Ο βραβευμένος με Νόμπελ Αμερικανός βιολόγος Τζέιμς Γουάτσον, ο οποίος έφερε επανάσταση στην επιστήμη όταν ανακάλυψε, μαζί με τον συνάδελφό του, τον Φράνσις Κρικ, τη δομή του DNA, απεβίωσε σε ηλικία 97 ετών, ανακοίνωσε το εργαστήριο Cold Spring Harbor Laboratory (CSHL), με το οποίο συνεργαζόταν.

Το πρωτοποριακό επιστημονικό έργο του ωστόσο αμαυρώθηκε από τις ρατσιστικές δηλώσεις του, κάτι που τον ανάγκασε να παραιτηθεί από τη διεύθυνση του CSHL στα 80 του χρόνια. Η επιστημονική κοινότητα τον είχε βάλει στο περιθώριο και το 2014 αποφάσισε να πουλήσει σε δημοπρασία το μετάλλιο του Νόμπελ.

Η ανακάλυψή του πάντως βρίσκεται σήμερα σε όλες τις σχολικές αίθουσες όπου διδάσκεται βιολογία και συμβολίζει τη ζωή: εκατοντάδες μικρές μπάλες, σε τέσσερα διαφορετικά χρώματα, που σχηματίζουν μια διπλή έλικα, αυτήν του DNA.

Ο Γουάτσον γεννήθηκε το 1928 στο Σικάγο και σπούδασε ορνιθολογία και βιολογία.

Επιστρέφοντας από ένα συνέδριο στη Νάπολη όπου παρακολούθησε εργασίες πάνω στο DNA, το δεσοξυριβονουκλεΪκό οξύ, ρίχθηκε με πάθος στη μελέτη της δομής αυτού του μορίου. Την εποχή εκείνη, οι επιστήμονες γνώριζαν ότι το DNA περιέχει τις γενετικές πληροφορίες των ζώντων οργανισμών και ότι αποτελείται από τέσσερις βάσεις ή νουκλεοτίδια, την κυτοσίνη (C), τη γουανίνη (G), τη θυμίνη (T) και την αδενίνη (A). Αγνοούσαν εντελώς τη μορφή του.

Τον Απρίλιο του 1953 οι Γουάτσον και Κρικ δημοσίευσαν ένα άρθρο, μίας μόνο σελίδας, στην περίβλεπτη επιστημονική επιθεώρηση Nature. Οι δύο επιστήμονες περιέγραφαν εκεί, για πρώτη φορά, τη δομή της διπλής έλικάς και το γεγονός ότι οι βάσεις συνδέονται ανά δύο μεταξύ τους: Η Α με την Τ και η C με τη G.

Η δομή αυτή επέτρεψε στους επιστήμονες να καταλάβουν πώς αντιγράφονται και μεταφέρονται οι γενετικές πληροφορίες που περιέχονται σε κάθε κύτταρο.

«Πιστεύουμε ότι το DNA είναι ένας κώδικας. Με άλλα λόγια, πιστεύουμε ότι βρήκαμε τον μηχανισμό αντιγραφής μέσω του οποίου γεννιέται η ζωή από τη ζωή», έγραφε ο Φράνσις Κρικ στον γιο του.

Ο Κρικ, που πέθανε το 2004, ήταν τότε 36 ετών και ο Γουάτσον μόνο 25. Οι δύο τους τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής το 1962, μαζί με τον Νεοζηλανδό Μόρις Γουίλκινς.

Το έργο τους, που έφερε επανάσταση στην ιατρική έρευνα, από την αγρονομία μέχρι τη βιοτεχνολογία, αναγνωρίζεται σήμερα ως μια από τις σημαντικότερες επιστημονικές ανακαλύψεις όλων των εποχών.

Πούλησε το μετάλλιο σε δημοπρασία

Μετά το Νόμπελ, ο Γουάτσον δίδαξε στο Χάρβαρντ και κατόπιν ανέλαβε επικεφαλής του εργαστηρίου CSHL. Υπό την αιγίδα του, έγινε ένα από τα διασημότερα κέντρα ερευνών στον κόσμο.

Το 1990 ήταν επικεφαλής του αμερικανικού κρατικού προγράμματος χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, αλλά παραιτήθηκε δύο χρόνια αργότερα, διαφωνώντας με την άποψη ότι η ανακάλυψη θα έπρεπε να κατοχυρωθεί με πατέντα.

Το 2007 έγινε ο πρώτος άνθρωπος το γονιδίωμα του οποίου χαρτογραφήθηκε πλήρως.

Εκείνη την ίδια χρονιά, η φήμη του αμαυρώθηκε για πάντα.

Ο Γουάτσον ήταν γνωστός επί δεκαετίες για τις συχνά ακραίες δηλώσεις του. Τη δεκαετία του 1950 είχε σχολιάσει ιδιαίτερα αρνητικά το παρουσιαστικό της συναδέλφου του, ερευνήτριας Ρόζαλιντ Φράνκλιν, που ήταν επίσης πρωτοπόρος στη μελέτη του DNA. Το 1997 προκάλεσε αγανάκτηση, όταν είπε ότι μια γυναίκα έχει το δικαίωμα να κάνει άμβλωση εφόσον αποδειχθεί με εξετάσεις ότι το βρέφος που θα γεννηθεί θα είναι ομοφυλόφιλο και εκείνη δεν το θέλει. Δέκα χρόνια αργότερα, ξέσπασε σάλος όταν είπε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Sunday Times ότι οι Αφρικανοί δεν είναι τόσο έξυπνοι όσο οι λευκοί.

Στη συνέχεια, ζήτησε συγγνώμη και παραδέχτηκε ότι «δεν υπάρχει καμία επιστημονική βάση» σε αυτήν την άποψη. Όμως το CSHL, όπου εργαζόταν επί 40 χρόνια, τον καθαίρεσε από τα καθήκοντά του και εκείνος αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Το 2019 του αφαίρεσε και τους τιμητικούς τίτλους που του είχαν δοθεί, έπειτα από ένα ρεπορτάζ στο PBS, όπου επαναλάμβανε τους ισχυρισμούς του.

Καθώς αισθανόταν παραγκωνισμένος από την επιστημονική κοινότητα, το 2014 αποφάσισε να πουλήσει σε δημοπρασία το μετάλλιο του Νόμπελ και να δώσει τα έσοδα σε διάφορα πανεπιστήμια με τα οποία είχε συνεργαστεί. Το μετάλλιο αγοράστηκε έναντι 4,7 εκατομμυρίων δολαρίων από έναν Ρώσο εκατομμυριούχο, που του το επέστρεψε, σε ένδειξη θαυμασμού προς το πρόσωπό του.