Πώς ο καπιταλισμός των δεδομένων κάνει ΕΣΑΣ το προϊόν

του ANDY THOMAS

Στόχος της Μεγάλης Τεχνολογίας είναι να αυτοματοποιήσει τους ανθρώπους

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι υπολογιστές ήταν μεγάλα και ακριβά μαραφέτια και, ως τέτοια, αποτελούσαν προνόμιο των κυβερνήσεων, των πανεπιστημίων και των επιχειρήσεων.

Οι υπολογιστές συχνά αναφέρονταν ως mainframes, όρος που προερχόταν από το γεγονός ότι στεγάζονταν σε μεγάλα μεταλλικά ερμάρια. Ένας μόνο κεντρικός υπολογιστής χρησιμοποιούνταν συνήθως από πολλούς ανθρώπους μέσω χαζών τερματικών από το ίδιο κτίριο.

Μέχρι τη δεκαετία του 1980, ωστόσο, ο υπολογιστής είχε εμφανιστεί στη σκηνή. Η σημασία της λέξης έχει χαθεί σήμερα, αλλά ήταν επαναστατική εκείνη την εποχή, επειδή το “PC” σήμαινε κάποτε “Personal Computer = προσωπικός υπολογιστής”. Αυτό σήμαινε ότι δεν μοιραζόταν με άλλους, αλλά ήταν δικός σας και μόνο δικός σας.

Σε αντίθεση με τη δεκαετία του ’80, οι υπολογιστικές συσκευές που χρησιμοποιούμε σήμερα δεν είναι πια πραγματικά δικές μας – παρόλο που εμείς είμαστε αυτοί που τις πληρώνουμε. Για παράδειγμα, οι συνεχείς ενημερώσεις λογισμικού που είναι συνηθισμένες στις σύγχρονες συσκευές διευκολύνουν μια κερκόπορτα που επιτρέπει την πραγματοποίηση οποιασδήποτε αλλαγής ή την επιβολή περιορισμών, ανά πάσα στιγμή, χωρίς τη γνώση, τη συγκατάθεση ή τον έλεγχό μας.

Στην πραγματικότητα, τα smartphones και οι φορητοί υπολογιστές μας είναι εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να παρακολουθούν αυτό που θα έπρεπε να είναι οι ιδιωτικές μας επικοινωνίες και αλληλεπιδράσεις. Τα τηλέφωνα Android, ως παράδειγμα, συνήθως ανεβάζουν καθημερινά μεταξύ 4,4 και 13,6 MB δεδομένων παρακολούθησης στους διακομιστές της Google.

Εκεί που κάποτε οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τερματικά για να έχουν πρόσβαση σε έναν κεντρικό υπολογιστή, οι σύγχρονες υπολογιστικές συσκευές είναι τώρα τα τερματικά που χρησιμοποιούνται για την πρόσβαση στους ανθρώπους.

Πώς στο καλό έφτασαν τα πράγματα σε αυτό το σημείο;

Αν υπάρχει ένα πράγμα που κάνουν καλά οι υπολογιστές, αυτό είναι η αυτοματοποίηση. Παρόλο που κάποτε επικρατούσε η άποψη ότι το διαδίκτυο θα γεννούσε ελευθερία, εκ των υστέρων δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η μεγάλης κλίμακας αυτοματοποίηση που διευκολύνει, στην πραγματικότητα προσφέρεται για τις οικονομίες τεράστιας κλίμακας και όχι για τις οικονομίες των μικρών ή μεσαίων επιχειρήσεων.

Ως αποτέλεσμα, το παραδοσιακό μοντέλο του καπιταλισμού, στο οποίο οι εταιρείες ανταγωνίζονται για πελάτες που πληρώνουν σε μια ελεύθερη αγορά, καταρρέει. Στη θέση του έχει εμφανιστεί ο καπιταλισμός της επιτήρησης (surveillance capitalism) – ένας ψεύτικος καπιταλισμός στον οποίο το προϊόν μπορεί φαινομενικά να είναι δωρεάν, αλλά συλλέγονται δεδομένα συμπεριφοράς από τους χρήστες του προκειμένου να τους εκμεταλλευτούν σε άλλους τομείς.

Τα δεδομένα αυτά δεν χρησιμοποιούνται μόνο για τη στόχευση των διαφημίσεων, αλλά και με εξαιρετικά χειριστικούς τρόπους μέσω της χρήσης υποσυνείδητων ενδείξεων και ωθήσεων, καθώς και ανταμοιβών και τιμωριών, προκειμένου να ωθηθούν οι άνθρωποι σε κερδοφόρες συμπεριφορές.

Για να πετύχει, αυτό πρέπει να συμβαίνει κάτω από το επίπεδο της καθημερινής συνείδησης.

Πράγματι, έχει πετύχει και πέρα από τα όνειρα της φιλαργυρίας. Μπορούμε τώρα να δούμε την έμπνευση πίσω από τις λεγόμενες “Smart Cities = έξυπνες πόλεις” και τη “μονάδα Nudge Unit” της βρετανικής κυβέρνησης (χρήση συμπεριφορικής επιστήμη στη δημόσια πολιτική).

Παρόλο που η ανάλυση κόστους-οφέλους μπορεί να είναι εκτός του πεδίου εφαρμογής εδώ, δεν είναι καθόλου σαφές ότι το διαδίκτυο έχει βελτιώσει καθολικά την ποιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αντίθετα, τώρα μας απειλεί με ένα νέο είδος τυραννίας – που στοχεύει να υποβάλει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης σε αυτοματοποιημένη επιτήρηση. Αρκεί να κοιτάξουμε το κινεζικό σύστημα κοινωνικής πίστωσης (Social Credit System) για να δούμε πώς θα έμοιαζε ένα τέτοιο μέλλον.

Ίσως είναι λίγο καταθλιπτικό να συνειδητοποιήσουμε ότι το πρωταρχικό κίνητρο πίσω από την παγκόσμια ανάπτυξη του 5G δεν είναι απλώς να παρέχει σε όλους γρήγορο διαδίκτυο εν κινήσει, αλλά να διευκολύνει το λεγόμενο “Διαδίκτυο των πραγμάτων”, στο οποίο ακόμη και οι πιο ασήμαντες συσκευές θα είναι συνδεδεμένες και υπό τον έλεγχο της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η ιστορία, ωστόσο, είναι γεμάτη από ανατροπές στις οποίες όλα όσα κάποτε φαίνονταν τόσο σίγουρα ξεριζώνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η ξαφνική και πολύ απροσδόκητη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Δεν πρόκειται να υποστηρίξω ότι το διαδίκτυο θα πάψει ξαφνικά να υπάρχει και ότι με κάποιον τρόπο θα μεταφερθούμε πίσω στη δεκαετία του 1980. Αυτό που προτείνω είναι ότι το επιχειρηματικό μοντέλο του καπιταλισμού της επιτήρησης – το οποίο έχει επιτύχει μέχρι στιγμής με το να λεηλατεί αθόρυβα τους πάντες – δεν είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα.

Στο θεμελιώδες έργο της, The Age of Surveillance Capitalism, η καθηγήτρια Shoshana Zuboff γράφει ότι η Google – η πρώτη εταιρεία που εκμεταλλεύτηκε τα δεδομένα ανθρώπινης συμπεριφοράς – κατάλαβε ότι οι χρήστες δεν θα δεχόντουσαν ποτέ τη μονομερή διεκδίκηση της ακατέργαστης ανθρώπινης εμπειρίας τους με αντάλλαγμα τη δυνατότητα χρήσης δωρεάν διαδικτυακών εφαρμογών. Ως εκ τούτου, ήταν απαραίτητο όλες οι υπηρεσίες της Google να λειτουργούν ως μονόδρομος καθρέφτης, προκειμένου να μην αφήσουν τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την πραγματική φύση αυτού που τους αφαιρείται.

Ωστόσο, είναι ο εξαναγκασμός κάθε τεχνολογικής εταιρείας να αυτοματοποιήσει αυτό ακριβώς που βρίσκεται στην καρδιά της δραστηριότητάς της για τη δημιουργία αξίας, και αυτό είναι που τελικά θα σκοτώσει τη χήνα που γεννά το χρυσό αυγό της.

“Δεν αρκεί πλέον να αυτοματοποιήσουμε τις ροές πληροφοριών για εμάς- ο στόχος είναι πλέον να αυτοματοποιήσουμε εμάς”. – Shoshana Zuboff.

Στο τέλος, οι άνθρωποι δεν θα κατέχουν τίποτα και δεν θα μείνει τίποτα για να λεηλατήσει ο καπιταλισμός της επιτήρησης.

Καθώς τώρα με καθυστέρηση ξυπνάμε από τον καπιταλισμό της επιτήρησης και αρχίζουμε να τον βλέπουμε ως αυτό που πραγματικά είναι, πρέπει να τον απορρίψουμε και να διεκδικήσουμε την κυριαρχία μας.

Επιπλέον, πρέπει να απορρίψουμε το μοντέλο “όλα δωρεάν” ως πολύ καλό για να είναι αληθινό, και να περιμένουμε να διεξάγουμε ειλικρινείς συναλλαγές με αντάλλαγμα αγαθά πραγματικής αξίας, χωρίς επιτήρηση και χειραγώγηση.

Οι υπολογιστές και τα smartphones δεν πρόκειται να εξαφανιστούν, αλλά μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τον προσωπικό υπολογιστή για τον 21ο αιώνα ως μια συσκευή με επίκεντρο την ιδιωτική ζωή υπό τον έλεγχο μεμονωμένων ανθρώπων και όχι ως μια μεγάλη τεχνολογική μοναδικότητα.

Για παράδειγμα, τα τηλέφωνα που έχουν απο-γκουγκλαριστεί (De-Googled), τα οποία τρέχουν εναλλακτικές λύσεις για το Android και το iOS, είναι πλέον διαθέσιμα και η ζήτηση γι’ αυτά αρχίζει να αυξάνεται. Για φορητούς υπολογιστές και επιτραπέζιους υπολογιστές, το Linux αποτελεί ένα απόλυτα βιώσιμο λειτουργικό σύστημα για όλους – ακόμη και για τους πιο μη τεχνικούς χρήστες.

Η πραγματική αλλαγή του παιχνιδιού, ωστόσο, μπορεί να είναι η ευρεία υιοθέτηση λογισμικού ανοικτού κώδικα, όπως το NextCloud και το Mastadon. Πρόκειται για εφαρμογές “back-end” που επιτρέπουν σε ιδιώτες, ομάδες και μικρές επιχειρήσεις να φιλοξενούν τα δικά τους ιδιωτικά νέφη και δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.

Στο μέλλον, δεν θα έχουμε καμία ανάγκη για υπηρεσίες που βασίζονται στην επιτήρηση.

—

Ο Andy Thomas είναι προγραμματιστής, συγγραφέας λογισμικού και συγγραφέας, που ζει στη βόρεια Αγγλία. Τον ενδιαφέρουν οι φιλοσοφικές προεκτάσεις της επιστήμης, η φύση της Φύσης και τα πράγματα στη ζωή που έχουν αξία.  https://kuiperzone.substack.com και μπορείτε να του στείλετε email εδώ: andyt@kuiper.zone

Το άρθρο Δημοσιεύθηκε στο ψηφιακό περιοδικό  The Light, τεύχος 25 – Σεπτέμβριος 2022

Μετάφραση-επιμέλεια:
Σύλλογος Πολιτών Πάτρας για την Προστασία της Υγείας από την Η/Μ Ακτινοβολία