίπτωση, κατάφερα να απαλλαγώ από τους κινδύνους που προήλθαν από τη συγκεκριμένη φήμη, στηριζόμενος στην κλινική μου εμπειρία.

Όταν, λίγα χρόνια αργότερα, έγινε ευρέως παραδεκτό ότι το επιστημονικό μου έργο ήταν ασύμβατο με τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, ο διασπορέας των φημών ανασκεύασε τους ισχυρισμούς του με πολύ αστείο τρόπο. Ισχυρίστηκε ότι είχα «αναρρώσει» από τη σχιζοφρένεια.

Οι ειδικές αντιδράσεις πανούκλας εκδηλώνονται συχνότατα στην πολιτική ζωή

Στην πρόσφατη ιστορία επανειλημμένα παρατηρήσαμε ότι οι ιμπεριαλιστικές δικτατορίες, κάθε φορά που προχωρούν σε μια επιθετική πράξη, αποδίδουν στο θύμα τους την πρόθεση που οι ίδιες είχαν ευθύς εξαρχής, και την οποία τελικά πραγματοποίησαν. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η Πολωνία κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε μυστικά να επιτεθεί στο Ράιχ, επομένως έπρεπε να ληφθούν μέτρα εναντίον μιας τέτοιας ενέργειας, και έτσι δικαιολογημένα η Γερμανία επιτέθηκε στην Πολωνία κτλ. Το ίδιο συνέβη και στην επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε και τις περίφημες «δίκες της Μόσχας» στις οποίες κατηγορούμενοι ήταν πρώην συνεργάτες του Λένιν. Στις δίκες αυτές, στελέχη του Κομουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης που διαφωνούσαν με τη γραμμή του κόμματος κατηγορήθηκαν για προδοσία. Θεωρήθηκε ότι βρίσκονταν σε απευθείας επαφή με τους Γερμανούς φασίστες και ότι σε συνεργασία μαζί τους είχαν σχεδιάσει να ρίξουν την κυβέρνηση. Όποιος γνώριζε την ιστορία των κατηγορούμενων, ήξερε ότι οι κατηγορίες ήταν κατασκευασμένες.

Κανένας όμως δεν μπορούσε να εξηγήσει τι νόημα είχε το 1936 μια τόσο ολοφάνερα στημένη υπόθεση, εφόσον η σοβιετική κυβέρνηση ήταν αρκετά ισχυρή για να εξουδετερώσει με υπόγειες μεθόδους κάθε αντιπολίτευση που θα μπορούσε να γίνει ενοχλητική. Για όσους ήταν εξοικειωμένοι με τον ειδικό μηχανισμό της πανούκλας, το αίνιγμα λύθηκε το 1939. Οι κατηγορούμενοι χρεώθηκαν το 1936 ακριβώς τα ίδια εγκλήματα εναντίον του κράτους, τα οποία διέπραξε η ίδια η ηγεσία το 1939. Αυτή η ηγεσία ήταν εκείνη που κατέληξε στη συμφωνία με τον Χίτλερ[11] η οποία οδήγησε σε πόλεμο με την Πολωνία και στη συνέχεια, σε συνεργασία με τον γερμανικό φασισμό, στο διαμελισμό της χώρας αυτής.

Έτσι έγινε σαφές ότι, η σοβιετική ηγεσία συμφώνησε με τον Χίτλερ αφού προηγουμένως κατάφερε, μέσω συκοφαντιών, να εστιάσει την προσοχή της κοινής γνώμης σε άλλους, έτσι ώστε να συγκαλυφθούν οι ενέργειές της. Εδώ βλέπει κανείς ότι η κοινή γνώμη συμπεριφέρεται σαν να μην έχει καθόλου μνήμη. Είναι ξεκάθαρο, ότι τέτοιου είδους πολιτικές αντιδράσεις πανούκλας στηρίζονται στην παράλογη σκέψη των μαζών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχει καμία σημασία το γεγονός ότι η συμφωνία δεν απέφερε τα αναμενόμενα και η γερμανική δικτατορία κήρυξε τελικά τον πόλεμο στη σοβιετική.

Ένα άλλο παράδειγμα συγκινησιακής πανούκλας εκείνης της εποχής και στην ίδια χώρα ήταν η υπόθεση του Τρότσκι ο οποίος αντιμετώπισε κατηγορίες ότι επιχείρησε συνωμοτώντας να σκοτώσει τον Στάλιν. Και αυτό ήταν ακατανόητο, εφόσον η δολοφονία του Στάλιν θα έβλαπτε πολιτικά τους Τροτσκιστές. Έγινε όμως κατανοητό όταν ο ίδιος ο Τρότσκι «δολοφονήθηκε» το 1941.

Αν ανατρέξουμε στην ιστορία της πολιτικής λίγες μόνο δεκαετίες παλαιότερα, βρίσκουμε την περίφημη υπόθεση Ντρέιφους, όπου υψηλά ιστάμενα μέλη του γαλλικού Γενικού Επιτελείου πούλησαν απόρρητα σχέδια στους Γερμανούς. Για να συγκαλύψουν την πράξη τους, κατηγόρησαν γι’ αυτό ακριβώς το έγκλημα τον Ντρέιφους, έναν αθώο και έντιμο λοχαγό και κατάφεραν να τον εξορίσουν σε ένα νησί όπου παρέμεινε περισσότερο από πέντε χρόνια.

Χωρίς τις θαρραλέες ενέργειες του Ζολά, αυτή η ειδική αντίδραση πανούκλας δεν θα είχε ποτέ αποκαλυφθεί. Η εκ των υστέρων τιμητική διάκριση που απονεμήθηκε στον Ντρέιφους, δεν αναιρεί φυσικά το έγκλημα που διαπράχθηκε σε βάρος του. Τέτοιου είδους καταστροφές θα ήταν αδύνατον να συμβούν αν οι νόμοι της συγκινησιακής πανούκλας δεν καθόριζαν την πολιτική σε τόσο ευρεία κλίμακα. Επειδή όμως ελέγχει τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, καταφέρνει κάθε φορά να παρουσιάζει τα εγκλήματά της ως ατυχείς δικαστικές πλάνες και να συνεχίζει έτσι το καταστροφικό της έργο.

O μόνος τρόπος να καταλάβει κάποιος την πραγματική επίδραση της συγκινησιακής πανούκλας στον κοινωνικό βίο, είναι να κατανοήσει αρχικά τους μηχανισμούς της στην ιδιωτική ζωή ανθρώπων που πάσχουν απ’ αυτήν. Κατόπιν μπορούν εύκολα να αναγνωριστούν σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου. Θα ήθελα να αναφέρω εδώ ένα παράδειγμα από την κλινική μου εμπειρία.

Δύο γονείς, μετά τον χωρισμό τους, συμφώνησαν να παραμείνουν τα παιδιά αρχικά με τη μητέρα τους, αλλά με τη συμπλήρωση του δέκατου τετάρτου έτους της ηλικίας τους θα αποφάσιζαν μόνα τους με ποιον γονέα επιθυμούν να ζήσουν. Ένα από τα παιδιά όμως όταν έφθασε σε ηλικία δώδεκα ετών εξέφρασε την επιθυμία να ζήσει με τον πατέρα του. Τότε η μητέρα χρησιμοποίησε τη συκοφαντία εναντίον του πατέρα, ο οποίος δεν μπορούσε να αμυνθεί καθώς ήταν απών. Υπό την επιρροή της μητέρας, το παιδί πείστηκε ότι ο πατέρας του ήταν ένας άνθρωπος που ήθελε να κυριαρχεί σε βάρος άλλων ανθρώπων και θα έπρεπε να είναι κανείς ιδιαίτερα προσεκτικός μαζί του, διότι έστω και μια φορά να βρισκόταν υπό την επιρροή του, δεν θα μπορούσε ποτέ να απαλλαγεί από αυτήν.

Η αδυναμία του πατέρα ήταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό για τον οποίο τον κατηγορούσε η μητέρα, δηλαδή έδινε απεριόριστες ελευθερίες στους ανθρώπους του κοινωνικού περιβάλλοντός του, γεγονός που έκανε τη συκοφαντία ακατανόητη. Το επιχείρημα που χρησιμοποίησε η ειδική αντίδραση πανούκλας αποκαλύφθηκε μερικά χρόνια αργότερα. Η μητέρα δεν κατάφερε να αποξενώσει τα παιδιά από τον πατέρα με αυτή τη μέθοδο και έτσι κατέφυγε σε ακόμα πιο ακραία μέσα. Έπεισε τα παιδιά ότι ο πατέρας τους ήταν τρελός και επομένως επικίνδυνος, πράγμα το οποίο απέφερε επιτέλους τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Το παιδί ανέπτυξε αυτοκαταστροφικές τάσεις. Ο χαρακτήρας του άρχισε να αλλάζει με αποτέλεσμα να αποτυγχάνει συνεχώς, κάτι το οποίο τελικά εξελίχθηκε σε νεύρωση. Το παιδί επηρεάστηκε από τη μητέρα του σε τέτοιο βαθμό, ώστε δεν ήταν σε θέση πλέον να υλοποιήσει τη μακροχρόνια επιθυμία του, να ζήσει με τον πατέρα. Παρ’ όλο που αργότερα κατάλαβε ότι ο πατέρας χαρακτηρίστηκε σκόπιμα τρελός για να κρατηθεί μακριά του, το παιδί δεν μπόρεσε να απαλλαγεί από τη φοβία που είχε προς τον πατέρα του.

Αν και ήταν πλέον ενήλικο, δεν ήταν σε θέση να αποχωριστεί τη μητέρα του και να ζήσει τη δική του ζωή. Ανέβαλε συνεχώς την απόφαση να εγκαταλείψει το σπίτι της κι ήταν φανερό ότι η προσκόλληση στη μητέρα είχε εξελιχθεί σε ψύχωση. Η μητέρα δηλαδή είχε πράξει ακριβώς εκείνο για το οποίο κατηγορούσε τον πατέρα του παιδιού ότι σκόπευε να κάνει. Η κυριαρχία της στο παιδί ήταν απόλυτη, προξενώντας ανεπανόρθωτη βλάβη. Η αποτυχία πραγματοποίησης των ορθολογικών επιθυμιών του παιδιού ενσωματώθηκε στον χαρακτήρα του ως χρόνια συμπεριφορά. Η αγάπη και η εκτίμηση που έτρεφε για τον πατέρα του, δεν ήταν αρκετή να το παρακινήσει να περάσει μαζί του μερικές μέρες είτε κατά τη διάρκεια των διακοπών είτε σε κάποια ανάλογη ευκαιρία.

Από αυτά τα παραδείγματα αντιλαμβάνεται κανείς πόσο ισχυρή είναι η ειδική αντίδραση πανούκλας στον κοινωνικό και ιδιωτικό βίο.

Ένας δικτάτορας διαφέρει από αυτή την πανουκλιασμένη άρρωστη μητέρα μόνο κατά το γεγονός ότι η δική του αντίδραση δεν επηρεάζει μόνο ένα άτομο αλλά εκατομμύρια ανθρώπων. Κατά τα άλλα ο μηχανισμός είναι ο ίδιος. Ακριβώς όπως το παιδί επηρεάζεται από την αντίδραση μιας πανουκλιασμένης μητέρας, έτσι επηρεάζονται και οι μάζες των ανθρώπων, που δεν είναι σε θέση να καθορίσουν μόνες τους την κοινωνική τους ζωή, από τη χαρακτηροδομή ενός πανουκλιασμένου δικτάτορα. Εάν π.χ. ένας δικτάτορας προτού γίνει πολιτικός ήταν φοιτητής θεολογίας, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι με την πάροδο του χρόνου η ασκητική ιδεολογία θα επηρεάσει τη νομοθεσία του κράτους, χωρίς να έχουν σημασία τα όποια κοινωνικά επιτεύγματα έχουν προηγηθεί.

Στην περίπτωση οποιουδήποτε πολιτικού αξιωματούχου, η επίδραση του χαρακτήρα του για την κοινωνική ζωή είναι μεγάλη. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι αν η ερωμένη ενός βασιλιά είναι Γαλλίδα, τότε στην περίπτωση μιας παγκόσμιας σύρραξης, η χώρα αυτή θα συνταχθεί με τη Γαλλία, εναντίον του γερμανικού εχθρού. Εάν στη συνέχεια ο ίδιος βασιλιάς χάσει το βασίλειό του λίγο πριν ή στην αρχή του επόμενου παγκόσμιου πόλεμου και ο διάδοχός του έχει μια προσωπική σχέση με μια Γερμανίδα, τότε η ίδια χώρα θα συμμαχήσει με τον πρώην εχθρό της, εναντίον της Γαλλίας.

Αν κάποιος αναλάβει να μελετήσει πραγματικά την επίδραση της συγκινησιακής πανούκλας στα τεκταινόμενα της διπλωματίας, θα φτάσει στα πρόθυρα να χάσει τα λογικά του. Θα αναρωτηθεί πώς είναι δυνατόν η κληρικοκρατία ενός πολιτικού δικτάτορα ή μια ερωτική υπόθεση ενός βασιλιά να μπορεί να καθορίσει την ευτυχία ή τη δυστυχία αρκετών γενεών και εκατομμυρίων ανθρώπων. Πώς είναι δυνατόν να φτάνει σε τέτοιο σημείο ο παραλογισμός του κοινωνικού βίου; Είναι δυνατόν εκατομμύρια ενήλικων, σκληρά εργαζόμενων ανθρώπων να μην το καταλαβαίνουν ή να αρνούνται να το παραδεχθούν;

Οι ερωτήσεις αυτές ακούγονται παράδοξες, επειδή τα αποτελέσματα της συγκινησιακής πανούκλας είναι τόσο εξωφρενικά ώστε δεν μπορούμε να πιστέψουμε ότι πραγματικά συμβαίνουν. Η ανθρώπινη λογική αρνείται να δεχθεί ότι είναι δυνατόν να επικρατεί τόσος παραλογισμός. Όμως αυτή ακριβώς η γιγαντιαία έλλειψη λογικής, που χαρακτηρίζει τις καταστάσεις που εξετάζουμε, είναι που εξασφαλίζει τη διαιώνισή τους. Θα ήθελα να ζητήσω από τον αναγνώστη να λάβει σοβαρά υπόψη την αντίφαση που χαρακτηρίζει τη συγκινησιακή πανούκλα, η οποία ενώ είναι τελείως απίστευτη έχει τέτοια τεράστια διάδοση, τη σοβαρότητα που απαιτείται.