Είμαστε όπως σκεφτόμαστε & σκεφτόμαστε όπως μιλάμε

Είμαστε όπως σκεφτόμαστε & σκεφτόμαστε όπως μιλάμε
Όταν μιλάμε για τον Ζακ Λακάν, συνδέουμε αναπόφευκτα το όνομά του με την διατύπωση, «επιστροφή στον Φρόυντ». Όταν ο ίδιος ο Λακάν ερωτήθηκε τί σημαίνει αυτό, απάντησε το εξής: «Ακριβώς αυτό που ειπώθηκε. Η ψυχανάλυση είναι ο Φρόυντ. Εάν θέλουμε να ασχοληθούμε με την ψυχανάλυση, πρέπει να επιστρέψουμε στον Φρόυντ, στους όρους του και στους ορισμούς του, διαβασμένους και ερμηνευμένους στην κυριολεξία τους. Το να επιστρέψουμε στον Φρόυντ σημαίνει απλά να απαλλάξουμε το έδαφος από τις αποκλίσεις και τα διφορούμενα της υπαρξιακής φαινομενολογίας, όπως επίσης και από τον θεσμικό φορμαλισμό των ψυχαναλυτικών εταιρειών, ξαναπιάνοντας την ανάγνωση της διδασκαλίας του Φρόυντ σύμφωνα με τις αρχές που ορίστηκαν και απαριθμήθηκαν με βάση το έργο του. Το να διαβάσουμε εκ νέου τον Φρόυντ σημαίνει απλά να τον διαβάσουμε εκ νέου. Στην ψυχανάλυση, όποιος δεν το κάνει, χρησιμοποιεί μια καταχρηστική διατύπωση».

Ο Ζακ Λακάν λοιπόν, επικαλούμενος τον αρχικό Φρόυντ, υποστηρίζει ότι ο αληθινός εαυτός μας ταυτίζεται με τον κόσμο του ασυνείδητου. Και για να τον ερμηνεύσει στρέφεται στη γλωσσολογία.

Αρχικά υιοθετεί τη βασική ιδέα ότι η γλώσσα ως ένα συμβολικό σύστημα μαζί με τα άλλα κοινωνικο-πολιτιστικά συστήματα και τις δομές τους προϋπάρχουν της γέννησης ενός ανθρώπου και υπέρ-κεινται αυτού. Κατά συνέπεια, το παιδί με την κατάκτηση της γλώσσας εγγράφεται σε αυτή τη συμβολική τάξη, η οποία επειδή ακριβώς υπέρ-κειται θα το πλάσει ανάλογα με τις δομές της. Με άλλα λόγια, το άτομο αναδύεται ως υποκείμενο μέσα από την εγγραφή του στη συμβολική τάξη της γλώσσας ή, όπως λέει ο Αλτουσέρ, η κατάκτηση της γλώσσας είναι αυτή που με την εισαγωγή στη συμβολική τάξη θα σημαδέψει το πέρασμα από τον άνθρωπο-θηλαστικό στον άνθρωπο-παιδί-άνδρα ή γυναίκα.

Για τον Λακάν λοιπόν, «το ασυνείδητο είναι δομημένο σαν μια γλώσσα». Δηλαδή μια δομή που όπως και η γλώσσα αποτελείται από στοιχεία που βρίσκονται σε σχέση, και εξομοιώνοντας τους μηχανισμούς του ασυνειδήτου με τους γλωσσικούς μηχανισμούς της μεταφοράς και της μετωνυμίας. Το ασυνείδητο δεν είναι ένα πρωτόγονο ή αρχετυπικό μέρος του μυαλού χωριστά από το συνειδητό, μία γλωσσική εγώ. Αλλά μάλλον αποτελεί έναν σχηματισμό τόσο περίπλοκο και δομικά περίπλοκο όσο και η ίδια η συνείδηση. Μία από τις συνέπειες του ασυνείδητου είναι ότι όντας δομημένο σαν γλώσσα είναι ό,τι ο εαυτός μας αρνήθηκε σε οποιαδήποτε σημείο αναφοράς στο οποίο να «αποκατασταθεί» μετά από τραύμα ή μια κρίση ταυτότητας.

Το ασυνείδητο λοιπόν όντας δομημένο όπως η γλώσσα, κινείται γύρω από προαιώνια συμβολικά και μεταφορικά νοήματα, τα οποία κρύβονται μέσα στα συντακτικά σχήματα, και γενικά, στη δομή του λόγου, της γλώσσας που μαθαίνουμε να μιλάμε από παιδιά. Ως εκ τούτου «Είμαστε όπως σκεφτόμαστε, και σκεφτόμαστε όπως μιλάμε», έλεγε ο Λακάν. Ερμηνεύοντας την γλώσσα, η ψυχανάλυση μας αποκαλύπτει τον αληθινό εαυτό μας, ο οποίος κρύβεται στο ασυνείδητο.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα «το ασυνείδητο να είναι μια σημαίνουσα αλυσίδα η οποία εμμένει». Το μυστικό λοιπόν του λακανικού αξιώματος, σύμφωνα με το οποίο «το ασυνείδητο είναι δομημένο σαν μια γλώσσα», κρύβεται στον πρωτότυπο ορισμό αυτών των δύο δομών. Αποτελούν επίσης τη διαπλαστική μήτρα τόσο των σχηματισμών του ασυνειδήτου (π.χ. σύμπτωμα, όνειρο κτλ.) όσο και του υποκειμένου, ως εν ελλείψει είναι (manque-à-être).

ΠΗΓΗ