Η μετα-γνώση του Σωκράτη

Το Leitmotiv, το moto, το νοητικό σχήμα του Σωκράτη: οἶδα, ὅτι οὐδὲν οἶδα, δεν είναι μία ταπεινή αποδοχή μιας άγνοιας, όπως θεωρούν οι περισσότεροι. Ο Σωκράτης δεν χαρακτηρίζεται μόνο από τη σοφία του, αλλά κι από τη νοημοσύνη του που ήρθε σε αντιπαράθεση με την κοινωνία. Ο Σωκράτης δεν υποστηρίζει, καθώς λένε μερικοί ειδήμονες, ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα πάντα. Δεν αποτελεί καν τον προβληματισμό του αυτή η πρόταση. Αναγνωρίζοντας μία δομή μέσα στη γνώση, δεν προσπαθεί να εξαντλήσει το επίπεδο της συλλογής των γνώσεων ή ακόμα και της ταξινόμησης.

Κι αυτό όχι διότι το θεωρεί ως μία ουτοπία, αλλά έναν εκφυλισμό. Το νοητικό σχήμα του Σωκράτη δεν είναι απλοϊκό, αλλά η αυτό – αναφορική του ιδιότητα ξαφνιάζει το μαθητή. Η επίλυση του παραδόξου οδηγεί σε ένα άλλο γνωστικό νοητικό σχήμα: μάθε να μαθαίνεις. Αφού υπάρχουν υποδομές, δομές κι υπερδομές στη γνώση, το πρόβλημα του μαθητή είναι να αναπτύξει ένα γνωστικό δίκτυο, το οποίο να είναι ανθεκτικό για να ενσωματώνει νέες γνώσεις σε ένα δομημένο υπόβαθρο. Σε αυτό το επίπεδο λειτουργεί κι ο δάσκαλος, διότι αυτός είναι που θα διδάξει τη στρατηγική με την οποία θα εμπλουτίσει τα δομικά και γνωστικά του στοιχεία. Μαιευτικά, αυτό σημαίνει ότι ο αλγόριθμος της μάθησης δεν είναι απλώς μια γραμμική ανάγνωση ενός ιδανικού καταλόγου με συγκεκριμένες γνώσεις, παραδείγματος χάρη μία λίστα από βιβλία ή μουσικές.

Ο Σωκράτης με το διπλό του νοητικό σχήμα προειδοποιεί το μαθητή και τον προϊδεάζει για να είναι όχι πιο αποτελεσματικός, αλλά πιο ανθεκτικός στις επιθέσεις της άγνοιας. Με αυτόν τον τρόπο ανέτρεψε όλη την προσέγγιση της ρητορικής, διότι δεν ασχολείται καθόλου με το φαίνεσθαι, αλλά με την ουσία που έχει ως μοναδική βάση την αλήθεια, δηλαδή τη μη λήθη των γνώσεων. Με άλλα λόγια, το νοητικό σχήμα του Σωκράτη ανοίγει ορίζοντες που σχετίζονται με την έννοια της πληρότητας του Gödel, δηλαδή μας δίνει μεν μία ελευθερία, δε ένα κόστος επιλογής.